Bài giảng Ngân hàng thương mại (tiết 1)

NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI o Ngaân haøng thöông maïi laø 1 toå chöùc trung gian taøi chính ñieån hình, ñöôïc pheùp nhaän tieàn göûi ñeå cho vay vaø cung öùng dòch vuï thanh toaùn vaø caùc dòch vuï khaùc. Trong ñoù, hoaït ñoäng chính cuûa ngaân haøng thöông maïi laø kinh doanh tieàn teä, töùc ñi vay ñeå cho vay laïi. o Ngaân haøng thöông maïi thöïc hieän vieäc kinh doanh cuûa mình vôùi 1 loaïi haøng hoùa ñaëc bieät: ñoàng tieàn. 1. Ñònh nghóa o Ngân hàng thương mại là loại hình ngân hàng được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác theo quy định của Luật này nhằm mục tiêu lợi nhuận. o Tổ chức tín dụng phi ngân hàng là loại hình tổ chức tín dụng được thực hiện một hoặc một số hoạt động ngân hàng theo quy định của Luật này, trừ các hoạt động nhận tiền gửi của cá nhân và cung ứng các dịch vụ thanh toán qua tài khoản của khách hàng. Luaät caùc toå chöùc tín duïng o Ñieån hình vaø tieâu bieåu cuûa ñònh cheá taøi chính trung gian o Chòu nhieàu ñieàu tieát maïnh vaø chaët cheõ bôûi luaät phaùp o Chòu taùc ñoäng maïnh meõ cuûa yeáu toá moâi tröôøng kinh doanh o Chòu taùc ñoäng cuûa nhieàu loaïi ruûi ro ñaëc thuø vaø ruûi ro cao hôn caùc ngaønh kinh doanh khaùc o Möùc ñoä caïnh tranh khoác lieät trong giai ñoaïn hieän nay. 2. Ñaëc ñieåm cuûa kinh doanh ngaân haøng 3. Baûng caân ñoái keá toaùn cuûa ngaân haøng Taøi saûn % Nguoàn voán % 1. Caùc khoaûn tieàn döï tröõ 1 2. Tieàn trong quaù trình thu + Tieàn göûi ôû NHTM khaùc 4 1. Tieàn göûi giao dòch 17 3. Chöùng khoaùn: 21 2. Tieàn göûi khoâng giao dòch: 49 • CK coù tính thanh khoaûn 15 • Tieàn göûi tieát kieäm 37 • Chöùng khoaùn ñaàu tö 6 • Tieàn göûi coù kyø haïn 12 4. Caùc khoaûn cho vay: 68 3. Caùc khoaûn tieàn vay 26 • Thöông maïi & coâng nghieäp 18 4. Voán chuû sôû höõu 8 • Baát ñoäng saûn 25 • Tieâu duøng 12 • Lieân ngaân haøng 5 • Khaùc 8 5. Caùc taøi saûn khaùc 6 Toång 100 Toång 100 Taøi saûn = Nghóa vuï + Voán chuû sôû höõu (Assets = Liabilities + Equity) o Nghóa vuï vaø voán chuû sôû höõu laø toång voán töø caùc nguoàn töông öùng duøng ñeå ñaûm baûo cho ngaân haøng khaû naêng mua caùc taøi saûn. o Taøi saûn cuûa ngaân haøng laø taäp hôïp voán duøng ñeå taïo ra thu nhaäp. 3. Baûng caân ñoái keá toaùn cuûa ngaân haøng 1. Tieàn göûi giao dòch:  Taøi khoaûn phaùt seùc  Taøi khoaûn thanh toaùn Ñaëc ñieåm:  Khoâng giôùi haïn veà thôøi gian  Linh hoaït  Möùc ñoä bieán ñoäng lôùn  Chi phí ngaân haøng phaûi traû cho khaùch haøng raát thaáp Nguoàn voán 2. Tieàn göûi khoâng giao dòch: o Tieàn göûi tieát kieäm: coù theå ruùt tieàn tröôùc thôøi haïn, nhöng höôûng laõi suaát thaáp. o Tieàn göûi coù kyø haïn (term deposit): höôûng laõi suaát cao hôn nhöng khoâng ñöôïc ruùt tieàn tröôùc thôøi haïn. Nguoàn voán 3. Caùc khoaûn tieàn vay: o Vay töø NHTW o Vay töø thò tröôøng lieân ngaân haøng, töø thò tröôøng tieàn teä o Caùc nguoàn vay khaùc: vay töø caùc coâng ty meï, vay caùc coâng ty khaùc 4. Voán chuû sôû höõu Nguoàn voán o Laø nguoàn mang laïi thu nhaäp cho ngaân haøng o Taøi saûn ngaân haøng ñöôïc xem nhö laø caùc khoaûn söû duïng voán. Taøi saûn 1. Caùc khoaûn tieàn döï tröõ: bao goàm döï tröõ taïi NHTW vaø tieàn maët taïi ngaân haøng; coù theå chia ra: o Döï tröõ baét buoäc o Döï tröõ doâi dö: chi traû khi khaùch haøng ruùt tieàn hay thanh toaùn seùc 2a. Tieàn trong quaù trình thu: ví duï khi khaùch haøng cuûa ngaân haøng noäp seùc phaùt haønh bôûi ngaân haøng khaùc vaø nhôø ngaân haøng thu. 2b. Tieàn göûi ôû caùc ngaân haøng thöông maïi khaùc * Caùc khoaûn muïc treân goïi laø döï tröõ caáp 1. Taøi saûn 3. Chöùng khoaùn: laø caùc taøi saûn mang laïi thu nhaäp cho ngaân haøng. Goàm 2 loaïi: o CK coù tính thanh khoaûn (döï tröõ caáp 2) o Chöùng khoaùn ñaàu tö 4. Caùc khoaûn cho vay: phaàn lôùn thu nhaäp cuûa ngaân haøng taïo ra töø phaàn tín duïng cho vay naøy. 5. Caùc taøi saûn khaùc: caùc voán hieän vaät. Taøi saûn 4. Hoaït ñoäng cô baûn cuûa ngaân haøng o Ngaân haøng taïo ra lôïi nhuaän baèng caùch söû duïng nhöõng nghóa vuï nôï coù moät soá ñaëc tính cuï theå (tính thanh khoaûn, tính ruûi ro vaø laõi suaát) ñeå mua caùc taøi saûn coùù nhöõng ñaëc tính khaùc. o Quaù trình cung caáp caùc dòch vuï chuyeån ñoåi hình thöùc cuûa caùc taøi saûn (vay vaø cho vay) vaø cung caáp caùc dòch vuï khaùc cuõng töông töï nhö quaù trình saûn xuaát kinh doanh cuûa doanh nghieäp. Neáu thu nhaäp töø caùc taøi saûn cao hôn chi phí thì ngaân haøng coù lôïi nhuaän, ngöôïc laïi ngaân haøng phaûi chòu loã. Phaân tích hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng Xeùt taøi khoaûn T cuûa ngaân haøng khi coù moät ngöôøi môû 1 taøi khoaûn tieàn maët $100 taïi ngaân haøng baèng caùch phaùt seùc $100. Hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng Môû moät taøi khoaûn tieàn maët ⇒ taêng döï tröõ cuûa ngaân haøng baèng vôùi söï taêng tieàn phaùt seùc. Taøi saûn Nguoàn voán Tieàn döï tröõ Tieàn göûi phaùt seùc+$100 +$100 Hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng Tieàn töø ngaân haøng khaùc chuyeån ñeán: Taøi saûn Nguoàn voán Tieàn trong quaù trình thu Tieàn göûi phaùt seùc +$100 +$100 Hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng o Khi ngaân haøng nhaän theâm khoaûn tieàn göûi thì taêng soá löôïng tieàn döï tröõ baèng giaù trò khoaûn tieàn göûi. o Khi ngaân haøng maát ñi khoaûn tieàn göûi thì seõ giaûm ñi soá löôïng tieàn döï tröõ baèng giaù trò khoaûn tieàn ruùt. Ngaân haøng soá 1 Taøi saûn Nguoàn voán Tieàn döï tröõ Tieàn göûi phaùt seùc Ngaân haøng soá 2 Taøi saûn Nguoàn voán Tieàn döï tröõ Tieàn göûi phaùt seùc +$100 -$100-$100 +$100 Hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng Taïo lôïi nhuaän vaø söï phaân boå laïi baûng caân ñoái keá toaùn. Taøi saûn Nguoàn voán Döï tröõ baét buoäc Döï tröõ doâi dö Tieàn göûi phaùt seùc +$100 Taøi saûn Nguoàn voán Döï tröõ baét buoäc Cho vay Tieàn göûi phaùt seùc +$100 +$10 +$90 +$10 +$90 5. Nguyeân lyù quaûn trò ngaân haøng  Muïc tieâu: Quaûn lyù taøi saûn nôï vaø coù⇒ lôïi nhuaän toái ña o Quaûn trò thanh khoaûn (liquidity management): Ñaûm baûo coù ñuû tieàn maët thanh toaùn cho khaùch haøng khi coù yeâu caàu ⇒ coù ñuû caùc taøi saûn coù tính thanh khoaûn cao ñaûm baûo khaû naêng chuyeån thaønh tieàn ñeå thanh toaùn. o Quaûn trò taøi saûn (asset management): ñaàu tö vaøo caùc taøi saûn liability management) huy ñoäng voán vôùi chi phí thaáp. o Quaûn trò tính phuø hôïp cuûa voán ngaân haøng (capital adequacy management)  quyeát ñònh quy moâ voán ngaân haøng phaûi duy trì  huy ñoäng soá voán caàn thieát Quaûn trò tính thanh khoaûn Baûng caân ñoái keá toaùn ngaân haøng, tyû leä döï tröõ baét buoäc 10%. Taøi saûn Nguoàn voán Tieàn döï tröõ 20 Tieàn göûi 100 Tieàn cho vay 80 Voán chuû sôû höõu 10 Chöùng khoaùn 10 ÑVT: Trieäu USD Quaûn trò tính thanh khoaûn Khaùch haøng ruùt tieàn ra khoûi taøi khoaûn 10 trieäu USD. Taøi saûn Nguoàn voán Tieàn döï tröõ Tieàn göûi Tieàn cho vay 80 Voán chuû sôû höõu 10 Chöùng khoaùn 10 20 10091 ÑVT: Trieäu USD Quaûn trò tính thanh khoaûn o Ngaân haøng maát ñi 10 trieäu USD vaø laø 10 trieäu USD döï tröõ o Döï tröõ baét buoäc: 10% cuûa 90 trieäu USD (= 9 trieäu USD) ⇒ Döï tröõ cuûa ngaân haøng vaãn dö 1 trieäu USD. Vaäy, neáu ngaân haøng coù thöøa döï tröõ, doøng tieàn ruùt ra khoâng laøm thay ñoåi caùc thaønh phaàn khaùc cuûa baûng keá toaùn ngaân haøng. Quaûn trò tính thanh khoaûn Cho vay theâm 10 trieäu USD thay vì giöõ 10 trieäu USD döï tröõ doâi dö. Taøi saûn Nguoàn voán Tieàn döï tröõ Tieàn göûi 100 Tieàn cho vay Voán chuû sôû höõu 10 Chöùng khoaùn 10 20 80 1 90 ÑVT: Trieäu USD Quaûn trò tính thanh khoaûn Khaùch haøng ruùt tieàn ra khoûi taøi khoaûn 10 trieäu USD. Taøi saûn Nguoàn voán Tieàn döï tröõ Tieàn göûi Tieàn cho vay 90 Voán chuû sôû höõu 10 Chöùng khoaùn 10 10010 900 ÑVT: Trieäu USD Quaûn trò tính thanh khoaûn o Ngaân haøng phaûi coù döï tröõ baét buoäc laø 10% cuûa 90 trieäu USD laø 9 trieäu USD, nhöng hieän taïi khoâng coù khoaûn döï tröõ naøo caû! o Ngaân haøng coù 4 löïa choïn sau: Quaûn trò tính thanh khoaûn 1. Vay caùc ngaân haøng khaùc treân thò tröôøng voán lieân ngaân haøng hay vay töø caùc coâng ty. Chi phí? Taøi saûn Nguoàn voán Tieàn döï tröõ Tieàn göûi 90 Tieàn cho vay 90 Vay töø ngaân haøng khaùc hay caùc coâng ty Chöùng khoaùn 10 Voán chuû sôû höõu 10 ÑVT: Trieäu USD 9 9 Quaûn trò tính thanh khoaûn 2. Baùn ñi moät soá chöùng khoaùn Chi phí: maát laõi suaát, chòu phí giao dòch Taøi saûn Nguoàn voán Tieàn döï tröõ Tieàn göûi 90 Tieàn cho vay 90 Vay chuû sôû höõu 10 Chöùng khoaùn ÑVT: Trieäu USD 10 009 1 Quaûn trò tính thanh khoaûn 3. Vay tröïc tieáp töø ngaân haøng trung öông thoâng qua coâng cuï chieát khaáu (chòu laõi vay, giaûm khaû naêng vay chieát khaáu veà sau) Taøi saûn Nguoàn voán Tieàn döï tröõ Tieàn göûi 90 Tieàn cho vay 90 Vay chieát khaáu töø ngaân haøng trung öông Chöùng khoaùn 10 Vay chuû sôû höõu 10 ÑVT: Trieäu USD 9 9 Quaûn trò tính thanh khoaûn 4. Giaûm khoaûn cho vay cuûa ngaân haøng (raát toán keùm) o Thu hoài nôï sôùm o Baùn khoaûn cho vay cho ngaân haøng khaùc Taøi saûn Nguoàn voán Tieàn döï tröõ Tieàn göûi 90 Tieàn cho vay Voán chuû sôû höõu 10 Chöùng khoaùn 10 90 00 81 9 Quaûn trò tính thanh khoaûn Döï tröõ doâi dö laø khoaûn baûo hieåm laïi caùc chi phí lieân quan ñeán doøng tieàn ruùt ra khoûi caùc taøi khoaûn. Chi phí lieân quan ñeán doøng tieàn ruùt ra naøy caøng lôùn thì ngaân haøng caøng muoán giöõ nhieàu döï tröõ doâi dö.  Chieán löôïc cô baûn quaûn trò taøi saûn:  Tìm kieám suaát sinh lôøi cao nhaát coù theå treân caùc khoaûn cho vay vaø chöùng khoaùn  Taïo tính thanh khoaûn baèng caùch giöõ caùc taøi saûn thanh khoaûn cao  Giaûm ruûi ro (ña daïng hoaù, nghieân cöùu kyõ: giaûm cheânh leäch thoâng tin, ruûi ro ñaïo ñöùc)  Xung ñoät:  Thanh khoaûn cao Lôïi nhuaän cao  Ruûi ro thaáp Lôïi nhuaän cao ⇒ Nhieäm vuï: toái öu hoaù Quaûn trò taøi saûn Cuï theå: o Tìm nhöõng ngöôøi vay traû laõi suaát cao vaø ít coù khaû naêng phaù saûn⇒ vai troø nhaân vieân tín duïng: quyeát ñònh ngöôøi vay coù tieàm naêng, coù ruûi ro tín duïng vaø coù khaû naêng traû voán vaø laõi ñuùng haïn hay khoâng. o Mua caùc chöùng khoaùn vôùi suaát sinh lôøi cao, ruûi ro thaáp o Giaûm ruûi ro baèng caùch ña daïng hoùa Quaûn trò taøi saûn  Quaûn trò tính thanh khoaûn cuûa taøi saûn, ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu döï tröõ baét buoäc maø khoâng toán keùm nhieàu chi phí:  giöõ caùc chöùng khoaùn thanh khoaûn cao duø coù suaát sinh lôøi thaáp hôn  quyeát ñònh caàn bao nhieâu döï tröõ doâi dö ñeå traùnh toán keùm chi phí cho caùc doøng tieàn ruùt ra töø caùc taøi khoaûn nôï  giöõ traùi phieáu hay chöùng khoaùn chính phuû (tính thanh khoaûn cao) phoøng ngöøa tröôøng hôïp neáu ngaân haøng caàn chuyeån ra tieàn maët: nhanh choùng, chi phí cuõng khoâng quaù lôùn. Quaûn trò taøi saûn  Ngaân haøng khai thaùc ñaêïc ñieåm cuûa caùc nghóa vuï nôï trong baûng CÑKT ñeå cung caáp döï tröõ vaø tính thanh khoaûn cuûa taøi saûn:  Söï môû roäng thò tröôøng nôï qua ñeâm  Söï phaùt trieån caùc coâng cuï taøi chính môùi. Ví duï taøi khoaûn thanh toaùn theo thoaû thuaän cho pheùp caùc ngaân haøng huy ñoäng voán nhanh choùng do haáp daãn ñöôïc khaùch haøng.  Khi coù theå huy ñoäng nghóa vuï nhanh vôùi chi phí thaáp ñeå ñaûm baûo döï tröõ baét buoäc (qua TT lieân ngaân haøng) ⇒ ngaân haøng coù theå chuù troïng tìm cô hoäi ñaàu tö toát vaø huy ñoäng voán baèng caùc coâng cuï daøi haïn hôn: chöùng chæ tieàn göûi, vay ngaân haøng vaø toå chöùc khaùc Quaûn trò nghóa vuï Söï caàn thieát: 1. Voán chủ sở hữu giuùp ngaên ngöøa söï phaù saûn cuûa ngaân haøng:  laø tình theá ngaân haøng khoâng theå ñaùp öùng nghóa vuï chi traû cho caùc chuû nôï  vaø töø ñoù caùc khaùch haøng, ngöôøi ñi vay cuõng khoâng muoán tieáp tuïc laøm aên vôùi ngaân haøng nöõa. 2. Quy moâ voán taùc ñoäng leân thu nhaäp cuûa caùc chuû sôû höõu (caùc coå ñoâng) cuûa ngaân haøng. 3. Ngaân haøng buoäc phaûi coù voán toái thieåu baét buoäc theo caùc quy ñònh veà hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng. Quaûn trò tính phuø hôïp cuûa voán Quaûn trò tính phuø hôïp cuûa voán 1. Ngaân haøng coù voán CSH nhieàu vaø voán CSH ít: ngaân haøng nhieàu voán CSH khoù rôi vaøo tình traïng phaù saûn hôn neáu cuøng chòu moät ruûi ro (khoaûn loã). Ngân hàng vốn CSH nhiều Ngân hàng vốn CSH ít Taøi saûn Nguồn vốnï Taøi saûn Nguồn vốn Dự trữ 10 Cho vay 90 Tiền gửi 90 Vốn CSH 10 Dự trữ 10 Cho vay 90 Tiền gửi 96 Vốn CSH 4 ÑVT: Ngaøn tyû ñoàng Quaûn trò tính phuø hôïp cuûa voán Ngân hàng vốn CSH nhiều Ngân hàng vốn CSH ít Taøi saûn Nguồn vốnï Taøi saûn Nguồn vốn Dự trữ 10 Cho vay 85 Tiền gửi 90 Vốn CSH 5 Dự trữ 10 Cho vay 85 Tiền gửi 96 Vốn CSH -1 ÑVT: Ngaøn tỷ ñoàng 2. Quy moâ voán ngaân haøng vaø suaát sinh lôøi cuûa coå ñoâng ROE = ROA x EM  EM (Equity Multiplier) – soá nhaân voán chuû sôû höõu  Vôùi suaát sinh lôøi treân taøi saûn ñöôïc ñònh tröôùc, quy moâ voán coå ñoâng caøng nhoû⇒ suaát sinh lôøi caøng lôùn ⇒ xung ñoät vôùi khaû naêng phaù saûn. Quaûn trò tính phuø hôïp cuûa voán  Ñònh nghóa: ruûi ro tín duïng laø khaû naêng ngöôøi ñi vay khoâng coù khaû naêng (hay khoâng coù yù ñònh) chi traû voán vaø laõi cho ngöôøi cho vay.  Nguyeân taéc:  Giaûm ruûi ro löïa choïn nghòch: löïa choïn khaùch haøng toát ñeå cho vay  Giaûm ruûi ro ñaïo ñöùc: ngaên ngöøa ngöôøi ñi vay tham gia vaøo hoaït ñoäng maïo hieåm. Quaûn trò ruûi ro tín duïng  Noã löïc cuûa caùc ngaân haøng giaûi quyeát vaán ñeà treân chính laø cô sôû giaûi thích cho caùc nguyeân taéc quaûn trò ruûi ro tín duïng:  Saøng loïc vaø giaùm saùt  Quan heä khaùch haøng laâu daøi  Caùc cam keát cho vay  Theá chaáp vaø soá dö buø  Haïn cheá tín duïng. Quaûn trò ruûi ro tín duïng  Saøng loïc vaø giaùm saùt  Saøng loïc: giaûm löïa choïn nghòch  Tìm caùch phaân loaïi xaùc ñònh khaû naêng traû nôï, thanh toaùn cuûa khaùch haøng: thoâng tin caù nhaân (vieäc laøm, thu nhaäp), taøi saûn hieän coù, lyù lòch veà tín duïng, keá hoaïch kinh doanh, ñieàu tra doanh nghieäp, yeâu caàu baûo laõnh  Chuyeân moân hoùa  Lónh vöïc hoaït ñoäng: ngaønh ngheà  Ñaëc ñieåm ñòa lyù: thuaän lôïi cho thu thaäp thoâng tin  Ñoái töôïng: caù nhaân, doanh nghieäp  Giaùm saùt: theo doõi vaø giaùm saùt vieäc thöïc hieän Quaûn trò ruûi ro tín duïng  Quan heä khaùch haøng laâu daøi:  Bieát roõ khaùch haøng hôn  Giuùp ngaân haøng traùnh maát nhieàu chi phí veà thaåm ñònh, thôøi gian  Coù lôïi cho 2 beân  Baûo ñaûm cho vay  Khi baûo ñaûm cho coâng ty ⇒ yeâu caàu coâng ty baùo caùo veà hoaït ñoäng ⇒ giaûm chi phí saøng loïc thoâng tin veà sau cho ngaân haøng. Quaûn trò ruûi ro tín duïng  Theá chaáp:  Giaûm ruûi ro ñaïo ñöùc  Soá dö buø trong taøi khoaûn:  Yeâu caàu duy trì moät soá dö naøo ñoù:  Giaûm ruûi ro ñaïo ñöùc (nhö taøi saûn theá chaáp)  Coù theâm thoâng tin veà hoaït ñoäng cuûa khaùch haøng Quaûn trò ruûi ro tín duïng  Ñaëc ñieåm cuûa ngaân haøng:  Kieám lôøi töø caùc ñaëc ñieåm khaùc nhau (suaát sinh lôøi, tính thanh khoaûn) cuûa nghóa vuï vaø taøi saûn  Söï bieán ñoäng khaùc nhau khi laõi suaát thay ñoåi cuûa taøi saûn vaø nghóa vuï cuûa ngaân haøng gaây ra ruûi ro laõi suaát cho ngaân haøng  Neáu ngaân haøng coù nghóa vuï laõi suaát nhaïy caûm nhieàu hôn taøi saûn laõi suaát nhaïy caûm, tæ leä laõi suaát taêng seõ laøm giaûm lôïi nhuaän ngaân haøng vaø tæ leä laõi suaát giaûm seõ taêng lôïi nhuaän ngaân haøng. Quaûn trò ruûi ro laõi suaát  Ñònh nghóa:  Laø nhöõng thu nhaäp cuûa ngaân haøng khoâng sinh ra töø caùc taøi saûn coù trong baûng caân ñoái keá toaùn.  Thu töø phí, dòch vuï:  Giao dòch kinh doanh caùc coâng cuï taøi chính vaø taïo thu nhaäp töø caùc khoaûn phí vaø baùn nôï.  Caùc hình thöùc  Baùn nôï (loan sales)  Coøn ñöôïc goïi laø söï tham gia cho vay laàn hai - secondary loan participation - bao goàm caùc hôïp ñoàng baùn taát caû hay moät phaàn cuûa doøng tieàn thu ñöôïc töø moät khoaûn cho vay cuï theå vaø do ñoù taùch khoaûn cho vay ra khoûi baûng keát toaùn ngaân haøng. Hoaït ñoäng ngoaïi baûng