Bài giảng Phương pháp dạy học môn khoa học ở tiểu học

Truong CDSP Nha Trang Th.s Nguyen Van Hieu 1 BÀI GIẢNG PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC Ở TIỂU HỌC Th.s Nguyễn Văn Hiểu Truong CDSP Nha Trang Th.s Nguyen Van Hieu 2 A. MỤC TIÊU - Học xong môđun này SV có đƣợc: 1.Kiến thức: - Nêu đƣợc một số PPDH môn Khoa học nhằm phát huy tính tích cực của HS và dấu hiệu đặc trƣng cơ bản - Phân tích đƣợc những đặc trƣng, yêu cầu cơ bản của PP quan sát và PP thí nghiệm 2. Kĩ năng - Lập kế hoạch bài học (2 bài) theo hƣớng phát huy tính tích cực của HS - Dạy thử các bài đã lập kế hoạch Truong CDSP Nha Trang Th.s Nguyen Van Hieu 3 3. Thái độ Có ý thức vận dụng các phƣơng pháp dạy học theo hƣớng phát huy tính tích cực của HS trong dạy học môn Khoa học B. NỘI DUNG I. MỘT SỐ PPDH MÔN KHOA HỌC Ở TIỂU HỌC -Có thể áp dung nhiều PP khác nhau: Chia thành các hoạt động theo từng nội dung để áp dụng PPDH cho thích hợp Hoạt động 1: - Tìm hiểu một số PPDH môn Khoa học theo hướng tích cực Thực hiện các công việc sau theo cá nhân: -Dạy học phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh: + Bồi dƣỡng PP tự học + Rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn + Tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui hứng thú học tập cho HS -Những đặc trƣng của dạy học tích cực + Dạy học thông qua tổ chức các hoạt động của HS + Chú trọng rèn luyện PP tự học + Tăng cƣờng học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác. + Kết hợp đánh giá của GV với tự đánh giá của HS Truong CDSP Nha Trang Th.s Nguyen Van Hieu 5 a. Làm các bài tập sau: - Nêu định hƣớng đổi mới PPDH môn khoa học - Nêu một số PPDH có thể sử dụng để dạy môn khoa học (ghi vấn tắt những dấu hiệu đặc trƣng cơ bản của một số PPDH) Phƣơng pháp dạy học Dấu hiệu đặc trƣng cơ bản Phƣơng pháp quan sát HS phải sử dụng các giác quan để thu thập thông tin và xử lí thông tin Phƣơng pháp thí nghiệm HS phải tác động lên sự vật và đối tƣợng nghiên cứu Phƣơng pháp thảo luận PP DH giải quyết vấn đề Xây dựng bài toán nhận thức, tạo ra tình huống có vấn đề, giải quyết vấn đề đặt ra, Truong CDSP Nha Trang Th.s Nguyen Van Hieu 6 b. Thảo luận với đồng nghiệp về kết quả chuẩn bị Hoạt động 2: Tìm hiểu PP quan sát và PP thí nghiệm sử dụng trong dạy học môn khoa học ở Tiểu học Thực hiện các công việc sau: a. Tại sao PP quan sát và PP thí nghiệm lại đóng vai trò quan trọng trong dạy học môn Khoa học. + SV trả lời các câu hỏi theo sự nhận thức của mình. Truong CDSP Nha Trang Th.s Nguyen Van Hieu 7 c. Xem băng hình về sử dụng PP thí nghiệm, PP quan sát, PP thực hành hai bài dạy: “Nƣớc có tính chất gì”, “Ăn uống khi bị bệnh” (trích đoạn chống mất nƣớc khi tiêu chảy), môn khoa học lớp 4. Ghi lại ý kiến cá nhân về vấn đề sau: + Cách GV giao việc, hƣớng dẫn cho HS + HS có nắm vững đƣợc mục đích, yêu cầu khi tiến hành thí nghiệm không? + HS có đƣợc trình bày, thảo luận kết quả thí nghiệm không? + Sự tham gia của các thành viên trong nhóm nhƣ thế nào? Truong CDSP Nha Trang Th.s Nguyen Van Hieu 8 4. Thảo luận với đồng nghiệp về những vấn đề trên. + Những kĩ thuật cần thiết của GV và điều kiện thành công của PP quan sát và PP thí nghiệm. + Đối chiếu với thực tế bản thân mình. Phiếu học tập: Ví dụ: Nêu một số phƣơng án tiến hành thí nghiệm bài “Không khí cần cho sự cháy”. a. GV thông báo kết quả “nến cháy trong cốc nhỏ sẽ tắt trƣớc, nến cháy trong cốc lớn sẽ tắt sau”. - Yêu cầu HS làm thí nghiệm để kiểm tra xem có đúng nhƣ vậy không. Truong CDSP Nha Trang Th.s Nguyen Van Hieu 9 b. GV hƣớng dẫn HS từng bƣớc làm thí nghiệm, sau đó yêu cầu HS nêu kết quả quan sát đƣợc. c. GV nêu tình huống thí nghiệm, yêu cầu HS (dựa vào kiến thức đã học trƣớc đó): + Dự đoán kết quả và giải thích lí do đƣa ra dự đoán nhƣ vậy. + Sau cho HS tiến hành thí nghiệm d. GV đƣa ra tình huống thực (chẳng hạn đun bếp lò), cho HS thảo luận về lí do phải quạt khi đun. Sau đó tiến hành nhƣ phuơng án c. Truong CDSP Nha Trang Th.s Nguyen Van Hieu 10 - Khi thực hiện thí nghiệm này, HS đã phải thực hiện quan sát gì? Và từ kết quả quan sát rút ra kết luận nhƣ thế nào? - Anh chị thấy những phƣơng án nào phát huy tính tích cực của HS hơn? Vì sao? - Có những khó khăn gì khi tiến hành theo phƣơng án đó không? - Anh chị có thể tiến hành nhƣ thế nào? Để giải quyết những khó khăn đó II. THÔNG TIN PHẢN HỒI CHO NỘI DUNG I II.1. Một số PPDH môn Khoa học ở Tiểu học - PPDH môn Khoa học ở Tiểu học cần: Truong CDSP Nha Trang Th.s Nguyen Van Hieu 11 + Phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS + Giảm sự quyết định và can thiệp của GV đối với HS + Tăng cƣờng sự tham gia của HS vào các hoạt động tìm tòi, phát hiện ra kiến thức mới + Có thể lựa chọn, phối hợp các PPDH với nhau: nhƣ trình bày với sự tham gia tích cực của HS, hỏi đáp, thảo luận, trò chơi, đóng vai, động não, quan sát, thí nghiệm, thực hành, - Những dấu hiệu đặc trƣng cơ bản của một số PPDH môn Khoa học ở Tiểu học Truong CDSP Nha Trang Th.s Nguyen Van Hieu 12 PPDH DẤU HIỆU ĐẶC TRƢNG CƠ BẢN CỦA CÁC PPDH Phƣơng pháp quan sát -HS sử dụng các giác quan để thu thập thông tin. - HS phải xử lí thông tin đã tìm đƣợc (đối chiếu, so sánh, phân tích, tổng hợp,) để rút ra kết luận Phƣơng pháp thí nghệm - HS phải tác động lên sự vật, hiện tƣợng cần nghiên cứu. Quan sát các hiện tƣợng xảy ra trong thí nghiệm, HS thiết lập các mối quan hệ, giải thích các kết quả thí nghiệm để rút ra kết luận Trò chơi học tập - Có tính thi đua giữa các cá nhân, nhóm, tổ. Có luật chơi. Có nội dung gắn với nội dung học tập Dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ -HS làm việc hợp tác trong nhóm để giải quyết nhiệm vụ học tập đƣợc giao. Mọi thành viên trong nhóm đều phải tham gia tích cực trong việc thực hiện nhiệm vụ đƣợc nhóm phân công, trong thảo luận nhóm Truong CDSP Nha Trang Th.s Nguyen Van Hieu 13 II.2. Phƣơng pháp quan sát và thí nghiệm II.2.1. Quan sát thí nghiệm đóng vai trò quan trọng trong dạy học môn khoa học vì: - Giúp HS có kinh nghiệm trực tiếp: + Về thế giới tự nhiên + Đối tƣợng nghiên cứu của môn khoa học - Phƣơng pháp trực quan: + Cụ thể, phù hợp với trình độ nhận thức của HS tiểu học - Kích thích hứng thú học tập của HS - Tạo điều kiện hình thành, phát triển các kĩ năng nhƣ quan sát, dự đoán, giải thích, -Giúp HS nắm vững kiến thức Truong CDSP Nha Trang Th.s Nguyen Van Hieu 14 II.2.2. Phƣơng pháp quan sát đã đƣợc sử dụng trong dạy học môn TN – XH và tiếp tục là PP quan trọng trong DH môn Khoa học lớp 4, 5. Môn Khoa học này đòi hỏi yêu cầu cao hơn về kĩ năng quan sát nhƣ: + Độ tinh tế + Tính chính xác khoa học + Biết phân tích thông tin thu thập đƣợc từ quan sát Một số lƣu ý khi tổ chức cho HS quan sát: + HS cần nắm đƣợc mục đích của việc quan sát trƣớc khi tiến hành quan sát Truong CDSP Nha Trang Th.s Nguyen Van Hieu 15 + HS cần phải xử lí thông tin đã thu thập đƣợc để rút ra kết luận (tránh tình trạng HS không rõ mình cần quan sát cái gì, kết quả quan sát đó liên hệ gì đến kiến thức khoa học ở bài học). + GV cần chú trọng hƣớng dẫn HS biết cách quan sát để tìm tòi phát hiện ra những kiến thức mới, đƣa ra những thắc mắc, những câu hỏi cần phải giải đáp trả lời, - Phƣơng pháp quan sát thƣờng đƣợc phối hợp sử dụng với PP hỏi – đáp, thảo luận và có thể quan sát cá nhân, theo nhóm nhỏ, hoặc cả lớp. Truong CDSP Nha Trang Th.s Nguyen Van Hieu 16 - Đối tƣợng quan sát có thể là tranh, ảnh, sơ đồ, mô hình, mẫu vật thật, các hiện tƣợng, quá trình xảy ra trong tự nhiên, trong thí nghiệm. II.2.3. Các thí nghiệm ở tiểu học ở mức độ đơn giản - Chỉ xét sự phụ thuộc của hiện tƣợng cần nghiên cứu khi một yếu tố biến đổi - Chỉ xét định tính - Các dụng cụ và việc bố trí lắp đặt, thao tác đơn giản - Một số lƣu ý khi tổ chức cho HS làm thí nghiệm. -HS cần nắm đƣợc mục đích của thí nghiệm trƣớc khi tiến hành Truong CDSP Nha Trang Th.s Nguyen Van Hieu 17 -HS cần đƣợc tạo cơ hội đƣa ra dự đoán, trình bày, thảo luận, giải thích kết quả quan sát đƣợc (tránh tình trạng HS không rõ mình là thí nghiệm với mục đích gì và kết quả thí nghiệm có liên hệ gì tới kiến thức khoa học ở bài học không) - HS chỉ làm một cách máy móc theo các bƣớc mà GV chỉ ra. - Xem thêm phần thông tin phản hồi cho hoạt động 1. II.2.4. Đánh giá các phƣơng án tiến hành thí nghiệm Bài: “ Không khí cần cho sự cháy”. - Phƣơng án a: - HS thực hiện thí nghiệm nhƣng Truong CDSP Nha Trang Th.s Nguyen Van Hieu 18 chỉ để chứng minh kiến thức đã đƣợc cung cấp bởi GV -Phƣơng án b: HS tiến hành thí nghiệm nhƣng không có mục đích rõ ràng, mà chỉ máy móc làm theo từng bƣớc GV chỉ ra → hạn chế tới hứng thú của HS cũng nhƣ tới sự gắn kết giữa thí nghiệm với kiến thức khoa học cần nghiên cứu - Phƣơng án c, d: HS vận dụng hiểu biết đã có để đƣa ra dự đoán + Tiến hành thí nghiệm để kiểm tra dự doán + HS nắm đƣợc mục đích của thí nghiệm, thấy Truong CDSP Nha Trang Th.s Nguyen Van Hieu 19 đƣợc sự gắn bó của thí nghiệm với kiến thức khoa học - Nhƣ vậy thực hiện theo các phƣơng c, d tích cực hơn là theo các phƣơng án a, b. Cần đƣa ra tình huống thực khởi đầu ở phƣơng án d, góp phần kích thích hứng thú nhận thức của HS. NỘI DUNG -2: THIẾT KẾ BÀI DẠY MÔN KHOA HỌC THEO HƢỚNG PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH VÀ TIẾN HÀNH DẠY THỬ Hoạt động 1: Thiết kế một bài dạy môn Khoa học Truong CDSP Nha Trang Th.s Nguyen Van Hieu 20 1. Trao đổi với đồng nghiệp: Quan niệm trƣớc kia về việc soạn giáo án, quan niệm hiện nay về lập kế hoạch dạy học theo hƣớng phát huy tính tich cực của HS 2. Chuẩn bị kế hoạch bài học của một bài cụ thể Hoạt động 2: Dạy thử trong nhóm. Đánh giá và rút kinh nghiệm • Dạy thử kế hoạch bài học đã thiết kế • Dự giờ của đồng nghiệp • Cùng với đồng nghiệp trao đổi rút kinh nghiệm Truong CDSP Nha Trang Th.s Nguyen Van Hieu 21 III. THÔNG TIN PHẢN HỒI CHO NỘI DUNG 2 -Lấp kế hoạch dạy học theo hƣớng lấy HS làm trung tâm Lập kế hoạch dạy học theo hƣớng lấy GV làm trung tâm Lập kế hoạch dạy học theo hƣớng lấy HS làm trung tâm - Những dự kiến của GV + Tập trung chủ yêú vào các hoạt động chính của GV + Ngƣời dạy phải nói gì, làm gì? -Những dự kiến của GV + Tập trung chủ yêú vào các hoạt động của HS và cách tổ chức cho HS hoạt động + HS phải tham gia các hoạt động học tập nào. Cách tổ chức nhƣ thế nào - GV chủ yếu dự kiến các hoạt động của mình sao cho theo trình tự hợp lí - GV phải dự kiến diễn biến các hoạt động của HS, những khả năng phản hồi từ phía HS, vốn hiểu biết, kinh nghiệm của HS, - Dự kiến các giải pháp tƣơng ứng thích hợp Truong CDSP Nha Trang Th.s Nguyen Van Hieu 22 IV. CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP ĐÁNH GIÁ 1. Nêu những kinh nghiệm để sử dụng có hiệu quả PP quan sát; PP thí nghiệm 2. Nêu kinh nghiêm lập kế hoạch bài học nhằm phát huy tính tích cực của HS 3. Đánh giá sau khi dạy thử Tiêu chí Rất tốt Tốt Đạt Chƣa đạt Chuẩn bị phƣơng tiện dạy học Sử dụng phƣơng tiện dạy học Vận dụng các PPDH HS tích cực trong học tập Truong CDSP Nha Trang Th.s Nguyen Van Hieu 23 V. THÔNG TIN PHẢN HỒI CHO PHẦN CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP ĐÁNH GIÁ SV xem thông tin phản hồi cho nội dung 2 C. KẾ HOẠCH BÀI HỌC PHẦN HÓA HỌC TRONG MÔN KHOA HỌC Ở TIỂU HỌC Bài: SỰ BIẾN ĐỔI HÓA HỌC CỦA CHẤT (Sách khoa học lớp 5) I. MỤC TIÊU: 1. Kiến thức - Hiểu đƣợc thế nào là sự biến đổi hóa học của chất. Truong CDSP Nha Trang Th.s Nguyen Van Hieu 24 - Vài trò của nhiệt và ánh sáng trong biến đổi hóa học. - Biết phân biệt biến đổi hóa học và biến đổi vật lí mức độ đơn giản 2. Kĩ năng - Làm đƣợc các thí nghiệm đơn giản về sự biến đổi chất - Biết quan sát, mô tả hiện tƣợng, so sánh để rút ra kết luận - Biết vận dụng liên hệ thực tế 3. Thái độ - Hứng thú, tích cực tham gia làm các thí nghiệm khám phá khoa học Truong CDSP Nha Trang Th.s Nguyen Van Hieu 25 II. CÔNG TÁC CHUẨN BỊ 1. Đồ dùng dạy học - Học sinh: + Hóa chất: Cát, đƣờng, vôi sống nƣớc + Dụng cụ: Cốc, thìa, đèn cồn, kẹp gỗ, ống nghiệm, đĩa sứ, giấy lọc, giấy A3, bút dạ màu Giáo viên: + Sơ đồ chƣng cất nƣớc, đƣờng, tranh vẽ lò nung vôi thủ công, phiếu học tập, 2. Phƣơng pháp dạy học Phƣơng pháp thí nghiệm, phƣơng pháp quan sát, phƣơng pháp hỏi đáp gợi mở, phƣơng pháp nêu và giải quyết vấn đề, Truong CDSP Nha Trang Th.s Nguyen Van Hieu 26 III. CÁC HOẠT ĐỘNG DẠY – HỌC Hoạt động 1: Học sinh nghiên cứu sự biến đổi hóa học của chất Hoạt động của GV Hoạt động của HS IV. HƢỚNG DẪN BÀI TẬP DẶN DÕ HS - HS chuẩn bị bài tiếp theo V. RÖT KINH NGHIỆM BÀI DẠY