Tài liệu về Lâm nghiệp - Chương 3: tài nguyên rừng

123 CHƯƠNG 3. TÀI NGUYÊN RỪNG A. TÀI NGUYÊN RỪNG THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM I. Kh¸i niÖm vµ ph©n bè 1. Khái niệm Rõng lµ mét HST ®iÓn h×nh vµ quan träng nhÊt sinh quyÓn, lµ l¸ phæi xanh cña thÕ giíi, ®ã lµ sù thèng nhÊt trong mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a sinh vËt - ®Êt - m«i tr-êng, trong ®ã thùc vËt, cô thÓ h¬n lµ c¸c loµi c©y gç ®ãng vai trß chñ ®¹o. Rõng ®· cã qu¸ tr×nh lÞch sö ph¸t triÓn l©u dµi. Tuú thuéc vµo: (1) sù h×nh thµnh c¸c th¶m thùc vËt TN, (2) c¸c vïng ®Þa lý vµ (3) ®iÒu kiÖn khÝ hËu... mµ ë c¸c n¬i h×nh thµnh nªn c¸c kiÓu rõng kh¸c nhau vµ trong ®ã chøa ®ùng c¸c tµi nguyªn kh«ng gièng nhau. Mét sè kiÓu th¶m thùc vËt rõng chÝnh trªn TG lµ: o Rõng taiga o Rõng rông l¸ «n ®íi o Rõng m-a nhiÖt ®íi H×nh 3. 1: Sù ph©n bè cña c¸c lo¹i rõng theo vÜ ®é vµ c¸c ®ai khÝ hËu Sù ph©n bè vµ c¸c kiÓu rõng chÝnh trªn thÕ giíi: Trong nh÷ng kiÓu rõng ®-îc h×nh thµnh th× khÝ hËu, ®Êt ®ai vµ ®é Èm sÏ x¸c ®Þnh thµnh phÇn cÊu tróc vµ tiÒm n¨ng ph¸t triÓn cña th¶m thùc vËt rõng. Sù ph©n bè cña th¶m thùc vËt rõng lµ sù ®ång nhÊt t-¬ng ®èi vÒ ®Þa lý vµ sinh th¸i, ®-îc hiÓu nh- lµ mét ®¬n vÞ ®Þa lý thùc vËt ®éc lËp, chóng kÕt hîp víi nhau theo vÜ ®é ®Þa lý vµ ®Þa h×nh t¹o thµnh nh÷ng ®ai rõng lín trªn tr¸i ®Êt. Sù ph©n bè c¸c ®ai rõng lµ mét qu¸ tr×nh tù nhiªn, c¬ b¶n kh«ng chÞu t¸c ®éng cña con ng-êi. MÆc dï c¸c ®éng thùc vËt rõng lµ rÊt ®a d¹ng, c¸c quÇn x· rõng còng cã rÊt nhiÒu, nh-ng vÉn cã thÓ liªn kÕt chóng víi nhau ®Ó t¹o thµnh mét sè kiÓu rõng ®Æc tr-ng cã tæ thµnh vµ cÊu tróc nhÊt ®Þnh, cã ®Æc tr-ng sinh tr-ëng, ph¸t triÓn vµ n¨ng suÊt nhÊt ®Þnh. Mçi mét HST rõng ®Òu chÞu ¶nh h-ëng bëi rÊt nhiÒu yÕu tè nh- l-îng m-a, ®é Èm, kh«ng khÝ, ®é cao, vÞ trÝ ®Þa lý, giã, ®Êt ®ai, h-íng dèc, ®é dèc,... Sù ph©n bè, thµnh phÇn loµi, cÊu tróc, qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn... cña rõng sÏ chÞu sù t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè ®ã. Tuy nhiªn viÖc ph©n lo¹i rõng mµ dùa trªn nhiÒu chØ tiªu tæng hîp lµ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®-îc, v× thÕ mµ c¸c nhµ khoa häc ®· sö dông nhiÒu ph-¬ng ph¸p ph©n lo¹i chØ dùa vµo mét nhãm yÕu tè, nh-: Ph-¬ng ph¸p ph©n lo¹i khÝ hËu, ph-¬ng ph¸p ph©n lo¹i ®Þa lý tù nhiªn, ph-¬ng ph¸p ph©n lo¹i th¶m thùc vËt, ph-¬ng ph¸p ph©n lo¹i hÖ sinh th¸i. 124 Theo PP ph©n l¹i theo khÝ hËu cña Becg¬ th× rõng ®-îc chia thµnh 12 vïng c¬ b¶n: 1. KhÝ hËu Tudra 7. KhÝ hËu rõng ¸ nhiÖt ®íi Èm 2. KhÝ hËu Taiga 8. KhÝ hËu sa m¹c néi ®Þa nhiÖt ®íi 3. KhÝ hËu Rõng l¸ réng «n ®íi 9. KhÝ hËu sa m¹c nhiÖt ®íi 4. KhÝ hËu Th¶o nguyªn 10. KhÝ hËu Savan nhiÖt ®íi 5. KhÝ hËu §Þa Trung H¶i 11. KhÝ hËu rõng m-a nhiÖt ®íi 6. KhÝ hËu giã mïa «n ®íi 12. KhÝ hËu nói cao ®ãng b¨ng Theo PP ph©n lo¹i th¶m thùc vËt cña Whittaker, 1975 th× rõng thÕ giíi ®-îc chia thµnh 21 kiÓu quÇn hÖ: 1. Rõng m-a nhiÖt ®íi 2. Rõng ph©n mïa nhiÖt ®íi 3. Rõng «n ®íi 4. Rõng rông l¸ «n ®íi 5. Rõng th-êng xanh «n ®íi 6. Rõng Taiga 7. Rõng cËn nói cao 8. Rõng th-a l¸ réng nhiÖt ®íi 9. Rõng c©y gai 10. Rõng th-a «n ®íi 11. Rõng c©y bôi «n ®íi 12. Th¶o nguyªn nhiÖt ®íi 13. Th¶o nguyªn «n ®íi 14. Rõng c©y bôi trªn nói cao 15. Th¶o nguyªn trªn nói cao 16. Tundra - §µi nguyªn 17. Rõng c©y bôi b¸n sa m¹c Êm 18. B¸n sa m¹c m¸t 19. B¸n sa m¹c nói cao b¾c cùc 20. Sa m¹c ¸ nhiÖt ®íi 21. Sa m¹c nói cao b¾c cùc Sau nµy ng-êi ta thÊy râ -u ®iÓm cña PP ph©n lo¹i theo sinh th¸i bëi trong thùc tÕ sinh vËt lµ phÐp ®o tèt nhÊt thÓ hiÖn hÕt t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè m«i tr-êng còng nh- c¸c ®Æc tr-ng cña lËp ®Þa. V× thÕ c¸c kiÓu th¶m thùc vËt rõng ®-îc ph©n chia chñ yÕu dùa vµo d¹ng -u thÕ sinh th¸i. H×nh 3.2: C¸c hÖ sinh th¸i vµ c¸c kiÓu rõng phæ biÕn trªn thÕ giíi. 2. Tài nguyên rừng trên thế giới Đã có một thời rừng chiếm diện tích 60 triệu km2 (6 tỷ ha) ở trên lục địa. Rừng bị thu hẹp xuống còn 44,05 triệu km2 vào năm 1958 và hiện nay còn khoảng 38,8 triệu km2 chiếm khoảng 30% bề mặt trái đất (Bảng 3.1.). Trong số 38,8 triệu km2 rừng thế giới có 36,92 triệu km2 rừng tự nhiên (95%) và 1,87 triệu km2 (5%) rừng trồng. 125 Bảng 3.1. Diện tích của các loại rừng chính trên thế giới Loại rừng Diện tích (km2) Rừng lá kim ôn đới 12.511.062 Rừng lá rộng và hỗn hợp ôn đới 6.557.026 Rừng ẩm nhiệt đới 11.365.672 Rừng nhiệt đới khô 3.701.883 Rừng thưa 4.748.694 Tổng 38.808.677 Nguồn: Global Biodiversity 2000. Diện tích rừng bình quân thế giới trên đầu người là 0,6 ha/người. Tuy nhiên có sự sai khác lớn giữa các quốc gia. Châu Á có có diện tích rừng trên đầu người thấp nhất, trong khi đó Châu Đại dương và Nam Mỹ có một diện tích rừng đáng kể trên đầu người. Chỉ có 22 quốc gia có trên 3 ha rừng trên đầu người và cũng chỉ có 5% dân số thế giới sống trong các quốc gia đó hầu hết là ở Braxil và Liên Xô cũ. Trái lại 3/4 dân số thế giới sống trong các quốc gia có diện tích rừng trên đầu người nhỏ hơn 0,5 ha, phần lớn ở các quốc gia có dân số đông như ở Châu Á và Châu Âu (Nguồn FRA 2000). Phần lớn đất rừng rất thích hợp cho canh tác nông nghiệp. Do vậy rừng bị thu hẹp chủ yếu để lấy đất làm nông nghiệp, trồng trọt và chăn nuôi. Trong thời gian khoảng 5.000 năm con người thu hẹp diện tích của rừng từ 50% trên bề trái đất xuống còn 17%. Người ta cũng dự báo rằng nếu cứ bị triệt hạ theo đà này thì trong vòng 160 năm nữa, trên trái đất sẽ không còn rừng và trở nên trần trụi, trong đó Thái Lan là 25 năm, Philippines 20 năm và Nepal trong vòng 15 năm! Vào giai đoạn đầu của nền văn minh nông nghiệp thì rừng lá rụng bị triệt hạ và nay là rừng nhiệt đới. Nhịp điệu triệt hạ rừng khó đoán chính xác nhưng bằng phương pháp không ảnh hoặc ảnh vệ tinh có thể tính rằng, hằng năm trên thế giới mất đi trung bình 16,1 triệu ha rừng, trong đó rừng nhiệt đới bị suy giảm với tốc độ lớn nhất 15,2 triệu ha (FAO 2001). Hiện nay rừng nhiệt đới chỉ còn khoảng 50% diện tích so với trước đây. Rừng hàng năm bị triệt hạ mạnh nhất ở Mỹ Latinh, Trung Mỹ, rừng và đất rừng giảm tới 38%, từ 115 xuống còn 71 triệu ha. Rừng ở Châu Phi giảm 23%, từ 901 triệu ha xuống còn 690 triệu ha trong khoảng thời gian từ 1950 đến 1983. Nạn ô nhiễm môi trường đã tạo nên những trận mưa acid làm hủy diệt nhiều khu rừng, đặc biệt ở các nước Châu Âu, hiệu ứng nhà kính làm cho trái đất nóng lên và nước biển dâng cao nhất định sẽ để lại ảnh hưởng đến sự phân bố rừng trên trái đất. Theo FRA 2000 (Forest Resources Assessment 2000) có khoảng 178 triệu ha rừng trồng chiếm 5% diện tích rừng thế giới. Châu Á chiếm tỷ lệ lớn nhất với 62% rừng trồng thế giới. Mười quốc gia chiếm tỷ lệ lớn nhất về rừng trồng thế giới là Trung Quốc, Ấn Độ, Liên Bang Nga, Mỹ, Nhật Bản, Indonesia, Brazil, Thái Lan, Ukraina và Cộng Hoà Iran (chiếm khoảng 80%). Các quốc gia còn lại chiếm khoảng 20%. 3. Tài nguyên rừng ở Việt Nam Theo bảng phân loại của Cục điều tra và quy hoạch rừng thuộc tổng cục lâm nghiệp Việt nam xây dựng năm 1960 thì rừng trên toàn lãnh thổ Việt nam được chia làm 4 loại hình: Loại I: Đất đai hoang trọc, những trảng cỏ và cây bụi, loại này cần phải trồng rừng. Loại II: Gồm những rừng non mới mọc, cần phải tra dặm thêm cây hoặc tỉa thưa. Loại III: Gồm tất cả các loại hình rừng bị khai thác mạnh nên trở thành nghèo kiệt tuy còn có thể khai thác lấy gỗ, trụ mỏ, củi, nhưng cần phải xúc tiến tái sinh, tu bổ, cải tạo. Loại IV: Gồm những rừng già nguyên sinh còn nhiều nguyên liệu, chưa bị phá hoại, cần khai thác hợp lý. 126 Phân loại này không phân biệt được kiểu rừng nguyên sinh với các kiểu phụ thứ sinh và các giai đoạn diễn thế. Năm 1970, Trần Ngũ Phương đưa ra bảng phân loại rừng ở miền bắc Việt nam, chia thành 3 đai lớn theo độ cao: Đai rừng nhiệt đới mưa mùa Đai rừng á nhiệt đới mưa mùa Đai rừng á nhiệt đới mưa mùa núi cao Năm 1975, trên cơ sở các điều kiện lập địa trên toàn lãnh thổ Việt nam, tại hội nghị thực vật học quốc tế lần thứ XII (Leningrat, 1975), Thái văn Trừng đã đưa ra bảng phân loại thảm thực vật rừng Việt nam trên quan điểm sinh thái, dựa vào 4 tiêu chuẩn cơ bản sau đây: D¹ng sèng -u thÕ: th¶m thùc vËt ®-îc chia thµnh Rõng, Ró vµ Tr¶ng cá, tru«ng. §é tµn che cña tÇng -u thÕ sinh th¸i: Ph©n biÖt TTV rõng -> rõng kÝn vµ rõng th-a. H×nh th¸i sinh th¸i cña l¸: Ph©n biÖt thµnh 3 nhãm: L¸ réng, l¸ kim vµ hçn giao Tr¹ng th¸i mïa cña t¸n l¸: Ph©n biÖt rõng th-êng xanh vµ Rõng nöa rông l¸. Phân loại thảm thực vật rừng ở Việt Nam trên quan điểm sinh thái học của Thái Văn Trừng đến nay được xem là bảng phân loại thảm thực vật rừng ở Việt nam phù hợp nhất trên quan điểm sinh thái. 1. Kiểu rừng kín thường xanh mưa ẩm nhiệt đới: phân bố dưới 700m hoặc 1000m. 2. Kiểu rừng kín rụng lá hơi ẩm nhiệt đới 3. Kiểu rừng kín lá cứng hơi khô nhiệt đới 4. Kiểu rừng thưa cây lá rộng hơi khô nhiệt đới 5. Kiểu rừng thưa cây lá kim hơi khô nhiệt đới 6. Kiểu rừng thưa cây lá kim hơi khô á nhiệt đới núi thấp 7. Kiểu trảng cây to, cây bụi, cây cỏ cao khô nhiệt đới 8. Kiểu truông bụi gai hạn nhiệt đới 9. Kiểu rừng kín thường xanh mưa ẩm á nhiệt đới núi thấp 10. Kiểu rừng kín hỗn hợp cây lá rộng,lá kim ẩm á nhiệt đới núi thấp 11. Kiểu rừng kín cây lá kim ẩm ôn đới ẩm núi vừa 12. Kiểu quần hệ khô lạnh vùng cao 13. Kiểu quần hệ lạnh vùng cao X¸c ®Þnh kiÓu rõng cã ý nghÜa v« cïng to lín ®èi víi viÖc khai th¸c vµ qu¶n lý hîp lý vµ bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng. KiÓu rõng cho phÐp nhËn biÕt vÒ b¶n chÊt tù nhiªn, vÒ nh÷ng thµnh phÇn c¬ b¶n cña rõng, ®iÒu kiÖn sinh th¸i vµ xu thÕ ph¸t triÓn cña rõng, n¨ng suÊt t-¬ng ®èi cña rõng... Tõ ®ã, chóng ta ®-a ra c¸c kÕ ho¹ch vµ biÖn ph¸p khai th¸c, qu¶n lý, t¸i sinh phôc håi rõng vµ b¶o vÖ, b¶o tån rõng cho phï hîp. Năm 1945, Việt Nam có 14,3 triệu ha rừng, chiếm 43,8% diện tích đất đai, đến những năm đầu thập niên 1990 diện tích này đã giảm tới con số 7,8 triệu ha với độ che phủ chỉ còn 23,6% tức là đã ở dưới mức báo động (30%). Tốc độ mất rừng ở Việt Nam trong những năm 1985 - 1995 là 200.000 ha/năm. Trong đó, 60.000 ha do khai hoang, 50.000 ha do cháy và 90.000 do khai thác quá mức gỗ và củi. Trên nhiều vùng trước đây là rừng bạt ngàn thì nay chỉ còn là đồi trọc, diện tích rừng còn lại rất ít, chẳng hạn như vùng Tây Bắc chỉ còn 2,4 triệu ha, Tây Nguyên chỉ còn 2,3 triệu ha. Rừng miền Đông Nam Bộ còn lại khá hơn song đang bị tập trung khai thác. Rừng ngập mặn ven biển trước năm 1945 phủ một diện tích 400.000 ngàn ha nay chỉ còn gần một nửa (200.000 ha) chủ yếu là thứ sinh và rừng trồng. Diện tích đất trống đồi núi trọc đang chịu xói mòn nặng lên đến con số 13,4 triệu ha. Theo báo cáo về hiện trạng rừng toàn quốc năm 2006 vừa được Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn công bố, tỷ lệ che phủ rừng toàn quốc hiện là 38%. Tính đến cuối năm 2006 diện tích đất có rừng trên toàn quốc là gần 13 triệu ha, trong đó rừng tự nhiên là 10,4 triệu ha; rừng trồng là 2,5 triệu ha. Phân loại theo chức năng sử dụng thì rừng đặc dụng là 2,2 triệu ha; rừng phòng hộ là gần 5,3 triệu ha; rừng sản xuất là 5,4 triệu ha./. 127 Theo kết quả của Viện Điều tra và Quy hoạch rừng (1995), thì trong thời gian 20 năm từ năm 1975 đến năm 1995, diện tích rừng tự nhiên giảm 2,8 triệu ha. Đặc biệt nghiêm trọng ở một số vùng, như Tây Nguyên mất 440.000ha, vùng Đông Nam Bộ mất 308.000ha, vùng Bắc Khu IV cũ mất 243.000ha, vùng Bắc Bộ mất 242.500ha. Bảng 3.3. Diễn biến diện tích rừng ở Việt Nam qua các năm (đơn vị tính 1.000.000 ha). Diện tích (ha) 1945 1976 1980 1985 1990 1995 1999 2002 2004 Tổng diện tích 14,30 11,16 10,60 9,89 9,17 9,30 10,99 11,78 12,30 Rừng trồng 0,00 0,01 0,42 0,58 0,74 1,05 1,52 1,91 2,21 Rừng tự nhiên 14,30 11,07 10,18 9,30 8,43 8,25 9,47 9,86 10,89 Độ che phủ 43,00 33,80 32,10 30,00 27,80 28,20 33,20 35,80 36,70 Nguồn: Hiện trạng môi trường Việt Nam. Phần Đa dạng sinh học, 2005. Rõng ViÖt Nam 1945 Rõng ViÖt Nam 1995 H×nh 3: Th¶m thùc vËt rõng ViÖt Nam qua c¸c giai ®o¹n 1945 vµ 1995 Nguyên nhân chính của sự thu hẹp rừng ở nước ta là do nạn du canh, du cư, phá rừng đốt rẫy làm nông nghiệp, trồng cây xuất khẩu, lấy gỗ củi, mở mang đô thị, khai thác mỏ, nuôi trồng thủy sản. Hậu quả chiến tranh hóa học do Mỹ thực hiện ở Việt Nam trong thời gian qua để lại cho rừng là không nhỏ. Sức ép dân số và nhu cầu về đời sống, về lương thực và thực phẩm, năng lượng, gỗ dân dụng đang là mối đe doạ đối với rừng còn lại ở nước ta. Ba mươi năm chiến tranh là giai đoạn mà rừng Việt Nam bị thu hẹp lại khá nhanh. Hơn 80 triệu lít chất diệt cỏ cùng 13 triệu tấn bom đạn với hơn 25 triệu hố bom đạn, bom cháy cùng với đội xe ủi đất khổng lồ đã tiêu hủy hơn 2 triệu ha rừng nhiệt đới các loại. 128 H×nh 3.4: VÞ trÝ c¸c VQG, KBT ë ViÖt Nam H×nh 3.5: C¸c vÞ trÝ vµ khu vùc rõng miÒn Nam bÞ mü r¶i §ioxin Tû lÖ % cña c¸c lo¹i rõng ViÖt Nam, n¨m 1995 11% 33%56% Rõng giÇu Rõng trung b×nh Rõng nghÌo H×nh 3. 6: ChÊt l-îng rõng ViÖt Nam qua c¸c n¨m 1990, 1995 vµ 2000 Cũng cần chú ý là công tác thống kê rừng của chúng ta tới nay còn nhiều hạn chế, các số liệu về diện tích rừng được công bố rất khác nhau, tuỳ nguồn tài liệu, và tuỳ thời gian do thiếu thống nhất về phương pháp và các tiêu chí định lượng về rừng. Trên đây là theo số liệu thống kê, còn số liệu thu được nhờ phân tích ảnh Landsat chụp năm 1979 - 1981 và KATE 140 trong cùng thời gian, cho thấy trong giai đoạn này rừng chỉ còn lại 7,8 triệu ha, chiếm khoảng 24% diện tích cả nước (Viện Điều tra và Quy hoạch rừng), trong đó 10% là rừng nguyên sinh. Ở nhiều tỉnh, rừng tự nhiên giàu còn lại rất thấp, như Lai Châu còn 7,88%, Sơn La 11,95%, và Lào Cai 5,38%. Sự suy giảm về độ che phủ rừng ở các vùng này là do mức tăng dân số đã tạo nhu cầu lớn về lâm sản và đất trồng trọt. Kết quả đã dẫn tới việc biến nhiều vùng rừng thành đất hoang cằn cỗi. Những khu rừng còn lại ở vùng núi phía Bắc đã 129 xuống cấp, trữ lượng gỗ thấp và bị chia cắt thành những đám rừng nhỏ phân tán. Trong mấy năm qua, diện tích rừng có chiều hướng tăng lên, 28,2% năm 1995 và cuối năm 1999 theo số liệu thống kê mới nhất thì độ che phủ rừng toàn quốc lên đến là 33,2%; trong đó: 1. Kon Tum 63,7% 2. Lâm Đồng 63,3% 3. Đắk Lắk 52,0% 4. Tuyên Quang 50,6% 5. Bắc Kạn 48,4% 6. Gia Lai 8,0% 7. Thái Nguyên 39,4% 8. Yên Bái 37,6% 9. Quảng Ninh 37,6% 10. Hà Giang 36,0% 11- Hoà Bình 35,8% 12- Phú Thọ 32,7% 13- Cao Bằng 31,2% 14- Lào Cai 29,8% 15- Lạng Sơn 29,3% 16- Lai Châu 28,7% 17- Bắc Giang 25,6% 18- Bình Phước 24,0% 19- Sơn La 22,0%. Bảng 3.4. Thống kê về hiện trạng rừng ở các vùng của Việt Nam, cuối năm 1999 Nguồn: Chương trình Kiểm kê rừng Nhà nước - 03/2001 TTg, công bố tháng 12 năm 2002 Tuy diÖn tÝch rõng cã t¨ng lªn trong h¬n 10 n¨m gÇn ®©y, nh-ng chÊt l-îng cña rõng l¹i gi¶m ®i, diÖn tÝch rõng giµu cßn rÊt Ýt chØ h¬n 10%, diÖn tÝch rõng nghÌo th× ngµy cµng t¨ng lªn. Bªn c¹nh ®ã, tû lÖ nµy kh«ng ®ång ®Òu, tû lÖ che phñ cña rõng ë nh÷ng vïng ®ång b»ng ®-¬ng nhiªn lµ thÊp, nh-ng ®Æc biÖt lµ cã nh÷ng vïng rÊt cÇn cã rõng nh- vïng nói T©y B¾c th× ®é che phñ l¹i chØ 27%. H×nh 3.7 chØ cho thÊy ®é che phñ rõng ë c¸c vïng miÒn trong c¶ n-íc. 39% 47% 28% 7% 55% 34% 8%27% 34%33% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% C¶ n-íc Vïng B¾c vµ §«ng B¾c bé Vïng T©y B¾c Vïng §ång b»ng S«ng Hång Vïng B¾c Trung Bé Vïng Trung trung Bé Vïng Nam Trung Bé Vïng T©y Nguyªn Vïng §«ng Nam Bé Vïng T©y Nam Bé H×nh 3.7: §é che phñ rõng ë c¸c vïng miÒn trong c¶ n-íc 130 II. TÀI NGUYÊN RỪNG 1. Vai trò của rừng Rừng là hệ sinh thái có độ đa dạng sinh học cao nhất ở trên cạn, nhất là rừng ẩm nhiệt đới. Ngoài ý nghĩa về tài nguyên động thực vật, rừng còn là một yếu tố địa lý không thể thiếu được trong tự nhiên, có vai trò cực kỳ quan trọng trong việc tạo cảnh quan và tác động mạnh mẽ đến các yếu tố khí hậu, đất đai. Chính vì vậy, rừng không chỉ có chức năng trong phát triển kinh tế - xã hội mà còn có ý nghĩa đặc biệt trong bảo vệ môi trường. Diện tích đất có rừng của một quốc gia tối ưu phải đạt 45% tổng diện tích. Tùy theo nhận thức và các lợi ích khác nhau mà vai trò của rừng được đánh giá khác nhau. Hiện nay rừng được đánh giá theo các vai trò chính như sau: Là hệ sinh thái đa dạng và giàu có nhất trên cạn, đặc biệt là rừng ẩm nhiệt đới. Năng suất trung bình của rừng trên thế giới đạt 5 tấn chất khô/ha/năm, đáp ứng 2 - 3% nhu cầu lương thực phẩm cho con người. Rừng có vai trò to lớn về môi trường và phát triển, là nguồn cung cấp nguyên vật liệu cần thiết cho con người. Rừng cung cấp lương thực, thực phẩm, nguyên liệu cho công nghiệp chế biến, dược liệu, du lịch, giải trí... Rừng là "lá phổi xanh" hấp thụ CO2, tái sinh oxy, điều hòa khí hậu cho khu vực. Rừng tạo nên khoảng 16 tấn oxy/ ha/ năm (rừng thông 30 tấn, rừng trồng 3 - 10 tấn). Mỗi người một năm cần 4.000kg O2 tương ứng với lượng oxy do 1.000 - 3.000 m2 cây xanh tạo ra trong năm. Rừng giúp giảm nhẹ Hiệu ứng nhà kính và biến đổi khí hậu trên toàn cầu. Nhiệt độ không khí rừng thường thấp hơn nhiệt độ đất trống khoảng 3 - 5oC. Rừng bảo vệ và ngăn chặn gió bão, giảm thiểu lũ lụt, gió bão, hạn hán,... Về tác dụng cân bằng sinh thái, rừng có vai trò vô cùng quan trọng: Trước hết, rừng có ảnh hưởng đến nhiệt độ, độ ẩm không khí, thành phần khí quyển và có ý nghĩa điều hoà khí hậu. Rừng là vật cản trên đường di chuyển của gió và có ảnh hưởng đến tốc độ cũng như thay đổi hướng gió. Rừng không chỉ chắn gió mà còn làm sạch không khí và có ảnh hưởng đến vòng tuần hoàn trong tự nhiên. Trên thực tế, rừng đươc coi là nhà máy lọc bụi khổng lồ. Trung bình 1 năm, một ha rừng thông có khả năng hút 36,4 tấn bụi từ không khí. Bên cạnh đó, rừng cũng góp phần làm giảm tiếng ồn. Rừng có ý nghĩa đặc biệt quan trọng làm cân bằng lượng O2 và CO2 trong khí quyển. Rừng còn tạo ra một hoàn cảnh tiểu khí hậu có tác dụng tốt đến sức khoẻ con người. Rừng làm giảm nhiệt độ và tăng độ ẩm không khí. Rừng có vai trò bảo vệ nguồn nước bảo vệ đất chống xói mòn. Thảm thực vật có chức năng quan trọng trong việc ngăn cản một phần nước mưa rơi xuống đất và có vai trò phân phối lại lượng nước này. Các nghiên cứu cho thấy nước mưa được thực vật rừng giữ lại là 25% tổng lượng mưa. Tán rừng có khả năng giảm sức công phá của nước mưa đối với lớp đất bề mặt. Rừng còn làm tăng khả năng thấm và giữ nước của đất, hạn chế dòng chảy trên mặt. Tầng thảm mục rừng có khả năng giữ lại lượng nước bằng 100 - 900% trọng lượng của nó. Chính vì vậy, đã làm giảm đáng kể lượng đất bị xói mòn. Nhiều nghiên cứu cho thấy ở vùng nhiệt đới như ở nước ta, nơi có rừng lượng đất xói mòn hằng năm chỉ vào khoảng 1,5 tấn/ha trong khi đó ở nơi không có rừng có thể lên tới 100 - 150 tấn/ha và dòng chảy mặt tăng 3 - 4 lần. Hệ số dòng chảy mặt trên đất có độ che phủ 35% lớn hơn đất có độ che phủ 75% hai lần. Lượng đất xói mòn của rừng bằng 10% lượng đất xói mòn từ vùng đất không có rừng Thảm mục rừng là kho chứa các chất dinh dưỡng khoáng, mùn và ảnh hưởng lớn đến độ phì nhiêu của đất. Các sản phẩm rơi rụng của thực vật trên mặt đất là cơ sở ban đầu hình thành tầng thảm mục rừng và mùn đất. Đây cũng là nơi cư trú và cung 131 cấp chất dinh dưỡng cho vi sinh vật, nhiều loại côn trùng và động vật đất, tạo môi trường thuận lợi cho động vật và vi sinh vật đất phát triển và có ảnh hưởng đến các quá trình xảy ra trong đất. Hệ rễ cây có ảnh hưởng lớn đến tính chất lý hoá của đất, từ đó tạo cho đất rừng khác với đất sản xuất nông nghiệp. Rễ cây ăn sâu trong đất làm cho nó trở nên tơi xốp, tăng khả năng thấm nước và giữ đất, chống lại quá trình xói mòn. Rừng là nguồn gen vô tận của con người, là nơi cư trú của hàng triệu loài động vật và vi sinh vật, rừng được xem là ngân hàng gen khổng lồ, lưu trữ các loại gen quí. Mất rừng sẽ làm mất nhiều loại tài nguyên thiên nhiên, dẫn đến sự tuyệt chủng của nhiều loài sinh vật. Phá rừng làm mất nơi cư trú và ảnh hưởng đến ổ sinh thái của các sinh vật, dẫn đến làm tăng sự cạnh tranh giữa các cá thể trong loài cũng như giữa các loài với nhau. Rừng là một hệ sinh thái đã được thiết lập ở trạng thái cân bằng, trong đ