Bài giảng Văn minh Lưỡng Hà cổ đại

Văn minh Lưỡng Hà cổ đại • Sơ lược địa lý, lịch sử • Những thành tựu chủ yếu của văn minh Lưỡng hà: - Chữ viết - Kiến trúc, điêu khắc - Toán học, thiên văn, y học Lưỡng Hà là vùng thung lũng giữa hai con sông Tigre và sông Euphrate. Vùng này nổi tiếng là vùng đất phì nhiêu, thuận lợi cho nền sản xuất nông nghiệp như trồng nho, ôliu, đại mạch và nhiều loại sản vật nông nghiệp khác. Những cư dân đầu tiên sinh sống ở vùng này bắt đầu từ rất sớm. Vùng Lưỡng Hà có khí hậu nóng ẩm, thực vật phong phú đa dạng. Hàng năm, vào tháng 5, nước lũ của hai con sông tràn ngập, sau khi nước rút, một lượng phù sa dày trải dài trên đồng bằng rộng lớn và bằng phẳng. Yếu tố môi trường thuận lợi cho các cư dân khác nhau đổ về và sự đa dạng về nguồn gốc cũng là yếu tố khiến cho vùng này rất khó thống nhất về mặt lãnh thổ. ĐỊA LÝ C¸c quèc gia ë Lìng Hµ cæ ®¹i 1. Nh÷ng nhµ níc cña ngêi Xume (Umma,Lagat,....)®Çu thniªn kû IIITCN - Nhµ níc lÊy thµnh thÞ lµm trung t©m gäi lµ nh÷ng thµnh bang §Êu tranh gi÷a c¸c thµnh bang ®Ó giµnh ®Êt ®ai vµ nguån níc 2.Thµnh bang Accat - phÝa B¾c vïng Xume, vua Xacg«n 2369 - 2314- "vua cña bèn ph¬ng" - BÞ ngêi Guti chinh phôc (thÕ kû XXIII TCN) 3. V¬ng triÒu cña Ua (2132 - 2024 TCN) Ua thµnh bang cæ xa cña Xume - Ph¹m vi thèng trÞ réng, ban bè luËt (bé luËt cæ nhÊt thÕ giíi) - Cuèi thÕ kû XXI, bÞ liªn qu©n Elam (bé téc- §«ng) vµ Mari (thµnh bang - p B¾c) ®¸nh b¹i V¨n minh Lìng Hµ cæ ®¹i 4. Babilon cæ - Do ngêi Am«rit thµnh lËp - Díi thêi Hammurabi (1792- 1750TCN) quèc gia Babilon hïng m¹nh (æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ v¨n ho¸ ph¸t triÓn; LuËt H¨mmurabi) - BÞ Atxiri x©m chiÕn, 729 TCN trë thµnh mét bé phËn cña Atxiri 5. T©n Babilon vµ Bat - Atxiri suy yÕu, n¨m 626TCN Tæng ®èc Atxiri (Nab«p«laxa) tuyªn bè ®éc lËp - T©n Babilon (cêng thÞnh díi thêi Nabus«®«n«xo, vên treo trªn kh«ng) - N¨m 550TCN, Bat ®¸nh p B¾c T©n Babilon (Mª®i), 538 chiÕm Babilon Trë thµnh bé phËn cña ®Õ quèc Bat (538 TCN) - 328TCN, Ba t (c¶ T©y ¸) bÞ nhËp vµo ®Õ quèc Makª®«nia (sau nµy Babilon thuéc Xªl¬cut – Viªn tíng cña Alªchx¨ng®r¬ T¸c ®éng ®Õn sù tån t¹i, ph¸t triÓn vµ suy vong cña v¨n minh Lìng Hµ Nh÷ng thµnh tùu chñ yÕu cña v¨n minh Lìng Hµ 1. Ch÷ viÕt - §Çu tiªn do ngêi Xume s¸ng t¹o (Thiªn kû IV TCN Ch÷ viÕt Lìng hµ cæ ®¹i ch÷ tiÕt h×nh, ch÷ h×nh nªm, 600 ch÷ Ch÷ tîng h×nh: vÏ l¹i h×nh c¸c con vËt, sù vËt mµ hä muèn viÕt (®¬n gi¶n ho¸, vÏ bé phËn tiªu biÓu ) Ch÷ tîng h×nh + PPbiÓu ý DiÔn t¶ c¸c kh¸i niÖm, ®éng t¸c Ch÷ tîng h×nh + PP biÓu ©m Dïng h×nh vÏ ®Ó mîn ©m thanh Lá thư tìm thấy ở Telloh của thầy tế Lu'enna gửi nhà vua (có lẽ tên là) Urukagina của thành Lagash, Lưỡng Hà, thông báo con ngài đã chết trận, khoảng năm 2.400 TCN. Ch÷ h×nh nªm: • -1500TCN, ch÷ tiÕt h×nh trë thµnh v¨n tù ngo¹i giao quèc tÕ • -Ngêi Phªnªxi vµ ngêi Ba t c¶i tiÕn ch÷ tiÕt h×nh thµnh vÇn ch÷ c¸i • - Ch÷ ®îc viÕt trªn ®Êt sÐt, dïng que ®Ó viÕt (b¾t ®Çu viÕt : nÐt to; chç rót bót ra th× nÐt nhá, gièng h×nh c¸i nªm) • - 1857, c¸c nhµ nghiªn cøu ®· ®äc ®îc ch÷ tiÕt h×nh Atxiri T liÖu vÒ Lìng Hµ thuéc c¸c lÜnh vùc v¨n häc, lÞch sö, ph¸p luËt, kinh tÕ, khoa häc ®îc dÞch ra ng«n ng÷ hiÖn ®¹i 2. KiÕn tróc, ®iªu kh¾c KiÕn tróc VËt liÖu chñ yÕu b»ng g¹ch Trô cét, cöa cuèn, tr¹m træ, trang trÝ: Côm di tÝch kiÕn tróc Babilon KiÕn tróc Lìng hµ cæ ®¹i Th¸p, ®Òn miÕu, Ziggurat Cung ®iÖn, thµnh Vên hoa Mô phỏng một Ziggurat Ziggurat là loại hình kiến trúc kiểu tầng bậc, bệ cao nọ đặt trên bệ cao kia, càng lên cao thì thu dần lại, có đường dốc trượt hoặc bậc thang thẳng góc hoặc men theo khối xây để đi lên đỉnh, trên đỉnh có một đền thờ nhỏ. Bậc thang có khi đi lên từ bên phải và bên trái khối xây, cũng có kiểu bậc thang xoáy trôn ốc. Mỗi thành phố đều có một hoặc một số Ziggurat. Th¸p Babel huyÒn tho¹i Th¸p Babilon thê thÇn M¸c®óc (thÇn chñ cña Babilon Cao 91m, 7 tÇng, ®Òn thê thÇn M¸c®óc ®Æt trªn tÇng cao nhÊt (t- îng thÇn b»ng vµng). §©y cã thÓ lµ th¸p Babel cao ngÊt tõng ®îc nãi ®Õn trong Kinh th¸nh Kinh thµnh Babilon • Cã chu vi dµi h¬n 13Km, víi 3 líp t- êng thµnh v÷ng ch¾c,xen nh÷ng hµo níc bao quanh. • 7 cæng lín (lÇu cao, thÓ hiÖn kiÕn tróc, ®iªu kh¾c mü lÖ); cöa chÝnh ë phÝa b¾c: Istar (N÷ thÇn ChiÕn tranh vµ Th¾ng lîi) • §êng x¸ réng vµ th¼ng t¾p, ®îc l¸t b»ng g¹ch nhùa ®êng • D·y têng chÝnh cã 300 th¸p canh vµ 56 bøc phï ®iªu. Thµnh Babilon (®·®îc phôc chÕ) n. §a sè kiÕn tróc cña thµnh phè cæ Babilon ®Òu dïng vËt liÖu x©y dùng b»ng g¹ch, lµ nghÖ thuËt tiªu biÓu cho tr×nh ®é ph¸t triÓn cao nhÊt cña Lìng Hµ thêi kú ®ã Đường phố chÝnh trong thµnh Babylon Vườn treo Babylon Do vua Nabus«®«n«so (605– 562), T©n Babilon ©y tÆng cho ngêi vî sñng ¸i lµ c«ng chóa xø Me®¬ *TÇng trªn cïng c¸ch mÆt ®Êt 77m, x©y trªn hÖ thèng cét, lªn trªn c¸c tÇng nhá dÇn *KÕt cÊu mçi tÇng th¸p: líp1: phiÕn ®¸ (5m,1,2m líp2: lau sËy trén nhùa ®êng líp 3: 2 lît g¹ch nung ghÐp liÒn b»ng bét th¹ch anh líp 4: ch× (chèng thÊm) líp 5: ®Êt mµu mì ®Ó trång c©y (quÝ hiÕm, hoa th¬m..) Vua Ur- Nammu người đã xây lại đền thờ thần Enlil NghÖ thuËt ®iªu kh¾c Gåm tîng vµ phï ®iªu ThÇn Khorsabad §iªu kh¾c chÞu sù chi phèi cña t«n gi¸o, nªn c¸c t¸c phÈm thêng cøng nh¾c, trang nghiªm. T¸c phÈm: “BiadiÒu h©u”, “Bia luËt Hammurabi”, c¸c t- îng thÇn cña Atxi ri Thành tựu văn hóa Atxiria Bò có cánh với mặt người của Atxiri Toán học Lìng hµ cæ ®¹i Phép đếm - Phép đếm lấy số 5 làm cơ sở, số lớn hơn 5: 5+1, 5+2 - Phép đếm lấy 60 làm cơ sở - Phép đếm thập tiến vị đã được sử dụng Số học -Biết cách làm 4 phép tính, lập các bảng cộng trừ, nhânchia - Biết phân số, luỹ thừa, căn số bậc 2 và bậc 3, lập bảng căn số Hình học: -Diện tích hình chữ nhật, tam giác, thang, hìnhtròn, -Số pi: 3,0 - Biết quan hệ giữa ba cạnh của tam giác Toán học, thiên văn, y học Thiên văn • Vũ trụ có 7 hành tinh: mặt trời, mặt trăng và 5 hành tinh khác; chu kỳ của các hành tinh • Xác định đường hoàng đạo, chia12 cung, mỗi cung có một chòm sao tương ứng • Đặt ra Âm lịch 12 tháng 6 tháng đủ (30 ngày) 6 tháng thiếu (29 ngày) ( thiếu hơn 11ngày) Vua Hămmurabi đặt ra tháng nhuận. Thời Tân Babilon cứ 8 năm nhuận 3 lần, 27 năm nhuận 10 lần; 4 tuần, 7ngày, 12giờ/ngày, 30 phút/giờ Y học • Nãi đến các bệnh ở đầu, khí quan hô hấp, mạch máu, tim, thận, dạ dày, tai, mắt, phong thấp, ngoài da, bệnh phụ nữ • Chữa bệnh được chuyên môn hoá: nội khoa, ngoại khoa, khoa mắt.. • Phương pháp chữa bệnh: uống thuốc, xoa bóp, băng bó, tẩy rửa, giải phẫu. • Dược liệu: nước, dầu, các loại thuốc được chế biến từ thực vật, động vật, khoáng vật * Hạn chế: y học chịu sự chi phối của những quan điểm mê tín (cầu cứu thần linh, dùng bùa chú, không chữa bệnh vào những ngày xấu: 7, 14, 21, 28, 29) Tãm l¹i • Khu vùc Lìng Hµ ®· bíc vµo x· héi v¨n minh rÊt sím, ®¹t dîc nh÷ng thµnh tùu rùc rì vÒ c¸c mÆt ch÷ viÕt, kiÕn tróc,to¸n häc, thiªn v¨n. Nh÷ng thµnh tùu ®ã cã ¶nh h- ëng quan träng ®èi víi v¨n minh khu vùc vµ thÕ giíi.