Bài giảng Tài chính phát triển - Bài 4 Áp chế tài chính và quản lý vĩ mô

Development Finance Nguyen Trong Hoai 1 Áp chế tài chính và quản lý vĩ mô Tài chính phát triển Học kỳ xuân 2006 Can thiệp của nhà nước vào hệ thống tài chính „ Tại sao nhà nước can thiệp vào hệ thống tài chính „ Thị trường tài chính vào những năm 1950-80 „ Kém phát trển và Công cụ tài chính không đa dạng „ Hệ thống tài chính không hỗ trợ được cho quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa nền kinh tế. „ Chính phủ tham gia khắc phục thất bại thị trường trong quá trình phát triển „ “Áp chế” về mặt tài chính khi chính phủ đánh thuế hay can thiệp từ đó làm biến dạng thị trường tài chính nội địa. (Theo Shaw và McKinnon 1973). „ Ai mạnh nhất trong hệ thống tài chính bị áp chế? Development Finance Nguyen Trong Hoai 2 Các công cụ áp chế tài chính (Financial repression) „ Tỷ lệ dự trữ bắt buộc ở mức cao „ Ổn định/an tòan cho hệ thống ngân hàng. „ Huy động vốn cho chính phủ thông qua hệ thống ngân hàng. „ Kiểm soát lãi suất „ Trần lãi suất tiền gửi danh nghĩa „ Trần lãi suất cho vay danh nghĩa „ Trần lãi suất tiền gửi và cho vay danh nghĩa „ Tín dụng chỉ định „ Chương trình cho vay bắt buộc. „ Ưu đãi hay trợ giá về lãi suất, bảo lãnh. Tỉ lệ dự trữ hiệu dụng 70-80 33,436,232,534,732,728,420,430,228,334,4Brazil 45,252,248,634,331,529,329,732,330,433,1Côlômbi 51,450,550,052,531,279,265,850,647,820,7Mexico 11,915,329,537,234,535,933,234,930,932,5Uruguay 28,233,141,354,360,735,937,255,857,152,0Chilê 2,85,45,46,68,46,97,29,66,15,3Anh 8,710,510,510,210,810,111,812,312,510,3Tây Đức 4,65,25,45,25,36,76,66,66,77,8Mỹ 1980197919781978197619751974197319721971 Development Finance Nguyen Trong Hoai 3 Hệ thống tài chính bị áp chế Ngân hàng trung ương Cho vay tự do với lãi suất bị kiểm soát Ngân hàng thương mại Ngân hàng phát triển Bộ tài chính Các dự án đầu tư Cho vay theo chỉ đạo Dự trữ bắt buộc Tiền gửi Tiền phát hành Nguồn: Lấy từ McKinnon 1993, Ch. 4. Áp chế tài chính: trần lãi suất Laõi suaát thöïc F r3 r0 re E S0 Tieát kieäm, ñaàu tö I F I0 Ie Development Finance Nguyen Trong Hoai 4 Lãi suất, lạm phát và dự trữ „ id và il là lãi suất tiền gửi và lãi suất cho vay danh nghĩa. „ rd và rl là lãi suất tiền gửi và lãi suất cho vay thực. „ π là lạm phát. „ Ta có: id = rd + π il = rl + π Hệ quả từ tỷ lệ dự trữ bắt buộc (k) „ D là tổng giá trị tiền gửi „ L là tổng giá trị tiền cho vay „ Qui mô dự trữ bắt buộc: kD „ Tiền cho vay: D – kD = (1 – k)D „ Ta có: (1 – k)D = L D* id = L* iL Development Finance Nguyen Trong Hoai 5 Hệ quả tỷ lệ dự trữ bắt buộc cao „ Các lựa chọn của ngân hàng khi k tăng. „ Các lựa chọn của ngân hàng khi lạm phát tăng „ Lãi suất thực âm cho các khoản tiền gởi. ),( 11 ++ =−+−=−=− π π kf k k k kriirr ddldl Tác động của áp chế tài chính (McKinnon & Shaw 1973) „ Cản trở phát triển hệ thống tài chính theo chiều sâu. „ Lãi suất thấp đã không làm tăng được vốn đầu tư như dự kiến vì khả năng huy động tiết kiệm bị hạn chế. „ Phân bổ vốn không hiệu quả „ Các nhà đầu tư phải dựa nhiều hơn vào vốn tự có. „ Bất bình đẳng trong quan hệ tín dụng. „ Các tác động của áp chế tài chính đưa ra một yêu cầu cho các nước đang phát triển: từ bỏ cơ chế này? Development Finance Nguyen Trong Hoai 6 Các gợi ý chính sách „ Hệ thống tài chính cần phải được tự do hóa hòan tòan? „ Có nên thực hiện áp chế tài chính ở mức độ vừa phải ? „ Kiềm chế tài chính (financial restraint) để kiểm soát thông tin bất cân xứng? Kiềm chế tài chính của chính phủ tại Đông Á Cho đến đầu thập niên 1990 Development Finance Nguyen Trong Hoai 7 Giữ ổn định kinh tế và duy trì mức thâm hụt ngân sách thấp „ Caùc chính saùch kinh teá vó moâ taïi Ñoâng AÙ oån ñònh hôn nhieàu so vôùi haàu heát caùc nöôùc ñang phaùt trieån khaùc. „ Xu theá duy trì möùc thaâm huït nhoû hay thaëng dö lôùn ôû Ñoâng AÙ ñaõ goùp phaàn oån ñònh kinh teá vó moâ. „ Taùc ñoäng tích cöïc tôùi tieát kieäm „ Taát caû caùc nöôùc Ñoâng AÙ ñaõ kieân ñònh duy trì möùc tieát kieäm nhaø nöôùc cao cuõng nhö tieát kieäm tö nhaân ngaøy caøng gia taêng, Cân đối ngân sách nhà nước (% GDP) Nguoàn: WB, “World Development Indicators 2002” ADB (1999) và CSDL của ADB. 1993 1994 1995 1996 Hàn Quốc 0.61 0.30 0.27 0.10 Thái Lan 2.09 1.85 2.94 2.34 Malaysia 1.21 4.25 2.24 2.02 Indonesia 0.61 0.94 2.22 1.16 Philippines -1.48 0.96 0.58 0.29 Singapore 15.72 16.25 14.65 10.58 Đài Loan -3.92 -1.73 -1.09 -1.32 Trung Quốc -2.04 -1.85 -1.75 -1.59 Development Finance Nguyen Trong Hoai 8 Tỷ lệ tiết kiệm -5 0 5 10 15 20 25 30 Mehico 1980-87 1985-87 Ghana 1980-86 1985-87 Colombia 1980-84 1985-87 Chile 1980-84 1986-87 Brazil 1980-85 1986-87 Argentina 1980-85 1986-87 Thaùi Lan 1980-85 1981-90 Singapore 1974-80 1981-90 Malaysia 1961-80 1981-88 Nhaät Baûn 1955-80 Indonesia 1981-88 Tyû leä phaàn traêm cuûa GDP Tieát kieäm nhaø nöôùc Tieát kieäm tö nhaân Nguồn: J. E. Stiglitz & M. Uy Kiềm chế tài chính -60 -40 -20 0 20 40 60 80 100 Nigeria Meâhicoâ Ghana Chile Bolivia Argentina Hoa Kyø Anh Thuïy Ñieån Ñöùc Phaùp Thaùi Lan Ñaøi Loan Singapore Malaysia Haøn Quoác Nhaät Baûn Indonesia Hoàng Koâng Tyû leä phaàn traêm Möùc trung bình Ñoä leäch chuaån Nguồn: IMF 1995. Lãi suất tiền gửi thực 1978-1991 Development Finance Nguyen Trong Hoai 9 Tác động của kiềm chế tài chính „ Làm tăng tiết kiệm „ Khắc phục vấn đề lựa chọn bất lợi trong danh mục cho vay của ngân hàng „ Tạo giá trị thặng dư cho các doanh nghiệp vay được vốn Can thiệp của chính phủ trong phân bổ tín dụng „ Caùc nöôùc Ñoâng AÙ ñaõ taäp trung (höôùng) tín duïng theo caùc möùc ñoä khaùc nhau ñeå hoã trôï cho „ caùc chính saùch coâng nghieäp (caùc coâng ty, taäp ñoaøn, ngaønh coâng nghieäp vaø hoaït ñoäng öu tieân nhö xuaát khaåu hay caùc döï aùn coâng ngheä cao) hay „ moät soá muïc tieâu xaõ hoäi (noâng daân , caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû, hay moät nhoùm daân toäc thieåu soá cuï theå). „ Hình thành mối quan hệ tay ba giữa chính phủ - ngân hàng chuyên doanh – doanh nghiệp: chính sách công nghiệp hay trục lợi ? Development Finance Nguyen Trong Hoai 10 Tín dụng chỉ định: Nhật Bản và Hàn Quốc „ 1950s: 1/3 toång döï nôï hệ thống ngân hàng cho vay ñaàu tö coâng nghieäp dưới dạng tín dụng chỉ định, nhö ñoùng taøu, ñieän, than, vaän taûi bieån, khai thaùc moû, maùy moùc thieát bò. „ Haøn Quoác trong thôøi kyø ñaåy maïnh phaùt trieån caùc ngaønh coâng nghieäp naëng vaø hoùa chaát trong thaäp nieân 1970 (HCI). „ Moät soá ngaønh coâng nghieäp cuûa Haøn Quoác, nhö theùp, ñieän töû, vaø xe khaùch, trôû thaønh nhöõng ngaønh xuaát khaåu haøng ñaàu trong thaäp nieân 1980. „ Nhưõng ngaønh khaùc trôû neân yeáu keùm veà taøi chính: tăng sự tập trung của cải vào caùc taäp ñoaøn vaø goùp phaàn laøm cho tyû leä nôï - voán coå phaàn cuûa caùc coâng ty taêng cao. Tyû leä nôï/voán coå phaàn cuûa khu vöïc coâng nghieäp cheá bieán Haøn Quoác (%) Nguoàn: Laáy töø Marcus Miller vaø Pongsak Luangaram (1998). 270 280 290 300 310 320 1993 1994 1995 1996 Development Finance Nguyen Trong Hoai 11 Tác động tích cực của sự can thiệp „ Phần lớn can thiệp vào khu vực tài chính của chính phủ các nước Đông Á là để sửa chữa các thất bại của thị trường. „ Các chính phủ Đông Á đã không thay thế thị trường mà sử dụng và định hướng thị trường. „ Các chương trình cho vay của chính phủ bổ sung cho hoạt động cho vay tư nhân. „ Ví dụ: tập đoàn Hyundai (Park và Chung Ju Yung) Tác động tiêu cực can thiệp tài chính „ Nhiều hoạt động cho vay không được dựa trên cơ sở hiệu quả tài chính. „ Bảo lãnh ngầm của chính phủ tạo ra vấn đề tâm lý ỷ lại nghiêm trọng. „ Can thiệp trong hệ thống tài chính gây ảnh hưởng đến cơ cấu doanh nghiệp. Ví dụ: Hình thành các tập đoàn khổng lồ, vay nợ cao và hướng về doanh thu thay vì lợi nhuận ở Hàn Quốc. Cơ cấu công nghiệp/tài chính của nền kinh tế Thái Lan được tập trung xung quanh một vài gia đình là chủ sở hữu ngân hàng và DN. Development Finance Nguyen Trong Hoai 12 Áp chế tài chính tại Việt Nam Trần lãi suất cho vay và trần lãi suất tiền gửi (1988<) Trần lãi suất cho vay và giới hạn chênh lệch lãi suất (1990 -1997) Trần lãi suất cho vay (1998-1999) Lãi suất cơ bản cộng biên độ (08/2000) Tự do hóa lãi suất (11/2001 – 2005) Lãi suất Lãi suất và chính sách lãi suất 0 2 4 6 8 10 12 14 16 06/98 12/98 06/99 12/99 06/00 12/00 06/01 12/01 06/02 Áp dụng lãi suất cơ bản Tự do hóa lãi suất USD Tự do hóa lãi suất VND Lãi suất tiền gửi VND (3 tháng) Lãi suất cho vay ngắn hạn VND Trần lãi suất cho vay ngắn hạn Lãi suất cơ bản cộng biên độ Lãi suất cơ bản Development Finance Nguyen Trong Hoai 13 Dự trữ bắt buộc 3% 5% 7% 10% 1995 1999 2000 2001 Tỷ lệ dự trữ bắt buộc tại Việt Nam thấp Công cụ điều hành chính sách tiền tệ nhiều hơn là công cụ áp chế tài chính Tỷ lệ dự trữ bắt buộc nội tệ Dự trữ bắt buộc Theo 796/QĐ-NHNN ngày 25/6/2004 , áp dụng từ 01/07/2004 0 %0 % 0 % 0 % TCTD có số dư tiền gửi phải tính dự trữ bắt buộc dưới 500 triệu đồng, Ngân hàng Chính sách xã hội 2 % 8 % 2 % 2 % NHTMCP nông thôn, ngân hàng hợp tác, Quỹ tín dụng nhân dân Trung ương 2 % 8 % 2 % 4 % Ngân hàng Nông nghiệp và Pháttriển nông thôn 2 % 8 % 2 % 5 % Các NHTM Nhà nước, NHTMCP đô thị, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, ngân hàng liên doanh, công ty tài chính, công ty cho thuê tài chính Từ 12-24 thángdưới 12 tháng Từ 12-24 tháng dưới 12 tháng Tiền gửi ngoại tệTiền gửi VND Loại TCTD Development Finance Nguyen Trong Hoai 14 Tín dụng chỉ định (%) 18,3 23,5 5,9 10,4 17,1 24,7 58,1 2001 16,8 26,7 6,4 11,0 17,7 21,4 56,5 2003 55,542,0Khu vực nhà nước 7,59,8Khác 20,730,4FDI 23,727,6Tư nhân và cá nhântrong nước 9,85,1DNNN 15,78,4Tín dụng chỉ định 22,518,7Ngân sách 19981995 Nguồn: Tổng cục Thống kê, “Niên giám thống kê VN 2001” và Thời báo Kinh tế Việt Nam, “Kinh tế 2003-2004: Việt Nam và Thế giới”, 2004. Tín dụng chỉ định „ Quỹ hỗ trợ phát triển „ Huy động, tiếp nhận, và quản lý các nguồn vốn hỗ trợ các dự án đầu tư ưu tiên „ Cho vay các dự án đầu tư „ Bảo lãnh và tái bảo lãnh cho các chủ đầu tư vay tín dụng „ Hỗ trợ lãi suất cho các dự án ưu tiên „ Quỹ phát triển ở địa phương „ Quỹ đầu tư phát triển đô thị và cơ sở hạ tầng TP.HCM (HIFU) Development Finance Nguyen Trong Hoai 15 Tín dụng chỉ định „ IMF(2003): DNNN vay 46,2% tổng vốn tín dụng. „ Ví dụ điển hình gần nhất: huy động vốn bằng trái phiếu chính phủ 750 triệu (Vinashin) „ Tỉ lệ nợ xấu của các ngân hàng: 9 Ngân hàng nhà nước: 4,7% 9 Susan Adam(giám đốc thường trú IMF) và Klaus Rohland (giám đốc Ngân hàng thế giới tại Việt nam):15-20% Áp chế tài chính và quản lý kinh tế vĩ mô Thuế đánh vào hệ thống tài chính Mục tiêu kiểm soát lạm phát Development Finance Nguyen Trong Hoai 16 Ba khối cơ bản của hệ thống tài chính „ Bộ tài chính ¾ Tổng hợp nguồn vốn cần thiết huy động để bù đắp thâm hụt ngân sách „ Ngân hàng trung ương ¾ Huy động vốn theo yêu cầu của BTC ¾ Hai công cụ: thuế lạm phát, và tỉ lệ dự trữ bắt buộc Ngân hàng thương mại ¾ Tạo ra diện thuế khi huy động tiền gởi ¾ Tiến hành cho vay để tự tồn tại Thu thuế từ hệ thống tài chính „ Diện thu thuế (tax base) ¾ Tiền mặt trong lưu thông ¾ Tiền gởi hệ thống ngân hàng thương mại Suất thuế (tax rate) ¾ Thuế lạm phát đánh vào người giữ tiền ¾ Thuế dự trữ bắt buộc đánh vào người gởi tiền Development Finance Nguyen Trong Hoai 17 Tầm quan trọng thuế đánh vào hệ thống „ Các nước kém phát triển ¾ Dự trữ bắt buộc chiếm vai trò quan trọng hơn so với thuế lạm phát ¾ Nguồn thu từ hệ thống tài chính cao gấp 4-5 lần so với các nước phát triển ¾ Ngân hàng chỉ định cho vay lãi suất thấp Các nước phát triển ¾ Tỉ lệ dự trữ bắt buộc trung bình 10% ¾ Ngân hàng ít chỉ định cho vay lãi suất thấp Suất thuế và hệ thống tài chính „ Suất thuế và phát triển hệ thống tài chính theo chiều sâu không nhất quán với nhau „ Định đề 1 (McKinnon, 1991) Suất thuế đánh vào hệ thống tài chính càng cao thì càng mở rộng khoảng cách giữa lãi suất thực của tín dụng và tiền gởi tiết kiệm ),( 11 ++ =−+−=−=− π π kf k k k kriirr ddldl Development Finance Nguyen Trong Hoai 18 Suất thuế và hệ thống tài chính „ Định đề 2 Suất thuế đánh vào hệ thống tài chính càng cao thì qui mô của hệ thống tài chính càng bị xói mòn ⎟⎠ ⎞⎜⎝ ⎛+⎟⎠ ⎞⎜⎝ ⎛=+= +−−− dd idicP D P C P M ,,2 ππ Ngân hàng trung ương sẽ làm gì? „ Bù đắp thâm hụt bằng cách tốt nhất vì thâm hụt ngân sách là điều đã rồi „ Tối thiểu hoá lạm phát trong quá trình bù đắp thâm hụt ngân sách „ Tự do điều chỉnh dự trữ bắt buộc mà không sợ có hiện tượng crowding out „ Có thể kiểm soát lãi suất nếu biện pháp này kiểm soát được lạm phát Development Finance Nguyen Trong Hoai 19 Diễn giải mô hình ( ) ⎥⎦ ⎤⎢⎣ ⎡ ++= +=+= += Δ+Δ=Δ Δ=Δ= −= P kD P C P Z kDCRCM Y Y P P M M P M M M P M P Z TGZ γπ γπμ Bài toán tối thiểu hoá lạm phát (1) „ F (tỉ lệ lạm phát) Î min (hàm mục tiêu) „ Ba điều kiện ràng buộc ( ) ( ) ( ) ( ) 01)3( )2( ,1,1)1( =−− ⎥⎦ ⎤⎢⎣ ⎡ ++= ⎟⎠ ⎞⎜⎝ ⎛−=⎟⎟⎠ ⎞ ⎜⎜⎝ ⎛=−= +−−+ dl dl iki P kD P C P Z idkih P Dk P L γπ ππ Development Finance Nguyen Trong Hoai 20 Bài toán tối thiểu hoá lạm phát (2) „ Điều kiện các biến ngoại sinh 9 Tỉ lệ tăng trưởng thực 9 Mức thâm hụt ngân sách chính phủ Mục tiêu tối thiểu hóa lạm phát Biến lựa chọn trong mô hình 9 Dự trữ bắt buộc tối thiểu hoá lạm phát Các hàm ý từ bài toán „ Mối quan hệ đánh đổi giữa tỉ lệ lạm phát và tỉ lệ dự trữ bắt buộc „ Thâm hụt chính phủ giảm xuống thì sẽ có sự kết hợp giảm lạm phát và giảm tỉ lệ dự trữ bắt buộc „ Phát triển hệ thống tài chính theo chiều sâu: ¾ Giảm thiểu các công cụ áp chế tài chính ¾ Giảm bớt thâm hụt ngân sách của chính phủ ¾ Và một lọat các chính sách khác liên quan đến tự do hóa tài chính