Sinh lý các cơ quan chức năng - Chương VIII: Thân nhiệt và vtm

Pham Kim Dang 3/25/2008 Khoa CNTY-DHNN1 1 1 Ch−¬ng VIII - Th©n nhiÖt vµ VTm §1- Th©n nhiÖt I. Kh¸i niÖm: T0 c¬ thÓ
2 lo¹i + M¸u nãng (æn ®Þnh, k0 ∈ t0 m«i tr−êng): chim, §V cã vó + M¸u l¹nh (∈ t0 m«i tr−êng): Õch, nh¸i, bß s¸t + Th©n nhiÖt g/s æn ®Þnh ∈ gièng, tuæi, tr¹ng th¸i s.lý + Th©n nhiÖt ∈ sinh & to¶ nhiÖt: - Sinh > to¶
t¨ng. - Sinh = to¶
æn ®Þnh - Sinh < to¶
gi¶m
Bß(37,5-38,5); tr©u (38-38,5); lîn (39-39,5); gµ (40,5- 41) 2 II. Qu¸ tr×nh sinh nhiÖt - Oxi hoá ®−êng, axÝt bÐo - Chñ yÕu c¬: (70%). Khi h/®
gÊp 4-5 lÇn - Gan, thËn, tuyÕn: 6-7%, x−¬ng, sôn, m« LK sinh Ýt nhÊt. - ¶/h ngo¹i c¶nh: ®«ng
↑tr−¬ng lùc c¬ (run, rïng m×nh, cãng, cøng hµm)
↑T§C
↑S.nhiÖt. HÌ ↓S.nhiÖt c©n b»ng m.tr−êng - ∈ tr¹ng th¸i TK: c¨ng th¼ng, giËn d÷ III. Qu¸ tr×nh to¶ nhiÖt 1. C¬ quan to¶ nhiÖt - Da lµ chñ yÕu (75-85% l−îng nhiÖt to¶ ra) - Phæi qua h« hÊp (9-10%) - Tiªu ho¸: + s−ëi ©m thøc ¨n, n−íc uèng + theo ph©n vµ n−íc tiÓu. 3 2. C¸c ph−¬ng thøc to¶ nhiÖt a.TruyÒn nhiÖt: tõ vËt nãng h¬n sang vËt bªn c¹nh
mïa ®«ng T0 c¬ thÓ > T0 m«i tr−êng
mÊt nhiÖt. ∈: + Chªnh lÖch T0
mïa hÌ truyÒn nhiÖt khã + Giã, ®é Èm (cµng Èm cµng dÔ truyÒn nhiÖt) b.Bøc x¹: vËt nãng h¬n ph¸t x¹ ra m«i tr−êng d−íi d¹ng hång ngo¹i vµ ng−îc l¹i
V¸ch, ®én chuång ¶/h ®Õn bøc x¹ Mïa ®«ng k0 cã ®én chuång
t¨ng bøc x¹
mÊt nhiÖt. T¾m n¾ng
hÊp thô bøc x¹. c.Bèc h¬i n−íc: n−íc
h¬i
lÊy nhiÖt + TiÕt må h«i (ngùa, cõu), h« hÊp (tr©u, chã), n−íc bät + ∈ ®é Èm (kh«ng khÝ kh«
bèc h¬i nhanh, ®é Èm cao n¾ng oi
bèc h¬i n−íc kÐm
th©n nhiÖt t¨ng). Pham Kim Dang 3/25/2008 Khoa CNTY-DHNN1 2 4 IV. C¬ chÕ ®iÒu tiÕt nhiÖt 1. Hãa häc: qua ®iÒu tiÕt T§C m« bµo
↑ hoÆc ↓sinh nhiÖt - §«ng
c¬ b¾p run
↑T§C ë c¬, ↑oxh ë gan
↑ sinh nhiÖt
mïa ®«ng cÇn cho ¨n no, KF giµu E (gluxit, lipit) - T§C↑ (H tuyÕn gi¸p, vá th.thËn)
ngñ ®«ng
T’gi¸p ↓ h/® - Mïa hÌ T§C ↓
Ýt ®ãi 5 2. §iÒu tiÕt vËt lý: = co, gi·n bÒ mÆt (da, m¹ch) + §«ng: da, m¹ch ngo¹i vi co
↓to¶ nhiÖt, da t¸i. HÌ ng−îc l¹i + Thay l«ng tr−íc mïa ®«ng (mïa ®«ng dµy, hÌ th−a) + T/sè h« hÊp, bèc h¬i n−íc: tiÕt må h«i nhiÒu
↑to¶ nhiÖt vµo mïa hÌ (Mïa hÌ nªn t¾m ch¶i cho g/s k0 tuyÕn må h«i) 3. §iÒu tiÕt: TK–TD, trung khu ®iÒu tiÕt vïng d’®åi T0 m«i tr−êng Hypothalamus Vá n·o C¬ quan nhËn c¶m TK V§ TK TV C¬ (↑, ↓ oxh) T må h«i Vá th.thËn Gi¸p tr¹ng m.qu¶n ngoµi da 6 §2- vitamin + N/c ë chuét: ®Çy ®ñ dinh d−ìng (gluxit, lipit, protein, kho¸ng) vÉn bÞ cßi cäc, xï l«ng
thiÕu VTM + 1911: B1 (VTM = “vie”, “amin”). + VTM K0 ph¶i lµ chÊt t¹o h×nh, chÊt cung cÊp E mµ chØ xóc t¸c sinh häc, ®a sè lµ coenzim + VTM: hîp chÊt h/c, p.tö bÐ (tù nhiªn or tæng hîp), chØ cÇn l−îng rÊt nhá (µg) gióp sinh vËt duy tr×, ph¸t triÓn vµ h/® b×nh th−êng. + Dùa vµo tÝnh tan: 2 nhãm: - Tan trong dÇu mì (A, D, E, K) - Tan trong n−íc (B, C)
c¬ thÓ kh«ng tæng hîp ®−îc (trõ loµi nhai l¹i) Pham Kim Dang 3/25/2008 Khoa CNTY-DHNN1 3 7 I. Vitamin A : - (A1, A2, A3,) CH3 CH3 H CH = CH – C = CH – CH = CH – C = CH–C - OH H H3C CH3 H2 H2 H2 CH3 1. Nguån gèc + §V: dÇu gan c¸, lßng ®á, b¬, s÷a ®.b s÷a ®Çu + TV: caroten (ít. cµ rèt, cµ chua, gÊc, bÝ ®ao, cá xanh) Vµo c¬ thÓ caroten carotenaza (do gan t¹o) VTM A • 90% dù tr÷ ë gan, d¹ng este, cßn l¹i trong m¸u, vâng m¹c §V: UI (1 mg VTM A = 3300 UI) 8 2. §Æc tÝnh lý ho¸ + KÕt tinh vµng nh¹t, tan trong dÇu mì & dung m«i chÊt bÐo + NhiÒu ®¬n vÞ isopren, LK ®«i
dÔ ph©n huû d−íi t/d t0, hång ngo¹i, ®é Èm, oxh ngoµi k2 hay khi lÉn dÇu mì bÞ «i
Khi h2 chøa VTM A cÇn b¶o qu¶n tèt, chèng oxh 3. Chøc n¨ng sinh lý VTM A 3.1. B¶o vÖ, KT ph¸t triÓn TB th−îng b× n.m (ø/c sõng hãa) ®−êng T.ho¸, h2, s/d, tiÕt niÖu, m¾t. a. ThÞ gi¸c Duy tr× thÞ gi¸c trong tèi, ngoµi s¸ng. ThiÕu
chøng qu¸ng gµ (mÊt k/n nhËn c¶m a/s yÕu) 9 * C¬ chÕ: • Vâng m¹c cã 2 lo¹i TB nhËn c¶m a/s (h×nh nãn: nhËn c¶m a/s m¹nh, h×nh trô: a/s yÕu), chÊt c¶m quang: Rodopxin (h×nh trô) • P/ø nµy x¶y ra liªn tôc
retinen c¹n dÇn, b/s = VTM A tõ m¸u qua p/ø oxh khö • P/ø x¶y ra t−¬ng tù trong TB h×nh nãn vµo ban ngµy nh−ng tèc ®é nhanh h¬n (TB h×nh nãn: Iodopxin = opxin + aldehyt VTM A) Rodopxin retinen + opxin (Andehyt cña vtm A) (a/s yÕu) HF TK thÞ gi¸c
thÊy +2H VTM A Tõ m¸u*Opxin + ! Pham Kim Dang 3/25/2008 Khoa CNTY-DHNN1 4 10 b. Sinh dôc: khi thiÕu + ♂: sõng ho¸ th−îng b× èng sinh tinh
trë ng¹i sinh tinh + ♀: bÒ mÆt buång trøng dµy, kh«
v« sinh Lîn n¸i dÔ g©y sÈy thai, chÕt thai hoÆc thai kÐm ph¸t triÓn c. §èi víi da, niªm m¹c: khi thiÕu + Da kh«, nøt nÎ
rông l«ng , xï x× + n.m èng T.ho¸ sõng ho¸
h¹n chÕ h/thu
suy d.d−ìng + n.m kh« (TB tiÕt muxin bÞ sõng ho¸)
dÔ viªm nhiÔm 3.2. KÝch thÝch sinh tr−ëng g/s non, t¨ng t¹o m¸u
thiÕu
cßi cäc, sinh tr−ëng chËm 3.3. T/d oxh hoµn nguyªn: v× VTM A nhiÒu nèi ®«i
dÔ tham gia vµo oxh khö
cßn a/h ®Õn h/® cña VTM C (chÊt tham gia p/ø oxh) 11 II. Vitamin D (D2, D3, D4, D5, D6) • Tõ §V: c¸ biÓn, dÇu gan c¸, s÷a, lßng ®á (C27H43OH) Tõ TV: rÔ, cñ, qu¶, cá t−¬i, nÊm, men bia cã tiÒn VTM D2 12  Chøc n¨ng • Thóc ®Èy hÊp thu Ca, P ë ruét, èng thËn qua: + Thóc ®Èy h×nh thµnh LK protein – Ca++ ë n.m m¹c ruét + KT hÊp thu muèi ph«t ph¸t ë èng thËn. ∈ tû lÖ Ca/ P KF thÝch hîp nhÊt =2/1 • ¶/h sù h×nh thµnh, cèt ho¸ x−¬ng (do ho¹t ho¸ ph«tphataza) * Khi thiÕu
¶/h hÊp thu Ca, P
cè ho¸ k0 ®Çy ®ñ
cßi x−¬ng (víi g/s ®ang tr−ëng thµnh), mÒm x−¬ng (g/s tr−ëng thµnh) G/s tr−ëng thµnh
h¹ canxi huyÕt
phã gi¸p tr¹ng tiÕt PTH
ph©n gi¶i canxi x−¬ng
mÒm x−¬ng. • ¶/h ®Õn sù co c¬ (co c¬ cÇn Ca++) • ¶/h ®Õn gia cÇm: ®Î trøng Ýt, vá mÒm Pham Kim Dang 3/25/2008 Khoa CNTY-DHNN1 5 13 liÒu cao
®éc (lîn: 473000UI D3/kg T.¨ chÕt sau 4 ngµy) Khi thõa g/s non ngõng s/tr−ëng do cèt ho¸ sím ↑photph¸t canxi axÝt khã tan tõ m¸u tô trªn èng thËn
sái thËn. ↑Trªn thµnh m¹ch
x¬ cøng ®/m ThiÕu
Bæ sung TA, T¾m n¾ng buæi s¸ng Trao ®æi Ca, P 14 NH3 B1, PP Chu trình Pantose CO2 Chuyển hoá lẫn nhau (Met, Cystein, Glyceryl, Serine) Biotin B12, Folate B6 B1 Ax. Pentothenic CREBs B6 NADA FADH2 FME Biotin PP B2 O2 H2O B12 Phổi Axit bÐo Glucose Pyruvate Acetyl CoA Axit amin Methyl alanyl CoA Vai trß vitamin nhãm B