Bài giảng Kiểm nghiệm vacxin

Trước khi phân phối, thànn phẩm vacxin cần phải được kiểm nghiệm. Kiểm nghiệm là thực hiện các phương pháp kiểm tra tổng thể chất lượng của loại vacxin, l« vacxin vừa hoàn thành theo quy trình sản xuất, đảm bảo lô vacxin xuất xưởng phải có độ tinh khiết, an toàn và có hiệu lực. Các bước kiểm nghiệm phải được tiến hành tại cơ sở sản xuất (kiểm nghiệm theo tiêu chuẩn cơ sở) và kiểm nghiệm tại cơ quan pháp chế quốc gia – ở Việt Nam là Trung tâm Kiểm nghiệm thuốc và vacxin thú y – Cục Thú y. Sau khi có đầy đủ hồ sơ pháp chế, vacxin mới được xuất xưởng, lưu hành. I. Tiêu chuẩn của một phòng kiểm nghiệm vacxin động vật Phòng kiểm nghiệm vacxin vi khuẩn, virus và pha chế môi trường phải tách rời nhau. Thiết bị và máy móc phục vụ cho các khâu kiểm nghiệm phải đầy đủ và đạt tiêu chuẩn quy định. Thiết kế phù hợp, dễ vệ sinh, sàn và tường không thấm nước và chịu được hóa chất. Có các buồng an toàn về vi sinh vật bảo vệ được sản phẩm và người thao tác. Có hệ thống thông gió tốt và an toàn. Trang thiết bị bảo hộ tốt. Phải có khu nhà nuôi động vật thí nghiệm bao gồm: Nhà nuôi gia cầm; Nhà nuôi gia súc nhỏ; Nhà nuôi gia súc lớn. Mỗi nhà nuôi này có 2 khu tách biệt dành cho kiểm nghiệm vacxin vi khuẩn và vacxin virus. Kết cấu của nhà nuôi phải đảm bảo an toàn sinh học, có nghĩa là khi tiến hành công cường độc, các vi sinh vật cường độc không được gây ô nhiễm ra môi trường bên ngoài. Với yêu cầu như vậy phòng phải có: Phương tiện đốt xác động vật, hệ thống vệ sinh tiêu độc triệt để. Hệ thống thông gió ra vào phòng phải qua một hệ thống lọc hiệu quả. Có đầy đủ các phương tiện cách ly. Hệ thống nước thải phải được xử lý an toàn sinh học trước khi thải ra ngoài khu vực. II. Các chỉ tiêu vacxin cần kiểm nghiệm và phương pháp kiểm nghiệm 2.1. Các chỉ tiêu kiểm nghiệm bao gồm: Độ thuần khiết An toàn Hiệu lực 2.2. Phương pháp kiểm nghiệm  Lấy mẫu và bảo quản mẫu: Mẫu phải có tính đại diện, lấy ngẫu nhiên theo tỷ lệ quy định và được bảo quản trong điều kiện phù hợp và an toàn, khi đến phòng kiểm nghiệm phải được tiến hành ngay các thủ tục kiểm nghiệm trong thời gian ngắn nhất. Các nhà sản xuất cũng nên giữ mẫu này trong vòng 6 tháng sau khi hết hạn sử dụng ghi trên nhãn vì chúng có thể giúp đánh giá những vấn đề xảy ra trong quy trình sử dụng vacxin.  Các phương pháp kiểm nghiệm: Mỗi loại vacxin có một quy trình kiểm nghiệm được chấp nhận bởi cơ quan có thẩm quyền quốc gia. Nội dung kiểm nghiệm chung bao gồm: a. Kiểm tra độ thuần khiết Độ thuần khiết của vacxin được xác định bằng các kiểm tra việc nhiễm tạp khuẩn. Các xét nghiệm xác định sự nhiễm khuẩn được tiến hành trên giống gốc, giống sản xuất, môi trường tế bào nguyên thủy, các thành phần có nguồn gốc động vật như huyết thanh bê và mỗi lô sản phẩm trước khi mang ra sử dụng. Các phương pháp sử dụng để đảm bảo độ tinh sạch của sản phẩm thay đổi tùy theo bản chất của sản phẩm, được mô tả chi tiết trong quy trình kiểm nghiệm hoặc trong quy trình sản xuất của từng loại vacxin (tiêu chuẩn kiểm nghiệm cơ sở). Để xác định vi sinh vật ngoại lai là vi khuẩn, Mycoplasma và nấm, người ta cấy mẫu vào các môi trường nuôi cấy thích hợp, nuôi cấy ở nhiệt độ tối ưu trong vòng 24 giờ rồi đọc kết quả. Môi trường sử dụng: Môi trường phát hiện vi khuẩn gồm: Môi trường nước thịt pepton Môi trường nước thịt gan yếm khí Môi trường thạch máu Môi trường thạch thường Môi trường đặc biệt (tùy yêu cầu). Môi trường phát hiện nấm: Sabauraud SCD (Soybeencasein digest) Với môi trường lỏng được đựng trong ống 16, mỗi ống chứa 15ml môi trường. Tiến hành: Đánh giá kết quả: Đến cuối quá trình theo dõi mà tất cả các ống thử đều trong suốt, mầu sắc môi trường không đổi, kết quả là âm tính. Nếu có một trong các ống thử có biểu hiện nhiễm trùng thì phải tiến hành nhuộm và soi kính để xác định loại vi khuẩn, đồng thời kiểm tra lại lần 2 với số mẫu như trên. Nếu lần 2 âm tính thì mẫu được coi là âm tính. Nếu lần 2 cũng dương tính và cùng loại tạp khuẩn như lần 1 thì mẫu đó được coi là dương tính. Loạt vacxin hay lô có mẫu kiểm tra phải loại bỏ. Nếu lần 2 dương tính nhưng với loại tạp khuẩn khác thì phải tiến hành thêm lần 3 với cách thức như trên. Xác định virus ngoại lai: Tùy theo yêu cầu kiểm tra loại virus ngoại lai, dựa vào đặc tính của virus mà lựa chọn những phương pháp thích hợp. Ví dụ: Với virus gây ngưng kết hồng cầu có thể kiểm tra bằng phản ứng HA. Virus gây Leucosis, viêm màng não, SV40... có thể sử dụng PCR, các phản ứng huyết thanh học như ELISA, miễn dịch huỳnh quang, thậm chí có thể gây nhiễm trên tế bào hoặc qua phôi trứng. Những biện pháp trên cũng có thể áp dụng để kiểm tra các loại vacxin vô hoạt ở góc độ: quá trình vô hoạt đã triệt để hay chưa. b. Kiểm tra độ an toàn An toàn là chỉ tiêu quan trọng của một loại vacxin. Một vacxin khi sử dụng phòng bệnh cho động vật phải đạt được chỉ tiêu này. Độ an toàn thực chất của một vacxin phải được chứng minh sớm trong giai đoạn hình thành sản phẩm và sau khi sản xuất. Xác định chỉ tiêu an toàn phải được tiến hành qua nhiều bước thử trong phòng thí nghiệm, trên thực địa, ở quy mô nhỏ và đại trà. Kiểm tra khả năng tăng độc lực: Yêu cầu này được thực hiện với các loại vacxin sống. Khi sử dụng vacxin sống tiêm cho vật chủ, các VSV có thể từ đó lây lan sang những động vật tiếp xúc với nó và có thể gây thành bệnh nếu như VSV vẫn còn độc lực hoặc trở nên có độc lực trở lại  Tất cả các loại vacxin nhược độc cần phải kiểm tra độc lực bằng phương pháp tiêm truyền. VSV trong vacxin được cấy chuyển in vivo bằng cách gây nhiễm vacxin cho một nhóm động vật cảm thụ với giống gốc luôn dùng đường mắc bệnh tự nhiên với loài động vật đó. Sau đó, vi sinh vật vacxin được thu nhận lại từ mô bào hay chất bài tiết của động vật đã gây nhiễm trên được dùng để gây nhiễm cho nhóm động vật khác. Sau không ít hơn 5 lần cấy chuyển như vậy, chủng VSV được phân lập lại và được kiểm tra đầy đủ các đặc tính sinh học và độc lực như phương pháp kiểm tra giống gốc. VSV vacxin phải có độc lực giảm và ổn định có thể chấp nhận được sau khi cấy chuyển theo cách này. Kiểm tra nguy cơ với môi trường: Vacxin sống có thể bài thải, làm lây lan cho động vật mẫn cảm hoặc không mẫn cảm và gây hại cho môi trường. Vì thế cần tiến hành kiểm tra nguy cơ ô nhiễm vi sinh vật vacxin (nếu có) để khi sử dụng vacxin cần có những biện pháp khống chế. Ví dụ: Vacxin nhược độc nha bào nhiệt thán khi tiêm phải hạn chế rơi rớt ra bên ngoài, bơm tiêm và lọ vacxin dùng xong phải tiêu độc... Kiểm tra tính an toàn của vacxin trước khi sử dụng cho động vật: Các kiểm tra an toàn với một lô sản phẩm vacxin thường được tiến hành bằng cách tiêm cho động vật thí nghiệm (chuột nhắt, chuột lang, mèo, chó, lợn, gia cầm) hoặc cho bản động vật tùy theo quy trình chỉ dẫn. Việc kiểm tra này được thực hiện theo các bước: Trong phòng thí nghiệm: Nguyên tắc chung, tất cả các loại vacxin đều yêu cầu các thử nghiệm sử dụng quá liều: gấp 10 lần đối với vacxin sống và gấp 2 lần với vacxin vô hoạt. Trong điều kiện không thực hiện được có thể nhận kết quả của các thí nghiệm kiểm tra hiệu lực, khi vật chủ dùng trong phòng thí nghiệm kiểm tra hiệu lực, độ an toàn có thể được xác định dựa vào các quan sát hàng ngày động vật sau khi được tiêm vacxin trong suốt giai đoạn trước khi công cường độc. Nội dung tiến hành: Pha vacxin với liều đã hướng dẫn trong quy trình kiểm nghiệm, tiêm cho động vật thí nghiệm với các lô đã được bố trí theo các liều thử khác nhau, sau đó theo dõi một thời gian đã được quy định. Nội dung theo dõi gồm: Phản ứng toàn thân: sốt, kém ăn, bỏ ăn, sốc vacxin tức thì, các phản ứng phụ khác... Phản ứng cục bộ: viêm, sưng. Tính tỷ lệ phản ứng của mỗi nội dung theo dõi, ghi chép đánh giá kết quả. Thử nghiệm lâm sàng tất cả các vacxin dùng cho động vật nên được kiểm tra an toàn, nếu có thể trên lâm sàng (thực tế sản xuất) trước khi được cấp giấy chứng nhận cho phép sử dụng chính thức. Trong điều kiện thực tế vừa xác định các phản ứng không mong muốn bao gồm cả tỷ lệ chết mà những vấn đề này không thể quan sát được trong quá trình sản xuất. Các thí nghiệm được thực hiện trên bản động vật, ở các vùng địa lý khác nhau và với một số lượng lớn động vật mẫn cảm. Động vật thí nghiệm cần đại diện cho mọi lứa tuổi, loại hình chăn nuôi. Thí nghiệm cần được tiến hành với nhiều lô vacxin trong các mẻ sản xuất. Phương pháp tiến hành là: Sử dụng vacxin theo liều lượng chỉ dẫn và theo dõi các phản ứng nếu có. Hoàn thiện quy trình về phương pháp quan sát và ghi chép thí nghiệm. Vacxin được coi là an toàn khi không có hoặc có ít các phản ứng sau sử dụng. Các phản ứng này ở trong mức độ cho phép. c. KiÓm tra hiÖu lùc KiÓm tra hiÖu lùc cña vacxin lµ yªu cÇu cÇn thiÕt ®èi víi mçi l« s¶n xuÊt. Cã nhiÒu ph­¬ng ph¸p kiÓm tra, nh­ng hiÖu lùc cña vacxin dïng trong thó y nªn ®­îc chøng minh b»ng ph­¬ng ph¸p c«ng c­êng ®éc trªn b¶n ®éng vËt, víi nh÷ng con ë løa tuæi mÉn c¶m nhÊt, thùc hiÖn d­íi nh÷ng ®iÒu kiÖn tiªu chuÈn vµ trªn nh÷ng ®éng vËt cã huyÕt thanh ©m tÝnh. Trong tr­êng hîp cã c¸c ph­¬ng ph¸p thö kh¸c thay thÕ cã gi¸ trÞ tin t­ëng, ng­êi ta sÏ h¹n chÕ sö dông ph­¬ng ph¸p c«ng c­êng ®éc. V× vËy, viÖc ¸p dông c¸c nguyªn lý thay thÕ, gi¶m hoÆc chän läc c¸c kiÓm tra trªn ®éng vËt (nguyªn lý 3R – Replace, Reduce vµ Refine animal test) ®­îc khuyÕn khÝch sö dông nÕu cã thÓ ®­îc. 1. Ph­¬ng ph¸p c«ng c­êng ®éc §Ó thùc hiÖn ph­¬ng ph¸p nµy, ng­êi ta cÇn ph¶i cã gièng vi sinh vËt c­êng ®éc tiªu chuÈn cã c¸c chØ sè sinh häc æn ®Þnh, ®Æc biÖt lµ chØ sè LD50 víi b¶n ®éng vËt vµ ®éng vËt thÝ nghiÖm thay thÕ. TiÕn hµnh g©y miÔn dÞch cho nhãm ®éng vËt thÝ nghiÖm b»ng liÒu vacxin sö dông khi cã miÔn dÞch ch¾c ch¾n (kho¶ng 2 – 3 tuÇn) tiÕn hµnh g©y nhiÔm gièng c­êng ®éc tiªu chuÈn víi liÒu chÝ tö (th­êng lµ 100 LD50 – 1.000 LD50), cã bè trÝ l« ®éng vËt ®èi chøng kh«ng ®­îc tiªm vacxin. Tiªu chuÈn cña ®éng vËt thÝ nghiÖm trong thö th¸ch c­êng ®éc lµ khoÎ m¹nh, cã ph¶n øng huyÕt thanh ©m tÝnh víi lo¹i vi sinh vËt cã trong vacxin ®em thö. Theo dâi nh÷ng biÓu hiÖn l©m sµng vµ tû lÖ chÕt cña c¶ 2 l« thÝ nghiÖm vµ ®èi chøng. ThÝ nghiÖm ®¹t ®­îc khi ë l« ®èi chøng ®éng vËt mang thö chÕt 100% víi triÖu chøng vµ bÖnh tÝch ®iÓn h×nh cña bÖnh. TÝnh tû lÖ phÇn tr¨m sèng sãt ë l« thÝ nghiÖm, tû lÖ nµy ph¶i ®¹t Ýt nhÊt 80% th× l« vacxin míi ®¹t ®­îc chØ tiªu hiÖu lùc. DÜ nhiªn, tû lÖ nµy cµng cao cµng tèt. Còng cã thÓ tiÕn hµnh thÝ nghiÖm trªn thùc ®Þa b»ng c¸ch tiªm vacxin víi liÒu sö dông cho mét quÇn thÓ ®éng vËt ngoµi thùc ®Þa, sau mét thêi gian khi miÔn dÞch ®­îc thµnh lËp ch¾c ch¾n, b¾t ngÉu nhiªn mét l­îng c¸ thÓ ®ñ lín råi tiÕn hµnh thö th¸ch c­êng ®éc, x¸c ®Þnh tû lÖ b¶o hé. CÇn chó ý r»ng: viÖc tiÕn hµnh c«ng c­êng ®éc ph¶i ®­îc thùc hiÖn trong phßng thÝ nghiÖm chuyªn biÖt ®Ó kiÓm nghiÖm vacxin ®éng vËt, ph¶i ®¶m b¶o ®é an toµn sinh häc tuyÖt ®èi, cã nghÜa lµ khi tiÕn hµnh c«ng c­êng ®éc, c¸c vi sinh vËt c­êng ®éc kh«ng ®­îc g©y « nhiÔm ra m«i tr­êng bªn ngoµi. 2. C¸c ph­¬ng ph¸p thö hiÖu lùc thay thÕ 2.1. Ph­¬ng ph¸p thö hiÖu lùc l©m sµng Ph­¬ng ph¸p nµy cã thÓ sö dông ®Ó thiÕt lËp hiÖu lùc khi c¸c nghiªn cøu c«ng c­êng ®éc kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc. Ng­êi ta sö dông vacxin cho mét quÇn thÓ ®éng vËt trªn thùc ®Þa, ®an xen víi c¸c quÇn thÓ ®éng vËt kh¸c kh«ng ®­îc sö dông vacxin vµ trong vïng ®Þa lý ®ang cã dÞch l­u hµnh. Theo dâi kh¶ n¨ng miÔn dÞch ë quÇn thÓ ®· sö dông vacxin. Tuy nhiªn, khã cã thÓ nhËn ®­îc c¸c th«ng sè râ rµng ®Ó chøng minh hiÖu lùc vacxin trong tr­êng hîp nµy bëi v× quy tr×nh thö nghiÖm l©m sµng rÊt phøc t¹p, dï cho cã mét thiÕt kÕ thÝ nghiÖm phï hîp nh­ng còng khã kÕt luËn do c¸c ¶nh h­ëng phô kh«ng mong muèn nh­: kh¶ n¨ng chèng chÞu cña c¸c c¸ thÓ kh¸c nhau rÊt lín, kh¶ n¨ng m¾c bÖnh thÊp ë ®µn kh«ng sö dông vacxin hoÆc cã nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c còng g©y ra bÖnh t­¬ng tù… Do ®ã, ë mét sè lo¹i vacxin, yªu cÇu x¸c ®Þnh hiÖu lùc b»ng c¶ hai ph­¬ng ph¸p: thö nghiÖm hiÖu lùc trong phßng thÝ nghiÖm vµ thö nghiÖm l©m sµng. 2.2. §Þnh l­îng kh¸ng nguyªn Víi mét sè lo¹i vacxin, viÖc ®¸nh gi¸ hiÖu lùc cã thÓ ®­îc thùc hiÖn b»ng ph­¬ng ph¸p ®Þnh l­îng kh¸ng nguyªn. Víi vacxin vi khuÈn, tiÕn hµnh ®Õm sè l­îng vi khuÈn. Sè l­îng vi khuÈn ®Õm ®­îc trong 1 ®¬n vÞ dung tÝch cña vacxin (ml) ph¶i ®ñ lín ®Ó cã thÓ g©y miÔn dÞch b¶o hé vµ trong bÊt cø kho¶ng thêi gian nµo tr­íc khi hÕt h¹n sö dông th× sè l­îng vi khuÈn ®Õm ®­îc ph¶i b»ng hoÆc lín h¬n sè l­îng vi khuÈn tèi thiÓu ®ñ kh¶ n¨ng g©y miÔn dÞch. VÝ dô: Trong vacxin tô huyÕt trïng lîn v« ho¹t, 1ml vacxin cã chøa Ýt nhÊt 1010 tÕ bµo vi khuÈn. Vacxin phã th­¬ng hµn lîn v« ho¹t cã 10 tû vi khuÈn/ml. Vacxin phã th­¬ng hµn lîn nh­îc ®éc cã 2 – 2,5 tû vi khuÈn/ 1 liÒu dïng. Vacxin nh­îc ®éc nha bµo nhiÖt th¸n cã 30 triÖu nha bµo/ml... Víi c¸c vacxin virus, ng­êi ta tiÕn hµnh ®Þnh l­îng theo ph­¬ng ph¸p in vitro. VÝ dô: Víi c¸c virus nh­îc ®éc cã kh¶ n¨ng ng­ng kÕt hång cÇu, ng­êi ta x¸c ®Þnh ®Ëm ®é virus trong vacxin th«ng qua hiÖu gi¸ cña ph¶n øng HA. Vacxin Newcastle hÖ II chñng lasota, hiÖu gi¸ HA tèi thiÓu ph¶i ®¹t 1/64 (5log2), cßn vacxin hÖ I, hiÖu gi¸ nµy lµ 1/32 (4log2). 2.3. §Þnh l­îng kh¸ng thÓ trong huyÕt thanh Tiªm vacxin cho ®éng vËt thÝ nghiÖm, t¹i thêi ®iÓm cã miÔn dÞch ch¾c ch¾n, tiÕn hµnh lÊy mÉu huyÕt thanh ®Ó ®Þnh l­îng kh¸ng thÓ. Th«ng qua chØ sè trung hoµ (NI) hoÆc hiÖu gi¸ cña ph¶n øng HI (víi virus g©y ng­ng kÕt hång cÇu) ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu lùc cña vacxin. Tùy theo loại vacxin được sản xuất, một số kiểm tra nhất định cần được thực hiện. Các kiểm tra này có thể bao gồm: Độ ẩm trong vacxin đông khô. Mức độ chất không hoạt động còn lại trong sản phẩm vô hoạt. Độ pH. Mức độ chất bảo quản và lượng kháng sinh tối đa cho phép. Độ ổn định về tính chất vật lý của chất bổ trợ. Mức chân không trong vacxin đông khô. Bao gói và nhãn của vacxin: Thành phẩm vacxin trước khi xuất xưởng phải được bao gói hoặc đóng trong hộp carton để tránh sự va đập trong quá trình vận chuyển phân phối. Các loại vacxin đều được dán nhãn rõ ràng. Tuy nhiên, tất cả chỉ dẫn và khẳng định trên nhãn phải được xác nhận của cơ quan quốc gia có thẩm quyền. Tất cả các nhãn vacxin thú y phải không thấm nước và phải chứa đựng đầy đủ các thông tin cần thiết, dù cho vacxin được chứa trong các ampoul nhỏ. Trên hộp carton hoặc bao gói bên ngoài sản phẩm vacxin cũng phải có nhãn ghi vắn tắt các thông tin nổi bật. Yêu cầu nhãn vacxin phải có: Tên chính xác của vacxin, các chữ cái nổi bật nhấn mạnh giống nhau của một từ. Tên và địa chỉ của nhà sản xuất (ghi cả nhà nhập khẩu cho những vacxin nhập khẩu). Nhiệt độ bảo quản. Dòng khuyến cáo “chỉ dùng cho thú y (hoặc động vật)”. Hướng dẫn cách sử dụng đầy đủ bao gồm tất cả các cảnh báo cần thiết. Với những động vật cung cấp thực phẩm, cần có cảnh báo thời gian không dùng vacxin trước khi giết mổ, điều này tùy thuộc vào loại vacxin chứ không là điều kiện bắt buộc với tất cả. Thời hạn sử dụng. Số lô sản xuất. Số chứng nhận (cấp phép) của sản phẩm, một số quốc gia thay vào đó là số giấy phép hay số đăng ký của nhà sản xuất. Số liều. Khuyến cáo nên dùng toàn bộ sau khi đã mở lọ vacxin hoặc thời gian bảo quản vacxin sau khi mở thích ứng với từng loại, phương pháp xử lý thích hợp với phần vacxin thừa. Cảnh báo an toàn phù hợp cho người sử dụng. Ví dụ: Vô tình tiêm vào tay thì phải làm gì? Khi bổ sung kháng sinh trong quá trình sản xuất, cần khuyến cáo “có sử dụng kháng sinh (tên cụ thể) để bảo quản”. Nhãn sản phẩm cũng phải bao gồm các khuyến cáo chính xác khác. Nhất là những lưu ý đặc biệt (nếu có) trong việc sử dụng và bảo quản vacxin. Những thông tin tương tự cũng nên ghi vào tờ rơi giới thiệu sản phẩm được gửi kèm theo gói sản phẩm. Tờ giới thiệu này có thể ghi chi tiết hơn về cách sử dụng và các phản ứng phụ gây hại của vacxin. Khi đưa vacxin vào cơ thể động vật, với sự kích thích của yếu tố kháng nguyên có trong vacxin, hệ thống miễn dịch của cơ thể hoạt động, tạo ra một đáp ứng miễn dịch dịch thể và tế bào. Đáp ứng này làm sản sinh ra các yếu tố md. để chống lại kháng nguyên, đó là kháng thể dịch thể đặc hiệu hoặc kháng thể tế bào. Các yếu tố này lưu thông trong máu và dịch thể của cơ thể động vật, gây ra trạng thái miễn dịch tiếp thu chủ động nhân tạo. I. Nguyên lý sử dụng vacxin Khi kháng nguyên là mầm bệnh cường độc từ ngoài xâm nhập, chúng sẽ bị các kháng thể đặc hiệu tiêu diệt hoặc loại trừ, không thực hiện được quá trình gây bệnh. Phản ứng tiêu diệt hoặc loại trừ mầm bệnh của các yếu tố kháng thể là rất đặc hiệu. Vì vậy không phải vacxin nào cũng gây miễn dịch chung chống lại mọi tác nhân gây bệnh, vacxin tạo ra từ loại tác nhân gây bệnh nào thì chỉ có tác dụng sinh đáp ứng miễn dịch chống lại chính tác nhân đó. Thực tế đã cho thấy: Dùng vacxin phòng bệnh cho người và động vật là biện pháp căn bản nhất, chủ động nhất để khống chế và tiến tới thanh toán bệnh truyền nhiễm. II. Quy luật hình thành kháng thể dịch thể sau khi sử dụng vacxin ở động vật Khi đưa vacxin vào cơ thể, KT chưa sinh ra ngay lập tức mà phải sau một thời gian tiềm tàng, dài hay ngắn phụ thuộc vào KN chứa trong vacxin và sự xâm nhập của kháng nguyên vacxin lần đầu hay lần 2, 3... Sau đó KT mới được sinh ra, lượng KT tăng dần, đạt mức cao nhất sau 2 – 3 tuần rồi giảm dần và mất đi sau vài tháng hoặc hàng năm. Sử dụng vacxin lần đầu, đáp ứng miễn dịch gọi là sơ hay tiền phát. Sử dụng vacxin lần hai, đáp ứng miễn dịch gọi là thứ cấp hay thứ phát. Trong đáp ứng miễn dịch thứ phát, thời gian tiềm tàng ngắn hơn, lượng kháng thể sinh ra nhiều hơn và thời gian xuất hiện kháng thể sớm. III. Tiêm vacxin nhắc nhở Sự khác biệt của đáp ứng miễn dịch sơ cấp và thứ cấp là do vai trò của các tế bào nhớ miễn dịch. Trong đáp ứng miễn dịch thứ cấp, các tế bào này phát triển nhanh và mạnh, tạo ra một lớp tế bào sản xuất kháng thể nhanh và nhiều hơn nên kháng thể xuất hiện sớm, hàm lượng nhiều hơn rõ rệt. Nếu cách lần dùng vacxin đầu cach 3 – 4 tuần, sử dụng tiếp lần thứ hai thì đáp ứng miễn dịch sẽ nhanh hơn, mạnh hơn, có thể gấp hàng trăm lần và thời gian miễn dịch dài hơn. Đây là cơ sở khoa học cho việc tiêm phòng vacxin nhắc lại, tạo mức độ miễn dịch cao cho cơ thể. Khi kiểm tra hàm lượng KT trong cơ thể đã sử dụng vacxin kết hợp với công cường độc, người ta nhận thấy rằng không phải KT cứ xuất hiện trong máu là con vật được bảo vệ khỏi sự tấn công của mầm bệnh cường độc mà lượng KT phải đạt đến một trị số nhất định thì cơ thể mới có mức độ miễn dịch bảo vệ Trị số KT này được gọi là ngưìng bảo hộ. Hàm lượng kháng thể càng cao hơn ngưỡng bảo hộ thì mức độ miễn dịch của cơ thể càng cao và ngược lại. IV. Tái chủng Mỗi loại vacxin khi đưa vào cơ thể sẽ gây ra đáp ứng miễn dịch và trạng thái miễn dịch ở động vật được duy trì một thời gian nhất định gọi là độ dài miễn dịch. Tùy từng loại vacxin mà thời gian này dài ngắn khác nhau, khi hết thời gian đó cơ thể không còn khả năng chống lại mầm bệnh nữa  vì vậy người ta phải tiến hành tái chủng. Như vậy, để duy trì đáp ứng miễn dịch và nâng cao khả năng miễn dịch cứ khoảng một thời gian nhất định nên tái chủng vacxin một lần cho động vật, tùy theo loại vacxin, tùy theo loài động vật và tình hình dịch tễ. Vacxin vô hoạt, nhất là vacxin vi khuẩn thường có thời gian miễn dịch ngắn 3 – 9 tháng. Vacxin nhược độc, nhất là các vacxin virus thường cho đáp ứng miễn dịch mạnh, ổn định và thời gian miễn dịch kéo dài, có thể được 1 năm, thậm chí suốt đời. Hình : Đường biểu diễn quy luật hình thành kháng thể khi dùng vacxin ở động vật Hàm lượng kháng thể Thời điểm tác động 7 ngày 21 ngày Thời gian miễn dịch Ngưỡng bảo hộ Hình: Đường biểu diễn phản ứng miễn dịch khi tiêm vacxin nhắc nhở Hình: Đường biểu diễn phản ứng miễn dịch khi tái chủng