Bài giảng môn học thực vật rừng

- 60 tiÕt Lý thuyÕt (4 §VHT) (Tõ 24.01 -15.4) - 30 tiÕt Thùc hµnh trong phßng (2 §VHT) (Tõ 24.01 -15.4; 10 bµi) - 30 tiÕt Thùc tËp (2 tuÇn; 2 §VHT) (Tõ 25.04 - 07.05 - A vµ 09 - 21.05 - B) Thêi gian: Yªu cÇu ®Ó dù thi m«n häc • §¹t t− c¸ch häc lý thuyÕt trªn líp - §¶m b¶o thêi gian häc trªn líp theo quy chÕ - §¹t trªn 2/3 sè bµi t− c¸ch (7 bµi) - Th¶o luËn nhãm - Lµm bµi kiÓm tra . . . - ý thøc häc tËp • §¹t t− c¸ch thùc tËp trong phßng Tµi liÖu tham kh¶o Tµi liÖu tiÕng ViÖt - Gi¸o tr×nh Thùc vËt rõng - Ph©n lo¹i thùc vËt - C©y gç rõng ViÖt Nam - Tõ ®iÓn c©y thuèc ViÖt Nam . . . Tµi liÖu tiÕng Anh - Vietnam forest trees . . . PhÇn mÒm thùc vËt Tµi liÖu kh¸c • Bµi më ®Çu: Giíi thiÖu chung • Ch−¬ng I: Thùc vËt ngµnh Th«ng - 1 bé (4 hä) • Ch−¬ng II: Thùc vËt ngµnh Ngäc lan - 9 ph©n líp thuéc 2 líp Giíi thiÖu ch−¬ng tr×nh m«n häc Bµi më ®Çu 1. Kh¸i niÖm vÒ m«n häc C©y rõng §Æc ®iÓm nhËn biÕt §Æc tÝnh sinh häc §Æc tÝnh sinh th¸i häc Ph©n bè Gi¸ trÞ sö dông vµ kh¶ n¨ng kinh doanh b¶o tån C©y rõng H×nh th¸i §Æc tÝnh sinh häc §Æc tÝnh sinh th¸i häc Ph©n bè Kh¶ n¨ng kinh doanh b¶o tånGi¸ trÞ 2. VÞ trÝ vµ quan hÖ cña m«n häc M«n häc C©y rõng lµ m«n khoa häc c¬ së võa cã tÝnh chÊt chuyªn m«n. Trong thùc tiÔn c¸c t− liÖu vÒ thùc vËt rõng lµ luËn cø ®Ó thiÕt kÕ trång rõng, ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc, lËp danh môc thùc vËt, ®iÒu chÕ khai th¸c rõng... 3. Kh¸i niÖm vÒ thùc vËt rõng Thùc vËt lµ g× ? TÕ bµo Thùc vËt vµ §éng vËt C¸c kh¸i niÖm vÒ thùc vËt Gi¸o tr×nh Thùc vËt häc Lµ nh÷ng loµi c©y, cá, d©y leo thuéc thùc vËt bËc cao (Magnoliobiota) cã m¹ch ph©n bè trong rõng. Chóng lµ thµnh phÇn chÝnh cña hÖ sinh th¸i rõng vµ lµ nguån tµi nguyªn quan träng mang l¹i nhiÒu lîi Ých cho con ng−êi. Kh¸i niÖm vÒ thùc vËt rõng 4. §èi t−îng vµ néi dung Theo −íc tÝnh thùc vËt bËc cao cã m¹ch ë ViÖt Nam cã thÓ tíi 12.000 loµi. M«n häc −u tiªn quan t©m nh÷ng loµi c©y gç, c©y cá d©y leo bËc cao cã m¹ch ®ang cã nguy c¬ bÞ tiªu diÖt cïng nh÷ng loµi c©y cã ý nghÜa l©m sinh vµ kinh tÕ. • Thùc vËt lµ lo¹i sinh vËt duy nhÊt trªn tr¸i ®Êt cã kh¶ n¨ng quang hîp, lµ sinh vËt s¶n xuÊt trong l−íi thøc ¨n. • Thùc vËt rõng lµ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn cã kh¶ n¨ng t¸i t¹o. • Nu«i sèng loµi ng−êi. • QuÇn thÓ thùc vËt rõng t¹o nªn m«i tr−êng sinh th¸i thÝch hîp lµ n¬i c− tró cho nhiÒu loµi sinh vËt. • C¶i t¹o m«i tr−êng kh«ng khÝ, ®Êt vµ n−íc, lµm t¨ng vÎ ®Ñp n¬i sèng cña con ng−êi. 5. Vai trß cña thùc vËt rõng 6. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc vËt C¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i thùc vËt häc. C¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu vÒ sinh th¸i häc, l©m sinh häc. Trong thiªn nhiªn c©y rõng ®· phong phó vÒ loµi, h×nh th¸i cña chóng còng kh«ng cè ®Þnh mµ th−êng biÕn ®æi theo hoµn c¶nh sèng, nªn khi nghiªn cøu vÒ chóng ph¶i theo quan ®iÓm ®éng vµ mèi liªn hÖ víi nhiÒu bªn. 7. Ph©n lo¹i c©y rõng Ph©n lo¹i c©y rõng ®i s©u ph©n biÖt vµ nhËn biÕt c¸c lo¹i c©y rõng. Giíi thùc vËt cã thÓ s¾p xÕp mét c¸ch kh¸ch quan vµo hÖ thèng nh− sau: Giíi (Regnum) Ngµnh (Divisio) Líp (Classis) Bé(Ordo) Hä (Familia) Chi (Genus) Loµi (Species) S¬ ®å ph¸t sinh loµi Cao su (Hevea brasiliensis) Living thing Prokaryotae Mycota Mamalia Plantae Protoctista Regnum Algae Lichenes Magnoliobiota Subregnum Rhyniophyta Bryophyta Lycopodiophyta Equisetophyta Polypodiophyta Pinophyta Magnoliophyta Divisio Magnoliopsida Liliopsida Classic S¬ ®å ph¸t sinh loµi Cao su (Hevea brasiliensis) Magnoliopsida Classic Magnoliidae Hamamelididae Caryophyllidae Dilleniidae Ranunculidae Rosidae Asteridae (Lamiidae) Subclassis Dilleniales Theales Violales Cucurbitales Begoniales Ebenales Malvales Euphorbiales Thymelaeales Capparales Salicales Ericales Order Daphniphyllacaea Buxaceae Dichapetalaceae Euphorbiaceae Familia Phyllanthoideae Crotonoideae Hevea H. brasiliensis Subfamila Loµi BËc loµi lµ ®¬n vÞ ph©n lo¹i c¬ b¶n nhÊt cô thÓ nhÊt, dÔ thÊy nhÊt cña giíi thùc vËt. Chóng gåm c¸c quÇn chñng, c¸c c¸ thÓ cã chung nguån gèc gièng nhau vÒ h×nh th¸i vµ c¸c ®Æc ®iÓm sinh häc. Chóng lµ s¶n phÈm, lµ mét giai ®o¹n t−¬ng ®èi æn ®Þnh trong qóa tr×nh tiÕn ho¸. Gi¸o tr×nh Thùc vËt rõng §Þnh nghÜa loµi Gi¸o tr×nh Thùc vËt häc VÝ dô vÒ loµi: Bå ®Ò tr¾ng (Styrax tonkinensis Pierre.) Keo l¸ trµm (Acacia auriculiformis Cunn.) BËc ph©n lo¹i trªn loµi BËc ph©n lo¹i trªn biÕn ®éng nhiÒu. Ngµy nay trong c¸c tµi liÖu ph©n lo¹i míi cã xu h−íng ph©n chia nhá ®Õn c¸c hä vµ chi. Ng−êi ta lÊy loµi chuÈn (Typus) ®Ó x©y dùng lªn chi. Theo Mayr (1963): Chi lµ mét bËc ph©n lo¹i bao gåm mét hay nhiÒu loµi cïng chung mét nguån gèc, bao giê chi còng cã mét ranh giíi døt ®iÓm víi chi kh¸c. C¸c bËc ph©n lo¹i kh¸c còng ®Þnh nghÜa t−¬ng tù. Tªn §Þa ph−¬ng Lµ tªn mµ do mét ®Þa ph−¬ng hay mét d©n téc quy ®Þnh ®Æt tªn cho mét loµi c©y nµo ®ã. VD: Sui, Thuèc b¾n . . .(Antiaris toxicaria). Ba soi, Ba bÐt, Bui bui, Bïm bôp . . .(Mallotus cochinchinensis). §¸ng, Ch©n chim . . . (Schefflera octophylla). ¦u ®iÓm: DÔ hiÓu, dÔ nhí ®èi víi mét sè ng−êi, nã mang tÝnh d©n téc vµ ®¹i chóng, mét sè tªn ë d¹ng m« t¶ cßn thÓ hiÖn ®−îc tÝnh khoa häc. Nh−îc ®iÓm: Kh«ng thÓ sö dông trong ph¹m vi réng do h¹n chÕ vÒ ng«n ng÷, trïng lÆp, lÉn lén. Tªn loµi Tªn phæ th«ng Lµ tªn ®−îc ®Æt cho c¸c loµi c©y ®−îc thèng nhÊt trªn toµn bé quèc gia. ¦u ®iÓm: Ph¶n ¸nh ®−îc ®ñ 3 tÝnh chÊt: D©n téc; Khoa hoc; §¹i chóng. Nh−îc ®iÓm: Tªn Phæ th«ng g©y trë ng¹i rÊt lín cho viÖc giao l−u trao ®æi gièng c©y, nghiªn cøu khoa häc vÒ thùc vËt trªn ph¹m vi thÕ giíi. Tªn khoa häc • Nhµ thùc vËt häc Carl von LinnÐ trong c«ng tr×nh Species plantarum xuÊt b¶n n¨m 1753 ®· ®Ò x−íng ra c¸ch gäi tªn loµi b»ng tiÕng La tinh (cßn gäi lµ danh ph¸p l−ìng n«m). • Hiªn nay mçi tªn Khoa häc (Tªn Latinh) cña 1 loµi c©y gåm 3 phÇn: PhÇn ®Çu tiªn lµ tõ chØ tªn chi. PhÇn tiÕp theo lµ tõ chØ tªn loµi nã lµ phÇn phô lµm râ nghÜa hoÆc m« t¶ ®Æc tÝnh loµi. PhÇn sau cïng lµ phÇn chØ tªn ng−êi ®· c«ng bè ra loµi c©y ®ã ®Çu tiªn. Ngoµi ra tªn khoa häc cßn thªm mét sè phÇn phô kh¸c n÷a nh−: Tªn t¸c gi¶ cïng ®Æt tªn cho loµi ®ã, n¨m ®Æt tªn . . . VÝ dô tªn khoa häc VD: Lim xanh Erythrophloeum fordii Oliv. ThÈu tÊu Aporosa microcalyx Hassk. Keo tai t−îng Acacia mangiumWilld. SÊu Dracontomelum duperreanum Perre. Ng« Zea may L. CÊu t¹o tªn khoa häc Tõ chØ tªn chi Th−êng lµ mét danh tõ hoÆc mét tõ ®−îc coi lµ mét danh tõ Latinh ë c¸ch 1, gièng c¸i (Ýt khi lµ gièng ®ùc hoÆc gièng trung), sè Ýt. Nã cßn cã thÓ lµ tªn gäi tªn gäi loµi c©y ë mét vïng, tªn mét ®Þa ph−¬ng cã loµi c©y ph©n bè hoÆc lµ tõ ghÐp mang tÝnh m« t¶. VÝ dô: VD: Teonongia tonkinensis Stapf. (TÌo noong) Hevea brasiliensisMuell- Arg. (Cao su, Hevea=n−íc m¾t) Dipterocarpus retusus Bl. (Chß n©u, Dipterocarpus = qu¶ hai c¸nh) PhÇn phô sau tªn chi - Tõ chØ tªn loµi Th−êng lµ mét tÝnh tõ cïng c¸ch, gièng, sè víi tªn chi; nãi râ ®Æc tÝnh cña loµi vÒ: * TÝnh chÊt: VD: Lagrstroemia speciosa (L.) Pers. (B»ng l¨ng n−íc, speciosa = ®Ñp) Baeckea frutescens Linn. (Thanh hao, frutescens = C©y bôi) * H×nh th¸i: VD: Wrightia pubescens R. Br. (Thõng mùc l«ng, pubescens = phñ l«ng) Annona squamosa L. (Na, squamosa = h×nh v¶y) Schefflera octophylla Harms. (Ch©n chim t¸m l¸, octophylla = 8 l¸) * KÝch th−íc: VD: Tectona grandis Linn.f. (TÕch, grandis = to lín) Pterocarpus macrocarpus Kurz. (D¸ng h−¬ng, macrocarpus = qu¶ to) * Mµu s¾c: VD: Canarium album Raeusch. (Tr¸m tr¾ng, album = tr¾ng) Neonauclea purpurea Roxb. (Vµng kiªng, purpurea = tÝm) *Mïi vÞ VD: Albizzia odoratissima (Muång th¬m, odoratissima = th¬m) Hopea odorata Roxb. (Sao ®en, odorata = th¬m) * §Þa ®iÓm VD: Sindora tonkinensis (Gô lau, tonkinensis = miÒn b¾c) Mallotus cochinchinensis (Ba soi, cochinchinensis = miÒn nam) Dalbergia annamensis (Tr¾c trung, annamensis = miÒn trung) Altingia siamensis (T« h¹p ®iÖn biªn, siamensis = Th¸i Lan) Endospermum chinense (V¹ng trøng, chinense = Trung Quèc) Litsea baviensis (Bêi lêi ba v×, baviensis = Ba v×) Trema orientalis (Hu ®ay, orientalis = Ph−¬ng ®«ng) * Gi¸ trÞ sö dông VD Morinda officinalis (Ba kÝch, officinalis = lµm thuèc) Zingiber officinale (Gõng, officinale = lµm thuèc) Millettia ichthyochtona (Thµn m¸t, ichthyochtona = b¾t ®−îc c¸) PhÇn phô sau tªn chi - Tõ chØ tªn loµi C¸ch viÕt tªn khoa häc • ChØ viÕt hoa ch÷ c¸i ®Çu tiªn cña tõ chØ tªn chi vµ tõ chØ tªn t¸c gi¶. • C¸c tõ tªn chi, tªn loµi, tªn t¸c gi¶ ph¶i viÕt rêi nhau, c¸c ch÷ trong 1 tõ ph¶i viÕt liÒn nhau. • Tõ chØ tªn chi vµ tªn loµi viÕt nghiªng, tªn t¸c gi¶ viÕt ®øng. VÝ dô: Lim xanh: Erythrophloeum fordii Oliv. • §èi víi bËc ph©n loai nhá h¬n viÕt ssp. (Subspecies-ph©n loµi), var. (Varietas-thø) hoÆc f. (Forma-d¹ng) sau tªn loµi, tiÕp theo lµ mét tÝnh tõ nh− tõ chØ tªn loµi vµ tªn ng−êi x¸c ®Þnh ra thø, d¹ng ®ã. VÝ dô: Pinus caribaea Morelet var. hondurensis Barrett et Golfari. (Th«ng caribª thø hondur¸t) • §èi víi loµi lai biÓu thÞ b»ng dÊu x gi÷a phÇn phô tªn cña cña 2 loµi bè vµ mÑ. VÝ dô: Acacia mangium x auriculiformis (Keo lai) C¸ch ®äc tªn khoa häc Sè vÇn = sè ©m VD: Po/ly/an/thi/a se/ra/soi/des (c©y Nhäc) Trong tiÕng latinh cã 6 nguyªn ©m (gÇn gièng tiÕng ViÖt) lµ: a, e, i, o, u, y. C¸ch ®äc gièng nh− tiÕng ViÖt trõ O ®äc lµ ¤, E ®äc lµ £ Ngoµi ra cßn mét sè nguyªn ©m kÐp nh−: Ae ®äc lµ ª dµi VD: Caesalpiniaceae (Hä Vang) Oe ®äc lµ ¬ dµi VD: Phoebe palliada (Kh¸o n−íc) Phô ©m cña tiÕng latinh còng gièng nh− tiÕng ViÖt ngoµi ra cßn thªm mét sè phô ©m kh¸c nh−: j, f, w, z. Ch÷ C cã 2 c¸ch ®äc NÕu C ®øng tr−íc a, o, u th× ®äc lµ K. VD: Carallia brachiata (Tróc tiÕt), Cocos nucifera (Dõa), Cupressaceae (Hä Hoµng ®µn) NÕu C ®øng tr−íc e, i, y. ®äc lµ S. VD: Ceiba pentandra (Gßn), Cinnamomum camphora (Long n·o), Cycadaceae (Hä TuÕ) . . . Ch÷ S cã 2 c¸ch ®äc NÕu S ®øng gi÷a 2 nguyªn ©m ®äc lµ D. VD: Rosaceae (Hä Hoa hång), Caesalpiniaceae (Hä Vang), Mimosaceae (Hä Trinh n÷) . . . Trong c¸c tr−êng hîp cßn l¹i ®äc lµ S b×nh th−êng. VD: Simarubaceae (Hä Thanh thÊt), Symplocaceae (Hä Dung) Ch÷ Rh ®äc nh− R cña ViÖt Nam khuyÕt H. VD: Rhyzophoraceae (Hä §−íc). . . Ch÷ Ch ®äc nh− Kh cña ViÖt Nam. VD: Dalbergia cochinchinensis (CÈm lai nam bé) . . . Ch÷ J ®äc nh− I nhanh cña ViÖt Nam. VD: Bischofia javanica (Nhéi), Styrax benjoin (Bå ®Ò xanh) . . . Ch÷ W ®äc nh− V cña ViÖt Nam. VD: Wendlandia paniculata (Hãc quang tr¾ng), Wrightia leavis (Thõng mùc mì) . . . Quy ®Þnh ®Æt tªn khoa häc Mçi loµi chØ ®−îc dïng mét tªn vµ mçi tªn chØ ®−îc sö dông cho mét loµi. Quy ®Þnh viÕt tªn cho c¸c Taxon bËc cao h¬n: lµ tªn type (chuÈn) cña c¸c Taxon bËc thÊp h¬n nã vµ cã ®u«i gièng nhau ®èi víi c¸c Taxon cïng bËc Hä cã ®u«i tªn khoa häc lµ aceae; VD: Lauraceae Bé cã ®u«i tªn khoa häc lµ ales; VD: Magnoliales Líp cã ®u«i tªn khoa häc lµ opsida; VD: Liliopsida Ngµnh cã ®u«i tªn khoa häc lµ phyta; VD: Pinophyta B¶ng tra trong gi¸o tr×nh Thùc vËt rõng - Dïng ph−¬ng ph¸p ®èi lËp Tra xu«i (nÕu ch−a biÕt tªn) t×m ®−îc tªn cña Taxon ®ã. Tra ng−îc (nÕu ®· biÕt tªn) t×m ra ®−îc c¸c ®Æc ®iÓm cña Taxon ®ã - VÝ dô trang 49 gi¸o tr×nh Thùc vËt rõng Ch−¬ng I Thùc vËt ngµnh Th«ng (H¹t trÇn) Pinophyta (Gymnospermae) 1. §Æc ®iÓm ngµnh Th«ng §Æc ®iÓm ngµnh Th«ng C©y th©n gç, d©y leo víi kiÓu ph©n nh¸nh ®¬n. Th©n cã cÊu t¹o thø cÊp. Gç t−¬ng ®èi mÒm, chØ cã qu¶n bµo ®iÓm ch−a cã sîi gç. HÇu hÕt c¸c loµi c©y ®Òu xanh quanh n¨m. L¸ th−êng cã h×nh: VÈy, kim, d¶i. C¬ quan sinh s¶n th−êng lµ ®¬n tÝnh vµ cã cÊu t¹o nãn. C¸c l¸ bµo tö xÕp xo¾n èc hoÆc xÕp vßng trªn 1 trôc ng¾n. Thô phÊn chñ yÕu nhê giã. L¸ no·n më kh«ng bao h¹t h¹t, mang 1 hay nhiÒu no·n. H¹t cã ph«i th¼ng mang tõ 1 ®Õn nhiÒu l¸ mÇm. ThÕ giíi cã 12 hä 71 chi vµ trªn 700 loµi. Ph©n bè tËp chung ë B¾c b¸n cÇu. ViÖt Nam cã 8 hä 21 chi vµ kho¶ng 50 loµi. Líp TuÕ: Cycadopsida ViÖt Nam cã 1 hä (TuÕ-Cycadaceae) Líp Th«ng: Pinopsida ViÖt Nam cã 6 hä (Th«ng-Pinaceae, Bôt mäc - Taxodiaceae, Kim giao - Podocarpaceae, Hoµng ®µn - Cupressaceae, §Ønh tïng - Cephalotaxaceae, Sam - Taxaceae) 1 hä nhËp trång (B¸ch t¸n-Araucariaceae) Líp D©y g¾m: Gnetopsida ViÖt Nam cã 1 hä (D©y g¾m-Gnetaceae) 2. C¸c Taxon ®¹i diÖn trong ngµnh Th«ng Pinaceae Hä Th«ng Taxodiaceae Hä Bôt mäc Podocarpaceae Hä Kim giao Cupressaceae Hä Hoµng ®µn C©y gç lín Ýt khi lµ c©y bôi C©y gç lín C©y gç lín c©y gç nhì hoÆc c©y bôi C©y gç lín hoÆc c©y bôi Txanh hoÆc rông l¸ Txanh hoÆc rông l¸ Th−êng xanh Th−êng xanh T¸n th−êng h×nh th¸p T¸n th−êng h×nh th¸p T¸n th−êng h×nh th¸p T¸n th−êng h×nh th¸p Th©n cã nhùa s¸p th¬m Cµnh mäc gÇn vßng Cµnh mäc gÇn vßng Th©n th−êng cã tinh dÇu th¬m L¸ h×nh kim, l¸ h×nh d¶i hay l¸ h×nh vÈy L¸ h×nh d¶i, l¸ h×nh ngän gi¸o, l¸ h×nh kim hoÆc l¸ h×nh vÈy L¸ h×nh tr¸i xoan, l¸ h×nh d¶i, l¸ h×nh ngän gi¸o hoÆc l¸ h×nh vÈy L¸ h×nh vÈy, l¸ h×nh kim, l¸ t−¬ng ®èi nhá, l¸ dµi kh«ng qu¸ 2 cm Mäc côm xo¾n èc trªn ®Çu cµnh, gèc cã nhiÒu l¸ h×nh vÈy t¹o thµnh bÑ. (2-5 l¸/bÑ) Mäc xo¾n èc, Ýt khi ®èi Mäc xo¾n èc hoÆc gÇn ®èi, l¸ th−êng vÆn ë cuèng vµ cïng víi cµnh lµm thµnh mÆt ph¼ng Mäc ®èi hoÆc l¸ mäc vßng, ®u«i l¸ th−êng men cuèng ¸p s¸t vµo cµnh Pinaceae Taxodiaceae Podocarpaceae Cupressaceae Nãn ®ùc th−êng h×nh trô trßn Nãn ®ùc th−êng mäc côm ®Çu cµnh Nãn ®ùc mäc lÎ hoÆc côm ë n¸ch l¸ Nãn mäc lÎ ë n¸ch l¸ hoÆc ®Çu cµnh A∞ A∞ A∞ A2-16 XÕp xo¾n èc XÕp xo¾n èc XÕp xo¾n èc Mäc ®èi 2 bao phÊn/A 2-9 bao phÊn/A 2 bao phÊn/A 3-6 bao phÊn/A Nãn c¸i mäc lÎ Nãn c¸i mäc lÎ Nãn c¸i mäc lÎ Nãn c¸i mäc lÎ G ∞: ∞:2 G ∞: ∞:2-9 G ∞ (chØ cã 1 l¸ no·n trªn cïng ph¸t triÓn):1:1 G3-12:3-12(Mét sè hoÆc toµn bé l¸ no·n):1-12 L¸ no·n xÕp xo¾n èc XÕp ®èi tõng ®«i hoÆc xo¾n èc L¸ no·n xÕp xo¾n èc trªn ®Õ Mäc ®èi hoÆc mäc vßng Nãn L¸ no·n h×nh vÈy sau ho¸ gç. L¸ b¾c nhá ë phÝa d−íi, kh«ng dÝnh l¸ no·n L¸ no·n h×nh vÈy máng. L¸ b¾c dÝnh liÒn l¸ no·n, sau ho¸ gç L¸ no·n trªn cïng t¹o thµnh d¹ng qu¶ kiªn hoÆc h¹ch gi¶ L¸ no·n th−êng h×nh kiªn, dÝnh liÒn l¸ b¾c th−êng ho¸ gç Pinaceae Taxodiaceae Podocarpaceae Cupressaceae Qu¶ nãn h×nh trøng hoÆc h×nh nãn Qu¶ nãn th−êng h×nh trøng hoÆc cÇu Qu¶ nãn th−êng h×nh trøng hoÆc cÇu Qu¶ nãn th−êng h×nh trøng hoÆc cÇu Hãa gç chÝn trong 1-2 n¨m Hãa gç, chÝn trong 1 n¨m Ph¸t triÓn trong n¨m Th−êng ph¸t triÓn trong n¨m 2 h¹t/v¶y 2-9 h¹t/v¶y 1 h¹t/qu¶ 1-12 h¹t/v¶y H¹t cã c¸nh máng ë ®Ønh H¹t cã c¸nh máng H¹t kh«ng cã c¸nh H¹t th−êng cã c¸nh hÑp bao quanh Ph«i cã 2 hay nhiÒu l¸ mÇm Ph«i cã 2-9 l¸ mÇm Ph«i cã 2 l¸ mÇm Ph«i cã 2, Ýt khi cã 5-6 l¸ mÇm TG: 10 chi, trªn 230 loµi TG: 10 chi vµ 17 loµi TG: 8 chi, trªn 130 loµi TG: 22 chi, ≈ 150 loµi ViÖt Nam cã 4 chi, 10 loµi ViÖt Nam cã 3 chi vµ 3 loµi ViÖt Nam cã 3 chi, 7 loµi ViÖt Nam cã 6 chi vµ 7 loµi 2.1. Hä Th«ng - Pinaceae Loµi th−êng ®−îc g©y trång: Th«ng m· vÜ (Pinus massoniana) nhËp néi Th«ng nhùa (Pinus merkusii) b¶n ®Þa Th«ng caribª (Pinus caribaea) nhËp néi Th«ng ba l¸ (Pinus kesiya) b¶n ®Þa Loµi b¶n ®Þa quý hiÕm cña ViÖt Nam Th«ng l¸ giÑp (Pinus krempfii) Th«ng pµ cß (Pinus kwangtungensis) Th«ng ®µ l¹t (Pinus dalatensis) ThiÕt sam (Tsuga gumosa) V©n sam hoµng liªn (Abies delavayi var. nukiangensis) Th«ng dÇu ®¸ v«i (Keteleeria davidiana) Du sam (Keteleeria elevyniana) Th«ng nhùa Pinus merkusii (Th«ng ta) Th«ng m· vÜ Pinus massoniana (Th«ng ®u«i ngùa) Th«ng ba l¸ Pinus kesiya Th«ng caribª Pinus caribaea §Æc ®iÓm nhËn biÕt C©y gç lín C©y gç lín C©y gç lín C©y gç lín Th©n trßn th¼ng h×nh trô Th©n trßn th¼ng h×nh trô Th©n trßn th¼ng h×nh trô Th©n trßn th¼ng h×nh trô T¸n h×nh th¸p T¸n h×nh th¸p T¸n dµy, h×nh th¸p T¸n h×nh th¸p L¸ h×nh kim L¸ h×nh kim. L¸ h×nh kim. L¸ h×nh kim. 2 l¸/bÑ 2 l¸/bÑ 3 l¸/bÑ 3 Ýt khi 4,5 l¸/bÑ Mäc ®èi trªn ®Çu cµnh ng¾n Mäc ®èi trªn ®Çu cµnh ng¾n Mäc côm trªn ®Çu cµnh ng¾n Mäc côm trªn ®Çu cµnh ng¾n Vá mµu x¸m n©u Vá mµu n©u sÉm Vá mµu n©u x¸m Vá mµu n©u nh¹t Nøt däc hay bong vÈy dµy Nøt däc, khi giµ bong m¶ng Nøt däc s©u sau bong vÈy Nøt däc sau bong m¶ng dµi Pinus merkusii Pinus massoniana Pinus kesiya Pinus caribaea L¸ dµi 18-30cm. L¸ dµi 15-20cm L¸ dµi 15-20cm L¸ dµi 15-25cm Mµu xanh thÉm, h¬i th« Mµu xanh vµng nh¹t mÒm m¶nh vµ th−êng hay thâng Mµu xanh thÉm mÒm, h¬i rñ Mµu xanh vµng, cã d¶i phÊn tr¾ng, mÐp cã r¨ng c−a nhá MÆt c¾t ngang h×nh b¸n nguyÖt MÆt c¾t ngang h×nh b¸n nguyÖt MÆt c¾t ngang h×nh dÎ qu¹t MÆt c¾t ngang h×nh dÎ qu¹t 2-3 èng nhùa 6-7 èng nhùa 4 èng nhùa 2 èng nhùa BÑ dµi 1,3-2cm BÑ dµi 0,5-1cm BÑ dµi 1-1,2cm BÑ dµi 1-2cm Nh½n, Sèng dai Xï x×, Sèng dai Xï x×, Sèng dai Nh½n, Sèng dai Nãn ®ùc h×nh B§S Nãn ®ùc h×nh B§S Nãn ®ùc h×nh B§S Nãn ®ùc h×nh trô Nãn c¸i th−êng mäc lÎ, cã khi mäc côm 2-4 Nãn c¸i 3-5 th−êng mäc vßng trªn ®Ønh chåi ngän. Nãn c¸i ®¬n lÎ hoÆc 3-4 mäc vßng ë gÇn ®Ønh ngän Nãn c¸i th−êng mäc lÎ trªn ngän cµnh non N¨m thø 2 h×nh trøng N¨m thø 2 h×nh trøng trßn N¨m thø 2 h×nh trøng N¨m thø 2 h×nh viªn chuú Dµi 5-10 cm Dµi 4-6 cm Dµi 5-9 cm Dµi 5-10 cm §K 3-5 cm §K 3-4 cm §K 3-4 cm §K 2,5-3,8 cm. Pinus merkusii Pinus massoniana Pinus kesiya Pinus caribaea Khi nãn chÝn ho¸ gç, mµu n©u Khi chÝn ho¸ gç mµu n©u b¹c Khi chÝn ho¸ gç mµu n©u Khi chÝn ho¸ gç mµu n©u Cuèng dµi 2 cm, c©n ®èi Cuèng rÊt ng¾n ®Ýnh s¸t cµnh Cuèng dµi 0,5 cm quÆp xuèng ®«i khi vÑo qu¶ Cuèng ≈ 0,5 cm th−êng vÑo vµ quÆp vÒ phÝa cµnh MÆt vÈy dµy MÆt vÈy máng MÆt vÈy dµy. MÆt vÈy máng H×nh thoi hoÆc s¾c c¹nh H×nh qu¹t, mÐp trªn gÇn trßn H×nh thoi H×nh thoi 2 ®−êng gê L gãc Cã mét gê ngang Cã mét gê ngang Cã gê ngang h¬i låi Rèn vÈy h¬i lâm Rèn vÈy h¬i lâm ®«i khi cã gai nhän Rèi vÈy h¬i låi ®«i khi cã gai nhän Rèn vÈy h¬i låi gi÷a cã 1 gai nhän dµi ≈ 1 mm H¹t h×nh tr¸i xoan, h¬i dÑp H¹t tr¸i xoan h¬i dÑp H¹t h×nh tr¸i xoan H¹t h×nh trøng Dµi 5-8 mm §K 4 mm Dµi 3-4 mm §K 2-3 mm Dµi 5-6 mm §K 3-4 mm Dµi 6 mm §K 3 mm C¸nh dµi ≈ 2 cm C¸nh dµi ≈1,5 cm C¸nh dµi 1,2-1,5cm C¸nh dµi 2-2,5 cm Pinus merkusii Pinus massoniana Pinus kesiya Pinus caribaea §Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc Lµ loµi th«ng nhiÖt ®íi ¦a s¸ng Sèng ®−îc trªn ®Êt nghÌo xÊu, kh« chua, ®Êt c¸t båi tô ven biÓn. Kh«ng sèng ®−îc n¬i óng n−íc Lµ loµi th«ng ¸ nhiÖt ®íi ®ßi hái khÝ hËu Èm vµ Êm ¦a s¸ng lóc non cÇn che bãng nhÑ. Sinh tr−ëng nhÞp ®iÖu Sèng ®−îc trªn ®Êt ®åi träc, kh« chua nghÌo dinh d−ìng Kh«ng thÝch hîp víi ®Êt mÆn vµ ®Êt phong ho¸ tõ ®¸ v«i hoÆc ®Êt kiÒm Lµ loµi th«ng nhiÖt ®íi cã biªn ®é sinh th¸i réng ¦a s¸ng Lµ loµi th«ng mäc t−¬ng ®èi nhanh N¬i ®Êt kh«, xÊu vµ ë trªn 30 tuæi tèc ®é t¨ng tr−ëng gi¶m râ rÖt Lµ loµi th«ng nhiÖt ®íi ¦a s¸ng Lµ mét trong nh÷ng loµi c©y l¸ kim mäc nhanh trªn thÕ giíi Pinus merkusii Pinus massoniana Pinus kesiya Pinus caribaea S©u bÖnh h¹i chñ yÕu lµ: BÖnh ®æ non, BÖnh kh« l¸, S©u ®ôc nân S©u rãm th«ng, S©u ®o ¨n l¸. Lóc nhá th«ng nhùa mÉn c¶m víi löa, lín lªn chèng chÞu tèt h¬n. Cã 2 nßi: Nßi Th¸i Lan vµ vïng thÊp §«ng D−¬ng cã kÝch th−íc nhá. Nßi Indonesia vµ vïng cao §«ng D−¬ng cã kÝch th−íc lín. S©u bÖnh h¹i chñ yÕu lµ: S©u rãm th«ng, S©u ®ôc nân, BÖnh r¬m l¸ th«ng S©u bÖnh h¹i chñ yÕu: S©u rãm th«ng h¹i l¸ vµ ngän S©u bÖnh h¹i chñ yÕu: BÖnh ®æ non do nÊm, BÖnh kh« l¸ do nÊm, S©u ®ôc nân, S©u rãm th«ng. Nh¹y c¶m víi s−¬ng gi¸ vµ löa. Cã 3 ph©n loµi Ph©n loµi hondurat Ph©n loµi caribe Ph©n loµi baham Pinus merkusii Pinus massoniana Pinus kesiya Pinus caribaea Ph©n bè ®Þa lý Ph©n bè tù nhiªn ë c¸c n−íc vïng §«ng Nam ¸. ViÖt Nam ph©n bè ë ®é cao 1200m trë xuèng. Cã ë mét sè tØnh miÒn Trung vµ miÒn B¾c. Mäc tù nhiªn thuÇn lo¹i hoÆc hçn giao víi c©y l¸ réng. Ph©n bè tù nhiªn Trung Quèc, tõ 1200m trë xuèng. NhËp trång ë ViÖt Nam t