Tế bào gốc ung thư sinh học và ứng dụng

ThS.  Vũ  Bích  Ngọc   vbngoc@hcmus.edu.vn   ĐẠI  HỌC  QUỐC  GIA  TP.HCM     TRƯỜNG  ĐẠI  HỌC  KHOA  HỌC  TỰ  NHIÊN     PTN  NGHIÊN  CỨU  VÀ  ỨNG  DỤNG  TẾ  BÀO  GỐC   Ung  thư   Ung  thư  là  một  trong  những  bệnh  phát  triển  nhất  thế  giới     Có  hơn  100  loại  ung  thư  khác  nhau     1/4  người  chết  do  ung  thư   1/17  người  chết  do  ung  thư  phổi   Ung  thư  phổi  phổ  biến  nhất  ở  nam  giới     Ung  thư  vú  phố  biến  nhất  ở  nữ     Các  loại  Ung  thư     Ung  thư  bắt  đầu  ở  da  hoặc  trong   các  mô  lót  ,  bao  che  cơ  quan  nội   tạng  (tế  bào  biểu  mô)  .   • bàng  quang  ,  não  ,  vú  ,  cổ  tử  cung  ,  đại   trực  tràng  ,  nội  mạc  tử  cung  ,  thận   (  thận  )  ,  Lung,  khối  u  ác  gnh  (da)  ,  buồng   trứng  ,  tuyến  tụy  ,  tuyến  lền  liệt  và  tuyến   giáp  .   Sarcoma   • bắt  đầu  trong  xương  ,  sụn,  mỡ  ,  cơ  ,  mạch   máu,  hoặc  mô  liên  kết  hoặc  hỗ  trợ  khác  .   Bệnh  bạch  cầu   • bắt  đầu  trong  mô  tạo  máu  như  tủy   xương  ,  gây  ra  một  số  lượng  lớn  các  tế   bào  máu  bất  thường  được  sản  xuất  và  đi   vào  máu   Lymphoma  và  Myeloma   • bắt  đầu  trong  các  tế  bào  của  hệ  thống   miễn  dịch.     Ung  thư  hệ  thống  thần  kinh  trung   ương   • bắt  đầu  trong  các  mô  của  não  và  tủy   sống  .   Đặc  điểm  của  tế  bào  ung  thư   Sự  phân  chia  của  “tế  bào   bình  thường”  được  kiểm   soát  chặt  chẽ.  Tế  bào  mới  chỉ   được  tạo  ra  để  thay  thế  cho   tế  bào  chết     Tế  bào  ung  thư  phân  chia   nhanh  chóng  nhưng  mất   kiểm  soát,  mang  chức  năng   bất  thường,  có  thể  phá  huỷ   chức  năng  của  cơ  quan  chính     Ung  thư   •  "Ung  thư  là  một  thuật  ngữ  cho  các  bệnh  trong   đó  các  tế  bào  bình  thường  của  bạn  trở  nên   bất  thường  và  phân  chia  không  ngừng,  đôi  khi   xâm  nhập  các  mô  khác.  Tế  bào  ung  thư  có  thể   lây  lan  đến  các  bộ  phận  khác  của  cơ  thể  thông   qua  hệ  thống  máu  và  bạch  huyết  “  (NCI)   Nguyên  nhân   Do  sự  đột  biến  của  các   gen  bình  thường     Gen  đột  biến  gây  ra  ung   thư  gọi  là  oncogenes.   Tế  bào  ung  thư  không  tự   phá  huỷ,  chúng  lếp  tục   phân  chia  nhanh  chóng   tạo  thành  hàng  triệu  tế   bào  ung  thư  khác     Tác  nhân  gây  ung  thư   Bức  xạ   ion–  X   quang,   la  UV   Hoá  chất   –  nhựa   thuốc   lá   Nhiễm   Virus– virus  u   nhú  có   thể  gây   ung  thư   cổ  tử   cung     Khuynh   hướng  di   truyền   Khối  u  lành  gnh  –  ác  gnh   Khối  u  lành  gnh-­‐  ác  gnh     Khối  u  lành  gnh  không  lây  lan  từ  vùng  gốc  của  nó,  nhưng  có  thể  lấn   các  tế  bào  xung  quanh  như  u  não,  mụn  cóc     U  ác  gnh  có  thể  lây  lan  từ  vị  trí  ban  đầu  gây  ra  các  khối  u  thứ   cấp.  Hiện  tượng  này  gọi  là  di  căn.  Chúng  can  thiệp  vào  các  tế   bào  lân  cận  và  có  thể  chặn  các  mạch  máu,  ruột,  tuyến,  phổi   Cả  2  loại  có  thể  gây  mệt  mỏi  cho  cơ  thể  vì  cần  lượng  chất  dinh   dưỡng  lớn  để  duy  trì  sự  tăng  trưởng  và  phân  chia     Sự  hình  thành  phát  triển  ung  thư   •  Có  30  ngàn  tỉ   tế  bào  trong  cơ   thể  con  người     •  Mỗi  nhân  tế   bào  chứa  DNA,   chứa  thông  ln   cần  thiết  để   kiểm  soát  và   tạo  sự  hoạt   động  cho  tế   bào     Sự  hình  thành  phát  triển  ung  thư   DNA  của  tế  bào  bình  thường   •  Tế  bào  mẹ  phân  chia  tạo  ra  2  tế  bào,  DNA  của  tế  bào  cũng   phân  chia,  tạo  ra  2  bản  sao  giống  hệt  nhau  và  giống  DNA  ban   đầu   Đột  biến  DNA   •  DNA  bị  đột  biến  do     –  sao  chép  nhầm  khi  tế  bào  mẹ  phân  chia     –  thông  qua  tác  hai  của  việc  lếp  xúc  với  bức  xạ  hoặc  chất  gây  ung  thư   •  1  cặp  base  khác  với  bản  gốc     Tế  bào  bị  thay  đổi  di  truyền     •  Tế  bào  tái  tạo  nhờ  quá  trình  nguyên  phân,  chúng  đáp  ứng   với  tế  bào  xung  quanh  và  chỉ  tái  tạo  để  thay  thế  các  tế  bào   khác.     •  Đôi  khi,  một  vài  đôt  biến  khiến  tế  bào  tái  tạo  ngay  cả  khi   không  cần  thiết     àDNA  của  tế  bào  đã  bị  đột  biến     Đột  biến  lây  lan-­‐đột  biến  lần  2   •  Tế  bào  biến  đổi  gen  sản  xuất  không  thể  kiểm  soát,  lấn  át  tế  bào  bình   thường  xung  quanh.   •  Sau  khoangt  1  triệu  bản  sao,  tế  bào  có  cơ  hội  mới  để  1  tế  bào  sẽ  đột   biến  nhiều  hơn.     •  Tế  bào  này  mang  2  đột  biến     Đột  biến  lần  3   •  Không  phải  tất  cả  đột  biến  đều  khiến  tế  bào  tái  tạo  với  tốc  độ  nhanh,   không  kiểm  soát   •  Tất  cả  các  tế  bào  bình  thường  có  cơ  chế  giám  sát  sự  hư  hại  hoặc  các   vấn  đề  trong  hệ  thống  kiểm  soát  chính  nó.  Nếu  có  vấn  đề  bất  thường,   tế  bào  tự  phá  huỷ  chính  nó     •  Theo  thời  gian,  sau  nhiều  lần  phân  chia,  đột  biến  thứ  3  có  thể  xuất   hiện.  Nếu  đột  biến  khiến  tế  bào  có  lợi  thế  hơn,  tế  bào  sẽ  phát  triển   mạnh  mẽ  hơn  tế  bào  lền  nhiệmà  tăng  tốc  độ  tăng  trưởng  khối  u   Đột  biến  thứ  4   •  Một  loại  tế  bào  mới  phát  triển  cực  nhanh,  cơ  hội  của   nhiều  đột  biến  hơn     •  Đột  biến  lếp  theo  mở  đường  cho  sự  phát  triển  của   một  ung  thư  gch  cực  hơn     Tại  thời  điểm  này,  khối  u  chưa  di  căn     Phá  vỡ  màng     •  Các  tế  bào  mới  có  thể  đẩy  lớp  màng  biểu  mô   •  Chưa  xuất  hiện  tế  bào  xâm  lân     •  Khối  u  còn  quá  nhỏ  để  phát  hiện  trong  thời  điểm  này   Sự  tạo  mạch  máu   •  Sự  tạo  mạch  xảy  ra  thường  trong  suốt  giai  đoạn  sớm  của  khói  u   hoặc  tại  thời  điểm  khối  u  phá  vỡ  màng  biểu  mô     •  Mạch  mới  được  tạo  ra  từ  các  mạng  lưới  lân  cận     •  Không  có  máu  và  chất  dinh  dưỡng,  một  khối  u  có  thể  sẽ  không  phát   triển  nữa   •  Sự  cung  cấp  máu  giúp  khối  u  tăng  tốc  tăng  trưởng,  đủ  để  phát  hiện   Xâm  lấn  và  phân  tán     •  Khối  u  xâm  chiếm  mô  vượt  ngoài  màng  cơ  bản     •  1  tế  bào  từ  khối  u  đi  vào  mạch  máu  mới  hình  thành,  di  chuyển   đến  bộ  phận  khác  của  cơ  thể   •  1  khối  u  khoảng  1gram  có  để  đưa  vào  mạch  máu  1  triệu  tế   bào  ung  thư  trong  1  ngày   Tại  sao  ung  thư  nguy  hiểm   Tế  bào  khối  u  di  căn     •  Hầu  hết  các  khối  u  di  căn   gây  chết  người  do  chúng   thiết  lập  mạng  lưới  khối   u  thứ  cấp  tại  nhiều  nơi   trong  cơ  thể     •  Hầu  hết  tế  bào  sẽ  chết   sớm  sau  khi  đi  vào  máu   hoặc  lưu  thông  đến  bạch   huyết   Di  căn     •  Để  hình  thành  khối  u  thứ  cấp,  tế  bào  khối  u  cần  rời  khỏi  hệ   mạch  và  đến  các  mô   •  Các  tế  bào  phải  tự  gắn  lên  thành  mạch   •  Khi  hoàn  thành  việc  này,  TB  có  thể  hoạt  động  theo  cách  của   chúng  thông  qua  mach  máu  và  đi  vào  mô     Mặc  dù  có  ít  hơn  1  trong  10.000  tế  bào  ung  thư  tồn  tại  đủ  lâu   để  tạo  thành  khối  u  vùng  mới,  chỉ  1  số  có  thể  trốn  thoát  và   tạo  khối  u  mới     Đặc  gnh  tế  bào  ung  thư   Giả  thuyết  về  sự  tạo  khối  u   TBG  ung  thư  và  liệu  pháp  trị  liệu   Điều  trị     Phẫu  thuật   Xạ  trị     •  sử  dụng  các  loại   chứa  các  phân   tử  năng  lượng   cao  để  giết  tế   bào  ung  thư.     •  có  thể  làm  teo   khối  u  và  giảm   triệu  chứng  của   bệnh  ung  thư   Hoá  trị  liệu   •  Làm  suy  yếu  phân  bào   (ngăn  chặn  phân  chia  tế   bào)  -­‐  thuốc  gây  độc  tế   bào.     •  Nhắm  tơi  nguồn  thức  ăn,   các  enzyme  và  hormone   thiếu  yếu  cho  tế  bào  ung   thư  phát  triển.     •  Ngăn  chặn  sự  phát  triển   của  các  mạch  máu  mới   cung  cấp  một  khối  u   Liệu  pháp  hormone     •  làm  chậm  hoặc  ngưng  sự  phát  triển  của  các  tế   bào  ung  thư   •  thực  hiện  các  liệu  pháp  này  bằng  cách:   – Thay  đổi  lượng  hormone  nữ  lết  ra  tự  nhiên  trong   cơ  thể   – Ngăn  các  tế  bào  ung  thư  hấp  thụ  các  hormone.   •   Tamoxifen,  Các  chất  ức  chế  Aromatase   (anastrozole  (Arimidex),  letrozole  (Femara),  và   exemestane  (Aromasin).  )   Liệu  pháp  miễn  dịch   a  |  Các  hoá  chất  mục  lêu   (vemurafenib)  có  thể  được   sử  dụng  để  thúc  đẩy  quá   trình  apoptosis  trong  tế   bào  khối  u.   APC  xử  lý  các  kháng  nguyên  khối   u  và  trình  diện  peplde  có  nguồn   gốc  khối  u  cho    tế  bào  T  àkhởi   động  các  tế  bào  T  chuyên  biệt   cho  khối  u  dịch  chuyển,  kích  hoạt   quần  thể  tế  bào  T  nội  sinh  khác   chuyên  biệt  cho  khối  u.     Điều  trị  với  các  cytokine  và  chemokine   kích  thích  miễn  dịch  có  thể  làm  tăng  hiệu   quả  của  hoạt  hóa  tế  bào  T  chuyên  biệt  cho   khối  u.   b  |  kháng   nguyên  giải   phóng  bằng  cách   giết  chết  tế  bào   ung  thư  à  tăng   nhanh  tế  bào   trình  diện  kháng   nguyên  (APC)    c  |  Liệu  pháp  nhắm  trúng  đích  tác   nhân  ức  chế  miễn  dịch  hoặc  các  tế   bào  hiện  diện  trong  vi  môi  khối  u  -­‐   như  tế  bào  T  điều  hoà  (TReg)  và   các  tế  bào  ức  chế  dòng  tuỷ   (MDSCs)  -­‐  cũng  có  thể  thúc  đẩy   tăng  hoạt  hóa  tế  bào  T  chuyên  biệt   cho  khối  u.     •  Ung  thư  không  nhất  thiết  là  một  bản  án  tử  hình.     •  Nhiều  người  sống  lâu,  khỏe  mạnh,  sau  khi  được   chẩn  đoán  mắc  bệnh  ung  thư  và  chết  vì  1  bệnh   khác.   •  Mỗi  loại  ung  thư  có  một  đặc  gnh  khác  nhau,  do   đó  thảo  luận  với  bác  sĩ  để  có  chẩn  đoán  cụ  thể   HẸN  GẶP  LẠI