Tài liệu Tập huấn kỹ thuật chăn nuôi

train_extension_crop_manual_husbandry_VN 1 Ministry of Planning and Investment CACERP Capacity Building for Central Region Poverty Reduction TA Project 3772 VIE Asian Development Bank Level 4, MPI Project Building, 2 Hoang Van Thu St, Hanoi, Vietnam. Tel./fax (84-4) 7341 311, tel. 7341 310, email tcnlmt@hn.vnn.vn TÀI LIỆU TẬP HUẤN KỸ THUẬT CHĂN NUÔI Biên soạn: Nguyễn Bá Mùi, Tôn Thất Sơn, Lương Tất Nhợ, Nguyễn Thị Mùi Bổ sung: TS. Vũ Văn Liết Hà Nội -Tháng 12 năm 2003 train_extension_crop_manual_husbandry_VN 2 Mục Lục Chủ đề 1 ...................................................................................................................................3 KỸ THUẬT NUÔI LỢN NÁI TRONG NÔNG HỘ ...............................................................3 1.1. Một số giống lợn nội và lợn lai để nuôi nái ........................................................3 1, Lợn Móng Cái ..............................................................................................................3 2, Lợn ỉ...............................................................................................................................4 3, Lợn Lang Hồng ............................................................................................................4 4, Lợn Mường Khương...................................................................................................4 5, Lợn Ba Xuyên ..............................................................................................................4 6, Lợn Thuộc Nhiêu .........................................................................................................4 7, Lợn trắng Phú Khánh..................................................................................................5 8, Lợn lai F1......................................................................................................................5 1.2 Lợn nái móng cái ........................................................................................................5 1.2.1. Chọn giống.............................................................................................................5 1.2.2. Một số đắc điểm của lợn nái móng cái .............................................................6 1.2.3. Kỹ thuật chăm sóc nuôi dưỡng lợn cái hậu bị .................................................8 1.2.4, Kỹ thuật nuôi dưỡng lợn nái chửa ...................................................................10 1.2.5. Kỹ thuật nuôi lợn nái đẻ và lợn con theo mẹ..................................................12 1.2.6. Nuôi dưỡng lợn con giai đoạn theo mẹ và sau cai sữa ...............................14 1.2.7. Một số bệnh thường gặp ở lợn mẹ sau khi đẻ và lợn con...........................14 1.2.8 Tính toán hiệu quả kinh tế ..................................................................................17 Chủ đề 2 .................................................................................................................................17 BÀI GIẢNG KĨ THUẬT CHĂN NUÔI GIA CẦM ...............................................................17 2.1 Kỹ thuật nuôi gà ........................................................................................................17 2.1.1 Giống gà và kỹ thuật chọn giống gà ................................................................17 2.1.2 thức ăn và dinh dưỡng gà thả vườn.................................................................21 2.1.3 Nuôi chăm sóc gà thả vườn..............................................................................26 2.2 Kỹ thuật nuôi ngan và vịt.....................................................................................30 2.2.1. Các giống ngan, vịt hiện đang nuôi phổ biến ở Việt nam . ..........................30 2.2.2. Kĩ thuật chọn vịt ngan giống .............................................................................33 2.2.3: Kỹ thuật nuôi dưỡng chăm sóc vịt , ngan .......................................................35 2.2.4. Kĩ thuật nuôi dưỡng, chăm sóc vịt, ngan sinh sản ........................................37 2.2.5 Công tác vệ sinh phòng bệnh cho ngan vịt .....................................................39 Chủ đề 3: KỸ THUẬT NUÔI LỢN THỊT TRONG NÔNG HỘ ........................................42 3.1. Các giống lợn nông dân thường nuôi ..............................................................42 3.2. Chọn giống ................................................................................................................42 3.3. Chuồng trại ................................................................................................................43 3.4. Kỹ thuật nuôi dưỡng và chăm sóc......................................................................43 3.4.1. Thức ăn cho lợn:.................................................................................................43 3.4.2. Tiêu chuẩn thức ăn hỗn hợp.............................................................................43 3.4.4. Kỹ thuật nuôi dưỡng...........................................................................................45 3.4.5. Chế biến thức ăn ................................................................................................46 3.4.6. Một số bệnh truyền nhiễm thường gặp ở lợn ................................................47 3.4.6. Tính lỗ lãi trong chăn nuôi lợn thịt...................................................................51 Chủ đề 4: KỸ THUẬT CHĂN NUÔI DÊ SỮA, DÊ THỊT ................................................52 4.1. Vai trò và ý nghĩa chăn nuôi dê ở gia đình ......................................................52 4.2. Kỹ thuật chăn nuôi dê sữa, thịt...........................................................................52 train_extension_crop_manual_husbandry_VN 3 4.2.1 Giới thiệu về các giống dê sữa, thịt, hiện có ở Việt Nam..............................52 4.2.2 Kỹ thuật chọn giống và phối giống ....................................................................54 4.3. Thức ăn và kỹ thuật nuôi dưỡng .........................................................................57 4.3.1. Các loại thức ăn cho dê.....................................................................................57 4.3.2 Kỹ thuật chăm sóc nuôi dưỡng .........................................................................58 4.4. Kỹ thuật xem răng tính tuổi .................................................................................63 4.5. Kỹ thuật cắt, khử sừng dê .....................................................................................63 4.6. Kỹ thuật bắt giữ dê ..................................................................................................64 4.7. Kỹ thuật cắt móng chân dê ...................................................................................64 4.8 Kỹ thuật làm chuồng ................................................................................................64 4.8.1 Nguyên tắc làm chuồng dê.................................................................................64 4.8.2 Kỹ thuật làm chuồng trại .....................................................................................65 4.9. Bệnh và phòng bệnh cho dê................................................................................67 4.9.1 Những bệnh gây nên do vi rút và vi khuẩn ......................................................67 4.9.2. Những bệnh ký sinh trùng .................................................................................69 4.9.3. Các bệnh do dinh dưỡng và tiêu hoá. .............................................................71 4.9.4 Cách tiêm và cho dê uống thuốc.......................................................................72 Chủ đề 5 : PHÁT TRIỂN CHĂN NUÔI BÒ .......................................................................73 5.1. Đặt vấn đề ..................................................................................................................73 5. 2. Giống bò Việt Nam .................................................................................................73 5.2.1. Đặc điểm của một số giống bò: ........................................................................73 Bò Phú Yên .............................................................................................................................74 5. 2.2. Năng suất của một số giống bò Việt Nam .....................................................74 5.3. Khả năng sinh trưởng ............................................................................................75 5.3.1. Khái niệm về sinh trưởng và cơ sở di truyền của sinh trưởng....................75 5.3.2. Đặc điểm sinh trưởng ........................................................................................75 5.3.3 Đặc điểm trong giái đoạn sinh trưởng:.............................................................75 5.4 Kỹ thuật nuôi bò thịt.................................................................................................77 5.4.1. Kỹ thuật nuôi bò cái sinh sản ............................................................................77 5.4.2. Kỹ thuật nuôi bê thịt............................................................................................78 Bảng 2. Tăng trọng bê thịt lai...........................................................................................78 5.4.3 Sinh truởng và khả năng phục hồi sinh trưởng ..............................................78 5.5. Thành phần của sữa bò .........................................................................................79 + Khác nhau theo loài, giống ...........................................................................................79 Chủ đề 1 KỸ THUẬT NUÔI LỢN NÁI TRONG NÔNG HỘ 1.1. Một số giống lợn nội và lợn lai để nuôi nái 1, Lợn Móng Cái Có nguồn gốc ở huyện Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh, lợn Móng Cái có đặc điểm ngoại hình là đầu đen, giữa trán có một đốm trắng hình tam giác hoặc hình thoi. Mõm trắng, bụng train_extension_crop_manual_husbandry_VN 4 và bốn chân trắng. Phần trắng này có nối nhau bằng một vành trắng vắt qua vai, làm cho phần đen còn lại trên lưng và mông có hình dáng như cái yên ngựa. Nhược điểm là lưng võng, bụng sệ. Lợn Móng Cái mắn đẻ (2 lứa/năm), đẻ nhiều con (10-16 con/lứa), khéo nuôi con, lợn cái có 12-14 vú. Lợn phàm ăn, chịu đựng kham khổ tốt. Lúc 4-5 tháng tuổi nặng 30-35 kg, 6-7 tháng tuổi: 45-50 kg, 12 tháng tuổi: 60-65 kg. * Ưu điểm của lợn Móng Cái: + Thích hợp với điều kiện nhiều vùng sinh thái chăn nuôi + ăn được nhiều loại thức ăn, kể cả các loại thức ưn dư thừa + Có khả năng chịu đựng kham khổ, sức chống bệnh cao 2, Lợn ỉ Tầm vóc nhỏ hơn Móng Cái, toàn thân màu đen, mặt ngắn, trán có nhiều nếp nhăn, chân ngắn, mõn ngắn. Lưng võng, bụng sệ, chân yếu. Khối lượng cơ thể lúc 8 tháng tuổi đạt trung bình 35 kg, 10 tháng tuổi nựng 45 kg. Lợn ỉ thành thục sớm, động dục lần đầu lúc 100 ngày tuổi, có 8 - 10 vú, đẻ 8 - 10 con/lứa. * Ưu điểm của lợn ỉ: + Thành thục sớm, chịu đựng kham khổ, dễ thích nghi với nhiều vùng sinh thái + Nuôi con khéo, mắn đẻ 3, Lợn Lang Hồng Lợn Lang Hồng là giống lợn địa phương ở Bắc Ninh, có pha máu cuả lợn Móng Cái Lợn có màu lông da đen trắng không ổn định, tầm vóc nhỏ Lợn cái có từ 10 - 12 vú, đẻ 10 -12 con /lứa. Số lứa /nái/năm: 1,6 - 1,8. Lợn con 2 tháng tuổi đạt từ 5,5 - 6,0 kg/con 4, Lợn Mường Khương Có nguồn gốc ở Mường Khương, huyện Bát sát, tỉnh Lào Cai Lông đen tuyền, có con có đốm trắng ở trán và 4 chân, có khúc đuôi tai to rũ che kín hai mắt, tầm vóc trung bình, mình lép Lợn thành thục muộn hơn so với giống Móng Cái, ỉ, Lang Hồng. Số con đẻ ra 8 - 10 con/lứa. Lợn con 2 tháng tuổi đạt 6,0 - 6,5 kg/con. 5, Lợn Ba Xuyên Là giống lai giữa lợn Bồ Xụ và lợn Becsia. Lợn được nuôi nhiều ở tỉnh Cần Thơ, Minh Hải, Sóc Trăng Lợn có màu lông khoang trắng đen, phân bố không đều trên thân, tầm vóc trung bình, độ trường mình vừa, mõn ngắn Lợn nái đẻ 8 - 10 con/lứa 6, Lợn Thuộc Nhiêu Là lợn lai giữa giống lợn trắng Bồ Xụ với lợn Yoocsia ở vùng Thuộc Nhiêu, huyện Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang. Giống lợn này được nuôi phổ biến ở vùng nước ngọt thuộc đồng bằng sông Cửu long. Màu lông trắng tuyền, có đốm đen nhỏ ở mắt, mình ngắn, tai hơi nhô về phía trước, tầm vóc trung bình Mắn đẻ, lợn nái đẻ 10 - 12 con/lứa train_extension_crop_manual_husbandry_VN 5 7, Lợn trắng Phú Khánh Được hình thành trên nền chính là giống lợn cỏ địa phương với sự pha máu của một số giống ngoại như Yoocsia, Duroc hình thành nên nhóm lợn lai có màu trắng, có năng suất cao hơn. Toàn thân màu trắng, lông thưa, da mịn bóng, tai đứng, đầu nhỏ, ngực sâu, lưng thẳng, bụng to không sệ Số con đẻ 10 - 11 con/lứa, số lứa đẻ/nái/năm: 1,4 -1,6 . Lợn con 50 ngày tuổi đạt 7,0 - 7,5 kg 8, Lợn lai F1 Là con lai giữa lợn mẹ nội (Móng Cái, ỉ, lợn địa phương khác) và lợn bố ngoại (Đại bạch, Yoocsai, Landrat). Con lai thường có màu lông trắng hoặc lang trắng đen (màu lông theo bố), khó nuôi, nếu được đầu tư tốt thì lớn nhanh, tỷ lệ thịt nạc cao hơn giống nội và cho hiệu quả kinh tế cao. Lợn nái lai F1 mắn đẻ, nuôi con khéo, đẻ trung bình từ 10 - 11 con/lứa, con lai 2 tháng tuổi đạt trung bình từ 11 - 12 kg. Số lứa/nái/năm: 1,9 - 2,0. 1.2 Lợn nái móng cái 1.2.1. Chọn giống * Khái niệm lợn cái hậu bi: Lợn cái hậu bị được tính từ khi chọn giống gây hậu bị (2 - 3 tháng tuổi) đến ngày phối giống lần đầu tiên. Đối với lợn Móng Cái, lợn Lang Hồng, Lợn ỉ, lợn Ba Xuyên, lợn Mường Khương là giai đoạn từ 6 - 8 kg đến 50 - 60 kg Đối với lợn giống là lợn lai F1 (đực ngoại x nái nội), tức là cái hậu bị có bố là đực giống ngoại và có mẹ là giống lợn nội thì giai đoạn hậu bị là từ 10 - 12 kg đến 80 - 85 kg. 1, Yêu cầu về nguồn gốc Chọn lợn cái là con của cắp bố mẹ cao sản (lợn mẹ đẻ sai, mắn đẻ, tốt sữa, nuôi con khéo, lợn bố phối với lợn cái đạt tỷ lệ có thai cao). Nếu chọn lợn cái hậu bị gây nái, rồi sau đó phối với đực thuần để bán cái hậu bị thì phải biết rất cụ thể về lai lịch của bố và mẹ. 2, Các thời điểm tiến hành chọn lợn cái hậu bị Lợn cái hậu bị có thể chọn qua 2 lần, phổ biến vào các độ tuổi sau: lần thứ nhất, chọn ở độ tuổi 2 - 3 tháng; lần thứ hai chọn vào thời điểm trước khi phối giống 2.1 Chọn lần 1: lúc 2 - 3 tháng tuổi Phải biết rõ lai lịch của con giống, là con cuả cặp bố mẹ có năng suất cao. Chọn lợn cái từ những con mẹ mắn đẻ, đẻ nhiều con. Thông thường chọn những con từ lứa đẻ thứ 3 đến lứa thứ 6 là tốt nhất. * Yêu cầu về ngoại hình: - Con giống phải điển hình cho giống. Ví dụ: muốn chọn con giống Móng Cái chuẩn phải chọn những con có hình "yên ngựa ở trên lưng", nếu không có hình yên ngựa chứng tỏ con giống đã bị pha tạp. - Tìm những con hay ăn, mõm bẹ, gốc đuôi to, ngực nở; - Đặc điểm về giống phải biểu hiện rõ ràng, cơ thể phát triển chắc khoẻ, không lấy những con béo sớm. Chọn những con da mỏng, lông thưa; - Đầu và cổ: đầu to vừa phải, mõm bẹ, cổ dài vừa phải; - Vai rộng, đầy đặn, ngực sâu rộng; - Lưng rộng, dài ít võng, sườn sâu, bụng gọn; - Bốn chân: móng rộng, đuôi to, đùi sau phát triển tốt, 4 chân chắc chắn, khoảng cách giữa hai chi sau rộng, móng khít, đi lại tự nhiên; - Không chọn những con có các khuyết tật như: úng rốn, chân đi vòng kiềng hay hình chữ bát - Tính phàm ăn, hiền lành train_extension_crop_manual_husbandry_VN 6 - Vú: tuỳ thuộc vào giống nếu là giống Móng Cái, Thuộc Nhiêu, Lang Hồng, nái lai F1 thì số vú phải từ 12 trở lên. Nếu là lợn i, lợn Ba Xuyên, lợn Mường Khương thì số vú phải có từ 10 trở lên Không chọn những con có vú kẹ (vú lép, vú tịt). Vú kẹ là vú không có khả năng tiết sữa. Chọn lợn có đầu vú lộ rõ (núm vú dài), khoảng cách giữa các vú đều - Âm hộ: chọn những con có âm hộ phát triển bình thường, không có dị tật 2.2 Chọn lần 2: trước khi đưa vào phối giống Lần này chọn căn cứ vào : * Khả năng sinh trưởng: loại bỏ những cái chậm lớn, khối lượng cần đạt được ở 7 - 8 tháng tuổi ở các giống lợn khác nhau là khác nhau vì vậy ta cần căn cứ vào đặc điểm của từng giống để đánh giá khả năng sinhh trưởng phát triển của lợn. Ví dụ: lúc 8 tháng tuổi, lợn Móng Cái đạt 55 - 60 kg; lợn lai F1 (MCxĐB) đạt 75 - 80 kg). Lợn mẹ sinh trưởng phát triển kém có liên quan tới khả năng sinh trưởng của đàn con sau này. - Kiểm tra chất lượng vú: nhất định phải loại thải những lợn cái hậu bị có số vú không đạt yêu cầu (vú kẹ núm vú không lộ rõ, phân bố không đều) - Nếu lợn cái bị đau móng, chân yếu thì loại thải. Lợn nái đau chân dễ bị đè chết con, nhất là vào những ngày đầu mới sinh khi lợn con còn yếu. - Căn cứ vào diễn biến động dục của lợn cái. Cái giống lợn nội như Móng Cái, Lang Hồng, i thành thục sớm, các giống lợn như Mường Khương, Ba Xuyên, Thuộc Nhiêu thành thục muộn hơn. Sẽ loại những lợn cái động dục quá muộn, ví dụ sau 9 tháng không động dục. - Chọn âm hộ: loại những lợn cái có âm hộ quá bé so với đặc điểm của giống hoặc bị dị tật 1.2.2. Một số đắc điểm của lợn nái móng cái 1, Sự thành thục về tính và thể vóc Hoạt động sinh lý sinh dục cuả lợn nái được tính từ lúc nó bắt đầu thành thục về tính, lúc này cơ quan sinh dục như buồng trứng, âm đạo, tử cung, tuyến sữa… phát triển hoàn chỉnh để đảm bảo cho quá trình sinh sản. Ngoài ra nó còn xuất hiện các đặc điểm sinh dục phụ và có phản xạ về tính. Tuổi thành thục về tính của gia súc khác nhau, phụ thuộc vào nhiều yếu tố như giống, giới tính, dinh dưỡng, khí hậu, mùa vụ…Lợn nội tuổi thành thục về tính sớm hơn lợn ngoại. Ví dụ lợn nội là 4 - 5 tháng; lợn ngoại là 8 - 10 tháng. Người ta thấy rằng thời gian thành thục về tính của lợn cái không phải là một hằng số mà nó biến động phụ thuộc vào giống, dinh dưỡng, mùa vụ và sự điều hoà của thần kinh thể dịch. Khi gia súc đã thành thục về tính thì cứ sau một khoảng thời gian nhất định trong cơ thể gia súc và nhất là cơ quan sinh dục của con cái có những biến động khác nhau, kèm theo là sự rụng trứng được lặp đi lặp lại nhiều lần, hiện tượng này xảy ra theo một chu kỳ và được gọi là chu kỳ tính. Chu kỳ tính trung bình của lợn nái là 21 ngày (biến động từ 18 -24 ngày) tuỳ thuộc vào từng giống lợn Trong chu kỳ tính con vật có những biểu hiện khác nhau theo từng giai đoạn: trước động dục, động dục, sau động dục và yên tĩnh. ở mỗi giai đoạn này con vật cũng có những biểu hiện về sinh lý, sinh sản khác nhau, các cơ quan sinh dục ngòai cũng thay đổi về màu sắc, kích thước và xuất hiện dịch nhày… (âm hộ sưng đỏ, có dịch nhày chảy ra.. kèm theo bỏ ăn, kêu rống). Thông thường tuổi thành thục về tính của gia súc sớm hơn tuổi thành thục về thể vóc. Khi lợn cái mới thành thục về tính, tuy các cơ quan sinh dục đã phát triển hoàn chỉnh và có khả năng giao phối nhưng thể vóc chưa phát triển đầy đủ, chưa dự trữ đủ dinh dưỡng để mang thai do vậy không nên cho phối giống. Nếu cho phối giống quá sớm lợn con đẻ ra không nhiều, con yếu ảnh hưởng đến tầm vóc và sức khoẻ cũng như thời gian sử dụng của con giống sau này. Nhưng nếu phối giống cho lợn nái quá muộn thì không những lãng phí thức ăn mà trong những kỳ động dục lợn ít ăn, không ăn hoặc phá phách nên ảnh hưởng đến sinh trưởng. Tuổi thành thục về thể vóc của lợn nái thường từ 7 - 9 tháng train_extension_crop_manual_husbandry_VN 7 2, Số trứng rụng Trong quá trình hoạt động sinh sản của gia súc, muốn có quá trình rụng trứng và thụ thai phải xảy ra sự hình thành các tế bào trứng, sự thành thục và rụng trứng. Dưới tác dụng của hormon FSH của tuyến yên, tế bào hạt xung quanh bao noãn phân chia nhiều, làm khối lượng bao noãn tăng lên, đồng thời LH kích thích tế bào hạt tiết ra Estrogen và dịch. Lượng dịch nhiều làm thể t