Bài giảng Chương 1: Giới thiệu hệ thống ngân hàng và tổng quan về ngân hàng thương mại

02/08/2012 1 Giảng viên: ThS. Nguyễn Lê Hồng Vỹ Điện thoại: 090 99 42444 Email: nlhongvy@yahoo.com https://sites.google.com/site/nguyenlehongvy 2 August 2012 Nguyễn Lê Hồng Vỹ 1 GIỚI THIỆU MÔN HỌC Chương Tên chương Số tiết 1 Giới thiệu hệ thống ngân hàng và tổng quan về NHTM 8 2 Nghiệp vụ huy động vốn của NHTM 7 3 Tổng quan về tín dụng ngân hàng 6 4 Tín dụng ngắn hạn của NHTM 7 5 Tín dụng trung, dài hạn của NHTM 7 6 Dịch vụ thanh toán của NHTM 5 7 Hoạt động khác của NHTM 5 Tổng cộng 45 2 August 2012 Nguyễn Lê Hồng Vỹ 2 02/08/2012 2 Chương 1 GIỚI THIỆU HỆ THỐNG NGÂN HÀNG VÀ TỔNG QUAN VỀ NHTM Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 3 1.1 HỆ THỐNG NGÂN HÀNG VIỆT NAM Ngân hàng Trung ương Ngân hàng chính sách, phát triển Ngân hàng Thương mại Tại Việt Nam là ngân hàng Nhà nước VN Ngân hàng Phát triển VN NH chính sách Xã hội VN NHTM nhà nước NHTM cổ phần NHTM liên doanh NHTM của nước ngoài Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 4 02/08/2012 3 Ngân hàng Trung ương Hai mô hình tổ chức của NHTW: 1. NHTW trực thuộc Chính phủ 2. NHTW trực thuộc Quốc hội Chức năng của NHTW: 1. Quản lý Nhà nước trong lĩnh vực tiền tệ - Ngân hàng 2. Thực hiện nghiệp vụ của NHTW NHTW của Việt Nam là NHNN VN NHNN VN trực thuộc Chính phủ 1.1 HỆ THỐNG NGÂN HÀNG VIỆT NAM Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 5 Phát hành tiền và điều tiết lưu thông tiền tệ (thông qua 4 kênh): - Cho vay đối với nền KT thông qua hệ thống NHTM (người cho vay cuối cùng) - Cho vay đối với chính phủ - Phát hành qua thị trường mở (OMO) - Phát hành tiền qua thị trường hối đoái Tổ chức hệ thống thanh toán qua NH Điều hành chính sách tiền tệ quốc gia Hoạt động thanh tra, giám sát Nghiệp vụ Ngân hàng Trung ương 1.1 HỆ THỐNG NGÂN HÀNG VIỆT NAM Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 6 02/08/2012 4 Ngân hàng chính sách, phát triển Là công cụ tài chính của CP thực hiện chính sách tín dụng của NN: - NH CSXH: Chính sách đối với người nghèo, nông dân. - NHPT VN (VDB): chính sách tín dụng đầu tư và TDXK cho DN VDB hoạt động không vì mục đích lợi nhuận, được CP đảm bảo khả năng thanh toán, tỷ lệ dự trữ bắt buộc bằng 0%, không tham gia bảo hiểm tiền gửi. 1.1 HỆ THỐNG NGÂN HÀNG VIỆT NAM Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 7 Ngân hàng Thương mại Tổ chức trung gian tài chính Cầu nối tiết kiệm và đầu tư Trực tiếp kinh doanh tiền tệ Hoạt động dịch vụ NH 1.1 HỆ THỐNG NGÂN HÀNG VIỆT NAM Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 8 02/08/2012 5 1.2. TỔNG QUAN VỀ NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI NỘI DUNG Khái niệm Chức năng Phân loại Ra đời, phát triển Các nghiệp vụ Tác động của Luật các TCTD Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 9 1.2.1. Sự ra đời và phát triển NHTM ra đời và phát triển bắt nguồn từ sự phát triển của hoạt động cho vay nặng lãi đã từng tồn tại trong thời kỳ phân rã của chế độ công xã nguyên thủy. Khoảng 3.500 năm trước công nguyên, các ngôi đền tại xứ Chaldée (thuộc Irak ngày nay) đã có các hoạt động tương tự như ngân hàng: tiếp nhận những lễ vật và tài sản do các tín đồ gửi, rồi cho nông dân vay với lãi suất cao Còn ở Ý, chính quyền La Mã tổ chức riêng một đường phố để làm nơi hội họp cho những người mua bán, trao đổi tiền bạc và vay nợ. Họ hành nghề trên những chiếc ghế dài được gọi là “Banco” và đó chính là nguồn gốc của chữ Banque, Bank để chỉ nghề ngân hàng. Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 10 02/08/2012 6 1.2.1. Sự ra đời và phát triển Khi CNTB hình thành và phát triển, cùng với áp lực của cuộc đấu tranh chống cho vay nặng lãi, các ngân hàng buộc phải hạ lãi suất cho vay → Chính phủ đã ủng hộ bằng các đạo luật ban hành quy định lãi suất cho vay tối đa. Các nhà tư bản đã liên kết lại thành các hội tín dụng cho vay lẫn nhau với lãi suất vừa phải... Dần dần những hội tín dụng này đã phát triển thành những ngân hàng TMCP. Trải qua quá trình phát triển của các hình thái kinh tế xã hội, NHTM (Commercial Bank) đã hình thành, tồn tại và phát triển cùng với sự phát triển của kinh tế hàng hóa. Nền kinh tế hàng hóa càng phát triển mạnh → Kinh tế thị trường → NHTM ngày càng được hoàn thiện. Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 11 1.2.2. Khái niệm Điều 4 Luật các tổ chức tín dụng Việt Nam số 47/2010/QH12: “Ngân hàng là loại hình tổ chức tín dụng được thực hiện toàn bộ hoạt động ngân hàng”. Hoạt động ngân hàng: Là hoạt động kinh doanh tiền tệ và dịch vụ ngân hàng với nội dung thường xuyên là nhận tiền gửi, sử dụng số tiền này để cấp tín dụng và cung ứng các dịch vụ thanh toán. Ngân hàng thương mại là loại hình ngân hàng thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác theo quy định nhằm mục tiêu lợi nhuận. Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 12 02/08/2012 7 NHTM là định chế tài chính trung gian quan trọng trong nền kinh tế thị trường. Nhờ hệ thống định chế này mà các nguồn tiền nhàn rỗi sẽ được huy động, tạo lập nguồn vốn tín dụng to lớn để cho vay phát triển kinh tế. Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 13 1.2.2. Khái niệm- Bản chất  NHTM là đơn vị KD tiền tệ và cung cấp đa dạng các dịch vụ tài chính tiền tệ đặc trưng là: Nhận tiền gửi Cấp tín dụng Cung ứng các dịch vụ thanh toán Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 14 1.2.2. Khái niệm- Bản chất 02/08/2012 8 Là một loại hình DN đặc biệt Là một tổ chức trung gian tài chính Họat động KD trong lĩnh vực tiền tệ tín dụng và dịch vụ NH Ngân hàng thương mại Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 15 Chức năng KD tiền tệ (tạo ra sản phẩm, dịch vụ NH) Chức năng trung gian tài chính (trung gian tín dụng và thanh toán) Chức năng tạo tiền 1.2.3. Chức năng của NHTM Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 16 02/08/2012 9 NHTM nhà nước: 100% vốn của nhà nước NHTM cổ phần: Vốn do các cổ đông đóng góp Chi nhánh NH nước ngoài: vốn của nước ngoài Ngân hàng liên doanh: Vốn do các bên liên doanh góp Dựa vào hình thức sở hữu 1.2.4. Phân loại NHTM Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 17 Dựa vào chiến lược kinh doanh Ngân hàng bán buôn Ngân hàng bán lẻ Ngân hàng vừa bán buôn vừa bán lẻ 1.2.4. Phân loại NHTM Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 18 02/08/2012 10 Dựa vào quan hệ tổ chức PGD Chi nhánh Hội sở 1.2.4. Phân loại NHTM Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 19 Cơ cấu tổ chức của NHTM Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 20 Phoøng toå chöùc haønh chính Sôû giao dòch HOÄI ÑOÀNG QUAÛN TRÒ Phoøng ngaân quyõ Keá toaùn taøi vuï vi tính Tín duïng vaø kinh doanh Thanh toaùn quoác teá Kinh doanh ngoaïi teä vaøng Keá hoaïch phaùp cheá Chi nhaùnh taïi tænh, thaønh phoá tröïc thuoäc TW Đơn vị GD taïi quaän huyeän, thò xaõ trực thuoäc tỉnh Đơn vị giao dịch taïi thò traán Đơn vị giao dịch taïi ñòa ñieåm khaùc Phoøng giao dòch Ban kieåm soaùtBan giaùm ñoác 02/08/2012 11 Hoạt động 1.2.5. Hoạt động chủ yếu của NHTM Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 21 1.2.5.1 Hoạt động huy động vốn Nhận tiền gửi :  Nhận tiền gửi của các tổ chức kinh tế  Nhận tiền gửi của cá nhân, các tổ chức đoàn thể xã hội  Nhận tiền gửi của các tổ chức tín dụng Phát hành chứng từ có giá  Phát hành kỳ phiếu NH, chứng chỉ tiền gửi  Phát hành trái phiếu NH 2 August 2012 22Nguyễn Lê Hồng Vỹ 02/08/2012 12 Vay các tổ chức tín dụng khác Vay các NH trong nước Vay các NH nước ngoài Vay NHNN Việt Nam Vay tái cấp vốn Vay tái chiết khấu  Vay khác 1.2.5.1 Hoạt động huy động vốn 2 August 2012 23Nguyễn Lê Hồng Vỹ  Cho vay: Cho vay ngaén haïn, trung haïn, daøi haïn ñeå thöïc hieän caùc döï aùn ñaàu tö phaùt trieån saûn xuaát, kinh doanh , dòch vuï vaø ñôøi soáng.  Chieát khaáu: Chieát khaáu thöông phieáu vaø caùc giaáy tôø coù giaù ngaén haïn khaùc ñoái vôùi toå chöùc, caù nhaân. Taùi chieát khaáu caùc thöông phieáu vaø caùc giaáy tôø coù giaù ngaén haïn khaùc ñoái vôùi caùc NHTM khaùc.  Cho thueâ taøi chính: ñöôïc thaønh laäp coâng ty cho thueâ taøi chính theo Nghò ñònh cuûa Chính phuû. 1.2.5.2 Hoạt động Tín dụng Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 24 02/08/2012 13 Baûo laõnh: - Baûo laõnh vay voán: - Baûo laõnh thanh toaùn - Baûo laõnh döï thaàu - Baûo laõnh thöïc hieän hôïp ñoàng - Baûo laõnh baûo ñaûm chaát löôïng saûn phaåm - Baûo laõnh hoaøn traû tieàn öùng tröôùc - Baûo laõnh ñoái öùng 1.2.5.2 Hoạt động Tín dụng Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 25 1.2.5.3 Dịch vụ thanh toán và ngân quỹ Cung öùng caùc phöông tieän thanh toaùn Toå chöùc heä thoáng thanh toaùn noäi boä vaø tham gia heä thoáng thanh toaùn lieân ngaân haøng trong nöôùc. Thöïc hieän dòch vuï thanh toaùn trong nöôùc cho khaùch haøng Thöïc hieän dòch vuï thanh toaùn quoác teá khi ñöôïc NHNN cho pheùp. Caùc dòch vuï thanh toaùn khaùc do NHNN quy ñònh Thöïc hieän caùc dòch vuï thu hoä vaø chi hoä Thực hiện dịch vụ thu vaø phaùt tieàn maët cho khaùch haøng Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 26 02/08/2012 14 1.2.5.4 Các hoạt động khác  Goùp voán vaø mua coå phaàn: NHTM ñöôïc duøng voán ñieàu leä vaø quyõ döï tröõ ñeå: Goùp voán, mua coå phaàn cuûa caùc doanh nghieäp vaø caùc toå chöùc tín duïng khaùc trong nöôùc. Lieân doanh vôùi nöôùc ngoaøi ñeå thaønh laäp ngaân haøng lieân doanh  Tham gia vaøo thò tröôøng tieàn teä: mua baùn caùc coâng cuï cuûa thò tröôøng tieàn teä.  Kinh doanh ngoaïi hoái - vaøng: ñöôïc pheùp tröïc tieáp kinh doanh hoaëc thaønh laäp coâng ty tröïc thuoäc ñeå kinh doanh ngoaïi tệ vaø vaøng treân thò tröôøng trong nöôùc vaø quoác teá Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 27 UÛy thaùc vaø nhaän uûy thaùc:  NHTM ñöôïc uûy thaùc, nhaän uûy thaùc laøm ñaïi lyù trong caùc lónh vöïc lieân quan ñeán hoaït ñoäng ngaân haøng.  Quaûn lyù taøi saûn, voán ñaàu tö cuûa toå chöùc, caù nhaân trong vaø ngoaøi nöôùc theo hôïp ñoàng uûy thaùc, ñaïi lyù.  Nhaän uûy thaùc trong di chuùc, quaûn lyù taøi saûn cho khaùch haøng ñaõ qua ñôøi, baûo quaûn caùc taøi saûn coù giaù.  Laø chuyeân gia tö vaán taøi chính, veà ñaàu tö, veà quaûn lyù taøi chính, veà thaønh laäp, mua baùn, saùp nhaäp DN. 1.2.5.4 Các hoạt động khác Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 28 02/08/2012 15  Cung caáp caùc dòch vuï baûo hieåm: ñöôïc thaønh laäp coâng ty tröïc thuoäc hoaëc lieân doanh ñeå kinh doanh baûo hieåm theo quy ñònh cuûa phaùp luaät.  Tö vaán taøi chính: NHTM ñöôïc cung öùng caùc dòch vuï tö vaán taøi chính, tieàn teä cho khaùch haøng döôùi hình thöùc tö vaán tröïc tieáp hoaëc thaønh laäp coâng ty tö vaán tröïc thuoäc NH.  Kinh doanh baát ñoäng saûn: Cho vay kinh doanh baát ñoäng saûn hoaëc thaønh laäp coâng ty kinh doanh BÑS.  Baûo quaûn vaät quyù giaù: thöïc hieän caùc dòch vuï baûo quaûn vaät quyù, giaáy tôø coù giaù, cho thueâ tuû keùt, caàm ñoà vaø caùc dòch vuï khaùc coù lieân quan theo qui ñònh cuûa phaùp luaät. 1.2.5.4 Các hoạt động khác Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 29  Phân loại các nghiệp vụ NHTM Nghiệp vụ ngân hàng ngoại bảng NV NH nội bảng:  NV tài sản Có  NV tài sản Nợ Dựa vào bảng cân đối tài sản Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 30 02/08/2012 16 Nghiệp vụ ngân hàng nội bảng  Nghieäp vuï taøi saûn Nôï o Tieàn göûi khaùch haøng (tieàn göûi thanh toaùn, tieàn göûi tieát kieäm). o Tieàn göûi caùc toå chöùc tín duïng khaùc. o Tieàn göûi NHNN vaø Kho baïc NN. o Vay caùc toå chöùc tín duïng khaùc. o Vay Ngaân haøng Nhaø nöôùc. o Vay baèng caùch phaùt haønh traùi phieáu, kyø phieáu. Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 31  Nghieäp vuï taøi saûn Coù o Cho vay ñoái vôùi khaùch haøng. o Ñaàu tö chöùng khoaùn. o Cho vay caùc toå chöùc tín duïng khaùc. Nghiệp vụ ngân hàng nội bảng Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 32 02/08/2012 17  Bảo lãnh tài chính  Bảo lãnh thương mại  Giao dịch ngoại hối  Giao dịch các công cụ tài chính phái sinh trên thị trường tập trung và phi tập trung. Nghiệp vụ ngân hàng ngoại bảng Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 33 Dựa vào đối tượng khách hàng Nghiệp vụ đối với Khách hàng cá nhân Nghiệp vụ đối với Khách hàng doanh nghiệp Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 34 Phân loại các nghiệp vụ NHTM 02/08/2012 18  Tieàn göûi caù nhaân  Tieàn göûi tieát kieäm  Theû thanh toaùn  Thanh toaùn qua ngaân haøng  Cho vay tieâu duøng  Cho vay xaây döïng, söõa chöõa, mua baùn baát ñoäng saûn  Cho vay traû goùp  Cho vay hoä kinh teá gia ñình. Nghiệp vụ đối với khách hàng cá nhân Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 35 Nghiệp vụ đối với khách hàng DN o Tieàn göûi thanh toaùn o Thanh toaùn khoâng duøng tieàn maët giöõa caùc doanh nghieäp o Thanh toaùn quoác teá o Mua baùn ngoaïi teä vôùi doanh nghieäp o Cho vay ñoái vôùi doanh nghieäp o Baûo laõnh ñoái vôùi doanh nghieäp o Moâi giôùi chöùng khoaùn o Tö vaán taøi chính Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 36 02/08/2012 19 1.2.6. Tác động của luật các TCTD đến hoạt động của NHTM Các quy định về vốn Các quy định về dự trữ và bảo đảm an toàn Các quy định về cho vay Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 37 Các quy định về vốn STT Loaïi hình toå chöùc tín duïng Möùc voán phaùp ñònh aùp duïng cho ñeán naêm 2008 2010 1 Ngaân haøng thöông maïi Nhaø nöôùc 3.000 tyû ñoàng 3.000 tyû ñoàng 2 Ngaân haøng thöông maïi coå phaàn 1.000 tyû ñoàng 3.000 tyû ñoàng 3 Ngaân haøng lieân doanh 1.000 tyû ñoàng 3.000 tyû ñoàng 4 Ngaân haøng 100% voán nöôùc ngoaøi 1.000 tyû ñoàng 3.000 tyû ñoàng 5 Chi nhaùnh Ngaân haøng nöôùc ngoaøi 15 trieäu USD 15 trieäu USD 6 Ngaân haøng chính saùch 5.000 tyû ñoàng 5.000 tyû ñoàng 7 Ngaân haøng ñaàu tö 3.000 tyû ñoàng 3.000 tyû ñoàng 8 Ngaân haøng phaùt trieån 5.000 tyû ñoàng 5.000 tyû ñoàng 9 Ngaân haøng hôïp taùc 1.000 tyû ñoàng 3.000 tyû ñoàng Mức vốn pháp định của TCTD (Ban haønh keøm theo Nghò ñònh 141/2006/NÑ-CP ngaøy 22/11/2006 cuûa Chính phuû) Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 38 02/08/2012 20 Khả năng thanh toán = Tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu = Giá trị Tài sản có có thể thanh toán ngay Giá trị TSN phải thanh toán tại một thời điểm Giá trị Vốn tự có Giá trị Tài sản có Các quy định về dự trữ và bảo đảm an toàn Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 39 Các quy định về dự trữ và bảo đảm an toàn Tỷ lệ tối đa của nguồn vốn ngắn hạn được sử dụng để cho vay trung dài hạn (Tn) Tn = Tỷ lệ tối đa dư nợ cho vay so với số dư tiền gửi (Td) Td = GT nguồn vốn ngắn hạn dùng để cho vay trung dài hạn Dư nợ cho vay trung dài hạn Dư nợ cho vay Số dư tiền gửi Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 40 02/08/2012 21 Các quy định về cho vay  Những trường hợp không cho vay o Thành viên Hội đồng quản trị, Ban kiểm soát, Tổng GĐ (GĐ), Phó TGĐ (Phó GĐ) của tổ chức tín dụng. o Cán bộ, nhân viên của chính tổ chức tín dụng đó thực hiện nhiệm vụ thẩm định, quyết định cho vay. o Bố, mẹ, vợ, chồng, con của thành viên Hội đồng quản trị, Ban kiểm soát, Tổng GĐ (GĐ), Phó TGĐ (Phó GĐ)  NHTM không được chấp nhận bảo lãnh cho các đối tượng trên. 2 August 2012 41Nguyễn Lê Hồng Vỹ  Những trường hợp hạn chế cho vay o Tổ chức kiểm toán, kiểm toán viên có trách nhiệm kiểm toán tại tổ chức tín dụng cho vay, thanh tra đang thực hiện thanh tra tại tổ chức tín dụng cho vay, kế toán trưởng của tổ chức tín dụng cho vay. o Các cổ đông lớn của tổ chức tín dụng. o DN có một trong những đối tượng bao gồm thành viên HĐQT, Ban kiểm soát, Tổng GĐ, Phó TGĐ, người thẩm định xét duyệt cho vay. Bố, mẹ, vợ, chồng, con của thành viên HĐQT, Ban kiểm soát, Tổng GĐ, Phó TGĐ chiếm trên 10% vốn điều lệ của DN đó. Các quy định về cho vay Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 42 02/08/2012 22  Giới hạn cho vay o Tổng dư nợ cho vay đối với một khách hàng không được vượt quá 15% Vốn tự có của ngân hàng. Trừ trường hợp đối với những khoản cho vay từ các nguồn vốn ủy thác của Chính phủ, của các tổ chức và cá nhân o Trường hợp nhu cầu vốn của một KH vượt quá 15% vốn tự có, NHTM được cho vay hợp vốn theo quy định của NHNN o Việc xác định VỐN TỰ CÓ của ngân hàng để làm căn cứ tính toán giới hạn cho vay được thực hiện theo quy định của NHNN Các quy định về cho vay Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 43 1. Nhận xét tính độc lập của NHTW theo 2 mô hình tổ chức trực thuộc Chính phủ và trực thuộc Quốc hội? 2. NHTW thực hiện nghiệp vụ thị trường mở (OMO) bằng những hình thức nào và nhằm mục đích gì? 3. Phân biệt sự khác nhau giữa tín dụng đầu tư phát triển của nhà nước và tín dụng thương mại. 4. Phân biệt sự khác nhau giữa ngân hàng và tổ chức tín dụng khác? Ví dụ minh họa. Hoạt động ngân hàng hiện nay chịu sự điều tiết của luật nào? Câu hỏi ôn tập Nguyễn Lê Hồng Vỹ2 August 2012 44