Bài giảng Định mức: Đơn giá dự toán xây dựng cơ bản

Chương 5. Định mức dự toán xây dựng cơ bản. 5-1 Chương 5. ĐỊNH MỨC-ĐƠN GIÁ DỰ TOÁN XÂY DỰNG CƠ BẢN. 5.1 Khái niệm, nội dung của định mức dự toán xây dựng cơ bản. 5.1.1. Khái niệm. Định mức dự toán xây dựng cơ bản (gọi tắt là định mức dự toán, viết tắt là ĐMDT) là định mức kinh tế-kỹ thuật xác định mức hao phí cần thiết về vật liệu, lao động, máy thi công để hoàn thành một đơn vị khối lượng công tác xây lắp tương đối hoàn chỉnh như 1m3 tường gạch, 1m3 bêtông... từ khâu chuẩn bị đến khâu kết thúc công tác xây lắp (kể cả những hao phí cần thiết do yêu cầu kỹ thuật và tổ chức sản xuất nhằm đảm bảo thi công xây lắp liên tục, đúng quy trình, đúng quy phạm kỹ thuật. 5.1.2. Mục đích yêu cầu của công tác định mức dự toán. Mục đích của công tác định mức dự toán là xây dựng hệ thống định mức dự toán tiên tiến, phù hợp với trình độ và yêu cầu kỹ thuật hiện đại. Để đạt mục đích trên, định mức dự toán cần phải đáp ứng một số yêu cầu chủ yếu sau: - Có luận cứ khoa học về kinh tế-kỹ thuật, bảo đảm và xác định đúng đắn giá trị dự toán xây dựng công trình, nâng cao hiệu quả vốn đầu tư. - Tính đến các thành tựu khoa học kỹ thật xây dựng, các kinh nghiệm tiên tiến, đồng thời xét đến khả năng thực tế có thể thực hiện các định mức của tổ chức xây lắp làm việc trong điều kiện bình thường. - Định mức dự toán xác định cho công tác kết cấu xây lắp tương đối hoàn chỉnh phù hợp với nội dung thiết kế, thi công, các tiêu chuẩn, qui trình qui phạm kỹ thuật xây dựng, tạo điều kiện thuận lợi cho việc xác định dự toán xây dựng công trình theo giai đoạn thiết kế. - Công tác hoặc kết cấu xây lắp trong định mức dự toán xây được hệ thống một cách thống nhất theo yêu cầu kỹ thuật công trình, điều kiện thi công bình thường và biện pháp thi công phổ biến phù hợp với trình độ khoa học kỹ thuật trong xây dựng và mức trang bị cơ giới hóa của ngành xây dựng. - Bảo đảm đơn giản, thuận tiện trong xây dựng và giảm nhẹ công sức và thời gian tài liệu dự toán. Do sự phát triển không ngừng của tiến bộ khoa học kỹ thuật trong ngành xây dựng đòi hỏi định mức dự toán phải được hoàn thiện một cách có hệ thống, đồng thời cũng đòi hỏi định mức phải xem xét và sửa đổi chúng cho phù hợp với từng thời kỳ do sự xuất hiện của định mức thi công về sử dụng vật liệu mới, công nghệ xây lắp mới, nhằm bảo đảm định mức dự toán phản ánh đúng trình độ kĩ thuật của ngành xây dựng trong từng thời kì. Chỉ với điều kiện đó, chi phí lao động cá biệt mới có thể tiến dần đến chi phí lao động xã hội cần thiết, đưa giá sản phẩm xây dựng tời gần giá trị xã hội của nó. 5.1.3. Nội dung của định mức dự toán. Định mức dự toán bao gồm: - Mức hao phí vật liệu. - Mức hao phí lao động. Chương 5. Định mức dự toán xây dựng cơ bản. 5-2 - Mức hao phí máy thi công. 5.2. Phương pháp lập định mức dự toán. 5.2.1. Cơ sở lập định mức lập dự toán. Để lập định mức dự toán cần phải dựa vào các căn cứ chủ yếu sau đây: - Các định mức sản xuất (còn gọi là định mức thi công) về sử dụng vật liệu, lao động, máy thi công trong xây dựng cơ bản. - Các quy trình, quy phạm kĩ thuật về thiết kế và thi công. - Các thiết kế mẫu, thiết kế điển hình và hồ sơ thiết kế các công trình xây dựng phổ biến. - Tình hình tổ chức, lực lượng thi công, trang bị kỹ thuật công nghệ thi công của đơn vị xây lắp. - Kết quả áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật trong ngành xây dựng. 5.2.2. Cách thức lập định mức dự toán. Đối với từng công tác khác nhau thì cách thức xác lập định mức dự toán cho nó cũng có thể khác nhau, song nhìn chung đều dựa trên một số nguyên tắc chủ yếu 5.2.2.1. Một số nguyên tắc lập định mức dự toán. 1. Nguyên tắc tổng hợp của định mức dự toán. Quá trình xây dựng công trình là sự tổng hợp của nhiều loại công tác xây lắp khác nhau như công tác đất, đá, bêtông, nề, mộc, sắt, lắp đặt cấu kiện, thiết bị.... Kết quả thực hiện một công tác nào đó tạo ra một kết cấu hoặc một bộ phận công trình nhất định như nền, móng, mái công trình, mặt đường.. Mặt khác mỗi loại công tác sử dụng nhiều loại lao động có chuyên môn và tay nghề khác nhau, ví dụ: để hoàn thành một kết cấu bêtông, cần phải sử dụng các loại lao động: thợ mộc làm ván khuôn, thợ sắt làm cốt thép, thợ bêtông đổ bêtông... Việc nghiên cứu tính toán xác định nhu cầu cần thiết về: vật liệu, lao động, máy móc, thiết bị để thi công trong định mức dự toán dựa vào định mức thi công. Nếu sử dụng định mức thi công để làm căn cứ xác định giá dự toán công trình xây dựng thì sẽ rất phức tạp, khối lượng tính toán nhiều, hao phí thời gian và vật chất lớn...đôi khi còn không nêu được những khả năng kỹ thuật do hồ sơ thiết kế thiếu một vài tài liệu cần thiết mà các tài liệu này chỉ có trong quá trình thi công ví dụ: biện pháp thi công được sử dụng. Khác với định mức thi công, định mức dự toán được tổng hợp hơn một bước, nó được xác định trên một khối lượng công tác tuơng đối hoàn chỉnh (1m3 xây tường, 1m3 bêtông....) bằng cách tổng hợp các bước công việc mà trong định mức thi công mỗi bước đó được tính riêng. Định mức dự toán được lập trên cơ sở các mô hình tính toán đã được định hình và sử dụng biện pháp thi công tiên tiến, kinh tế...nhờ đó sẽ đảm bảo được tính đúng đắn và tiên tiến của định mức dự toán 2. Nguyên tắc lựa chọn phương pháp thi công. Để thi công một cấu kiện, một bộ phận công trình hoặc một công tắc xây lắp có thể thực hiện bằng nhiều phương pháp khác nhau (có thể bằng thủ công, cơ giới, thủ công kết hợp với cơ giới...) Chương 5. Định mức dự toán xây dựng cơ bản. 5-3 Định mức dự toán các công tác xây lắp, kết cấu công trình được tính trên cơ sở điều kiện và biện pháp thi công đặc trưng áp dụng tương đối phổ biến trên các công trình xây dựng mà không phụ thuộc vào biện pháp thi công cụ thể nào của tổ chức xây lắp. 5.2.2.2. Trình tự lập định mức dự toán. Để lập định mức dự toán ta tiến hành theo 4 bước. Bước 1: Xác định hệ thống danh mục công tác và kết cấu xây lắp cần xây dựng định mức, lựa chọn thước đo định mức dự toán và đơn vị đo các khoản hao phí. Hệ thống danh mục công tác xây lắp hoặc kết cấu được xác định từ yêu cầu của định mức dự toán, theo khả năng thực hiện các công tác xây lắp hoặc kết câu, đồng thời cũng xem xét đến mối liên hệ giữa các công tác xây lắp thể hiện ở giai đoạn thiết kế để đánh giá tính bao quát, mức độ tổng hợp và đầy đủ khi xác lập hệ thống danh mục. Cụ thể: Danh mục công tác xây lắp hoặc kết cấu được lập và phân loại theo các dạng xây dựng và loại công trình xây dựng, nói cách khác: trong hệ thống danh mục có những danh mục công tác được lập để định mức chung cho các loại công trình xây dựng và có danh mục thể hiện tính chất riêng biệt của công trình xây dựng. Mỗi danh mục công tác xây lắp hoặc kết cấu phải được thể hiện rõ đơn vị khối lượng phù hợp bao trùm đầy đủ yêu cầu kĩ thuật, điều kiện thi công chung (bình thường hay khó khăn), biện pháp thi công phổ biến nhất trong đó có tính đến việc nâng cao mức độ cơ giới hóa trong công nghệ thi công xây lắp và sử dụng thiết bị thi công tiên tiến. Trong một vài loại thi công xây lắp của định mức dự toán thì danh mục được lập thể hiện một các cụ thể về tên gọi chung hoặc riêng theo tính chất công trình kèm theo là yêu cầu kỹ thuật cụ thể, biện pháp thi công phổ biến. Một công tác xây lắp có thể có một tên gọi chung nhất, có cùng một biện pháp thi công nhưng theo mỗi yêu cầu kĩ thuật, từng cầu kiện thi công lại được lập thành danh mục công tác xây lắp để định mức. Ví dụ: Công tác đào móng cột. - Biện pháp thi công chung: thủ công. - Những thông số kỹ thuật trong thiết kế nền móng công trình (độ rộng, chiều dài, độ sâu, loại đất đào...) đã thể hiện rõ yêu cầu kỹ thuật và điều kiện thi công của công tác này. Theo quy định mỗi loại đất (thể hiện ở cấp đất) với mỗi loại tiết diện của hố móng (1m2), với từng độ sâu hố móng (<1m; <2m; <3m và <4m) sẽ có một tổ hợp bao gồm nhiều danh mục cụ thể. Ở đây công tác đào đất móng cột sẽ có một số danh mục và một số danh mục đó sẽ là: Đào đất móng cột, tiết diện <1m2, sâu <1m đất cấp 1. Đào đất móng cột bằng thủ công chỉ là một trong nhiều danh mục của công tác đào đất công trình bằng thủ công (đào móng băng, móng bè, đào nền đường, đào kênh mương...) trong định mức dự toán gọi là nhóm các công tác xây lắp, trong đó có loại công tác được xác định chung cho các dạng, loại công trình, có nhiều công tác thể hiện tính chất đặc điểm riêng biệt của từng loại công trình xây dựng. Bước 2: Xác định thành phần công việc, đặc tính của loại máy thi công lựa chọn theo thiết kế, sơ đồ thực hiện công tác xây lắp hoặc kết cấu. Chương 5. Định mức dự toán xây dựng cơ bản. 5-4 Định mức công tác xây lắp hoặc kết cấu được quy định bao gồm nhiều thành phần và khâu công việc thực hiện từ khâu chuẩn bị đến khâu hoàn thành khối lượng công tác xây lắp hoặc kết cấu. Định mức dự toán cho công tác xây lắp hoặc kết cấu được tổng hợp từ định mức thi công cho từng thành phần và khâu công việc. Vì vậy xác định thành phần công tác định mức xây lắp hoặc kết cấu có tầm quan trọng đặc biệt trong việc tính đúng, tính đủ các thành phần chi phí cần thiết để thực hiện công tác xây lắp hoặc kết cấu đó. Thành phần công việc do nhiều người cùng tham gia thực hiện đồng thời và kế tiếp theo các công đoạn xây lắp. Các công tác xây lắp hoặc kết cấu công trình có yêu cầu kỹ thuật khác nhau, thực hiện trong điều kiện bình thường có thể hoàn thành bằng các phương pháp khác nhau (thủ công, cơ giới hoặc kết hợp...). Riêng thi công bằng cơ giới cũng có nhiều mức độ khác nhau. Việc xây dựng định mức theo nhiều phương pháp khác nhau dựa vào khối lượng và công tác xây lắp hoặc kết cấu đã thực hiện theo phương pháp bình quân gia quyền có nhiều khó khăn phức tạp, vì vậy đối với từng loại công tác xây lắp thường chỉ sử dụng một trong những biện pháp thi công chủ yếu như: bằng thủ công, bằng tổ hợp cơ giới hóa đồng bộ (công tác đào, đắp đất, cát) thì định mức dự toán được xây dựng theo các biện pháp thi công riêng biệt đó. Thiết kế công nghệ dây truyền mẫu, ngoài ý nghĩa là lựa chọn được biện pháp thi công trung bình tiên tiến theo yêu cầu của định mức dự toán, nó đảm bảo cho việc xác định đúng, đủ các chi phí cần thiết để các doanh nghiệp xây dựng phấn đấu cải tiến công nghệ, đưa năng xuất lao động tăng lên và hạ giá thành sản phẩm. Bước 3: Tính toán hao phí về vật liệu, nhân công, máy thi công trên cơ sở định mức thi công và khối lượng công tác của từng bộ phận công việc đã nêu trong thiết kế sơ đồ công nghệ, cụ thể là: - Tính toán định mức hao phí về vật liệu. - Tính toán định mức hao phí về thi nhân công. - Tính toán định mức hao phí về máy thi công. Bước 4: Lập các tiết định mức trên cơ sở tổng hợp các hao phí về vật liệu, nhân công, máy thi công. Đây là bước cuối cùng để xây dựng định mức dự toán, ở bước này ta tiến hành tổng hợp các tiết định mức trên cơ sở các khoản mục hao phí về vật liệu, nhân công, máy thi công. Mỗi tiết định mức có hai phần. - Thành phần công việc. - Bảng định mức các khoản mục hao phí Thành phần công việc cần phải quyết định rõ các bước công việc theo thứ tự từ khâu chuẩn bị đến khâu kết thúc hoàn thành công tác hoặc kết cấu xây lắp. Bảng định mức đươc mô tả, tên, chủng loại quy cách vật liệu chính cần thiết cấu tạo vào công tác kết cấu xây lắp và các vật liệu phụ khác: loại thợ, cấp bậc công nhân bình quân, tên, loại, công suất của máy móc, thiết bị chủ đạo và một số máy, thiết bị khác trong dây truyền công nghệ thi công để thực hiện hoàn chỉnh công tác kết cấu xây lắp. Chương 5. Định mức dự toán xây dựng cơ bản. 5-5 Trong bảng định mức, hao phí vật liệu chính được tính bằng hiện vật, các loại vật liệu phụ tính bằng tỉ lệ phần trăm so với chi phí vật liệu chính; hao phí lao động bằng ngày công không phân chia theo cấp bậc cụ thể mà theo cấp bậc công nhân xây lắp bình quân; hao phí máy, thiết bị chủ đạo được tính bằng ca máy, các loại máy phụ bằng tỉ lệ phần trăm so với chi phí của các loại máy, thiết bị chủ đạo. Các tiết định mức dự toán được lập theo nhóm, loại công tác hoặc kết cấu xây lắp và tiến hành đặt mã theo hệ mã thống nhất trong ngành xây dựng. 5.2.3. Định mức vật liệu. 5.2.3.1. Khái niệm – ý nghĩa tác dụng của định mức vật liệu. 1). Khái niệm. Định mức vật liệu là lượng vật liệu cần thiết phải hao phí để hoàn thành một đơn vị khối lượng công tác, kết cấu xây lắp kể cả hao hụt vật liệu (được phép) trong quá trình thi công, đảm bảo quy cách, chất lượng quy định, trong điều kiện tổ chức kỹ thuật nhất định. 2). Ý nghĩa tác dụng của định mức vật liệu. Định mức vật liệu trước hết là một biện pháp có hiệu lực để tiết kiệm vật liệu. Tiết kiệm vật liệu là một chính sách kinh tế tài chính của nhà nước. Bản thân việc xây dựng và sản xuất theo định mức đã bao hàm việc tiết kiệm vật liệu. Chế độ sản xuất theo mức bắt buộc các cơ sở sản xuất phải tiêu dùng một lượng vật liệu thật hợp lý, luôn phải tính toán để đảm bảo tránh mọi lãnh phí. Quá trình phấn đấu để thực hiện được các định mức vật liệu cũng chính là quá trình trong đó mọi khả năng tiềm tàng về tiết kiệm vật liệu đã được khai thác. Định mức vật liệu là một phương tiện để thực hiện tính cân đối trong sự phát triển của nền kinh tế quôc dân. Định mức vật liệu là căn cứ để kế hoạch hoá cung ứng vật tư kỹ thuật nói riêng. Nhờ có định mức vật liệu mà tính được nhu cầu vật liệu của doanh nghiệp, của địa phương, của ngành và của nền kinh tế quốc dân nhằm thực hiện kế hoạch hóa sản xuất đã đề ra. Khi duyệt kế hoạch, cân đối và phân phối các nguồn vật liệu cho sản xuất cũng phải căn cứ vào các định mức vật liệu tương ứng. Định mức vật liệu ở doanh nghiệp còn được dùng để lập đơn hàng, tổ chức kho tàng, lập hạn mức cấp phát vật liệu, tổ chức cấp phát vật liệu cho các đội tổ xây dựng và tổ chức kiểm tra sử dụng vật liệu ở các đội tổ xây dựng. Định mức vật liệu còn rất cần cho việc kế hoạch hạ giá thành, kế hoạch tài chính, kế hoạch khoa học kỹ thuật... Định mức vật liệu còn là thước đo trình độ tiến bộ của kỹ thuật sản xuất và trình độ tổ chức quản lý kinh tế của các doanh nghiệp. Quá trình thực hiện định mức dự toán là quá trình doanh nghiệp phải liên tục nghiên cứu cải tiến phương pháp sản xuất và quản lý sản xuất. Mức thực sự đã trở thành một động lực thúc đẩy khoa học kỹ thuật sản xuất của doanh nghiệp sản xuất xây dựng. Định mức vật liệu là cơ sở khoa học cho công tác hạch toán kinh tế, làm căn cứ đánh giá hiệu quả sử dụng vật liệu, thực hiện kế hoạch sản xuất Định mức vật liệu nói riêng và định mức kinh tế kỹ thuật nói chung là thước đo các chi phí sản xuất, do đó nó có tác dụng trong việc nâng cao trình độ văn hóa, kỹ thuật cho Chương 5. Định mức dự toán xây dựng cơ bản. 5-6 công nhân, giáo dục công nhân có ý thức tiết kiệm, nâng cao trình độ quản lý ở các cơ sở sản xuất. Phấn đấu thực hiện và giảm mức là mục tiêu sống còn để doanh nghiệp tồn tại và phát triển. 5.2.3.2. Nhiệm vụ của định mức vật liệu. Xây dựng và áp dụng vào thực tiễn những định mức vật liệu có căn cứ khoa học. Tìm những biện pháp tích cực nhằm sử dụng tiết kiệm vật liệu, đảm bảo tăng năng suất lao động, sử dụng hợp lý máy móc và thiết bị thi công. Thường xuyên hoàn thiện các định mức vật liệu. 5.2.3.3. Thành phần cơ cấu của định mức vật liệu. Công thức chung xác định mức vật liệu trong định mức dự toán có dạng: ĐMVL=VxKcđvxKlcxKhh. (5. 1) Trong đó: V: Lượng vật liệu tiêu hao cho một đơn vị khối lượng công tác hoặc kết cấu xây lắp theo định mức thi công. Là lượng vật liệu dùng thuần túy, có ích, trực tiếp tạo thành sản phẩm và hình thành giá trị của sản phẩm mới; đồng thời tạo nên nội dung chính, chủ yếu của định mức vật liệu. Lượng vật liệu này biểu hiện ở trọng lượng ròng của sản phẩm sau khi sản xuất, được tính theo thiết kế, theo các công thức lý thuyết hoặc trực tiếp cân đo...sản phẩm được định mức. KcđV: Hệ số chuyển đổi đơn vị tính vật liệu trong định mức thi công sang đơn vị tính vật liệu trong định mức dự toán. Khh: Định mức tỷ lệ hao hụt vật liệu được phép trong thi công: Khh=1+Htc (5. 2) Htc: Định mức hao hụt vật liệu trong thi công theo các quy định hiện hành của nhà nước. Đây là phần tổn thất có tính chất công nghệ, là phần hao phí cần thiết không thể tránh khỏi do tính chất công nghệ (như mùn cưa, vỏ bào khi chế biến gỗ, gạch vụn, vữa xây rơi vãi do thi công...) được biểu hiện dưới dạng phế liệu cho phép do những điều kiện cụ thể của kỹ thuật sản xuất. Cần phân biệt tổn thất nêu trên (được đưa vào cơ cấu định mức vật liệu) với những tổn thất có tính chất tổ chức (như tổn thất do vận chuyển, do bảo quản..., không đúng quy cách, tổn thất do không tuân thủ quy trình công nghệ quy định. Những tổn thất có tính chất tổ chức có thể khắc phục được nên không được phép đưa vào cơ cấu định mức vật liệu. Riêng đối với các loại cát sử dụng trong các loại cấp phối vữa còn được tính thêm định mức tỉ lệ hao hụt do độ dôi của cát (hao hụt tự nhiên). Khi đó công thức 2 có dạng: Khh=(1+Htc)(1+Hdd) (5. 3) Hdd: Định mức tỷ lệ hao hụt do độ dôi của cát Klc: Hệ số luân chuyển của loại vật liệu cần phải sử dụng quy định trong định mức sử dụng vật tư. Riêng đối với những loại vật liệu không luân chuyển thì có Klc=1. Chương 5. Định mức dự toán xây dựng cơ bản. 5-7 Đặc điểm của vật liệu sử dụng luân chuyển là sử dụng nhiều lần, đôi khi giá trị mua sắm cũng khá lớn nhưng chưa đủ tiêu chuẩn để xếp vào tài sản cố định, do vậy về mặt kinh tế không quy định chế độ khấu hao mà tùy theo từng trường hợp mà khấu hao trừ dần giá trị mua sắm vật liệu luân chuyển vào giá trị công tác xây lắp. Hệ số luân chuyển luôn có giá trị nhỏ hơn 1 (Klc < 1). Trị số này nói lên một phần số lượng định mức vật liệu được luân chuyển vào đơn giá sản phẩm. Kết quả tính toán Klc không phụ thuộc vào loại vật liệu và trị số định mức mà phụ thuộc vào số lần luân chuyển và tỉ lệ được bù hao hụt. Klc có thể được tính theo kinh nghiệm sau: n nhKlc 2 2)1( +−= (5. 4) Trong đó: h: Tỷ lệ được bù hao từ lần thứ 2 trở đi. n: Số lần sử dụng vật liệu luân chuyển. 2: Hệ số kinh nghiệm. Khi thi công mới các vật kiến trúc lớn hoặc sửa chữa chúng, thường phải lưu giữ giàn giáo, cầu công tác dài ngày thì cứ sau một thời gian nhất định (3 tháng 6 tháng) được coi là một lần luân chuyển. Đối với các vật liệu phụ, được định mức bằng tỷ lệ phần trăm so với chi phí các loại vật liệu chính được tính bằng định lượng trong định mức dự toán và được xác định bằng công thức sau: j n j j i P n i i P LP xPVL xPVL V ∑ ∑ = == 1 1 (5. 5) Trong đó: VLPi, PPi: Lượng hao phí và mức giá vật liệu của loại vật liệu phụ thứ i. VLj, Pj: Lượng hao phí và mức giá vật liệu của loại vật liệu chính thứ j. 5.2.4. Khái niệm – ý nghĩa tác dụng của định mức lao động. 5.2.4.1. Khái niệm. Định mức lao động là lượng lao động hao phí lớn nhất được quy định để hoàn thành một đơn vị khối lượng công tác hoặc kết cấu xây lắp do một công nhân có nghề nghiệp chuyển môn và trình độ nghề nghiệp thành thạo ứng với công việc thực hiện trong điều kiện tổ chức kỹ thuật hợp lý. 5.2.4.2. Các dạng của định mức lao động. 1). Định mức thời gian Là lượng thời gian cần thiết cho một công nhân hay một nhóm công nhân của một nghề nào đó với trình độ thành thạo và trình độ tổ chức kỹ thuật nhất định phải hoàn thành một đơn vị khối lượng công tác hoặc kết cấu xây lắp theo yêu cầu kỹ thuật. Chương 5. Định mức dự toán xây dựng cơ bản. 5-8 Định mức thời gian được đo bằng đơn vị thời gian (phút, giờ, ca trên một đơn vị công tác, kết cấu xây lắp). 2). Định mức sản lượng. Là số lượng sản phẩm đảm bảo yêu cầu kỹ thuật quy định do một công nhân hay một nhóm công nhân của nghề nào đó với trình độ kỹ thuật thành thạo và điều kiện tổ chức kỹ thuật nhất định phải sản xuất trong một đơn v