Hướng dẫn chăn nuôi trâu bò cái sinh sản

1Ch¨n nu«i tr©u bß c¸i sinh s¶n NỘI DUNG 2 • CÊu t¹o c¬ quan sinh dôc c¸i - Chu kú ®éng dôc - Mang thai vµ ®Î - Phôc håi sinh dôc sau ®Î - Ph¸t hiÖn ®éng dôc, phèi gièng vµ kh¸m thai - Nu«i d­ìng vµ ch¨m sãc - §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh s¶n - Nh©n tè ¶nh h­íng tíi sinh s¶n - §iÒu khiÓn sinh s¶n 3 c¬ quan sinh dôc c¸i Sõng tö cung Buång trøng Mµng treo lín Loa kÌn Vßi Falop Cæ tõ cung Manh nang HËu m«n ¢m m«n Tr. trµng Th©n T.cung NiÖu qu¶n ¢m ®¹o Lç niÖu X­¬ng chËu Bãng ®¸i 4 §Þnh vÞ c¬ quan sinh dôc c¸i trùc trµng cæ t/c ©m ®¹o tö cung B.trøng èng dÉn trøng 5 C¸c c¬ quan sinh dôc bªn trong 6 CÊu t¹o cæ tö cung bß Lç T/C Cæ tö cung ¢m ®¹o Manh nang Th©n tö cung NÕp gÊp vßng 27 C¸c cÊu tróc trªn buång trøng bß No·n bao ®ang ph¸t triÓn No·n bao chÝn Trøng rông ThÓ vµng M« ®Öm No·n bao vì M¹ch qu¶n 8Contents 9 Rông trøng Sau ®éng dôc §éng dôc TiÒn ®éng dôc Yªn tÜnh Yªn tÜnh Chu kú ®éng dôc 10 TiÒn ®éng dôc - Trªn buång trøng mét no·n bao lín b¾t lín nhanh (sau khi thÓ vµng cña chu kú tr­íc bÞ tho¸i ho¸). - V¸ch ©m ®¹o dµy lªn, ®­êng sinh dôc t¨ng sinh, xung huyÕt. - C¸c tuyÕn sinh dôc phô t¨ng tiÕt dÞch nhên trong suèt, khã ®øt. - ¢m m«n h¬i bãng mäng. Cæ tö cung hÐ më. - Bá ¨n, hay kªu rèng vµ ®¸i r¾t. - Cã nhiÒu bß ®ùc theo trªn b·i ch¨n, nh­ng ch­a chÞu ®ùc. N·o TuyÕn yªn Buång trøng 11 Hµnh vi ®éng dôc No·n bao trªn buång trøng No·n baoDÞch no·n bao §éng dôc - Bß chÞu ®ùc cao ®é. - Thêi gian chÞu ®ùc dao ®éng trong kho¶ng 6-30 giê, bß t¬ trung b×nh 12 giê, bß c¸i sinh s¶n 18 giê. - Niªm dÞch ch¶y ra nhiÒu, cµng vÒ cuèi cµng tr¾ng ®ôc nh­ hå nÕp, ®é keo dÝnh t¨ng. - ¢m m«n mµu hång ®á, cµng vÒ cuèi cµng thÈm. - Cæ tö cung më réng, hång ®á. 12 Rông trøng ThÓ vµng ho¸ HËu ®éng dôc - C¬ quan sinh dôc dÇn trë l¹i tr¹ng th¸i b×nh th­êng (kho¶ng 5 ngµy). - Con c¸i thê ¬ víi con ®ùc vµ kh«ng cho giao phèi. - Niªm dÞch trë thµnh b· ®Ëu. - Sau khi th«i chÞu ®ùc 10-12 giê th× rông trøng. Kho¶ng 70% sè lÇn rông trøng vµo ban ®ªm. - Cã kho¶ng 50% bß c¸i vµ 90% bß t¬ bÞ ch¶y m¸u trong giai ®o¹n nµy. 313 Thêi kú yªn tÜnh - §Æc tr­ng bëi sù tån t¹i cña thÓ vµng - NÕu kh«ng cã chöa th× thÓ vµng sÏ thµnh thôc kho¶ng 8 ngµy sau khi rông trøng vµ tiÕp tôc ho¹t ®éng (tiÕt progesteron) trong vßng 8-9 ngµy n÷a vµ sau ®ã tho¸i ho¸ (ngµy 16-17). Lóc ®ã mét giai ®o¹n tiÒn ®éng dôc cña mét chu kú míi l¹i b¾t ®Çu. - NÕu trøng ®­îc thô tinh th× giai ®o¹n nµy ®­îc thay thÕ b»ng thêi kú mang thai (thÓ vµng tån t¹i vµ tiÕt progesteron), ®Î vµ mét thêi kú kh«ng cã ho¹t ®éng chu kú sau khi ®Î tr­íc khi bß c¸i trë l¹i cã ho¹t ®éng chu kú tiÕp. ThÓ vµng trªn buång trøng 14 §iÒu hoµ chu kú ®éng dôc Ngo¹i c¶nh: T0, as, d2, mïi vÞ Hypothalamus Progesteron F ee d- ba ck F ee d- ba ck TÝn hiÖu tõ vá n·o (+)GnRH FSH LH Trøng chÝn vµ rông (-) (+) ThÓ vµng (+) Inhibin Oestrogen (-) (-) (-) Thể vàng Progesterone Động dục5 10 15 H àm l ượ ng h or m on e Rụng trứng Rụng trứng Nội mạc tử cung PGF2a Noãn bao trội Thoái hóa PGF2a FSH E2 LH Diễn biến trong chu kỳ động dục ở bò Động dục 16 Sãng ph¸t triÓn no·n bao trong chu kú ®éng dôc 10 15 30 6 9 12 15 18 21 φ (mm) Ngày sau rụng trứng Noãn bao trội Ginther et al., PGF2α P4 Tiêu thể vàng 17 Sự thoái hoá thể vàng (ngày 17 của chu kỳ) Oxytoxin PGF2a Thể vàng (ngày 17) Noãn bao trội 18 Nội mạc tử cung Thể vàng OxytocinOxytocin receptors PGF2a Tiêu thể vàng Rụng trứng 419 PGF2α 10 15 30 6 9 12 15 18 21 φ (mm) Thể vàng chửa Ngày sau rụng trứng Ph¸t triÓn no·n bao ë bß ®éng dôc vµ cã thai Noãn bao trội P4 20 PGF2α néi m¹c tö cung Tiªu thÓ vµng Rông trøng << Oxytocin Kh«ng rụng trứng Thể vàng chửa Interferon tau (IFN-t) Phôi × Contents 21 Mang thai vµ ®Î Contents 22 Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ph«i thai n Mang thai trung b××nh 280 ngµy ë bß vµ 315 ngµy ë tr©u n Hîp tö h×nh thµnh 1/3 phÝa trªn èng ®Én trøng vµ tr«i tíi tö cung vµo ngµy thø 5-6. n Ph«i b¸m vµo tö cung vµo ngµy thø 30 (nhau thai sÏ dÇn dÇn b¸m vµo nóm nhau mÑ t¹i néi m¹c tö cung). n Sau 60 ngµy toµn bé c¸c c¬ quan ®· ®­îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. n Trong 2-2,5 th¸ng cuèi khèi l­îng cña thai t¨ng b»ng kho¶ng 2 /3 ®Õn 3/4 khèi l­îng s¬ sinh. 23 Nh÷ng biÕn ®æi cña bß mÑ trong thêi gian mang thai - Khèi l­îng c¬ thÓ t¨ng, ®Æc bÞªt lµ 2 th¸ng cuèi, do sù ph¸t triÓn cña thai, tö cung, hÖ thèng nhau thai vµ do kh¶ n¨ng tÝch luü dinh d­ìng cña bß mÑ t¨ng lªn. - Trao ®æi chÊt vµ n¨ng l­îng t¨ng - Thay ®æi trong hÖ thèng néi tiÕt: + ThÓ vµng ®­îc h×nh thµnh vµ tiÕt progesteron trong suèt thêi gian mang + Nhau thai tiÕt estrogen vµ c¸c hocm«n gonadotropin - C¸c c¬ quan néi t¹ng, ®Æc biÖt lµ c¬ quan tiªu ho¸, tuÇn hoµn, h« hÊp, bµi tiÕt cã sù thay ®æi thÝch øng 24 HiÖn t­îng bß s¾p ®Î - Bông sÖ - D©y ch»ng m«ng-khum nh·o g©y hiÖn t ­îng “sôt m«ng” - ¢m hé sa, s­ng mäng, niªm dÞch ch¶y ra nhiÒu, trong suèt -BÇu vó c¨ng, con cao s¶n cã thÓ ch¶y s÷a ®Çu - §u«i th­êng cong lªn - Bß hay cã hiÖn t ­îng gi÷ g×n, t×m chç réng r·i tho¸ng ®¶ng hay chç kÝn ®¸o ®Ó ®øng nh»m tr¸nh nh÷ng con kh¸c - Cã hiÖn t­îng ®øng n»m kh«ng yªn, l ­ng cong kÌm theo rÆn ®Î, cµng gÇn lóc ®Î th× tÇn sè rÆn cµng t¨ng - Hay ®i tiÓu vÆt 525 Quá trình đẻ (1) n Chia thành 3 giai đoạn: n Mở cổ tử cung n Đẻ (sổ thai) n Sổ nhau 26 Quá trình đẻ (2) 27 Quá trình đẻ (3) 28 HiÖn t­îng bß ®Î - Sù co bãp cña c¬ quan sinh dôc t¹o ra nh÷ng c¬n rÆn ®Èy thai qua cæ tö cung vµ ®i vµo ©m ®¹o. - Bµo thai cµng ®i ra phÇn ngoµi th×× cµng t¨ng kÝch thÝch cho c¬ co bãp - Bß mÑ bån chån, ®øng n»m kh«ng yªn, ch©n cµo ®Êt, cã con ch©n sau ®¸ vµo bông, l­ng cong lªn mµ rÆn. - Tö cung co bãp liªn tôc dån n­íc èi ra nhiÒu, thai còng ®­îc ®­a ra nªn ¸p lùc trong bäc thai t n¨g lªn lµm vì bäc èi. Sau khi vì èi søc rÆn cña gia sóc cµng m¹nh ®Èy thai vµ mµng thai qua ®­êng sinh dôc (th­êng sau 1 giê). - PhÇn ®Çu cña thai ra tr­íc, tiÕp ®Õn phÇn ngùc ra sau. Lóc nµy søc rÆn con mÑ gi¶m xuèng. PhÇn cßn l¹i cña thai nhê søc ®¹p cña hai ch©n sau mµ ra ngoµi hoµn toµn. - Sau ®Î bß mÑ nghØ mét thêi gian råi quay l¹i liÕm con - Sau ®Î tö cung vÉn co bãp vµ tiÕp tôc nh÷ng c¬n rÆn ®­a nhau thai ra ngoµi (4--6 giê) Contents 29 Phôc håi sinh dôc sau khi ®Î ĐẺ CHỬA LẠI Buồng trứngTử cung TH Ờ I K Ỳ S A U Đ Ẻ Cơ co Nội mạc hồi phục Xoang thải hết sản dịch Tiết hócmôn Rụng trứng K/C lứa đẻ Đẻ Phối giống (chửa lại) Không chửa Mang thai (280 ngày) Cạn sữa (45-60 ngày) Đẻ Tiết sữa (10 tháng) Thành phần của khoảng cách lứa đẻ 6Khoảng cách lứa đẻ K/C lứa đẻ Đẻ Phối giống (Chửa) Không chửa Mang thai (280 ngày) Dry period (45-60 days) Đẻ Tiết sữa (10 tháng) Hồi phục tử cung Stress sau đẻ Đông dục lần 1 Phối giống lần 1 0 45 ngày Đẻ khó Sát nhau Nhiễm trùng tử cung Rối loạn TĐC Nang trứng Viêm vú Đỉnh chu kỳ sữa 60-90 ngày Ức chế gonadotropin do bê bú Thời kỳ sau đẻ của bò cái 33 Phôc håi sãng no·n bao sau ®Î Bß s÷a Bß thÞt nu«i con bó Ngµy cña chu kú Contents 34 Ph¸t hiÖn ®éng dôc, phèi gièng vµ kh¸m thai n Ph¸t hiÖn ®éng dôc n X¸c ®Þnh thêi gian phèi gièng thÝch hîp n Kh¸m thai Contents 35 Ph¸t hiÖn ®éng dôc a. Quan s¸t trùc tiÕp +> b. Dïng bß ®ùc thÝ t×nh - Cã thÓ dïng ®ùc thÝ t×nh víi chÐn s¬n ®¸nh dÊu. c. Dïng c¸c dông cô hç trî ph¸t hiÖn ®éng dôc - ChØ thÞ mµu: Dïng chÊt keo dÝnh trªn xèp nhuém mµu g¾n lªn m«ng bß c¸i vµ cã thÓ ®æi mµu khi bß c¸i ®éng dôc ®­îc con kh¸c nh¶y lªn nhiÒu lÇn. - S¬n ®u«i. B«i mét líp s¬n ë cuèng ®u«i bß c¸i. Líp s¬n nµy sÏ bÞ xo¸ khi bß c¸i ®éng dôc ®­îc nh÷ng con kh¸c nh¶y lªn. d. Sê n¾n qua trùc trµng e. Dïng bß c¸i kÝch dôc b»ng xö lý víi testosteron f. X¸c ®Þnh hµm l­îng progesteron trong s÷a 36 Quan s¸t trùc tiÕp 737 38 39 40 Phát hiện động dục 41 Thêi gian phèi gièng thÝch hîp 42 Thêi gian phèi gièng thÝch hîp Quy t¾c S¸ng- ChiÒu: Quan s¸t c¸c dÊu hiÖu ®éng dôc 2 lÇn/ngµy, nÕu thÊy bß c¸i ®éng dôc vµo buæi s¸ng th× phèi vµo lóc chiÒu tèi, cßn nÕu thÊy ®éng dôc vµo chiÒu tèi th× phèi vµo s¸ng sím ngµy h«m sau. Cã thÓ tiÕn hµnh phèi tinh lÆp l¹i 12 giê sau lÇn phèi thø nhÊt. 843 ChÈn ®o¸n cã thai n KiÓm tra qua trùc trµngè n KiÓm tra b»ng m¸y siªu ©m n KiÓm tra b»ng m¸y ®iÖn tim thai n Ph©n tÝch progesteron trong s÷a hoÆc m¸u Contents 44 NUÔI DƯỠNG VÀ CHĂM SÓC n Nuôi dưỡng trâu bò cái sinh sản n Chăm sóc trâu bò cái mang thai n Hộ lý trâu bò đẻ n Hộ lý trâu bò sau khi đẻ n Nuôi dưỡng và chăm sóc sau khi đẻ Contents 45 Nu«i d­ìng tr©u bß c¸i sinh s¶n 1. Tiªu chuÈn ¨n - Nhu cÇu duy tr× - Nhu cÇu nu«i thai - Nhu cÇu tÝch luü - Nhu cÇu s¶n xuÊt 2. KhÈu phÇn ¨n - Phèi hîp tõ nhiÒu lo¹i thøc ¨n cã thÓ cã. - CÇn chó ý ®Õn sù ph¸t triÓn cña thai: Thêi kú ®Çu nªn lÊy thøc ¨n th« xanh lµ chñ yÕu; vÒ cuèi nªn gi¶m thøc ¨n cã dung tÝch lín, t¨ng thøc ¨n cã hµm l­îng dinh d­ìng cao. - §iÒu chØnh khÈu phÇn ®Ó bß kh«ng qu¸ bÐo hay qu¸ gÇy tr­íc khi ®Î 46 Ch¨m sãc bß c¸i mang thai - Th­êng xuyªn gi÷ vÖ sinh th©n thÓ - Bß cµy kÐo cho nghØ lµm viÖc tr­íc vµ sau khi ®Î 1 th¸ng. - Bß s÷a ph¶i cho c¹n s÷a tr­íc khi ®Î 45-60 ngµy. - Ph©n ®µn theo thêi gian cã chöa (nÕu nu«i tËp trung) - Kh«ng ch¨n d¾t ë nh÷ng n¬i dèc trªn 20-25o. - Ch¨n th¶ ë nh÷ng n¬i cá tèt, gÇn chuång, dÔ quan s¸t - Chuång tr¹i ph¶i s¹ch sÏ, yªn tÜnh, kh«ng tr¬n. - §èi víi bß t¬ vµ bß thÊp s¶n cÇn kÝch thÝch xoa bãp bÇu vó tõ th¸ng cã thai thø 5 trë ®i. - §èi víi bß s¾p ®Î kh«ng nªn t¸c ®éng vµo bÇu vó 47 Hé lý bß ®Î - ChuÈn bÞ dông cô ®ì ®Î, buång ®Î vµ còi bª. - Dïng cá kh« s¹ch lãt nÒn dµy 3-5 cm. - §Ó bß ë ngoµi chuång, dïng n ­íc s¹ch pha thuèc tÝm 0,1% hay n­íc muèi röa s¹ch toµn bé phÇn th©n sau cña bß. - Lau kh« vµ s¸t trïng b»ng dung dÞch crezin 1%. - Dïng b«ng cån s¸t trïng bé phËn sinh dôc bªn ngoµi (mÐp ©m m«n). - Cho bß vµo buång ®Î ®· cã chuÈn bÞ s½n, cã cá vµ n ­íc uèng ®©y ®ñ. - §Ó bß yªn tÜnh, tr¸nh ng­êi vµ bß kh¸c qua l¹i. - Khi bß c¸i b¾t ®Çu rÆn ®Î cã thÓ cho tay vµo ® ­êng sinh dôc kiÓm tra thai. NÕu thai b×nh th­êng th× ®Ó tù ®Î. NÕu thai trong t­ thÕ kh«ng b×nh th­êng th× nªn chØnh ng«i thai cho bß mÑ dÔ ®Î. - Kh«ng ®­îc l«i kÐo thai qu¸ sím, lµm tæn th­¬ng ®­êng sinh dôc, trõ tr­êng hîp ®Î ng­îc th× viÖc l«i thai l¹i rÊt cÇn thiÕt ®Ó tr¸nh thai bÞ ng¹t do uèng ph¶i n­íc thai. - XÐ r¸ch mµng èi vµ lau s¹ch n­íc nhên dÝnh ë mòi thai nÕu ®Çu thai ®· ra h¼n mµ vÉn vÞ mµng èi bao bäc. 48 Ngôi thai bình thường 949 Ng«i thai kh«ng b×nh th­êng 50 Hé lý bª con sau khi ®Î - Mãc s¹ch nhít ë miÖng vµ hai lç mòi ®Ó tr¸nh cho bª ng¹t thë - Dïng r¬m hay bao t¶i s¹ch lau qua nhít bÈn cho bª. - NÕu thÊy bª cã triÖu chøng bÞ ng¹t thë th×× ph¶i lµm h« hÊp nh©n t¹o. - §Ó cho bß mÑ liÕm s¹ch bª con. - C¾t rèn: vuèt s¹ch m¸u ë d©y rèn cho vÒ phÝa con con, s¸t trïng d©y rèn b»ng cån i--èt 5%, dïng kÐo ®· s¸t trïng c¾t rèn c¸ch thµnh bông chõng 8-10cm vµ s¸t trïng chç c¾t rèn b»ng cån i-èt 5%. - C©n bª tr­íc tr­íc khi cho bó s÷ a ®Çu. - Cho bª bó trùc tiÕp s÷ a ®Çu cña chÝnh mÑ nã, chËm nhÊt lµ 1 giê sau khi ®Î. 51 Hé lý bß mÑ sau khi ®Î - Cho uèng n­íc muèi hay chÝnh n­íc èi cña nã. - §Ó s½n cá ngon trong chuång cho bß tù ¨n. Hai ba giê sau cã thÓ cho ¨n ch¸o lo·ng. - Röa s¹ch phÇn th©n sau b»ng n ­íc s¹ch cã pha thuèc tÝm 0,1% , n­íc muèi sinh lý 0,9% hay crezin 1%. - Dïng cá kh« x¸t m¹nh lªn c¬ thÓ bß ®¶m b¶o cho tuÇn hoµn l­u th«ng, kh«ng cho n»m nhiÒu ®Ò phßng b¹i liÖt sau khi ®Î. - KiÓm tra s÷a ®Çu, nÕu s÷a tèt th× cho bª bó. S÷a ®Çu cÇn ®Õn ®©u v¾t ®Õn ®ã. - Khi bß ®· sæ nhau ra ngoµi th× ph¶i kiÓm tra thËt kü xem nhau thai cã b×nh th ­êng hay kh«ng. - NÕu qu¸ 12 giê mµ nhau kh«ng ra th× ph¶i can thiÖp. 52 Nu«i d­ìng ch¨m sãc bß giai ®o¹n sau ®Î n Cho ¨n thøc ¨n chÊt l­îng cao (bï l¹i thu nhËn gi¶m). n T¨ng hµm l­îng protein, kho¸ng vµ vitamin trong khÈu phÇn (do c©n b»ng n¨ng l­îng ©m) n §iÒu trÞ bÖnh s¶n khoa (nÕu cã). n Theo dâi ®éng dôc cÈn thËn vµ phèi gièng kÞp thêi. Contents 53 ®¸nh gi¸ søc sinh s¶n cña tr©u bß c¸i n 1. Tuæi ®Î løa ®Çu n + Tuæi ®éng dôc lÇn ®Çu n + Tuæi phèi gièng lÇn ®Çu n 2. Kho¶ng c¸ch løa ®Î n + Chöa l¹i sau khi ®Î n + Đéng dôc l¹i sau khi ®Î n + Tû lÖ thô thai n + Thêi gian mang thai 54 Khoảng cách lứa đẻ lý tưởng đỉnh của chu kỳ sữa đẻ n đầu chu kì giữa chu kì cuối chu kì Thụ tinh nhân tạo Chửa (9 tháng) đẻ n + 1 1 2 cạn sữa -2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 tháng sau khi đẻ NS sữa (kg/con/ ngày) 30 20 10 11 12 Contents 10 55 C¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn kh¶ n¨ng sinh s¶n cña bß c¸i 1. §Æc ®iÓm bÈm sinh - Chi phèi cña di truyÒn ®èi víi c¸c tÝnh tr¹ng sinh s¶n - Kh¶ n¨ng thÝch nghi - C¸c cè tËt bÈm sinh, nhÊt lµ cè tËt vÒ ®­êng sinh dôc 2. Nu«i d­ìng - Møc nu«i d­ìng - Lo¹i h×nh thøc ¨n - C©n b»ng c¸c chÊt dinh d­ìng 3. Ch¨m sãc qu¶n lý - Ch¨m sãc søc khoÎ, bÖnh tËt - Ph¸t hiÖn ®éng dôc vµ kü thuËt phèi gièng - C¸c bÖnh sinh s¶n vµ s¶n khoa 4. C¸c nguyªn nh©n kh¸c - Gi¸ c¶ bª gièng, - ChÝnh s¸ch - Ph­¬ng phÊp chän phèi - Tuèi gia sóc - Thêi tiÕt-khÝ hËu - Møc ®é lao t¸c Contents 56 ®iÒu khiÓn sinh s¶n • Gây động dục đồng loạt • Kích thích động dục • Gây rụng nhiều trứng và cấy truyền phôi Contents 57 g©y ®éng dôc vµ rông trøng ®ång lo¹t n Tiªu huû thÓ vµng => gi¶m progesteron => no·n bao ph¸t triÓn => ®éng dôc vµ rông trøng sím. n Progesterone ngo¹i sinh => øc chÕ ®éng dôc vµ rông trøng ë gia sóc ®· tho¸i ho¸ thÓ vµng tù nhiªn. 58 Ph­¬ng ph¸p g©y ®éng dôc vµ rông trøng ®ång lo¹t 1. Tiªu huû thÓ vµng: - Tiªu huû c¬ häc - Sö dông prostaglandin F2a (PGF2a) hay c¸c chÊt t­¬ng tù - KÕt hîp PG víi gonadotropin 2. Dïng progesterone ngo¹i sinh - Dïng progesteron tù nhiªn hay tæng hîp (progestogen) - KÕt hîp progesteron víi gonadotropin 3. KÕt hîp progesteron víi PG hay estrogen < 59 kÝch thÝch ®éng dôc vµ rông trøng ë tr©u bß n C¸c hocm«n ngo¹i sinh cã ho¹t lùc gonadotropin kÝch thÝch sinh tr­ëng vµ rông trøng ë gia sóc kh«ng nh­îc n¨ng buång trøng n Progesteron ngo¹i sinh øc chÕ ph©n tiÕt gonadotropin tõ tuyÕn yªn. Sau khi lo¹i bá øc chÕ t¹m thêi nµy gonadotropin tiÕt nhiÒu => t n¨g tiÕt FSH vµ LH => ®éng dôc vµ rông trøng. n Prostaglandin kÝch thÝch phôc håi, chèng viªm néi m¹c tö cung, kÝch thÝch tiÕt GnRH => t¨ng tiÕt LH => kh«i phôc nhanh tö cung vµ chu kú tÝnh ë gia sóc sau khi ®Î. n H¹n chÕ bó => gi¶m øc chÕ ph©n tiÕt gonadotropin cña tuyÕn yªn => ho¹t ®éng chu kú tÝnh trë l¹i sím sau khi ®Î. < 60 G©y rông nhiÒu trøng vµ CÊy truyÒn ph«i Bò cho phôi Bò nhận phôi Gây động dục đồng pha Gây rụng nhiều trứng Phối giống Đực giống Thu phôi Phối giống lại bình thường hay gây rụng nhiều trứng sau 2-3 tháng Động dục Cấy truyền phôi Mang thai Nhiều đời sau chất lượng cao < 11 61 Bß cho ph«i n Bß c¸i cho ph«i ph¶i ®­îc chän tõ ®µn h¹t nh©n, cã nguån gèc vµ lý lÞch râ rµng, cã kh¶ n¨ng sinh s¶n tèt. n C¸c chØ tiªu sinh s¶n chÝnh ®­îc quan t©m lµ sè l­îng, chÊt l­îng ph«i còng nh­ c­êng ®é khai th¸c ph«i tõ con bß ®ã. < 62 Bß nhËn ph«i - Bß nhËn ph«i lµ nh÷ng con “mang thai hé”, cho nªn khi chän lµm con nhËn ph«i kh«ng cÇn c¨n cø vµo phÈm gièng hay n¨ng suÊt cña b¶n th©n con bß ®ã. - Bß nhËn ph«i chØ ¶nh h­ëng ®Õn viÖc tiÕp nhËn ph«i, mang thai mµ kh«ng ®ãng gãp vµo kiÓu di truyÒn cña ®êi con. - ChØ cÇn chän nh÷ng con ®¹t c¸c yªu cÇu sau: n §Î Ýt nhÊt 2 th¸ng tr­íc ®ã (bß c¸i ®· sinh s¶n) hay bß t¬. n §ñ tr­ëng thµnh vµ c¬ thÓ ®ñ lín. Do ®ã cÇn ph¶i biÕt gièng vµ lo¹i ph«i sÏ ®­îc cÊy ®Ó nã cã kh¶ n¨ ng mang thai ®Õn lóc ®Î vµ ®Î b×nh th­êng. n Kh«ng cã bÖnh tËt. n Sinh tr­ëng, ph¸t triÓn vµ sinh lý sinh s¶n b××nh th­êng. < 63 G©y rông nhiÒu trøng Nguyªn lý: T¨ng gonadotropin (FSH vµ LH) => nhiÒu no·n bao ph¸t triÓn, chÝn vµ rông trøng Ph­¬ng ph¸p: 1. Dïng c¸c hocm«n gonadotropin: tiªm PMSG hay FSH ®Ó kÝch thÝch no·n bao, sau vµi ngµy tiªm LH hoÆc HCG ®Ó kÝch thÝch trøng rông 2. KÕt hîp Gonadotropin víi PGF2a 3. MiÔn dÞch inhibin (chñ ®éng hoÆc bÞ ®éng) => t n¨g tiÕt FSH => t¨ng sè l­îng trøng chÝn vµ rông < 64 Phèi gièng n Khi bß cho ph«i ®· ®­îc xö lý g©y siªu bµi no·n vµ ®éng dôc, ng­êi ta tiÕn hµnh thô tinh nh©n t¹o cho nã (sö dông tinh cña nh÷÷ng ®ùc gièng tèt). n Nªn phèi lÆp l¹i 2-3 lÇn, mçi lÇn c¸ch nhau tõ 8 ®Õn 10 giê, v×× sau khi tiªm hãcm«n g©y siªu bµi no·n sè l­îng trøng sÏ rông nhiÒu vµ kÐo dµi sau mçi lÇn ®éng dôc. < 65 Thu ph«i • Cã hai ph­¬ng ph¸p thu ph«i: ph ­¬ng ph¸p phÉu thuËt vµ ph ­¬ng ph¸p kh«ng phÉu thuËt. • TiÕn hµnh vµo ngµy thø 6, 7 hoÆc 8 sau khi phèi tinh víi viÖc sö dông mét dông cô chuyªn dïng (èng th«ng hai chiÒu) vµ dung dÞch röa tö cung (®ång thêi còng lµ dung dÞch nu«i ph«i ngoµi c¬ thÓ mÑ). Dung dÞch th­êng dïng lµ dung dÞch PBS (Phosphate Buffered Saline). < 66 KiÓm tra vµ ph©n lo¹i ph«i n Dung dÞch hót ra ®­îc ®Ó l¾ng trong vßng 30 phót, tr­íc khi kiÓm tra vµ ph©n lo¹i ph«i. n ViÖc ph©n lo¹i ph«i dùa vµo kÝch th­íc vµ h×nh th¸i cña ph«i, mÇu s¾c cña ph«i, sù ph©n bè, s¾p xÕp c¸c tÕ bµo ph«i. n Tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ chÊt l­îng ph«i bß s÷a vµ bß thÞt ë ViÖt Nam ®· ®­îc Bé NN vµ PTNT ban hµnh th¸ng 6/2002. 12 67 Cắt phôi Sau khi thu ph«i, sè ph«i s¶n xuÊt cã thÓ t¨ng h¬n nhiÒu lÇn nÕu ta ¸p dông c«ng nghÖ c¾t ph«i, tøc lµ t¸ch ph«i thµnh 2 hay 4 phÇn riªng biÖt ®Ó tõ mçi phÇn nµy sÏ t¸i t¹o thµnh mét ph«i míi. 68 B¶o qu¶n ph«i n NÕu ph«i kh«ng dïng ®Ó cÊy truyÒn ngay sau khi thu th× cã thÓ ®em b¶o qu¶n ®«ng l¹nh ®Ó sö dông vÒ sau. n Ph«i ®­îc ®ãng vµo cäng r¹ tr­íc khi ®em cÊy hoÆc b¶o qu¶n l¹nh. n Víi tr­êng hîp b¶o qu¶n ®«ng l¹nh, nhiÖt ®é ®­îc h¹ tõ tõ trong thiÕt bÞ tù ®éng cho tíi -30°C. n Sau ®ã ph«i ®­îc b¶o qu¶n trùc tiÕp trong nit¬ láng (- 196°C) trong nhiÒu n¨m. n Glycerol 10% (1,4M) vµ Ethylene Glycol (EG) 1,5M th­êng ®­îc dïng lµm chÊt b¶o vÖ l¹nh. 69 Gi¶i ®«ng ph«i n Tr­íc khi cÊy truyÒn, ph«i b¶o qu¶n ®«ng l¹nh ph¶i ®­îc gi¶i ®«ng. n Gi¶i ®«ng còng ph¶i ®­îc thùc hiÖn ë nhiÖt ®é 20- 300C. n Khi kh«ng thÓ gi¶i ®«ng ®­îc ë nhiÖt ®é ®ã th× ph¶i pha lo·ng chÊt b¶o vÖ l¹nh cµng nhanh khi nhiÖt ®é cµng cao. n LÊy cäng r¹ ra khái ni t¬ láng, gi÷ 10 gi©y vµ sau ®ã ë 300C trong 15-20 gi©y. n Sau khi gi¶i ®«ng ®­a ph«i vµo cäng r¹ ®Ó cÊy truyÒn. < 70 G©y ®éng dôc ®ång pha n Ph«i cÇn ®­îc cÊy cho con nhËn cã thêi gian ®éng dôc cµng gÇn víi thêi gian ®éng dôc cña bß cho ph«i cµng tèt. n G©y ®éng dôc ®ång pha nh»m t¹o ra ®­îc nhiÒu bß nhËn ph«i cã thêi gian ®éng dôc ®ång thêi víi bß cho ph«i (nÕu cÊy ph«i t­¬i) hoÆc phï hîp víi tuæi ph«i (nÕu cÊy ph«i ®«ng l¹nh). n §Ó g©y ®éng dôc ®ång pha, ng­êi ta cã thÓ sö dông PMSG, PGF2a, progesteron v.v. n Nh÷ng hãc-m«n nµy ®­îc dïng riªng lÎ hoÆc kÕt hîp víi c¸c liÒu l­îng vµ ph¸c ®å kh¸c nhau t­¬ng tù nh­ kü thuËt g©y ®éng dôc ®ång lo¹t. < 71 CÊy truyÒn ph«i n CÊy ph«i kh«ng phÉu thuËt: ph«i ®­îc cÊy vµo 1/3 phÝa trªn sõng tö cung. n Ph«i ®­îc ®­a vµo cäng r¹ 0,25ml vµ ®Æt vµo ®Çu sõng tö cung t­¬ng øng víi phÝa buång trøng cã thÓ vµng ho¹t ®éng. n Phong bÕ thÇn kinh tuû sèng th­êng ®­îc sö dông ®Ó lo¹i bá co bãp trùc trµng vµ do ®ã cho phÐp ®Æt ph«i chÝnh x¸c h¬n vµ Ýt g©y tæn th­¬ng h¬n. n CÊy ph«i phÉu thuËt ®­îc thùc hiÖn th«ng qua vÕt c¾t t­¬ng øng víi phÝa buång trøng cã thÓ vµng chøc n¨ng. n Ph«i ®­îc cÊy b»ng èng th«ng nhá vµo ®Çu sõng tö cung cïng phÝa. VÕt c¾t ®­îc g©y mª côc bé trong lóc phÉu thuËt. <