Bài giảng Điều tra rừng - Chương I: Những vấn đề chính trong cải thiện giống cây rừng

11 Chương I. Những vấn đề chính trong cải thiện giống cây rừng V. Các bước chính của một chương trình cải thiện giống cây rừng. 1. Quy trình cải thiện giống cây rừng bằng sơ đồ. 2. Các bước chính : 2.1. Chọn loài: 2.2. Chọn xuất xứ: - Phân bố, sinh trưởng trên điều kiện tương ứng vị trí sinh thái khác nhau => phân ly tính chất (biến dị địa lí) tạo ra các dạng khác nhau => gọi là xuất xứ => Xuất xứ chính là tên địa phương mà người ta tiến hành lấy giống Vd: tên một giống được viết Mỡ, xuất xứ Lạng Sơn Mỡ, xuất xứ Yên Bái. - Xuất xứ bao gồm 2 loại: xuất xứ nguyên sinh và xuất xứ phái sinh. + Xuất xứ nguyên sinh: Là giống tồn tại trong rừng tự nhiên + Xuất xứ phái sinh: Là xuất xứ tồn tại trong rừng trồng Vd : Keo lá tràm, xuất xứ Trảng Bom - Kiểm tra, đánh giá xuất xứ thông qua khảo nghiệm => khảo nghiệm xuất xứ 12 Chương I. Những vấn đề chính trong cải thiện giống cây rừng V. Các bước chính của một chương trình cải thiện giống cây rừng. 1. Quy trình cải thiện giống cây rừng bằng sơ đồ. 2. Các bước chính : 2.1. ... 2.3. Chọn lọc cây trội và gây tạo giống mới: - Do hiện tượng phân ly hữu tính trong một quần thể (một xuất xứ) các cá thể có đặc điểm di truyền rất khác nhau vì thế phải tiến hành chọn lọc để có được cá thể tốt nhất. - Về cây trội : Cây trội là cây có sinh trưởng nhanh nhất trong rừng, có chất lượng gỗ cũng như các sản phẩm khác theo mục đích kinh tế đạt yêu cầu cao nhất của nhà chọn giống. + Cây trội dự tuyển : cây trội chọn bằng mắt + Cây trội được chọn lọc dựa vào kết quả điều tra thực địa + Cây ưu việt: Là cây trội có KG tốt được chọn thông qua khảo nghiệm hậu thế => toàn bộ việc chọn lọc như trên gọi là việc chọn lọc theo nghĩa hẹp và rất phụ thuộc vào tự nhiên. - Để tăng nguồn nguyên liệu dùng cho chọn lọc con người tiến hành công tác lai giống nhằm tạo biến dị tổ hợp một cách có định hướng theo mục tiêu chọn giống. - Ngoài lai giống đối với cây rừng còn áp dụng phương pháp gây đột biến cấu trúc NST hay đột biến gen gọi chung là phương pháp gây đột biến đặc biệt là đột biến số lượng NST (gọi là phương pháp đa bội thể). 13 Chương I. Những vấn đề chính trong cải thiện giống cây rừng V. Các bước chính của một chương trình cải thiện giống cây rừng. 1. Quy trình cải thiện giống cây rừng bằng sơ đồ. 2. Các bước chính : 2.1. ... 2.4. Khảo nghiệm giống: Là so sánh giống tạo ra với giống đại trà có sẵn trong sản xuất chỉ có những giống nào có năng suất cao, phẩm chất tốt hay chống chịu cao mới được nhân giống đưa vào sản xuất. 14 Chương I. Những vấn đề chính trong cải thiện giống cây rừng V. Các bước chính của một chương trình cải thiện giống cây rừng. 1. Quy trình cải thiện giống cây rừng bằng sơ đồ. 2. Các bước chính : 2.1. ... 2.5. Nhân giống: Là bước cuối cùng của một chương trình cải thiện giống. Để giữ được các đặc tính tốt của cây giống người ta thường dùng các phương thức nhân giống khác nhau. Có 3 hình thức nhân giống: - Nhân giống bằng hạt: Lấy hạt từ xuất xứ tốt (từ giống tốt) trồng vào rừng giống hay vườn giống sau đó lấy hạt đưa vào sản xuất. - Nhân giống sinh dưỡng: Đây là phương thức phân bào về cơ bản không có sự tái tổ hợp của chất liệu di truyền cho nên các cây mới được tạo ra vẫn giữ nguyên các đặc tính vốn có của cây mẹ lấy vật liệu giống. Vật liệu lấy giống sinh dưỡng (hom, cành ghép, mô,) tạo cây giống sau đó đem trồng vào rừng giống hay vườn giống sau đó lấy vật liệu sinh dưỡng từ rừng và vườn giống này đưa vào sản xuất. - Kết hợp giữa nhân giống sinh dưỡng và bằng hạt: Lấy vật liệu sinh dưỡng đem trồng vào vườn giống theo sơ đồ chặt chẽ (của nhiều dòng vô tính) sao cho 2 cây giống trong cùng một dòng trong vườn giống không có cơ hội giao phấn với nhau, như vậy hạt giống thu được là kết quả của lai khác dòng => tạo ra ưu thế lai và đưa vào sản xuất. 15 Chương I. Những vấn đề chính trong cải thiện giống cây rừng VI. Bảo tồn nguồn gen cây rừng. - Khái niệm nguồn gen: Là những vật thể mang thông tin di truyền sinh học được ding làm đối tượng để tạo ra hay tham ra tạo ra những giống mới ở ĐV, TV hay VSV. (cây, hạt giống, hạt phấn, mô phôi, ) - Khái niệm bảo tồn nguồn gen cây rừng: Chính là bảo tồn các vật thể mang thông tin di truyền sinh học mà đối tượng có thể tham gia hoặc tạo ra giống mới ở cây rừng. - Sự cần thiết của bảo tồn cây rừng: Cây rừng rất đa dạng và phong phú trong đó có rất nhiều loài cây quí hiếm và có giá trị kinh tế cao. Ngày nay con người mới khai thác sử dụng có hiệu quả một số loài trong số hàng nghìn loài có sẵn trong tự nhiên lý do chưa biết giá trị kinh tế hoặc biết nhưng chưa có điều kiện sử dụng. Do khai thác không hợp lý, bừa bãi mà tính đa dạng sinh học hiếm dần làm cho nguồn gen mất dần vì thế mà khi biết được giá trị kinh tế hoặc giá trị khoa học của chúng hay điều kiện sử dụng thì lại không còn nữa. Chính vì vậy cần phải bảo tồn nguồn gen cây rừng. 16 Chương I. Những vấn đề chính trong cải thiện giống cây rừng VII. Quan hệ giữa cải thiện giống cây rừng với di truyền học và chọn giống cây nông nghiệp . - Chọn giống nói riêng và cải thiện giống cây rừng nói chung là một lĩnh vực học thuật dựa trên nguyên lý cơ bản của di truyền học cũng như các phương pháp chọn giống cây NN phổ biến, xong chọn giống hay cải thiện giống cây rừng vẫn có một số nét đặc trưng riêng: + Cây rừng có phân bố tự nhiên rộng cho nên nó thường bao gồm nhiều dạng biến dị địa lý (nhiều xuất xứ) nên việc chọn xuất xứ là rất có hiệu quả. + Các loài cây rừng chủ yếu là giao phấn trong khi các cây nông nghiệp chủ yếu là tự thụ phấn. Kết quả giao phấn khác với tự thụ phấn ở 2 điểm: • Giao phấn trong quần thể luôn tồn tại 3 kiểu gen : AA, Aa và aa trong khi AA và Aa lại có cùng KH nên người ta phải chọn nhiều lần mới cho giống tốt. • Nhờ hiện tượng giao phấn mà tính đa dạng của quần thể giao phấn là cao rất so với quần thể tự thụ phấn. => Vì vậy nguồn biến dị tự nhiên của cây rừng là rất phong phú, vì thế đối với chọn giống cây rừng thì chọn là chính còn tạo là cần thiết. 17 Chương I. Những vấn đề chính trong cải thiện giống cây rừng VII. Quan hệ giữa cải thiện giống cây rừng với di truyền học và chọn giống cây nông nghiệp . + Cây rừng có đời sống dài ngày => mất nhiều thời gian vì thế đối với cây rừng người ta thường có phương pháp chọn lọc sớm. + Nhiều loài cây rừng có khả năng sinh sản sinh dưỡng => bảo tồn những đặc điểm quý của cây tốt ở thế hệ sau. + Sản phẩm thu hoạch từ cây rừng phần lớn không liên quan nhiều đến sức khoẻ của người tiêu dùng. Sử dụng những kỹ thuật công nghệ sinh học tiên tiến (chuyển gen) không bị cản trở, lên án. + Cây rừng được phân bố trong hệ sinh thái quần xã sinh vật có thành phần loài rất phức tạp. Vì vậy công tác bảo tồn nguồn gen gắn liền với việc bảo tồn cả hệ sinh thái. Di truyền học Cõy lõm nghiệp Cõy nụng nghiệp 18 Chương I. Những vấn đề chính trong cải thiện giống cây rừng VIII. Quản lí giống. - . - Do cây rừng có chu kỳ kinh doanh dài nên chất lượng giống ban đầu đem trồng có ảnh hưởng rất lớn tới kết quả của sản xuất kinh doanh vì thế mà vấn đề quản lí giống đặc biệt được quan tâm. - Hiện nay ở nước ta đang lưu trữ các giống có nguồn gốc rất khác nhau do: + Các cơ sở sản xuất giống cung cấp ở địa phương. + Được mua bán tự do trên thị trường là nguồn giống hỗn tạp. + Do các công ty liên hiệp tự nhập về từ nước ngoài hoặc do một số cán bộ mang từ nước ngoài về. + Do các cơ sở nghiên cứu, các viện khoa học trao đổi với nước ngoài là nguồn giống gốc theo các xuất xứ được xác định. 19 Chương I. Những vấn đề chính trong cải thiện giống cây rừng VIII. Quản lí giống. + Nguồn giống của các dự án trồng rừng do các tổ chức quốc tế cung cấp. + Nguốn giống do các cơ quan nghiên cứu chọn tạo trong thời gian gần đây là giống đã được chọn lọc, lai giống và khảo nghiêm giống. =>Như vậy, nguồn gốc giống là rất khác nhau nên chất lượng cũng rất khác nhau. Do đó để đảm bảo chất lượng giống cho trồng rừng phải tăng cường công tác quản lí giống. + Khác với sản xuất nông nghiệp, ảnh hưởng của giống tốt được thể hiện rất nhanh nên khuyến khích được người dân sử dụng giống tốt. Trong khi đó ảnh hưởng của giống tốt trong kinh doanh rừng là rất lâu dài. Vì thế bên cạnh việc tuyên truyền động viên khuyến kích, cần phải có chính sách hỗ trợ người dân sử dụng giống tốt.