Bộ máy nhà nước và hệ thống các cơ quan trong bộ máy nhà nước

BAØI THÖÙ 2 BOÄ MAÙY NHAØ NÖÔÙC VAØ HEÄ THOÁNG CAÙC CÔ QUAN TRONG BOÄ MAÙY NHAØ NÖÔÙC I. KHAÙI NIEÄM BOÄ MAÙY NHAØ NÖÔÙC: BMNN XHCN laø heä thoáng caùc cô quan NN töø Trung öông xuoáng cô sôû ñöôïc toå chöùc theo nguyeân taéc chung, thoáng nhaát, taïo thaønh moät cô cheá ñoàng boä thöïc hieän caùc chöùc naêng vaø nhieäm vuï cuûa NN XHCN. Cô quan NN laø moät boä phaän caáu thaønh BMNN. Ñoù laø moät toå chöùc cuûa NN coù tính ñoäc laäp töông ñoái, coù thaåm quyeàn vaø thaønh laäp theo quy ñònh cuûa phaùp luaät, nhaân danh NN thöïc hieän nhieäm vuï vaø chöùc naêng NN baèng nhöõng hình thöùc vaø PP ñaëc thuø II. ÑAËC ÑIEÅM CUÛA CÔ QUAN QUAÛN LYÙ NHAØ NÖÔÙC: 1. Coù tính quyeàn löïc cuûa NN (Tính thaåm quyeàn ñöôïc nhaø nöôùc quy ñònh chaët cheõ, khaùc vôùi toå chöùc xaõ hoäi khaùc). 2. Ban haønh caùc VB phaùp luaät vaø thöïc hieän cöôûng cheá NN ñoái vôùi quaù trình thöïc hieän luaät. 3. QLNN coù tính vó moâ ñoái vôùi hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh. 4. Ñöôïc phaân ra thaønh caùc cô quan coù chöùc naêng rieâng nhöng cuøng thöïc hieän nhieäm vuï chung cuûa NN. III. CAÙC BOÄ PHAÄN CAÁU THAØNH BMNN XHCN: BMNN VN ñöôïc toå chöùc thaønh 5 phaân heä 1. Caùc cô quan quyeàn löïc NN (Caùc cô quan ñaïi dieän) Cheá ñònh Chuû tòch nöôùc. 3. Caùc cô quan haønh chaùnh NN. 4. Caùc cô quan xeùt xöû (Toøa aùn) Caùc cô quan kieåm saùt (Vieän kieåm saùt) 1. Quoác hoäi vaø hoäi ñoàng nhaân daân caùc caáp. a) QH vaø HÑND caùc caáp laø cô quan quyeàn löïc NN, ñieàu do ND tröïc tieáp baàu ra, nhaân danh ND thöïc hieän quyeàn löïc NN. QH laø cô quan ñaïi bieåu cao nhaát cuûa ND, cô quan quyeàn löïc cao nhaát cuûa nöôùc CHXHCN VN. Nhieäm kyø QH laø 5 naêm. QH coù nhöõng nhieäm vuï vaø quyeàn haïn cuï theå nhö sau : + Laøm Hieán phaùp vaø söûa ñoåi Hieán phaùp; laøm Luaät vaø söûa ñoåi Luaät thöïc hieän caùc chöông trình XD Luaät vaø Phaùp leänh. + Thöïc hieän quyeàn giaùm saùt toái cao vieäc tuaân theo Hieán phaùp, Luaät vaø caùc nghò quyeát cuûa QH; xeùt caùc baùo caùo hoaït ñoäng cuûa Chuû tòch nöôùc,Uûy ban thöôøng vuï QH, Chính phuû, Toøa aùn ND toái cao, vieän kieåm saùt ND toái cao. + Quyeát ñònh chính saùch phaùt trieån KT XH cuûa ñaát nöôùc. + Quyeát ñònh chính saùch taøi chính; tieàn teä quoác gia, quyeát ñònh döï toaùn ngaân saùch NN vaø phaân boå ngaân saùch NN. Pheâ chuaån quyeát toaùn ngaân saùch NN, quy ñònh söûa ñoåi hoaëc baõi boû caùc thöù thueá. + Quyeát ñònh chính saùch daân toäc vaø NN. + Baàu, mieãn nhieäm, baõi nhieäm Chuû tòch nöôùc, Phoù chuû tòch nöôùc, Chuû tòch QH, caùc Phoù chuû tòch QH vaø caùc uûy vieân UB thöôøng vuï QH, Thuû töôùng chính phuû, Chaùnh aùn toaø aùn ND toái cao,Vieän tröôûng vieän kieåm saùt ND toái cao; pheâ chuaån ñeà nghò Thuû töôùng chính phuû veà vieäc boå nhieäm, baõi nhieäm, caùch chöùc Phoù thuû töôùng vaø caùc thaønh vieân khaùc cuûa Chính phuû. + Quyeát ñònh thaønh laäp, baõi boû caùc boä vaø cô quan ngang Boä cuûa Chính phuû, thaønh laäp môùi, nhaäp, ñieàu chænh ñòa giôùi tænh, thaønh phoá tröïc thuoäc Trung öông, thaønh laäp hoaëc giaûi theå caùc ñôn vò haønh chính KT ñaëc bieät + Quyeát ñònh ñaïi xaù. + Quyeát ñònh vieäc tröng caàu yù daân vaø quyeàn haïn quy ñònh taïi ñieàu 84 Hieán phaùp naêm 1992 ñaõ ñöôïc söûa ñoåi naêm 2001 (sau ñaây goïi laø hieán phaùp söûa ñoåi) Trong heä thoáng cô quan quyeàn löïc cao nhaát beân caïnh caùc UB cuûa QH, Hieán phaùp naêm 1992 (söûa ñoåi) coøn coù UB thöôøng vuï QH _ cô quan thöôøng tröïc cuûa QH. UB thöôøng vuï QH coù nhieäm vuï sau: Coâng boá vaø chuû trì caùc cuoäc hoïp QH. Toå chöùc vaø chuaån bò, trieäu taäp vaø chuû trì caùc cuoäc hoïp QH. Giaùm saùt vieäc thi haønh Hieán phaùp, Luaät, Nghò quyeát cuûa QH, Phaùp leänh, Nghò quyeát cuûa ban thöôøng vuï QH; giaùm saùt caùc hoaït ñoäng cuûa Chính phuû, toaø aùn ND toái cao, vieän kieåm saùt ND toái cao; ñình chæ caùc VB cuûa Chính phuû, Thuû töôùng Chính phuû, toaø aùn ND toái cao, vieän kieåm saùt ND toái cao traùi vôùi Hieán phaùp, Luaät, Nghò quyeát cuûa QH vaø trình vôùi QH huûy boû caùc VB ñoù; huûy boû caùc VB cuûa Chính phuû, Thuû töôùng Chính phuû, Toaø aùn ND toái cao, Vieän kieåm saùt ND toái cao, traùi vôùi phaùp leänh, nghò quyeát cuûa ban thöôøng vuï quoác hoäi . Moät soá quyeàn haïn khaùc quy ñònh trong ñieàu 91 hieán phaùp naêm 1992 söûa ñoåi. b) HÑND caùc caáp: HÑND caùc caáp laø cô quan quyeàn NN löïc ôû ñòa phöông, do daân tröïc tieáp baàu ra, chòu traùch nhieäm vaø baùo caùo tröôùc ND vaø caùc cô quan NN caáp treân, HÑND caùc caáp quyeát ñònh caùc vaán ñeà phaùt trieån VH XH, ñaûm baûo an ninh, an toaøn XH treân ñòa baøn, ñòa phöông. 2. Chuû tòch nöôùc: Söï toàn taïi cuûa ñònh cheá CTN trong hieán phaùp naêm 1992 (söûa ñoåi) laø moät böôùc phaùt trieån môùi so vôùi Hieán phaùp naêm 1980. CTN ñöôïc QH baàu ra; chòu traùch nhieäm baùo caùo tröôùc QH, theo ñieàu 103 Hieán phaùp naêm 1992 söûa ñoåi; CTN coù quyeàn haïn lôùn trong lónh vöïc haønh phaùp vaø laäp phaùp, laø nhaân vaät “ trung taâm chính trò “ vaø ñaïi dieän chính thöùc cuûa NN trong laõnh vöïc ñoái ngoaïi cuõng nhö ñoái noäi. 3. Caùc cô quan haønh chaùnh nhaø nöôùc: Heä thoáng haønh chính NN bao goàm: Chính phuû vaø heä thoáng cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc ôû trung öông vaø ñòa phöông (Caùc Boä, cô quan ngang Boä vaø UBND caùc caáp) ( Cô quan haønh chính ôû nöôùc ta coù ñaëc ñieåm sau: + Thöïc hieän quyeàn löïc trong quaù trình quaûn lyù (Thaåm quyeàn ñöôïc quy ñònh trong phaùp luaät) + Laø cô quan quyeàn löïc cuûa NN, laø cô quan haønh chính NN ôû Trung öông vaø ñòa phöông (Chaáp haønh _ Ñieàu haønh) + Ñöôïc thaønh laäp treân cô sôû thaåm quyeàn cuûa caùc cô quan quyeàn löïc. + Hoaït ñoäng treân cô sôû tính thöù baät haønh chính (Theo phöông phaùp meänh leänh vaø phuïc tuøng) vaø coù moái lieân heä ngang doïc vaø chòu söï chi phoái trung taâm laø Chính phuû. + Hoaït ñoäng haønh chính thöôøng ñöôïc tieán haønh thöôøng xuyeân lieân tuïc vaø tính toå chöùc cao. + Mang tính oå ñònh veà toå chöùc vaø ñoäc laäp trong hoùa trình hoaët ñoäng, Chính phuû: Laø cô quan chaáp haønh cuûa QH laø cô quan haønh chính NN cao nhaát, Chính phuû do QH baàu tra vaøo kyø hoïp thöù nhaát cuûa moãi kyø QH. Chính phuû chòu traùch nhieäm tröôùc QH vaø baùo caùo coâng taùc tröôùc QH, UB thöôøng vuï vaø Chuû tòch nöôùc. Chính phuû laõnh ñaïo caùc Boä, cuûa chính quyeàn ñòa phöông theo phöông dieän sau : Moät laø: Laø cô quan chaáp haønh cuûa QH, Chính phuû coù traùch nhieäm ñöa caùc ñaïo Luaät, Nghò quyeát cuûa QH vaøo caùc ñoái töôïng quaûn lyù, baèng caùch chæ ñaïo, ñieàu haønh caùc ñoái töôïng quaûn lyù vaø ban haønh caùc vaên baûn döôùi luaät. (Nghò ñònh, nghò quyeát cuûa chính phuû, quyeát ñònh vaø chæ thò cuûa thuû töôùng) coù hieäu löïc vaø phaïm vi treân toaøn quoác. Hai laø: Laø cô quan haønh chính cao nhaát, Chính phuû tröïc tieáp laõnh ñaïo tröïc tieáp caùc UBND caùc caáp trong vieäc thöïc hieän nhieäm vuï cuûa NN. Chính quyeàn ND caùc caáp coù traùch nhieäm chaáp haønh vaø baùo caùc tröïc tieáp hoaït ñoäng cuûa mình vôùi chính phuû thoâng qua thaåm quyeàn vaø thöù baät haønh chính do Phaùp luaät quy ñònh. Nhieäm vuï quyeàn haïn Chuû chính phuû trong caùc lónh vöïc, töø ñieàu 8 ñeán ñieàu 18 luaät toå chöùc chính phuû naêm 2001. + Haønh chính, tö phaùp. + Kinh teá + Khoa hoïc, coâng ngheä vaø moâi tröôøng. + Vaên hoùa,giaùo duïc, thoâng tin, theå thao vaø du lòch. + Xaõ hoäi , y teá. + Daân toäc vaø toân giaùo. + Quoác phoøng, an ninh vaø traät töï xaõ hoäi. + Ñoái ngoaïi. + Toå chöùc haønh chính nhaø nöôùc. + Ñoái vôùi hoäi ñoàng nhaân daân tænh thaønh phoá tröïc thuoäc trung öông. Chính phuû hoaït ñoäng theo caùc hình thöùc: + Caùc phieân hoïp cuûa Chính phuû. + Söï chæ ñaïo ñieàu haønh cuûa Thuû töôùng vaø caùc Phoù thuû töôùng Chính phuû. + Hoaït ñoäng cuûa caùc Boä tröôûng vôùi tö caùch laø ngöôøi ñöùng ñaàu Boä, ngaønh Chính phuû laø cô quan laøm vieäc theo cheá ñoä taäp theå, nhöõng vaán ñeà quan troïng thuoäc thaåm quyeàn cuûa Chính phuû ñöôïc thaûo luaän taäp theå vaø quyeát ñònh theo ña soá (Ñieàu 19 luaät toå chöùc Chính phuû) Boä vaø cô quan ngang Boä (goïi taét laø Boä ) Boä vaø cô quan ngang Boä laø cô quan cuûa Chính phuû thöïc hieän caùc chöùc naêng quaûn lyù caùc ngaønh vaø lónh vöïc coâng taùc trong phaïm vi caû nöôùc Nhö vaäy coù 2 loaïi Boä : _ Boä Quaûn lyù ngaønh: laø cô quan QLNN ôû Trung öông coù traùch nhieäm quaûn lyù nhöõng ngaønh KT-kyõ thuaät, VH, XH (Noâng nghieäp, coâng nghieäp, giao thoâng vaän taûi, xaây döïng, thöông maïi ,vaên hoùa ,giaùo duïc, y teá) coù theå taäp hôïp vôùi nhau thaønh moät nhoùm lieân ngaønh coù cuøng muïc ñích. _ Boä quaûn lyù ña ngaønh, ña lónh vöïc: laø cô quan QLNN Trung öông, coù traùch nhieäm QLNN theo dieän, lónh vöïc roäng nhö (Keá hoaïch, taøi chính, Khoa hoïc, coâng ngheä, Lao ñoäng, noäi vuï, ngoaïi giao, coâng chöùc vuï ….) nhöõng lónh vöïc naày coù lieân quan ñeán coâng taùc toå chöùc noäi boä vaø caùc hoaït ñoäng cuûa taát caû caùc boä, caáp QLNN, caùc coâng daân. Boä quaûn lyù ña ngaønh, ña laõnh vöïc coù traùch nhieäm giuùp Chính phuû nghieân cöùu vaø xaây döïng chieán löôïc phaùt trieån KT XH chung; xaây döïng caùc döï aùn keá hoaïch toång hôïp vaø caân ñoái lieân ngaønh; caùc quy ñònh veà chính saùch caùn boä vaø ñöôïc söï uûy quyeàn cuûa Chính phuû höôùng daãn cô quan NN, caùc toå chöùc KT, VH, XH thi haønh kieåm tra vaø ñaûm baûo phaùp cheá trong caùc hoaït ñoäng cuûa caùc Boä vaø caùc caáp veà lónh vöïc maø mình quaûn lyù, ñoàng thôøi coù traùch nhieäm phuïc vuï vaø taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho boä quaûn lyù ngaønh thöïc hieän caùc chöùc naêng quaûn lyù ngaønh. Veà toå chöùc cuûa Boä bao goàm: Caùc cô quan giuùp Boä tröôûng thöïc hieän caùc chöùc naêng QLNN (Caùc Vuï, Cuïc, Vaên phoøng thanh tra, caùc toå chöùc söï nghieäp tröïc thuoäc caùc Boä nhö caùc Tröôøng, Vieän nghieân cöùu, caùc toå chöùc kinh doanh….) c. Cô quan thuoäc Chính phuû laø loaïi cô quan do Chính phuû thaønh laäp thöïc hieän moät soá nhieäm vuï quyeàn haïn nhaát ñònh. + Ñòa vò phaùp lyù. + Moái quan heä giöõa cô quan thuoäc chính phuû vôùi caùc Boä, cô quan ngang Boä UBND caùc caáp: UBND caùc caáp do HÑND baàu ra, laø cô quan chaáp haønh cuûa HÑND laø cô quan haønh chính ôû ñòa phöông chòu traùch nhieäm chaáp haønh Hieán phaùp, Luaät vaø caùc VB cuûa NN caáp treân vaø nghò quyeát cuûa HÑND _ UB ND laø cô quan QLNN do HÑND cuøng caáp baàu ra vöøa do UBND caáp treân quyeát ñònh nhaân söï vaø chòu söï laõnh ñaïo thoáng nhaát cuûa Chính phuû. UBND thöïc hieän nhieäm vuï, quyeàn haïn cuûa mình treân phöông dieän chính: + Laø cô quan chaáp haønh cuûa HÑND UBND coù traùch nhieäm thi haønh nhöõng nghò quyeát cuûa HÑND vaø baùo caùo coâng vieäc tröôùc HÑND cuøng caáp vaø UBND caáp treân ( Ñoái vôùi UBND tænh phaûi baùo caùo leân chính phuû). + Chaáp haønh caùc quyeát ñònh quaûn lyù cuûa caùc Boä, Ngaønh, caùc cô quan thuoäc Chính phuû, ñöôïc quyeàn ban haønh caùc quyeát ñònh, chæ thò ñeå ñieàu haønh laõnh ñaïo caùc cô quan chöùc naêng vaø caùc ñôn vò thuoäc ñòa phöông mình. + UBND bao goàm Chuû tòch, Phoù chuû tòch vaø caùc thaønh vieân khaùc .Chuû tòch HÑND laø ñaïi bieåu HÑND cuøng caáp. UBND coù caùc sôû, phoøng, ban tröïc thuoäc vôùi caùc chöùc naêng cuûa UBND trong caùc lónh vöïc quaûn lyù khaùc nhau ôû ñòa phöông. Ngoaøi caùc cô quan haønh chính treân, coøn 1 soá cô quan QLNN, maø theo tính chaát thaåm quyeàn hoaït ñoäng ngöôøi ta goïi laø cô quan coù thaåm quyeàn noäi boä (caùc Ban laõnh ñaïo tröôøng hoïc, beänh vieän, xí nghieäp vaø caùc cô quan haønh chính söï nghieäp). Tính thaåm quyeàn noäi boä theå hieän ôû hieäu löïc caùc quyeát ñònh cuûa caùc cô quan naøy chæ coù taùc ñoäng ñeán ñeán thaønh vieân vaø phaïm vi cuûa cô quan , toå chöùc ñoù. 4. Toøa aùn ND caùc caáp: TAND toái cao vaø TAND ñòa phöông, caùc toøa aùn quaân söï vaø caùc toøa aùn khaùc do luaät ñònh laø cô quan xeùt xöû cuûa nöôùc CHXHCN VN. TAND caùc caáp trong phaïm vi chöùc naêng cuûa mình xeùt xöû caùc vuï aùn hình söï, daân söï, hoân nhaân vaø gia ñình, lao ñoäng, KT vaø taøi chính baûo veä phaùp cheá XHCN, quyeàn laøm chuû taäp theå cuûa ND, baûo veä taøi saûn cuûa NN, cuûa taäp theå, baûo veä tính maïng, taøi saûn , töï do danh döï vaø nhaân phaåm cuûa ND. 5. Vieän kieåm saùt ND: Vieän kieåm saùt ND coù nhieäm vuï: _ Thöïc haønh quyeàn coâng toá. _ Kieåm saùt caùc hoaït ñoäng tö phaùp.