Bài giảng môn Giống cây rừng

1Bµi gi¶ng m«n Gièng c©y rõng Chuyªn ngµnh: L©m häc vµ CNSH Ng­êi biªn so¹n: ThS. Hå H¶i Ninh Email: honinhvfu@gmail.com 6/2008 Tài liệu tham khảo - Giáo trình Giống cây rừng (tài liệu chính) sử dụng tại trường ĐHLN do GS.TS Lê Đình Khả và PGS.TS Dương Mộng Hùng biên soạn năm 2003. - Giáo trình Lai giống cây rừng do GS.TS Lê Đình Khả biên soạn (tham khảo thêm). - Giáo trình Kỹ thuật nhân giống cây rừng do PGS.TS Dương Mộng Hùng biên soạn (tham khảo thêm). - Tài liệu chuyên sâu: tài liệu quản lí, pháp lệnh giống cây trồng, tiêu chuẩn ngành, qui phạm về xây dựng và quản lí vườn giống rừng giống, do Bộ NN & PTNT phát hành. (website: 2 3Ch­¬ng I. Nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trong c¶i thiÖn gièng c©y rõng I. Kh¸i niÖm vÒ c¶i thiÖn gièng c©y rõng. §Ó n¾m v÷ng ®­îc kh¸i niÖm c¶i thiÖn gièng c©y rõng cÇn hiÓu 3 thuËt ng÷ : 1. Di truyÒn häc gièng c©y rõng (Forest tree genetics): 2. Kh¸i niÖm chän gièng (Forest tree breeding): - Theo nghÜa hÑp - Theo nghÜa réng - Chän gièng c©y rõng 3. C¶i thiÖn gièng c©y rõng (Forest tree improvement): Ch­¬ng I. Nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trong c¶i thiÖn gièng c©y rõng 1. . 2. Kh¸i niÖm chän gièng (Forest tree breeding). + Theo nghÜa hÑp: Lµ sù chän läc nh÷ng c¸ thÓ tèt nhÊt trong quÇn thÓ råi lÊy s¶n phÈm gièng tõ chóng ®em ra s¶n xuÊt ë vô sau hay ë løa sau. + Theo nghÜa réng: Chän gièng lµ mét qu¸ tr×nh cã ®­îc nh÷ng gièng tèt víi sè l­îng lín ®Ó ®­a vµo s¶n xuÊt cho vô sau, løa sau. + Chän gièng c©y rõng: Lµ lÜnh vùc nghiªn cøu vµ ¸p dông c¸c ph­¬ng ph¸p t¹o gièng c©y rõng cã ®Þnh h­íng nh­ t¨ng n¨ng xuÊt, tÝnh chèng chÞu vµ nh©n c¸c gièng nµy ph¸t triÓn vµo s¶n xuÊt. 4 Ch­¬ng I. Nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trong c¶i thiÖn gièng c©y rõng 1. .. 2. .. 3. C¶i thiÖn gièng c©y rõng (Forest tree improvement): Lµ ¸p dông c¸c nguyªn lý di truyÒn häc vµ ph­¬ng ph¸p chän gièng ®Ó n©ng cao n¨ng xuÊt vµ chÊt l­îng c©y rõng theo môc tiªu kinh tÕ cïng víi viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt trång rõng th©m canh. 5 6Ch­¬ng I. Nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trong c¶i thiÖn gièng c©y rõng II. VÞ trÝ cña c«ng t¸c gièng trong s¶n xuÊt L©m nghiÖp. Nh­ chóng ta ®· biÕt : P = G + E +A Phenotype = Gennotype + Environment + Age (KiÓu h×nh = KiÓu gen + M«i tr­êng sèng + Tuæi) - B¶n chÊt cña c«ng t¸c sx LN lµ lµm t¨ng kh¶ n¨ng thay ®æi vÒ kiÓu h×nh (P) : Cã 3 c¸ch. - Kh¸c víi sx NN ë chç: - NÕu t¸c ®éng vµo m«i tr­êng sèng trong c¸c giai ®o¹n: 7Ch­¬ng I. Nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trong c¶i thiÖn gièng c©y rõng III. Môc tiªu cña c¶i thiÖn gièng c©y rõng.  N©ng cao s¶n l­îng vµ chÊt l­îng gç (lÊy gç lµ l©m s¶n chÝnh)  LÊy qu¶, h¹t, nhùa, tinh dÇu, (LS ngoµi gç). => MT lµ trång rõng kinh tÕ  T¹o m«i tr­êng (phñ xanh) => môc tiªu c¶i t¹o m«i tr­êng. => MT kh¸c th× chØ tiªu chän läc còng kh¸c .  ChØ tiªu chän läc: - S¶n l­îng gç + chÊt l­îng gç (®é c¬ lý + h×nh d¹ng th©n) => môc tiªu sè mét. - S¶n l­îng + chÊt l­îng c¸c s¶n phÈm ngoµi gç => môc tiªu sè hai. - TÝnh chèng chÞu : Kh« h¹n , nãng , rÐt, kiÒm, mÆn, s©u bÖnh => môc tiªu m«i tr­êng (cho n¨ng suÊt cao).  Chän gièng ®a môc tiªu (multipurpose): Chän gièng ®a môc tiªu chØ cã kÕt qu¶ ®èi víi tÝnh tr¹ng cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau vµ cã t­¬ng quan thuËn. 8Ch­¬ng I. Nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trong c¶i thiÖn gièng c©y rõng IV. LÞch sö ph¸t triÓn cña c¶i thiÖn gièng c©y rõng.  VÒ ho¹t ®éng nghiªn cøu: ë ViÖt Nam vµ trªn thÕ giíi  VÒ ho¹t ®éng s¶n xuÊt: 3 giai ®o¹n chÝnh + Giai ®o¹n 1: Thu h¸i h¹t gièng 1 c¸ch s« bå (Kh«ng qua tuyÓn chän, kiÓm nghiÖm) + Giai ®o¹n 2: Chän l©m phÇn vµ chuyÓn ho¸ rõng => môc ®Ých : h¹t gièng gåm: ph«i => ph­¬ng ph¸p di truyÒn => l¸ mÇm; néi nhò => ph­¬ng ph¸p gieo ­¬m => h¹t gièng tèt th× ph«i vµ néi nhò ®Òu tèt trong tr­êng hîp nµy n©ng cao phÈm chÊt di truyÒn b»ng c¸ch tØa th­a vµ c¸ch ly, cßn nghiªn cøu phÈm chÊt gieo ­¬m b»ng th©m canh vµ thu h¸i qu¶ h¹t ®óng thêi ®iÓm, cßn t¹o t¸n vµ kÝch thÝch sai hoa, lµm t¨ng s¶n l­îng h¹t vµ dÔ dµng thu h¸i. + Giai ®o¹n ba: Chän c©y tréi ®Ó x©y dung v­ên gièng vµ rõng gièng Chän läc nh÷ng c©y tèt nhÊt theo KH trong quÇn thÓ (c©y tréi) KiÓm tra di truyÒn cña nh÷ng c©y tréi nh»m chän ra nh÷ng c©y tréi nµo theo KH cã KG tèt, (c©y ­u viÖt) sau ®ã tiÕn hµnh x©y dùng v­ên gièng: C©y tréi – C©y ­u viÖt H÷u tÝnh H÷u tÝnh(gia ®×nh) Sinh d­ìng Sinh d­ìng(dßng) Rõng gièng V­ên gièng Trång kh«ng theo s¬ ®å Trång theo s¬ ®å chÆt chÏ + Giai ®o¹n bèn: Chän gièng tæng hîp: => §èi víi VN chóng ta ®ang ë giai ®o¹n 2 lµ chÝnh vµ ®ang b¾t ®Çu tiÕn hµnh giai ®o¹n 3. 9Ch­¬ng I. Nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trong c¶i thiÖn gièng c©y rõng V. C¸c b­íc chÝnh cña mét ch­¬ng tr×nh c¶i thiÖn gièng c©y rõng. 1. Quy tr×nh c¶i thiÖn gièng c©y rõng b»ng s¬ ®å. 10 Ch­¬ng I. Nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trong c¶i thiÖn gièng c©y rõng V. C¸c b­íc chÝnh cña mét ch­¬ng tr×nh c¶i thiÖn gièng c©y rõng. 1. Quy tr×nh c¶i thiÖn gièng c©y rõng b»ng s¬ ®å. 2. C¸c b­íc chÝnh : 2.1. Chän loµi: Nguyªn t¾c chÝnh trong chän loµi: - Phï hîp víi môc tiªu kinh tÕ hoÆc phßng hé. - Cã thÞ tr­êng tiªu thô ë trong n­íc vµ n­íc ngoµi. - Phï hîp víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu vµ ®Êt ®ai mçi vïng. - Mau ®­a l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ hoÆc phßng hé. - DÔ g©y trång hoÆc cã hiÓu biÕt kü thuËt g©y trång.