Bài giảng hệ phần mềm thư viện số Greenstone

BÀI GiẢNG HỆ PHẦN MỀM THƯ VIỆN SỐ GREENSTONE QUÁCH TUẤN NGỌC ĐỖ QUANG VINHHÀ NỘI - 2008 *NỘI DUNG1. Khái niệm về thư viện số DL2. Hệ phần mềm xây dựng thư viện số GreenstoneGiới thiệu GreenstoneỨng dụng của GreenstoneTính năng của GreenstoneCài đặt Greenstone*1. KHÁI NIỆM VỀ THƯ VIỆN SỐ ĐỊNH NGHĨA Định nghĩa 1 (Arms W.Y.): DL là một kho thông tin có quản lý với các dịch vụ liên kết, trong đó thông tin được lưu trữ ở dạng số và có thể truy cập qua một mạng. Định nghĩa 2 (Chen H., Houston A.L.): DL là một thực thể liên quan tới sự tạo ra các nguồn tin và sự hoạt động thông tin qua các mạng toàn cầu. Định nghĩa 3 (Reddy R., Wladawsky-Berger I.): DL là các kho dữ liệu mạng về tài liệu văn bản số, ảnh, âm thanh, dữ liệu khoa học và phần mềm là lõi của Internet hiện nay và các kho dữ liệu số có thể truy cập phổ biến về tất cả tri thức của loài người trong tương lai.*(tiếp)Định nghĩa 4 (Sun Microsystems): DL là sự mở rộng điện tử về các chức năng điển hình NSD thực hiện và các tài nguyên NSD truy cập trong thư viện truyền thống. Định nghĩa 5 (Witten I.H., Bainbridge D.): DL là các kho đối tượng số, bao gồm văn bản, video và audio cùng với các phương pháp truy cập và tìm kiếm, lựa chọn, tổ chức và bảo trì.Định nghĩa 6 (Liên đoàn Thư viện số - The Digital Library Federation): Thư viện số là những tổ chức cung cấp các nguồn lực gồm cả cán bộ chuyên môn để lựa chọn, xây dựng, truy cập tri thức, giải thích, phân phát, bảo tồn tính toàn vẹn và đảm bảo tính bền vững vượt thời gian của các kho tài liệu số, do đó chúng luôn sẵn sàng đáp ứng nhu cầu sử dụng của một cộng đồng cụ thể hoặc của một nhóm cộng đồng.Tóm lại, thư viện số là một kho thông tin số khổng lồ có tổ chức với các dịch vụ liên kết qua mạng. *(tiếp)Ngoài ra, còn có một số định nghĩa khác về DL:“Thư viện số là thuật ngữ được chấp nhận rộng rãi như sự mô tả việc sử dụng công nghệ số của thư viện để thu thập, lưu trữ, bảo tồn và cung cấp sự truy cập đến thông tin" - Trung tâm Nghiên cứu và đổi mới thư viện Anh*(tiếp)Thư viện số không phải chỉ là một thực thể đơn lẻ; Thư viện số phải có công nghệ để liên kết tài nguyên của nhiều dịch vụ; Sự liên kết giữa những thư viện điện tử và dịch vụ thông tin phải là trong suốt đối với người dùng tin đầu cuối; Sự truy nhập đến thư viện điện tử và dịch vụ thông tin là mục đích; Sưu tập số của thư viện số không chỉ giới hạn ở mẫu tìm của tài liệu; nó được mở rộng cả đến các đối tượng số mà chúng không thể được trình bày hoặc phổ biến ở dạng in ấn - Hiệp hội Thư viện nghiên cứu *(tiếp)"Thư viện số là cơ quan/tổ chức có các nguồn lực, kể cả các nguồn nhân lực chuyên hoá, để lựa chọn, cấu trúc việc truy cập đến diễn giải, phổ biến, bảo quản sự toàn vẹn, đảm bảo sự ổn định trong thời gian dài của sưu tập các công trình số hoá mà chúng ở dạng sẵn sàng để sử dụng một cách kinh tế cho một hoặc một số cộng đồng nhất định." - Liên đoàn Thư viện Hoa Kỳ*(tiếp)Thư viện số là nơi trình bày những bộ sưu tập thông tin có tổ chức. Đối tượng của những bộ sưu tập đó là nguồn tài nguyên thông tin số hóa cùng với các phương thức: truy hồi, chọn lọc, truy cập, tổ chức và bảo trì bộ sưu tập đó.Người sử dụng: truy cập, chọn lọc, hiển thị tài liệu sốCán bộ thư viện: xây dựng, tổ chức, lưu hành*(tiếp) Hình - Máy tính trong thư viện số (W.Y.Arms) NSDKho lưu trữHệ thống định vịHệ thống tìm kiếm *(tiếp)Thư viện điện tử là loại thư viện "sử dụng các phương tiện điện tử trong thu thập, lưu trữ, xử lý, tìm kiếm và phổ biến thông tin" - Vũ Văn SơnThư viện điện tử là thư viện duy trì toàn bộ hay một phần đáng kể sưu tập của mình ở dạng máy tính có thể xử lý được như một phương thức thay thế, bổ sung cho những tài liệu in truyền thống hoặc tài liệu trên vi hình hiện đang chiếm ưu thế trong thư viện – B. Sloan*(tiếp)“Thư viện điện tử là hệ thống thông tin phân tán cho phép tích hợp, bảo quản và sử dụng một cách hiệu quả những tập hợp đa dạng tài liệu điện tử, truy cập được ở dạng thuận tiện cho người sử dụng thông qua mạng truyền dữ liệu toàn cầu" - Chương trình thư viện điện tử Nga*(tiếp)LỢI ÍCH CỦA DLThư viện số mang thư viện đến người sử dụngMáy tính được sử dụng để tìm kiếm và duyệtThông tin có thể được chia sẻ Thông tin dễ dàng cập nhật hơnThông tin luôn sẵn cóCác dạng thông tin mới trở thành thực hiện được Giá của DL4 lĩnh vực kỹ thuật nổi bật đối với DLLưu trữ điện tử trở nên rẻ hơn giấyHiển thị máy tính cá nhân trở nên dùng thích hợp hơnMạng tốc độ cao trở nên phổ biếnMáy tính trở nên di động *Lý do xây dựng thư viện sốLý do chính:Thư viện số phân phát thông tin tốt hơn thư viện truyền thốngSố lượng tài liệu ngày càng tăngSự phát triển của công nghệ thông tin và các hình thức xuất bản mớiNhu cầu của người sử dụng thay đổiCác hình thức tìm tin mớiVai trò của thư viện thay đổi*(tiếp)XÂY DỰNG THƯ VIỆN SỐ Xây dựng DL là một công việc nhiều thách thức. Tuy nhiên, sự xuất hiện của DL là điều tất yếu. Một DL thành công là một thư viện đáp ứng nhu cầu thông tin và truy cập của thị trường hiện nay và thị trường tiềm năng. Vốn tài liệu, người sử dụng và công nghệ là những vấn đề cần xem xét. Các bước xây dựng DL:Xác định dự ánPhác thảo kế hoạch triển khai DL Thực hiện * Ưu điểm và nhược điểm của Thư viện số ƯU ĐIỂMKhông bị giới hạn về địa lýTiết kiệm không gianSẵn có 24/24Truy cập đồng thờiKhả năng tìm truy hồiLưu trữ thuận tiệnKết nối mạngChi phí? NHƯỢC ĐIỂMTruy cập hạn chếPhần cứng/Phần mềmBản quyềnPhụ thuộc vào nhà cung cấpLưu trữ lâu dàiMua quyền truy cập NHƯỢC ĐIỂMTruy cập hạn chếPhần cứng/Phần mềmBản quyềnPhụ thuộc vào nhà cung cấpLưu trữ lâu dàiMua quyền truy cập*(tiếp)Thuật ngữ về DLThư viện sốThư viện điện tử Thư viện không tườngThư viện ảoThư viện đa phương tiệnCyber LibraryHệ quản trị tri thức2. Phần mềm xây dựng thư viện số GreenstoneGreenstone Digital Library Software* Giới thiệu GreenstoneGreenstone không phải là thư viện sốGreenstone là phần mềm dùng để xây dựng, phát hành và truy cập tới các bộ sưu tập số của thư viện sốGreenstone cung cấp một phương pháp mới để tổ chức và xuất bản thông tin trên mạng nội bộ, Internet hay CD-ROM*(tiếp)Greenstone là phần mềm mã nguồn mở, có thể được sử dụng tự do và miễn phí.Tuân theo GNU General Public LicenseWebsite: á trình phát triểnKết quả của Dự án Thư viện số New Zealand tại trường Đại học Waikato, NZĐược triển khai và phân phối với sự hợp tác của hai tổ chức UNESCO và Human Info NGOMục đích Hỗ trợ các tổ chức như trường đại học, viện nghiên cứu, trung tâm thông tin, tổ chức chính phủ, phi chính phủ, phi lợi nhuận tạo ra các loại thông tin có thể được truy cập trực tuyến* Ứng dụngTạo lập, tổ chức và quản lý bộ sưu tập số:Xây dựng kho tài liệu phục vụ nghiên cứu, học tậpĐóng gói thông tin theo chuyên đề phục vụ dịch vụ cung cấp thông tin chọn lọc (SDI)Lưu trữ và quản lý công văn, tài liệu nội bộXây dựng các bộ sưu tập của các bảo tàng, trung tâm lưu trữ*(tiếp)Được sử dụng rộng rãi tại nhiều quốc gia trên thế giới: Hoa Kỳ, Australia, New Zealand, NgaSử dụng rộng rãi tại các trường đại học: University of Chicago, Lehigh University, Đại học Quốc gia TP.HCMĐược dịch ra hơn 40 ngôn ngữ: Anh, Nga, Pháp, Tây Ban Nha, Trung Quốc, Ả rập trong đó có tiếng Việt*Website sử dụng GreenstoneAssociation of Indian Labour Historians, Delhi Auburn University, Alabama California University at Riverside Chicago University Library Detroit Public Library Gresham College, London Hawaiian Electronic Library Illinois Wesleyan University Indian Institute of Management Kyrgyz Republic National Library LeHigh University, Pennsylvania Mari El Republic, Russia National Centre for Science Information, Bangalore, India Netherlands Institute for Scientific Information Services New York Botanical Garden Peking University Digital LibraryPhilippine Research Education and Government Information Network Secretary of Human Rights of Argentina Slavonski Brod Public Library, Slovenia State Library of Tasmania Stuttgart University of Applied Sciences Texas A&M University Center for the Study of Digital Libraries University of Illinois University of North Carolina ibiblio project Vietnam National University Vimercate Public Library, Milan, Italy Washington Research Library Consortium Welsh Books Council * Tính năngYêu cầu phần mềmGiao diệnHỗ trợ đa ngôn ngữQuy mô bộ sưu tậpKhả năng tương thích các chuẩnKhả năng tìm kiếmHỗ trợ đa phương tiệnKhả năng phát hành bộ sưu tậpTùy biến bộ sưu tập*Yêu cầu phần mềmHệ điều hành: WINDOWS, LINUXMáy chủ Apache Web Server, IISTrình duyệt Internet Explorer, hay Netscape Navigator*Giao diện Greenstone cung cấp khả năng truy cập rộng rãi vào các bộ sưu tập thông qua một giao diện trình duyệt Web chuẩnCác bộ sưu tập trong thư viện số*(tiếp) Ngoài ra, Greenstone còn cung cấp giao diện thủ thư (GLI) cho phép thu thập, chỉnh sửa và tạo bộ sưu tập số*Hỗ trợ đa ngôn ngữGreenstone hỗ trợ nhiều ngôn ngữ khác nhau:4 ngôn ngữ chính: Anh, Pháp, Nga, Tây Ban NhaCác ngôn ngữ đã hoàn chỉnh: Trung, Việt, Ba Lan, Bồ Đào Nha, Thái Lan, v.vMột số ngôn ngữ đang được biên dịchUnicode được dùng để hỗ trợ chuyển đổi ngôn ngữ. Có thể tạo chỉ mục cho các ngôn ngữ khác nhau****Quy mô bộ sưu tậpCác bộ sưu tập có thể chứa hàng nghìn đến hàng triệu tài liệuThời gian tạo bộ sưu tập tùy thuộc vào quy mô, kích thước của bộ sưu tập, có thể kéo dài từ vài phút đến vài ngàyCó thể nén bộ sưu tập để giảm kích thước tệp tin văn bản và chỉ mục*Khả năng tương thích các chuẩnSử dụng metadata: Tạo các điểm truy cập từ metadata. Có thể gán metadata cho mỗi tài liệu hoặc một phần tài liệuTương thích Z39.50 hỗ trợ việc truy cập máy chủ bên ngoàiNgười dùng bên ngoài cũng có thể truy cập vào Greenstone thông qua giao thức Z39.50*Khả năng tìm kiếmTìm kiếm toàn văn linh hoạtCó thể tìm theo các điểm truy cập (trường) Ví dụ: tác giả, chủ đề, ngày tháng, v.vDuyệt theo các danh mục tác giả, nhan đề tài liệu, đề mục, ngày thángDuyệt theo cấu trúc phân cấp*Hỗ trợ đa phương tiệnHỗ trợ nhiều định dạng tệp tin: doc, pdf, html, xmlHỗ trợ nhiều loại hình tài liệu khác nhau: văn bản, hình ảnh, âm thanh, videoCó khả năng tạo các bộ sưu tập theo loại hình xuất bản: tạp chí điện tử, e-book*Khả năng phát hành bộ sưu tậpBộ sưu tập số có thể được phát hành trên mạng nội bộ, Internet hoặc xuất ra đĩa CD-ROM tự khởi động cài đặtQuá trình phát hành bộ sưu tập đơn giản và thuận tiện*Tùy biến bộ sưu tậpGreenstone là phần mềm mã nguồn mở cho phép người dùng có thể tự do chỉnh sửa chương trình cho phù hợp với nhu cầu sử dụng của mìnhCó thể tùy biến giao diện, cấu hình các thuộc tính của bộ sưu tập * Cài đặtTải chương trình Greenstone Truy cập vào địa chỉ: chuột vào mục “download”*Chọn Save để lưu tệp tin trên máy tính* Xác định thư mục lưu tệp tin và chọn lệnh Save để bắt đầu quá trình tải tệp tin cài đặt Greenstone*Cài đặt GreenstoneYêu cầu về hệ thốngMáy tính Pentium IVRAM tối thiểu là 128 MBHệ điều hành: Windows XPPhần mềm Microsoft WordPhần mềm Acrobat Reader Bộ phông tiếng Việt: Unikey hoặc VietkeyPhần mềm JAVA*(tiếp) Greenstone chạy trên nền Java platform, có thể tải về từ địa chỉ: Cần thiết cài đặt Java trước khi cài đặt Greenstone*(tiếp)Cài đặt phần mềm JAVANhắp chuột vào biểu tượng của chương trình: J2re-1_4_2_07-windows-i586-p. exeKhi chương trình thông báo InstallShield Wizard với Licence Agreement thì chọn YESChương trình cho phép lựa chọn Setup Type: lựa chọn TYPICALKích chuột vào NEXT để chương trình tiếp tục cài đặtChương trình sẽ tự động chạy và kết thúc*(tiếp) Chọn ngôn ngữ hiển thị: English – French – Russian – Spanish*Chọn Next*Chọn thư mục cài đặt, sau đó nháy Next(tiếp)Chọn Next*(tiếp)Chọn cách cài đặtChọn cách cài đặt, sau đó chọn Next*(tiếp)Local Library: Chạy trên máy tính cá nhân hoặc mạng nội bộSource Code: Chỉ tiến hành cài mã nguồnCustom: Cho phép tùy chọn các bước cài đặt****Khởi động chương trình*Khi hộp thoại xuất hiện, nháy chuột vào nút “Enter Library”***Thiết lập tiếng ViệtCài đặt giao diện tiếng Việt: mục đích để khi khởi động chương trình có giao diện bằng tiếng ViệtMở tệp tin main.cfg trong thư mục c:\program files\greenstone\etc bằng chương trình Notepad hoặc WordpadSửa lại dòng lệnh cgiarg shortname = l argdefault = en thành dòng cgiarg shortname = l argdefault = vi**KẾT THÚC!TRÂN TRỌNG CÁM ƠN!