Bài giảng Thú y

- 0 - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TrƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM BÀI GIẢNG THÚ Y (Dùng cho ngành: NLKH, KN) Biªn so¹n : TS. Phan ThÞ Hång Phóc Biên soạn: TS. Phan Thị Hồng Phúc THÁI NGUYÊN, NĂM 2013 - 1 - Phần thứ nhất NHỮNG HIỂU BIẾT CƠ BẢN VỀ THUỐC, QUÁ TRÌNH BỆNH LÝ VÀ PHƯƠNG PHÁP CHẨN ĐOÁN THÔNG THƯỜNG Ở GIA SÚC Chương I NHỮNG HIỂU BIẾT CƠ BẢN VỀ BỆNH VÀ PHƯƠNG PHÁP CHẨN ĐOÁN BỆNH I. NHỮNG HIỂU BIẾT CƠ BẢN VỀ BỆNH 1.1. KHÁI NIỆM VỀ BỆNH Từ khi con người biết quan sát và tiến hành trị liệu các bệnh ở người và gia súc, quan niệm về bệnh đã được hình thành và thay đổi theo nhận thức của con người về thế giới xung quanh, đặc biệt là nhận thức về thế giới sinh vật và những hoạt động sống của chúng. Trong thời kỳ đầu lịch sử phát triển nhân loại, con người còn thiếu những hiểu biết về tự nhiên, khả năng đấu tranh và chiến thắng thiên nhiên còn rất yếu. Con người cảm thấy mình nhỏ bé và bất lực trước tự nhiên huyền bí, từ đó tin rằng mọi sự vật đều do trời sinh ra và chi phối. Trong thời kỳ này, người ta cho rằng bệnh tật là do quỷ thần gây ra, hoặc do trời trừng phạt. Từ quan niệm về bệnh mà nảy sinh cách trị bệnh là cúng bái, tế lễ... Trong thời cổ Trung Hoa, người ta cho rằng vạn vật đều do hai lực “âm, dương” và năm nguyên tố ngũ hành “Kim, mộc, thuỷ, hoả, thổ” sinh ra. Theo quan điểm này thì cơ thể khoẻ mạnh là do có sự cân bằng hoà hợp giữa các nguyên tố khác nhau, nếu cơ thể mất đi sự cân bằng hoà hợp đó thì sẽ phát sinh ra bệnh. Trong thời kỳ cổ đại Hy Lạp, Hypocratus (460-377 trước công nguyên) cho rằng, chức năng của cơ thể con người là do bốn chất dịch quyết định: máu đỏ do tim tiết ra và biểu hiện tình trạng nóng, máu đen ở lách biểu hiện tình trạng ẩm, mật vàng ở gan biểu hiện tình trạng khô và niêm dịch ở mão biểu hiện tình trạng lạnh. Huypocratus quan niệm rằng: Khi cơ thể khoẻ mạnh thì có sự cân bằng giữa bốn loại dịch đó, còn khi có sự mất cân bằng của các dịch thì cơ thể bị bệnh. Học thuyết này gọi là học thuyết thể dịch, mặc dù còn thô sơ nhưng quan điểm về bệnh đã mang tính duy vật biện chứng. Trong thời trung cổ (khoảng từ thế kỷ IV đến thế kỷ XII) các quan điểm mê tín tôn giáo phát triển đến cực độ. Khái niệm về bệnh hoàn toàn mang tính chất duy tâm. - 2 - Ở thời kỳ văn hoá Phục Hưng, Paracelcius (1493-1541) đã đưa ra thuyết nguyên tố hoá học, trong đó nguyên tố hoá học là cơ sở của toàn bộ thế giới hữu cơ. Ngoài ra, Paracelcius lại cho rằng hoạt lực là yếu tố khống chế sự sống. Nếu hoạt lực thay đổi sẽ gây nên bệnh tật. Andre Vesala (1514-1564) đã nghiên cứu về cấu trú cơ thể con người, đặt nền móng cho môn hình thái học sau này. Năm 1916, William Harvay (1578-1657) đã công bố phát minh vĩ đại là sự tuần hoàn máu. Vào cuối thế kỷ XVIII, đầu thế kỷ XIX, khoa học tự nhiên phát triển nhanh chóng, những phát minh mới trong khoa học đã ảnh hưởng rất lớn đến y học đương thời như: Định luật bảo toàn vật chất của Lômônôsốp (1711-1765), thuyết tiến hoá của Đac - Uyn (1759), môn tổ chức học được hình thành, kính hiển vi xuất hiện... Từ những thành tựu khoa học này, Wirechov (1821-1902) - nhà bệnh lý học Đức đã sáng lập thuyết bệnh lý tế bào. Tác giả cho rằng nguyên nhân của bệnh tật là do sự tổn thương các tế bào, bệnh chỉ xuất hiện ở cục bộ khi có nhân tố gây bệnh làm tổn thương ở đó. Thuyết bệnh lý tế bào còn phiến diện và có một sai lầm là không coi cơ thể là một khối thống nhất, mà chỉ coi đó là sự ghép lại một cách đơn giản và máy móc các tế bào khác nhau, không có liên quan gì với nhau. Mặc dù vậy, thuyết bệnh lý tế bào là học thuyết đầu tiên trong lịch sử y học của nhân loại đã dùng quan điểm khoa học để giải thích về bệnh tật, đưa ra những cơ sở duy vật về bản chất của bệnh. Đến nửa sau của thế kỷ XIX, Pastơ (1821-1895), Metnhicop, Kok (1843-1900), Eclich (1854- 1915) đã mở ra một thời đại nghiên cứu về vi trùng trong y học, làm cơ sở cho môn vi sinh vật học và miễn dịch học sau này phát triển. Trong thời kỳ này, các môn sinh lý học, sinh hoá học, y học thực nghiệm cũng phát triển rất mạnh. Clốt Becna (1865) đã nêu lên mối quan hệ khăng khít giữa cơ thể và môi trường bên ngoài. Ngoại môi (môi trường bên ngoài) luôn thay đổi. Vì vậy, để giữ cho nội môi năng bảo vệ và điều hoà. Xuất phát từ quan điểm này, tác giả cho rằng: bệnh tật là sự rối loạn cơ chế bảo vệ và điều hoà của cơ thể. Ở thể kỷ XX, một số ngành sinh học như di truyền học, miễn dịch học, sinh học phân tử... phát triển rất mạnh và đã có ảnh hưởng rất lớn đến y học, do đó có nhiều khái niệm khác nhau về bệnh. Pavlôp - nhà sinh học người Nga đã đề ra học thuyết thần kinh của bệnh. Theo thuyết này, nội môi và ngoại môi là khối thống nhất, trong đó hoạt động của thần kinh cao cấp đóng vai trò quyết định đối với khả năng thích ứng của cơ thể với môi trường bên ngoài. Pavlôp đã nêu rõ: “Trong người bệnh có hai quá trình tồn tại song song, đó - 3 - là quá trình bảo vệ sinh lý và quá trình huỷ hoại bệnh lý... Tuy vậy, thuyết thần kinh chưa thể giải thích được một cách hoàn hảo về bệnh. Cũng trong thời gian này, Hans Sele quan niệm rằng, bệnh là sự rối loạn khả năng thích nghi của cơ thể. Lý luận về sự tiến hoá, người ta thấy rằng, mọi sinh vật đều bắt nguồn từ một đơn bào, sau đó được tổ chức lại ngày càng phức tạp thành những cơ quan có chức năng khác nhau, có những hoạt động biệt hoá nhưng đều nhằm mục đích chung là duy trì sự sống. Giữa các bộ phận của cơ thể có mối quan hệ mật thiết, có tác động qua lại ảnh hưởng lẫn nhau. Mặt khác, cơ thể chịu tác động của ngoại cảm, song cơ thể có khả năng thích nghi với sự thay đổi của ngoại cảm để duy trì sự hằng định của nội môi. Từ những quan niệm trên, ngày nay, người ta có khái niệm về bệnh như sau: “Bệnh là sự rối loạn đời sống bình thường của cơ thể sinh vật do tác động của các yếu tố gây bệnh khác nhau, gây ra một quá trình đấu tranh phức tạp giữa hiện tượng tổn thương bệnh lý và hiện tượng phòng vệ sinh lý, làm hạn chế khả năng thích nghi của cơ thể đối với ngoại cảnh, làm cho khả năng lao động và giá trị kỹ thuật bị giảm sút...” Quan niệm như vậy về bệnh chỉ có tính tương đối, giúp chúng ta hiểu một cách cơ bản bản chất của bệnh để có biện pháp tương ứng trong công tác phòng chống bệnh. 1.2. NGUYÊN NHÂN GÂY BỆNH 1.2.1. Quan niệm khoa học về nguyên nhân gây bệnh Bệnh chỉ phát ra khi có sự kết hợp giữa hai yếu tố: Nguyên nhân gây bệnh và điều kiện gây bệnh. Trong đó, nguyên nhân đóng vai trò quyết định, còn điều kiện thì phát huy tác dụng của nguyên nhân. Nguyên nhân gây bệnh là các yếu tố có hại, khi tác động lên cơ thể với một cường độ nhất định (số lượng, độc lực) sẽ làm phát sinh bệnh với những đặc điểm của bệnh. Dựa vào các đặc điểm của bệnh mà ta có thể khám phá ra nguyên nhân, để từ đó mà xác định phương pháp cần thiết để điều trị. Tuy nhiên, nguyên nhân gây bệnh chỉ có thể phát huy tác dụng trong những điều kiện nhất định. Ví dụ: Bệnh Tụ huyết trùng lợn do nguyên nhân gây bệnh là vi khuẩn Pasteurella mutocida, nhưng phải trong điều kiện dinh dưỡng kém, hoặc khi thay đổi thời tiết đột ngột... thì bệnh mới phát ra. Nguyên nhân và những điều kiện nhất định gây nên một bệnh được gọi là các yếu tố bệnh nguyên. Nếu hiểu như trên thì nguyên nhân gây bệnh và điều kiện gây bệnh là hai vấn đề khác nhau. Song, trong những hoàn cảnh nhất định, một số yếu tố có thể là nguyên nhân, nhưng trong hoàn cảnh khác nó có thể trở thành điều kiện. - 4 - Ví dụ: Nuôi dưỡng kém là nguyên nhân của suy dinh dưỡng, nhưng nuôi dưỡng kém lại là điều kiện cho các bệnh nhiễm khuẩn phát triển. Bất cứ bệnh nào cũng đều có nguyên nhân nhất định gây nên. Trong thực tế, có những bệnh chưa xác định được nguyên nhân gây bệnh, nhưng khi khoa học kiểm tra phát triển ở mức độ cao hơn sẽ cho phát hiện ra những cái chưa biết. Nguyên nhân và điều kiện gây bệnh tác động vào cơ thể sẽ dẫn đến hậu quả là làm phát sinh ra bệnh. Cùng một nguyên nhân có thể gây ra những hậu quả khác nhau tuỳ theo điều kiện. Ví dụ: Tụ cầu khuẩn gây áp xe khi xâm nhập vào da, gây ỉa chảy khi xâm nhập vào ruột, gây nhiễm trùng máu khi vào máu... Tuy nhiên, một bệnh có thể do nhiều nguyên nhân gây ra. Ví dụ: Viêm là quá trình bệnh lý do nhiều nguyên nhân khác nhau gây nên. Như vậy, một quan niệm khoa học về nguyên nhân gây bệnh phải có tính toàn diện, nhận thấy vai trò của nguyên nhân, song cũng không tách rời điều kiện và thể trạng. Đó chính là cơ sở khoa học đ ể chúng ta đề ra nguyên tắc điều trị bệnh: loại trừ nguyên nhân, hạn chế tác dụng của điều kiện gây bệnh, tăng cường sức đề kháng của cơ thể. 1.2.2. Phân loại nguyên nhân bệnh Nguyên nhân gây bệnh được phân thành hại loại: Nguyên nhân bên ngoài và nguyên nhân bên trong cơ thể. 1.2.2.1. Nguyên nhân bên ngoài Tất cả những yếu tố cơ học, lý học, hoá học và sinh học tác động có hại cho cơ thể động vật đều được coi là nguyên nhân gây bệnh ngoài cơ thể (nguyên nhân bên ngoài). - Yếu tố cơ học: Yếu tố cơ học thường gặp trong quá trình gia súc làm việc hoặc chăn thả. Ví dụ như sự cọ sát của vai cày bừa, sự đánh đập, ngã... Các yếu tố cơ học chủ yếu gây tổn thương các cơ quan, tổ chức của cơ thể. Tuy nhiên, những chấn thương này có thể dẫn tới hiện tượng cơ thể bị sốc do cơ chế thần kinh và thể dịch. - Yếu tố lý học: + Nhiệt độ là một trong những yếu tố lý học mà cơ thể động vật thường chịu sự ảnh hưởng. Nhiệt độ cao quá 50oC tác động ở cục bộ có thể gây thoái hoá protit tế bào, đặc biệt là phá huỷ các men. Tuỳ theo mức nhiệt độ cao nhiều hay ít mà gây nên tượng cảm nóng. Cảm nóng có thể xảy ra với tất cả các loại gia súc làm việc nặng nhọc trong điều kiện mùa hè, nhất là vào những ngày oi bức, nắng gay gắt hoặc trong hoàn cảnh nhiệt độ và ẩm độ cao. Cũng hay gặp hiện tượng cảm nóng trong quá trình vận chuyển gia súc vào mùa hè. - 5 - Nhiệt độ thấp dưới 0oC cũng gây tổn thương các men tế bào. Khi nhiệt độ thấp tác động cục bộ cũng gây tổn thương cơ quan, tổ chức. Trường hợp này thường thấy đối với gia súc cày kéo vào mùa giá rét, chân bị lạnh do lội trong nước có thể dẫn tới cước chân và hoại tử móng. Nhiệt độ thấp tác động lên toàn thân có thể gây cảm lạnh, dẫn tới các bệnh đường hô hấp, bệnh khớp, bệnh thận và làm giảm sức đề kháng của cơ thể, tạo điều kiện cho các mầm bệnh xâm nhập vào cơ thể và phát huy tác dụng gây bệnh. + Tia phóng xạ do các chất phóng xạ có thể gây tổn thương theo hai cơ chế: Một là nó phá huỷ các men của tế bào như men Photphorylaza, các men ôxy hoá có nhiều trong chân tế bào; hai là tia phóng xạ gặp nước trong tế bào sẽ gây ra những phản ứng tổn thương các tế bào sống. + Dòng điện: Tác dụng của dòng điện phụ thuộc vào điện thế và tính chất của dòng điện. Dòng điện một chiều tác dụng nhanh hơn dòng điện xoay chiều. Điện thế càng cao thì càng nguy hiểm. Dòng điện tác động vào cơ thể động vật theo ba cơ chế: Thứ nhất, gây co cứng các cơ, nhất là cơ tròn làm tim ngừng đập; thứ hai, gây bỏng nếu cường độ cao, nhất là chỗ tiếp xúc với dây điện; Thứ ba, gây nên hiện tượng điện ly vì cơ thể là môi trường điện giải. - Yếu tố hoá học: Các chất hóa học như axit, kiềm, muối của các kim loại nặng (chì, thuỷ ngân, đồng...) thường gây tổn thương men tế bào. Các chất hữu cơ như alcaloit, glucozit của thực vật hay nọc ong, nọc rắn.... cũng có tác động khác nhau đối với cơ thể tuỳ theo từng loại. - Yếu tố sinh học: Rất nhiều loại nấm, vi khuẩn, virut, ký sinh trùng xâm nhập cơ thể gia súc, gia cầm và gây bệnh. Có hai loại bệnh do yếu tố sinh học gây ra là bệnh truyền nhiễm và bệnh ký sinh trùng. 1.2.2.2. Nguyên nhân bên trong Có nhiều bệnh người ta không tìm thấy nguyên nhân bên ngoài nào gây ra. Những trường hợp này có thể là kết quả của hai yếu tố. - Yếu tố di truyền: Thông qua cơ chế di truyền mà quá trình bệnh lý của thế hệ trước có thể truyền lại cho thế thệ sau qua tế bào sinh học mang gen bệnh. Ví dụ: Bệnh Phenylxeton niệu là do thiếu men parahydoroxylaza nên Phenylalanin không chuyển thành Tyrozin được mà phân huỷ thành Phenylxeton và được đào thải ra ngoài theo nước tiểu. Bệnh do di truyền thường phát sinh ở những cơ thể thiếu một số gen chỉ huy tổng hợp nên các loại men của cơ thể. - Yếu tố thể tạng: Thể tạng là sự tổng hợp các đặc điểm chức năng và hình thái của cơ thể. Những đặc điểm này được hình thành trên cơ sở tính di truyền và quyết - 6 - định những phản ứng của cơ thể đối với tác nhân bên ngoài trong quá trình sống. Như vậy, thể tạng là yếu tố phức tạp, trong đó yếu tố di truyền đóng vai trò chủ chốt. Thể tạng phụ thuộc vào giống, loài, giới tính, tuổi, hoạt động của hệ thần kinh - nội tiết và môi trường mà con vật sinh sống. Cơ thể có thể tạng khác nhau có đáp ứng khác nhau đối với nguyên nhân gây bệnh. Mặc dù thể tạng là do yếu tố di truyền quyết định, song nếu thay đổi môi trường sống chúng ta có thể làm thay đổi phần nào tính phản ứng của cơ thể và do đó có thể làm thay đổi phần nào thể tạng. 1.3. CƠ CHẾ SINH BỆNH (BỆNH SINH) Nghiên cứu về cơ chế sinh bệnh là nghiên cứu những quy luật cơ bản của sự phát sinh, phát triển, diễn biến và kết thúc của một quá trình bệnh lý. Hiểu biết về cơ chế sinh bệnh là yêu cầu cơ bản của công tác phòng trị bệnh, từ đó ngăn chặn sớm diễn biến xấu của bệnh, hạn chế được tác hại đối với cơ thể và có biện pháp tích cực để phòng chống bệnh cho đàn gia súc, gia cầm. 1.3.1. Sự phát sinh bệnh Như đã trình bày ở trên, khi yếu tố bệnh (bao gồm nguyên nhân gây bệnh và điều kiện gây bệnh) tác động vào cơ thể sẽ làm cơ thể gia súc, gia cầm phát sinh bệnh. Như vậy, yếu tố nguyên đóng vai trò quyết định trong việc phát sinh bệnh. Bệnh phát sinh phụ thuộc vào cường độ tác động, vị trí tác động, thời gian tác động và đường đi của yếu tố bệnh nguyên nhân đối với cơ thể. - Khi cường độ tác động lớn, bệnh phát sinh nhanh, nguy hiểm đến tính mạng. Nếu cường độ tác động thấp thì bệnh phát sinh chậm, bệnh nhẹ, ít nguy hiểm hoặc có thể không phát sinh bệnh. - Thời gian tác động của yếu tố bệnh nguyên cũng ảnh hưởng đến sự phát sinh bệnh. Tuy nhiên, thời gian tác động còn phụ thuộc vào cường độ: Nếu cường độ tác động lớn thì chỉ cần thời gian ngắn cũng làm phát sinh bệnh. - Vị trí tác động khác nhau của cùng một yếu tố gây bệnh có thể làm cho quá trình gây bệnh khác nhau. Ví dụ: Vi khuẩn lao tác động vào phổi, vào hạch lâm ba, vào khớp hoặc vào ruột thì quá trình gây bệnh khác nhau. Ngược lại, có trường hợp các yếu tố gây bệnh khác nhau tác động vào những vị trí khác nhau nhưng lại gây ra quá trình bệnh lý giống nhau. Ví dụ: Viêm là quá trình bệnh lý do tác động của nhiều yếu tố cơ học, lý học, hoá học, sinh học vào những vị trí rất khác nhau của cơ thể gia súc, gia cầm. - Đường đi của yếu tố gây bệnh trong cơ thể: Sau khi xâm nhập vào cơ thể, yếu tố gây bệnh thường lan đi theo ba con đường: lan theo tổ chức, lan theo thể dịch, lan theo thần kinh. Tuy nhiên, do cấu tạo của cơ thể gia súc, gia cầm nơi nào cũng có - 7 - mạch quản, thần kinh và mạch lâm ba mà trong thực tế các yếu tố gây bệnh thường lan theo cả ba con đường này. Song, tuỳ theo loại yếu tố gây bệnh và vị trí tác động mà có thể có đường lan truyền chủ yếu. Nắm được điều này chúng ta sẽ có biện pháp thích hợp để kịp thời ngăn chặn sự lan truyền căn bệnh trong cơ thể gia súc, gia cầm. 1.3.2. Vai trò của tính phản ứng trong cơ chế sinh bệnh Tính phản ứng là khả năng đáp ứng của cơ thể đối với mọi kích thích bình thường hoặc bệnh lý. Nghiên cứu kỹ tính phản ứng của cơ thể mới hiểu được cơ chế sinh bệnh và khả năng hồi phục của cơ thể khi bị bệnh, tạo điều kiện tốt cho công tác phòng và chữa bệnh. Những yếu tố chính ảnh hưởng tới tính phản ứng của cơ thể gồm có: - Ảnh hưởng của hệ thần kinh: Khả năng đáp ứng của cơ thể với các kích thích của môi trường bên ngoài nhất thiết phải có sự tham gia của hệ thần kinh. Sự đáp ứng này phụ thuộc vào: loại hình thần kinh, sự hoạt động của vỏ não, hoạt động của hệ thần kinh thực vật. Trạng thái thần kinh ảnh hưởng đến tính phản ứng của cơ thể. Người ta thấy rằng ở động vật thí nghiệm, khi gây hưng phấn thần kinh bằng cafein thì phản ứng viêm sẽ mạnh hơn những động vật gây ức chế thần kinh bằng bromua. Đối với hệ thần kinh thực vật, nếu kích thích phó giao cảm sẽ tăng cường sự tạo ra kháng thể, tăng phản ứng bạch cầu. Nếu kích thích thần kinh giao cảm sẽ làm tăng quá trình trao đổi chất và tăng tính phản ứng nói chung đối với protit lạ, vi khuẩn... - Ảnh hưởng của nội tiết: Các tuyến nội tiết như tuyến yên, tuyến thượng thận, tuyến giáp trạng, tuyến tuỵ đều ảnh hưởng đến tính phản ứng của cơ thể. Hoocmon của tuyến yên thường ảnh hưởng đến cơ thể thông qua các tuyến nội tiết khác. Thí dụ, thuỳ trước tuyến yên có hoocmon ảnh hưởng đến tính phản ứng của cơ thể thông qua hoocmon miền vỏ tuyến thượng thận, tuyến giáp trạng, tuyến sinh dục và các tuyến nội tiết khác. Tuyến thượng thận có vai trò rất quan trọng. Nếu cắt bỏ tuyến thượng thận thì sức đề kháng với sự nhiễm khuẩn mất đi... Nếu insunlin giảm sẽ dễ nhiễm vi khuẩn lao và các vi khuẩn gây bệnh khác. - Ảnh hưởng của lứa tuổi: Ở gia súc non, hệ thần kinh chưa hoàn chỉnh, điều kiện thích nghi với ngoại cảnh yếu nên sức đề kháng với yếu tố bên ngoài kém. Vì vậy, khi thời tiết thay đổi, gia súc non dễ ỉa chảy, viêm phổi Ngoài ra, hệ thống miễn dịch của gia súc non chưa phát triển đầy đủ, trong khi miễn dịch tiếp thu bị động từ mẹ truyền cho hết dần. Đó cũng là nguyên nhân sức đề kháng của gia súc non yếu. - 8 - Ở gia súc, gia cầm trưởng thành, sức chịu đựng tốt, sức kháng bệnh cao, tính phản ứng mạnh do hệ thần kinh đã hoàn thiện, hệ thống miễn dịch đã phát triển đầy đủ. Ở gia súc già yếu, tính phản ứng thường kém, khả năng chống đỡ bệnh tật kém, bệnh kéo dài và lâu khỏi. 1.3.3. Bệnh phát sinh và phát triển chủ yếu thông qua cơ chế phản xạ Kích thích bệnh lý tác động trên cơ thể trước tiên gây tổn thương tổ chức, rối loạn chuyển hoá và rối loạn chức năng tại chỗ bị kích thích. Đồng thời, kích thích bệnh lý còn tác động trên các thụ thể và thông qua cơ chế phản xạ để gây ra một chuỗi phản ứng toàn thân phức tạp. Thí dụ, khi bị thương nặng, ngoài tổn thương tại chỗ, còn phát sinh một trạng thái suy sụp đột ngột toàn bộ chức năng quan trọng của cơ thể (số 0); hệ thần kinh trung ương hưng phấn, sau đó bị ức chế (lúc đầu là ức chế bảo vệ, sau là ức chế bệnh lý), huyết áp giảm, mạch nhanh và yếu, hô hấp nông và nhanh, thân nhiệt giảm, cảm giác giảm, phản xạ giảm, thiểu niệu, thậm chí vô niệu... Nếu kịp thời tác động lên cung phản xạ (phong bế novocain, tiêm mocphin, thuốc liệt thần kinh...) thì có thể phòng được sốc hoặc giảm nhẹ sốc. Ngoài cơ chế phản xạ không điều kiện, bệnh còn có thể phát sinh theo cơ chế phản xạ có điều kiện: sau nhiều lần kết hợp với kích thích bệnh lý, một kích thích không liên quan có thể gây ra bệnh. Trong thực nghiệm, dựa vào cơ chế phản xạ có điều kiện, người ta cơ thể gây ra nhiễm độc Mocphin, long não... bằng cách tiêm cho chó dung dịch sinh lý. Trên lâm sàng, phản xạ có điều kiện bệnh lý có thể gây ra một quá trình bệnh lý (cơn thắt ngực, đau quặn gan, đau quặn thận...) Cơ chế thần kinh - thể dịch là khâu quan trọng trong quá trình điều tiết các chức năng của cơ chế. Ở người và động vật, giữa hệ thần kinh và hệ nội tiết có mối liên quan mật thiết với nhau. Mối tương quan giữa vỏ não, dưới đồi thị, tuyến yên và tuyến thượng thận có một vai trò quan trọng trong cơ chế sinh bệnh. Cả hệ thống đó chi phối khả năng thích ứng phòng ngự của cơ thể, chi phối các phản ứng không đặc hiệu của cơ thể đối với tác động của bất cứ kích thích bệnh lý nào. Như vậy, cơ chế phản xạ - cơ chế sinh bệnh chủ yếu - thực hiện bằng hai đường kết hợp chặt chẽ với nhau: đường thần kinh và đường thần kinh - thể dịch. 1.3.4. Ảnh hưởng qua lại giữa toàn thân và tại chỗ trong