Sử dụng hiệu quả phương pháp thuyết trình kết hợp với trình chiếu Powerpoint trong giảng dạy môn Tư tưởng Hồ Chí Minh

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE Educational Sci. 2010, Vol. 55, No. 8, pp. 98-105 SỬ DỤNG HIỆU QUẢ PHƯƠNG PHÁP THUYẾT TRÌNH KẾT HỢP VỚI TRÌNH CHIẾU POWERPOINT TRONG GIẢNG DẠY MÔN TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH Dương Văn Khoa Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 1. Mở đầu Thuyết trình là phương pháp giảng dạy truyền thống độc tôn một thời. Ngày nay, tính độc tôn đã không còn phù hợp với xu thế dạy học hiện đại, nhưng đây vẫn là một kỹ năng quan trọng, không thể thiếu đối với mỗi người thầy. Powerpoint là phần mềm trình chiếu có rất nhiều tính năng, có thể mang đến những hiệu quả tốt đối với các buổi thảo luận, hội họp, báo cáo, giảng dạy. . . Tư tưởng Hồ Chí Minh là một khoa học còn khá mới, nó mang nặng tính văn bản. Vì vậy, sử dụng trình chiếu Powerpoint trong giảng dạy môn Tư tưởng Hồ Chí Minh sẽ tạo ra những sắc thái mới tích cực và hiệu quả hơn đối với phương pháp thuyết trình, cũng như đối với môn học 2. Nội dung nghiên cứu 2.1. Sự cần thiết kết hợp giữa thuyết trình và trình chiếu Pow- erpoint trong giảng dạy môn Tư tưởng Hồ Chí Minh “Tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thống quan điểm toàn diện và sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam, từ cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân đến cách mạng xã hội chủ nghĩa. . . ”. Môn Tư tưởng Hồ Chí Minh là một khoa học, nghiên cứu hệ thống các quan điểm ấy và quá trình Đảng Cộng sản Việt Nam vận dụng, phát triển sáng tạo qua các giai đoạn cách mạng. Hệ thống các quan điểm của Hồ Chí Minh không chỉ được phản ánh trong các bài nói, bài viết mà còn được thể hiện qua quá trình chỉ đạo thực tiễn cách mạng. Vì vậy, một kênh tư liệu phong phú, khoa học của môn học là những hình ảnh sống động về quá trình chỉ đạo thực tiễn cách mạng của Người. Powerpoint là phần mềm hữu ích, giúp giảng viên khai thác tốt kênh thông tin này để phục vụ cho giảng dạy. Ngoài ra, việc sơ đồ hóa, lập bảng biểu, đưa số liệu. . . cũng là thế mạnh của Powerpoint. 98 Sử dụng hiệu quả phương pháp thuyết trình kết hợp với trình chiếu Powerpoint... Thuyết trình là một hình thức của giao tiếp, cũng có thể hiểu theo nghĩa là “trình bày”, giáo viên dùng lời nói để trình bày tài liệu mới, nội dung mới hoặc hệ thống hoá những tri thức mà học sinh đã thu lượm được. Thuyết trình gồm các loại: giảng thuật, là thuyết trình có chứa đựng các yếu tố trần thuật và miêu tả; giảng giải: dùng luận cứ, số liệu để chứng minh các nguyên tắc, quy tắc, định luật, công thức... nó chứa đựng các yếu tố suy luận và phán đoán; diễn giảng: là trình bày một vấn đề hoàn chỉnh có tính chất phức tạp trừu tượng và khái quát trong một thời gian tương đối dài (cả tiết học hoặc vài tiết). Phương pháp thuyết trình có một số ưu, khuyết điểm cơ bản sau: Ưu điểm: Lượng thông tin được chuyển tải tương đối lớn, đến được với nhiều người cùng một lúc, ở những địa điểm khác nhau; thông tin cập nhật, bổ sung cho sách giáo khoa, giáo trình; hình thành phương pháp nhận thức. . . Nhược điểm: Ít thông tin phản hồi; mức độ lưu giữ thông tin không tốt; tính cá thể hoá trong dạy học thấp; người học ít có cơ hội tham gia; duy trì sự chú ý kém so với các phương pháp khác. . . Vì đặc tính này, giáo viên thường trăn trở, làm cách nào để phát huy ưu điểm, hạn chế nhược điểm của phương pháp thuyết trình. Powerpoint là phần mềm hỗ trợ quá trình dạy học. Nó không phải là một phương pháp mà là một phương tiện hỗ trợ dạy học. Nó giúp người dạy khái quát các nội dung chính trên các slide để người học nắm bắt tốt hơn. Với các hiệu ứng mạnh, phong phú, đẹp mắt, giáo viên rất thuận lợi thực hiện các công đoạn của bài giảng. Powerpoint giúp người dạy đưa các đoạn phim, ảnh, sơ đồ, bảng biểu. . . lên các trang chiếu. Nó có thể liên kết trực tiếp tới các trang Website hoặc trang Word, Excel. . . Tuy nhiên, một số hạn chế dễ nhận thấy trong khi sử dụng phần mềm này trong giảng dạy là: “quá lạm dụng các trang trình chiếu (slide), dùng quá nhiều kênh chữ, hoạt động của thầy và trò quá ít (biến quá trình dạy học thành quá trình chiếu slide để sinh viên chép). . . Tổng kết ưu và nhược điểm của phương pháp thuyết trình và việc sử dụng phần mềm Powerpoint trong giảng dạy các môn học nói chung, môn Tư tưởng Hồ Chí Minh nói riêng, chúng ta mới thấy được sự cần thiết của sự kết hợp, tương tác giữa hai phương pháp và công cụ này. Mục đích chính là để phát huy tối đa những điểm mạnh và hạn chế đến mức có thể những điểm yếu của chúng. Thuyết trình không bắt buộc phải kết hợp với trình chiếu Powerpoint trong giảng dạy môn Tư tưởng Hồ Chí Minh, nhưng chúng ta cần khai thác những ưu thế của công cụ này để tích cực hóa và làm mới, hiệu quả hơn phương pháp thuyết trình. Thuyết trình kết hợp với Powerpoint sẽ làm cho phương pháp này phát huy thêm được nhiều ưu thế như: làm cho lời nói tăng thêm tính thuyết phục, hấp dẫn và hiệu quả hơn đối với người học; thuyết trình trúng với nội dung chính của bài; tiết kiệm được nhiều thời gian ghi bảng (đơn cử: giáo viên có thể khai thác hệ thống kênh hình, sơ đồ, bảng 99 Dương Văn Khoa biểu. . . về Hồ Chí Minh và tư tưởng của Người để minh họa, khắc sâu nội dung vấn đề mà giáo viên đã trình bày). Không những thế, Powerpoint có thể hạn chế, khắc phục các khuyết điểm của thuyết trình. Đơn cử: giảm bớt tính nhàm chán khi nói quá nhiều; định hướng các nội dung, chủ điểm cần nói. . . (giáo trình môn Tư tưởng Hồ Chí Minh còn mang nặng tính kinh viện, văn bản). Trình chiếu Powerpoint có thể không cần giáo viên phải thuyết trình ở một số trường hợp đặc biệt, như dạy học trực tuyến (do bài giảng điện tử để ở chế độ tự động), hoặc minh họa một số hình ảnh, sơ đồ, bảng biểu. . . Tuy nhiên, khi dùng nó với tư cách là công cụ hỗ trợ giảng dạy cho giảng viên trong giờ thì bắt buộc phải kết hợp với thuyết trình. Trình chiếu Powerpoint kết hợp với thuyết trình để người học hiểu và nắm bắt tốt nội dung bài giảng hơn. Sinh viên có thể trao đổi, đàm thoại trực tiếp với thầy về những vấn đề, nội dung bài học thể hiện trên các slide. 2.2. Các biện pháp sử dụng hiệu quả phương pháp thuyết trình kết hợp với trình chiếu Powerpoint trong giảng dạy môn Tư tưởng Hồ Chí Minh 2.2.1. Biện pháp soạn bài trên Powerpoint Soạn bài trên Powerpoint là công đoạn đầu tiên, góp phần quan trọng vào sự thành công của giờ giảng. Nội dung của công việc này khá nhiều, tôi xin trao đổi ở một số khâu cơ bản sau: - Thứ nhất, cần tinh giản chữ trên các slide. Tinh giản không có nghĩa là viết những chữ không có nội dung gì. Tinh giản là lối viết khái quát, cô đọng, lột tả được nội dung chính của đơn vị kiến thức. Ví dụ: khi soạn về bối cảnh lịch sử tác động hình thành Tư tưởng Hồ Chí Minh, giáo viên nêu một số sự kiện chính về tình hình trong nước và thế giới cuối thế kỉ XIX, đầu thế kỉ XX (Việt Nam thành thuộc địa của thực dân Pháp; các phong trào yêu nước bùng nổ mạnh mẽ→ thất bại; chủ nghĩa đế quốc ra đời. . . ) Soạn tinh giản Soạn dài dòng, rối rắm Hình 1. So sánh cách soạn tinh giản với soạn dài dòng, rối rắm 100 Sử dụng hiệu quả phương pháp thuyết trình kết hợp với trình chiếu Powerpoint... - Thứ hai, lược bỏ những chi tiết trang trí trên các slide để tập trung người học vào nội dung chính. Nếu chúng ta dùng các hình ảnh nhảy nhót, ngộ nghĩnh không liên quan đến nội dung của trang chiếu, rất có thể gây phân tán đối với sinh viên. Ngoài ra, các hiệu ứng cho chữ và hình ảnh cũng cần chọn lọc để phù hợp với bài giảng. Không nên sử dụng các hiệu ứng quá rườm rà, thời gian xuất hiện nội dung quá lâu hoặc nhìn không rõ. . . Nền cho các slide cũng phải phù hợp với màu của chữ và các hình ảnh, không nên dùng nền quá lóa, quá lòe loẹt Hình 2. Soạn rườm rà, quá nhiều chi tiết trang trí gây phân tán - Thứ ba, khai thác triệt để yếu tố hình ảnh (phim, ảnh), âm thanh, sơ đồ, bảng biểu. Có thể coi, đây là ưu thế lớn nhất của phần mềm này khi ứng dụng vào dạy học các môn khoa học xã hội và chính trị. Môn Tư tưởng Hồ Chí Minh có một kho tàng phim tài tư liệu, tranh ảnh đồ sộ để khai thác đưa vào sử dụng trong bài giảng. Đó là phim ảnh về Chủ tịch Hồ Chí Minh (cả đời tư và quá trình chỉ đạo thực tiễn cách mạng); về Đảng Cộng sản Việt Nam và cách mạng Việt Nam; về cách mạng thế giới. Đối với các đoạn phim, chúng ta có thể dùng liên kết file, hoặc chèn trực tiếp vào trang slide Hình 3. Slide được chèn tranh ảnh minh hoạ 101 Dương Văn Khoa Hình 4. Slide có liên kết với file phim tư liệu 2.2.2. Phương pháp trình bày Giải quyết mối quan hệ giữa thuyết trình với các trang slide: bản chất của thuyết trình có hỗ trợ của Powerpoint và không có sự hỗ trợ của phần mềm này đều như nhau. Powerpoint không thể thay thế được thuyết trình. Tuy nhiên, cách thức biểu hiện và sử dụng ngôn ngữ thuyết trình cùng với Powerpoint có khác với thuyết trình thông thường. Thường có hai cách sử dụng như sau: - Thứ nhất, giáo viên giảng thuật và giảng giải, diễn giảng về một đơn vị kiến thức bất kì, sau đó dùng Powerpoint để minh họa, chứng minh cho người nghe thông qua con số, bảng biểu, sơ đồ, phim ảnh. . . Ví dụ: sau khi phân tích tư tưởng bạo lực cách mạng gắn bó với tư tưởng hòa bình (thuộc chương II), giáo viên đưa một loạt các slide hình ảnh để minh họa Hình 5. Slide được chèn hình ảnh minh hoạ - Thứ hai, giáo viên chiếu các trang slide bằng chữ, ảnh, phim, sơ đồ, bảng biểu. . . trước, sau đó sẽ giảng thuật, giảng giải, diễn giảng cùng các phương pháp khác để làm rõ nội dung, đơn vị kiến thức trên các slide. Theo phương pháp dạy 102 Sử dụng hiệu quả phương pháp thuyết trình kết hợp với trình chiếu Powerpoint... học hiện đại, để phát huy tính tích cực, chủ động của người học, giáo viên thường đặt câu hỏi định hướng và cung cấp tài liệu (văn bản, số liệu, phim ảnh. . . ) cho sinh viên quan sát, nghiên cứu trước. Sau đó, trao đổi, giảng giải, kết luận vấn đề. Giảng viên cũng có thể cung cấp tư liệu bằng phim ảnh, văn bản. . . để sinh viên quan sát, nghiên cứu trước, sau đó đặt câu hỏi. Giảng viên nên khai thác triệt để phương pháp dạy học nêu vấn đề, đan xen vào quá trình kết hợp phương pháp thuyết trình với trình chiếu Powerpoint trong giảng dạy môn Tư tưởng Hồ Chí Minh, nhằm tăng thêm tính hấp dẫn cho môn học, đồng thời đặt sinh viên vào tâm thế phải tư duy để giải quyết vấn đề, hào hứng đón chờ những điều mới lạ, thú vị, bổ ích trên các slide, hiểu sâu sắc, khái quát hơn, nhờ những kết luận, tổng hợp, nhận xét của giảng viên Ví dụ: khi nghiên cứu luận điểm “chiến tranh chỉ là giải pháp cuối cùng” (thuộc chương II), giáo viên đặt câu hỏi: Tại sao chúng ta lại phải đứng dậy chiến đấu? và cho sinh viên xem đoạn phim tư liệu về những ngày đầu kháng chiến toàn quốc cùng đoạn ghi âm “Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến” của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Hình 6. Slide phim tư liệu Giáo viên cũng có thể chiếu một sơ đồ hệ thống hóa đơn vị kiến thức của một mục nào đó, sau đó kết hợp các phương pháp khác nhau để sinh viên hiểu, nắm bắt được nội dung của mục. Ví dụ: khi dạy mục “Quan điểm về xây dựng nền văn hóa mới” (thuộc chương VII), giáo viên có thể đưa slide sau: Trên cơ sở các hình ảnh, số liệu, sơ đồ, bảng biểu đưa lên các trang (slide), giáo viên nên triệt để khai thác, sử dụng phương pháp đàm thoại, trao đổi, phát vấn. Sau đó, giáo viên kết luận và tiếp tục dùng Powerpoint để minh họa thêm cho kết luận của mình (nếu thấy cần thiết). Cũng ví dụ vừa nêu trên, giáo viên có thể đặt các câu hỏi để sinh viên trao đổi với nhau, sinh viên trao đổi với giáo viên như: tại sao trong các quan điểm định hướng xây dựng nền văn hóa mới lại có quan điểm xây dựng nền chính trị dân quyền? Có cả quan điểm định hướng về kinh tế ? Về cử chỉ, điệu bộ: giáo viên không nên ngồi mãi một chỗ, cũng không nên đứng mãi một chỗ, nên đi lại vừa phải khi trình chiếu và thuyết trình. Khi minh họa, phân tích, một vấn đề nào đó trên các slide, giáo viên dùng con trỏ chuột, hoặc thước chỉ đúng vào hình ảnh, hoặc đơn vị kiến thức trên màn hình để sinh viên dễ theo 103 Dương Văn Khoa dõi. Tốt nhất, giáo viên dùng các phím tắt để lôi bút màu trong máy ra, gạch chân, hoặc khoanh tròn vào nội dung, hình ảnh, số liệu trên trang chiếu, giúp sinh viên nhìn rõ vấn đề mà giáo viên cần nhấn mạnh. Các phím tắt là: Hình 7. Slide có sơ đồ hệ thống hoá đơn vị kiến thức Ctrl - P: Lấy cây bút màu ra, dùng chuột gạch chân hay khoanh tròn những điểm quan trọng. Nhấn phím E: xóa đường gạch dưới hay khoanh tròn. Nhấn phím Esc: Cất bút màu đi Khi thuyết trình, không nên cứ nhìn mãi vào màn hình. Nếu không khai thác màn hình, giáo viên nên nhìn xuống sinh viên để thuyết trình. Ngược lại, giáo viên phải vừa nhìn vào màn hình, vừa nhìn xuống sinh viên khi sử dụng Powerpoint để thuyết trình. Kết quả khảo sát bước đầu khá khả quan khi tiến hành giảng dạy tại một số lớp xã hội K58 ở Trường ĐHSP Hà Nội (điều tra ở 480 sinh viên): Bảng 1. Kết quả khảo sát về việc sử dụng phương pháp thuyết trình kết hợp với trình chiếu Powerpoint STT Nội dung khảo sát Tỷ lệ % Ghi chú 1 Tiếp thu kiến thức rất hạn chế 37/480 8 2 Tiếp thu kiến thức bình thường 60/480 12 3 Tiếp thu kiến thức tốt 383/480 80 Nguồn: Tổng hợp từ phiếu điều tra tại các lớp xã hội K58 - ĐHSP Hà Nội (học kì 2 năm 2010) 3. Kết luận Thuyết trình là phương pháp dạy học truyền thống, Powerpoint là phần mềm hỗ trợ dạy học hiện đại. Khai thác những yếu tố tích cực trong phương pháp truyền thống, kết hợp với thế mạnh của hiện đại là việc làm cần thiết trong giảng dạy hiện nay. Điểm lưu ý nhất của sự tương tác đó là tránh lạm dụng thái quá một trong hai yếu tố trên. Thuyết trình vẫn đóng vai trò chủ đạo, đặc biệt trong việc giảng dạy 104 Sử dụng hiệu quả phương pháp thuyết trình kết hợp với trình chiếu Powerpoint... các môn khoa học xã hội và chính trị. Việc khai thác các phần mềm dạy học hiện đại chỉ nhằm mục đích tích cực hóa phương pháp thuyết trình, giúp phương pháp thuyết trình có kết quả tốt hơn, chứ nó không thể thay thế được phương pháp đó. Ngôn ngữ, ánh mắt, cử chỉ, điệu bộ, tác phong, tình cảm. . . của người thầy mãi là vũ khí dạy học sắc bén trong việc truyền tải thông tin kiến thức và tình cảm đến với học trò. Nếu khai thác tốt, khai thác đúng, phù hợp với các phương tiện hỗ trợ dạy học, phương pháp thuyết trình sẽ được nâng lên tầm cao mới. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Bộ Giáo dục và Đào tạo, 2009. Giáo trình Tư tưởng Hồ Chí Minh. Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. [2] Nguyễn Văn Cư (Chủ biên), 2007. Giáo trình phương pháp dạy - học chủ nghĩa xã hội khoa học. Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội. [3] Đặng Vũ Hoạt, Hà Thị Đức, 1994. Lí luận dạy học đại học. Đại học Sư phạm Hà Nội. ABSTRACT Use effective methods of presentation combined with Powerpoint presentations in teaching List of Ho Chi Minh Thoughts Presentation is the traditional method of teaching, besides all the advantages, this approach has revealed many shortcomings in modern education. To promote the advantages and overcome the shortcomings, we have combined various methods of presentation between the different methods, especially with the support of IT Information Technology, including software Powerpoint .This software also has some limitations if it is not used properly, mainly the abuse it, treat it as a method, or a universal tool. However, a combination of Powerpoint presentations and slideshows together will bring good results for the process of learning. For example teaching subjects including Ho Chi Minh’s Thoughts. With sound sources, images, charts, tables ... interesting visual effects, Powerpoint presentations will help to give clear information more convincingly, enticing more students to participate enthusiastically in the classroom. 105