Bài giảng Đất đai

2. §Êt ®ai Việt Nam hiện nay là nước xuất khẩu nông sản có thứ hạng cao trên thế giới: hạt tiêu đứng hàng đầu, Gạo đứng hàng thứ hai, cà phê cũng từng đứng hàng thứ ba, ngoài ra còn cao su thiên nhiên, điều, chè,... c. Các trang trại cà phê, chè, điều Cà phê: Diện tích cà phê năm 2002 lên đến 531,3ha. Năng suất cà phê vào loại đứng đầu thế giới. Năm 2000 xuất khẩu cà phê đứng thứ hai trên thế giới, sau Braxin. Sản lượng đạt 802.000 tấn. Tuy nhiên, trên 90% là cà phê vối nên giá trị xuất khẩu không cao. Cao su: Diện tích cao su là 429.000ha và sản lượng 331.400 tấn, đứng thứ tư trên thế giới. Chè: Diện tích khoảng 106.800ha, sản lượng 89.600 tấn búp khô. Năng suất chè còn thấp chỉ bằng 60 - 65% năng suất các nước châu Á - Thái Bình Dương. Xuất khẩu năm 2000 đạt 44.700 tấn. Điều: Diện tích khoảng 250.000ha. Sản lượng điều năm 2000 là 67.900 tấn đứng thứ ba trên thế giới sau Ấn Độ và Braxin. 90% sản lượng điều được xuất khẩu. Cây điều lại có thể trồng trên các vùng đất khó khăn như khô hạn, độ phì thấp. Vườn cây ăn quả: Ngoài những vườn cây ăn quả lớn ở Đồng bằng sông Cửu Long thì ở trung du miền núi phía Bắc xuất hiện các vùng cây ăn quả mới như vải thiều Lục Ngạn, mận Bắc Hà, mận Mộc Châu, cam quýt Bắc Quang,... Diện tích vườn cây ăn quả của cả nước năm 2002 khoảng 643.500ha. Vườn luồng, vườn quế: Trong hai thập niên 80 và 90, sản lượng cây trồng tăng Thâm canh với Đầu tư lớn vào thuỷ lợi, mở rộng diện tích tưới tiêu, Đầu tư vào phân bón và thay đổi cơ cấu cây trồng (ý nghĩa hơn cả) là nhờ. Bảng 1. Hiện trạng sử dụng đất năm 2001 2-ChÊt l­îng ®Êt vµ diÖn tÝch ®Êt trång trät/®Çu ng­êi gi¶m sót nghiªm trängTrong sè 32.924.061 ha ®Êt t­ nhiªn:§Êt n«ng nghiÖp 9.345.346 ha 28,4%§Êt l©m nghiÖp 11.575.346 ha 35,1%§Êt chuyªn dïng 1.532.843 ha 4,6%§Êt ë 443.178 ha 1,8%§Êt ch­a dïng 10.027.265 ha 30,5% trong ®ã 7.505.562 ha lµ ®åi nói,  ®Êt kh« c»n, chua, nghÌo dinh d­ìng (70,36%)  a. Quảng canh - thâm canh b. Hữu cơ - vô cơ c. Quản lý dinh dưỡng tổng hợp hạn chế Thực tiễn cho thấy bón đơn độc phân hoá học sau nhiều năm năng suất giảm, một số tính chất đất bị thoái hoá và nông nghiệp lệ thuộc quá nhiều vào nhập khẩu phân bón. Tăng tỷ lệ phân hữu cơ trong thành phần phân bón làm cho đất tốt hơn, năng suất cao hơn, giảm một phần giá mua phân bón. Ví dụ thí nghiệm với lúa: Các mô hình sử dụng đất thành công a. Văn minh lúa nước b. Vườn treo Babilon trồng lúa DiÖn tÝch ®Êt b×nh qu©n ®Çu ng­êi thÊp (0,41ha), - DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp trªn ®Çu ng­êi thÊp (0,1 ha/ ng­êi) so víi TG: 0,4ha/ng­êi. A. ViÖt Nam – Mét quèc gia khan hiÕm ®Êt DiÖn tÝch sö dông ®Êt trªn ®Çu ng­êi ngµy cµng thÊp §Êt n«ng nghiÖp vµ ®Êt n«ng nghiÖp trªn ®Çu ng­êi tõ n¨m 1990 ®Õn 2000 Suy gi¶m tµi nguyªn ®Êt: n¨m 1940 ViÖt Nam cã 0,2 ha/ng­êi; 1960 lµ 0,18; 1970 lµ 0,15; 1980 lµ 0,13; 1990 lµ 0,11; 2000 lµ 0,06; 2010 lµ 0,04 ha/ng­êi. §Êt bÞ xãi mßn, röa tr«i, laterit ho¸, chua phÌn mÆn ho¸. B. Các vấn đề Tho¸i hãa ®Êt phæ biÕn ë nhiÒu vïng do xãi mßn, röa tr«i, b¹c mÇu, mÊt c©n b»ng dinh d­ìng, chua hãa, mÆn hãa, phÌn hãa, h¹n, óng, lò, ®Êt tr­ît vµ xãi lë, v.v. Trªn 50% diÖn tÝch ®Êt (3,2 triÖu ha) ë vïng ®ång b»ng vµ trªn 60% diÖn tÝch ®Êt (13 triÖu ha) ë vïng ®åi nói cã nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan tíi suy tho¸i ®Êt. Nh©n d©n cßn nghÌo, tr×nh ®é canh t¸c thÊp ==> §Êt bÞ khai th¸c vµ sö dông qu¸ t¶i, kh«ng ®ù¬c b¶o vÖ ®óng møc. 1- Mất đất do đô thị hoá Từ năm 1990 đến năm 2000, vùng Đồng bằng sông Hồng, nơi tốc độ đô thị hoá diễn ra sôi động nhất cả nước thì phần đất dành cho cơ sở hạ tầng và nhà ở tăng thêm 63.780ha chiếm 4,31% diện tích đất tự nhiên nghĩa là mỗi năm mất khoảng 0,43% đất tự nhiên. 2- Tình trạng nông dân không thể dựa vào đất Diện tích đất canh tác / nông hộ ở Việt Nam nhỏ so với mức bình quân trên thế giới và cả bình quân trong vùng. Quy mô trang trại ở Mỹ là 184ha, ở Pháp là 29ha, ở Nhật là 1,2ha, ở Ấn Độ là 1,82, ở Bănglađét là 0,88ha, ở Inđônêxia là 0,59ha. Bình quân đất canh tác/nhân khẩu nông nghiệp ở Đồng bằng sông Hồng là 0,055ha, ở Đồng bằng sông Cửu Long là 0,09ha. Theo thống kê, trong toàn quốc hiện có khoảng 72 triệu thửa ruộng cho trên 10 triệu hộ, bình quân mỗi hộ có trên 7 thửa, thậm chí có hộ canh tác trên 15 - 20 thửa. Đô thị hoá khiến nhiều nông dân mất đất canh tác, thất nghiệp, thiếu lương thực,... §Êt n«ng nghiÖp tèt ®ang chuyÓn dÇn thµnh khu c«ng nghiÖp... 3. Tho¸i ho¸ ®Êt ViÖt Nam cã gÇn 25 triÖu ha ®Êt dèc (76% diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn), trong ®ã cã: h¬n 12,5 triÖu ha ®Êt xÊu vµ trªn 50% diÖn tÝch ®ång b»ng lµ "®Êt cã vÊn ®Ò". 0,82 triÖu ha ®Êt phÌn, 0,54 triÖu ha ®Êt c¸t, 2,06 triÖu ha ®Êt x¸m b¹c mµu, 0,5 triÖu ha ®Êt xãi mßn m¹nh tr¬ sái ®¸, 0,24 triÖu ®Êt ngËp mÆn, 0,47 ha ®Êt lÇy óng, 8,5 triÖu ha ®Êt cã tÇng mÆt máng ë vïng ®åi nói. C¸c lo¹i ®Êt cã nhiÒu h¹n chÕ nãi trªn chiÕm 14,13 triÖu ha hay 42,8% ®Êt tù nhiªn c¶ n­íc . 72 Hµ Giang Qu¶ng B×nh §¾c L¾c Thõa Thiªn Bảng 2. Phân bố đất dốc và đất bị thoái hóa do xói mòn ở các vùng Nguồn: Hội khoa học Đất Việt Nam , 2000 Giả thử, ở nước ta chỉ có 10 triệu ha đất bị xói mòn với lượng đất mất đo bình quân là 10 tấn đất/ha.năm, thì hàng năm đã mất đi một lượng dinh dưỡng cho cây trồng tương đương với giá trị phân bón phải mua là 10 triệu ha x 60.000 đồng/ha = 600 tỷ đồng (Xem bảng) Trong thực tế, thiệt hại về xói mòn đất còn lớn hơn nhiều. Số liệu theo dõi trên đất phiến thạch dốc khoảng 15o tại Hoà Sơn, Lương Sơn, Hoà Bình sau 6 năm canh tác cây ngắn ngày trên đất canh tác không áp dụng các biện pháp chống xói mòn, tổn thất tính bằng tiền như sau: 4.757kg hữu cơ = 23 tấn phân chuồng x 100.000đ/t = 2.300.000đ 141kg N = 313kg urê x 2.500đ/kg = 783.000đ 245kg P2O5 = 1531kg phân lân Văn Điển x 1.000đ = 1.531.000đ 313kg K2O = 521kg KCl x 2.000đ/kg = 1.043.000đ Cộng: 1ha.6 năm = 5.657.000 đ Bảng 3. Ước tính thiệt hại tối thiểu do xói mòn trên đất dốc Theo tính toán của các trạm thuỷ văn, hàng năm đất bị cuốn trôi ra biển tương đương khoảng: 100.000 tấn đạm, 60.000 tấn lân, 200.000 tấn kali và 1 triệu tấn mùn. Nếu theo giá cả hiện thời thì hàng năm chúng ta mất đi bao nhiêu tiền? T¹i cao nguyªn T©y Nguyªn, n¬i cã nhiÒu tiÒm n¨ng vÒ n«ng nghiÖp. KÕt qu¶ nghiªn cøu ®· cho biÕt: qua trång chÌ ë vïng ®Êt bazan, ®Êt bÞ mÊt kho¶ng 120 tÊn kh«/n¨m; chÊt dinh d­ìng bÞ mÊt nh­ sau: ChÊt h÷u c¬ 5.600 kg/ha/n¨m Nitrogen 199,2 kg/ha/n¨m Phèt pho 163.2 kg/ha/n¨m Ca-Mg 33-24 kg/ha/n¨m Nãi chung, ë miÒn nói khi líp th¶m rõng bÞ biÕn mÊt, thay vµo ®ã lµ lóa n­¬ng, vµ nh÷ng c©y l­¬ng thùc ng¾n ngµy kh¸c cã ®é che phñ thÊp, ®Êt bÞ t¸c ®éng cña c¸c trËn m­a xèi x¶, g©y xãi mßn vµ ®Êt bÞ tho¸i ho¸ nhanh. Theo tÝnh to¸n, víi l­îng ®Êt mÊt b×nh qu©n lµ 10 tÊn/ha/n¨m, th× hµng n¨m n­íc ta ®· mÊt ®i mét l­îng dinh d­ìng cho c©y trång t­¬ng ®­¬ng víi gi¸ trÞ ph©n bãn lµ 600 tû ®ång (Lª V¨n Khoa, 2004). Bảng I.10. Tình hình xâm nhập mặn một số con sông ở châu thổ sông Hồng Nguồn: Chu Đinh Hoàng, 1993 * 0,1%; 0,4% = độ mặn; Lmax = chiều dài xâm nhập tối đa; Lmin - xâm nhập tối thiểu Làm đất ngày càng nghèo kiệt: L­îng ph©n bãn dïng trªn mét hec ta gieo trång cßn thÊp so víi møc trung b×nh thÕ giíi (80 kg/ha so víi 87 kg/ha), vµ míi chØ bï ®¾p ®­îc kho¶ng 30% l­îng dinh d­ìng do c©y trång lÊy ®i. Sù mÊt c©n b»ng trong sö dông ph©n ho¸ häc ®ang lµ thùc tr¹ng phæ biÕn. HiÖn t­îng thiÕu kali hoÆc l­u huúnh ë mét sè n¬i, ¶nh h­ëng tíi n¨ng suÊt c©y trång. Ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt, trong danh môc 109 lo¹i ®ang ®­îc sö dông t¹i §ång b»ng S«ng Hång, cã nh÷ng lo¹i ®· bÞ cÊm sö dông. Khi thâm canh, tÇn suÊt sö dông thuèc kh¸ cao, nhÊt lµ ®èi víi rau qu¶, cho nªn d­ l­îng trong ®Êt cao, kÓ c¶ trong s¶n phÈm (B¸o c¸o tæng kÕt ch­¬ng tr×nh “Sö dông hîp lý Tµi nguyªn vµ B¶o vÖ M«i tr­¬ng “ M· sè KHCN 07, th¸ng 12 n¨m 2001). Đồng bằng sông Cửu Long - làm giàu bằng những trận lụt Sông Mê Công dài 4.480km có một lưu vực bao la phân bố trên lãnh thổ của 5 quốc gia. Dòng sông hùng vĩ này cho ta cá tôm, điều kiện dễ dàng trong giao thông vận tải thuỷ, cho ta vựa thóc khổng lồ, vì cặn phù sa đã đem lại cho đất một nguồn bổ sung phì nhiêu. Bạn đọc hãy tưởng tượng: về mùa khô, trong 1m3 nước sông chỉ chứa 10 - 20g cặn phù sa; đến mùa lũ lụt, lượng cặn này lên tới 400 - 500g. Hàm lượng các chất dinh dưỡng tăng lên rõ rệt do các khoáng hoà tan ở thượng nguồn chảy về: cứ một lít nước sông trung bình chứa 2,4mg đạm và 0,6mg lân ở dạng hoà tan. Chỉ tính riêng lượng đạm hoà tan đó, trong khối nước tràn ngập 2 triệu ha đồng bằng đã lên tới 48.000 tấn đạm nguyên chất, tương đương với 10 vạn tấn urê hay 25 vạn tấn đạm sunphát. Ngoài ra, trong 1,5 tỷ m3 cặn phù sa này còn chứa biết bao nhiêu lân, canxi và magiê, (1kg phù sa có 1,5mg lân, 16mg canxi và 3mg magiê). Cã kho¶ng 60% diÖn tÝch ®ang bÞ suy tho¸i. Trung b×nh tõ 1960 ®Õn nay hµng n¨m mÊt 1,5 cm ®Êt mÆt.Suy tho¸i ®Êt kÐo theo suy tho¸i hÖ thùc vËt, ®éng vËt, m«i tr­êng; diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp/®Çu ng­êi gi¶m. Nguyªn nh©n .... VÒ tù nhiªn: Địa hình: ®Êt vïng ®åi nói, cã ®é che phñ rõng thÊp, mïa m­a ®Êt dÔ bÞ röa tr«i... Khí hậu: Nắng, mưa, gió... nhiều, tập trung theo mùa,... VÒ kinh tÕ x· héi: - Ph­¬ng thøc canh t¸c n­¬ng rÉy vÉn cßn - ChÆt ph¸ rõng bõa b·i ch­a ®­îc h¹n chÕ - Di d©n, ch­a chuÈn bÞ tèt vÒ quy ho¹ch - Di d©n tù do kh«ng ®­îc qu¶n lý - ViÖc qu¶n lý ®Êt ®ai, chuyển đổi đất... - Søc Ðp t¨ng d©n sè vµ ®ãi nghÌo - ¤ nhiÔm m«i tr­êng - KHKT tiÕn bé ch­a ®­îc phæ biÕn réng C. Sử dụng BỀN VỮNG ĐẤT ĐAI