Chương 1 Đại cương về miễn dịch học

9/13/2012 1 ĐẠI CƢƠNG VỀ MIỄN DỊCH HỌC 1 Chƣơng 1 Các khái niệm 2  Tên gọi tiếng Anh “immunity”  Tiếng Latinh “immunitas” có nghĩa là miễn trừ Thucydides 9/13/2012 2 “Tính miễn dịch” 3  Trung Quốc thời phong kiến : ngƣời dân ở đây có tập tục cho ngƣời dân hít chất bột làm từ da của ngƣời bị đậu mùa đã khỏi để phòng ngừa bệnh này.  Edward Jenner - thầy thuốc người Anh - ông đã lấy dịch từ vết thƣơng của ngƣời bị đậu mùa (bò) tiêm cho một đứa trẻ 8 tuổi sau đó hồi phục thì không bao giờ mắc bệnh đậu mùa nữa 4 “Tính miễn dịch” 9/13/2012 3 5  “Vaccination” (chủng ngừa) (vaccination bắt nguồn từ tiếng Latinh “vacca” nghĩa là con bò cái)  Thế giới năm 1890 cho rằng bệnh đậu mùa là căn bệnh đầu tiên trên thế giới đã bị loại trừ nhờ vào công tác chủng ngừa. 6 Miễn dịch (immunity) Là khả năng bảo vệ của cơ thể chống lại những tác nhân gây bệnh xâm nhập từ bên ngoài: yếu tố truyền nhiễm nhƣ vi sinh vật,côn trùng,kí sinh trùng,các protein lạ gây độc cho cơ thể. Miễn dịch học (immunus hay immunology) Là môn học nghiên cứu về hệ thống miễn dịch và các đáp ứng của hệ thống này trƣớc các tác nhân gây bệnh xâm nhập vào cơ thể. 9/13/2012 4 7 Hệ thống miễn dịch (Immune system) Là tập hợp các tế bào, mô và các phân tử tham gia vào quá trình đề kháng chống nhiễm trùng. Đáp ứng miễn dịch (Immune Response) Bao gồm sự nhận biết tác nhân gây bệnh hoặc những chất lạ, tiếp theo đó là những phản ứng nhằm loại bỏ chúng ra khỏi cơ thể. Miễn dịch không đặc hiệu và miễn dịch đặc hiệu (Innate and Adaptive Immunity) 8 Hệ miễn dịch không đặc hiệu (còn gọi là miễn dịch tự nhiên) bao gồm các cơ chế đề kháng đã tồn tại trong cơ thể khi chƣa có nhiễm trùng và sẵn sàng đáp ứng rất nhanh khi vi sinh vật xâm nhập. 9/13/2012 5 Các thành phần chính của miễn dịch bẩm sinh 9 Các hàng rào vật lý và hoá học nhƣ da, niêm mạc, các chất kháng khuẩn đƣợc tiết ra trên các bề mặt này Các thành phần chính của miễn dịch bẩm sinh Các tế bào thực bào (tế bào trung tính, đại thực bào) và tế bào NK (tế bào giết tự nhiên – Natural Killer Cells) 10 9/13/2012 6 11  Các protein trong máu, bao gồm các thành phần của hệ thống bổ thể và các chất trung gian khác của phản ứng viêm Các thành phần chính của miễn dịch bẩm sinh Các protein gọi là cytokines có vai trò điều hoà và phối hợp các hoạt động của tế bào trong hệ miễn dịch bẩm sinh. 12 9/13/2012 7 13 Miễn dịch đặc hiệu 14 Miễn dịch dịch thể (humoral immunity)  Đƣợc thực hiện qua kháng thể,  Đƣợc sản xuất bởi tế bào lymphô B  Là cơ chế đề kháng chủ yếu chống lại các vi sinh vật ngoại bào  Kháng thể là những phân tử đƣợc chuyên môn hoá, có thể tạo ra nhiều cơ chế loại bỏ kháng nguyên khác nhau.  Một số kháng thể khác kích thích tế bào bạch cầu sản xuất ra các chất trung gian của phản ứng viêm. 9/13/2012 8 15 Miễn dịch qua trung gian tế bào (cell- mediated immunity) Là kiểu đáp ứng đƣợc thực hiện qua trung gian của tế bào lymphô T Do các vi sinh vật : virus và một số vi khuẩn không chịu tác động trực tiếp của kháng thể lƣu động trong máu Miễn dịch đặc hiệu 16 9/13/2012 9 MIỄN DỊCH TẾ BÀO Các cơ quan lympho trung ƣơng Các cơ quan lympho ngoại biên Miễn dịch chủ động và thụ động 9/13/2012 10 Tính đặc hiệu và đa dạng  Thành phần của kháng nguyên đƣợc gọi là quyết định kháng nguyên hay epitop Opsonin hoá : kháng thể đã chuẩn bị vi khuẩn để TB thực bào dễ bắt giữ hơn  Tính đặc hiệu : trên màng của các tế bào lymphô có những thụ thể riêng để nhận diện những cấu trúc kháng nguyên khác nhau. 20 9/13/2012 11 Nhớ miễn dịch  Sự tiếp xúc của hệ miễn dịch với kháng nguyên lạ làm tăng cƣờng đáp ứng với kháng nguyên đó khi nó xâm nhập cơ thể các lần sau. Đáp ứng này thƣờng nhanh hơn, mạnh hơn và khác về chất so với đáp ứng sơ cấp khi cơ thể tiếp xúc kháng nguyên lần đầu tiên 21 ĐÁP ỨNG MIỄN DỊCH  Đáp ứng miễn dịch lần đầu (primary immune response)  Có thời gian tiên phát dài, cƣờng độ đáp ứng yếu và thời gian đáp ứng ngắn.  Một số tế bào T và B đã đƣợc mẫn cảm sẽ trở thành tế bào trí nhớ (memory cell) nếu tiếp xúc lại với kháng nguyên sẽ tạo ra đáp ứng miễn dịch thứ phát.  Đáp ứng miễn dịch thứ phát (secondary immune response)  Có thời gian tiềm tàng ngắn hơn, cƣờng độ đáp ứng mạnh hơn và thời gian duy trì đáp ứng dài hơn do các tế bào trí nhớ phát triển nhanh và mạnh tạo thành một dòng tế bào chuyên sản xuất ra kháng thể đặc hiệu. 22 9/13/2012 12 23 24 9/13/2012 13 Nhận xét  Kháng nguyên X và Y tạo ra sự sản xuất các kháng thể khác nhau (tính đặc hiệu). Đáp ứng lần thứ hai đối với kháng nguyên X thì nhanh hơn và mạnh hơn (nhớ). Mức độ kháng thể giảm dần theo thời gian sau mỗi lần gây miễn dịch (tự giới hạn) - tương tự đối với miễn dịch tế bào. 25 Chuyên môn hoá Hệ thống miễn dịch đáp ứng một cách đặc biệt và khác nhau đối với từng vi sinh vật sao cho có thể tạo hiệu quả tối đa cho cơ chế đề kháng. 26 9/13/2012 14 Tự giới hạn Tất cả đáp ứng miễn dịch bình thƣờng sẽ giảm dần theo thời gian để trả lại hệ miễn dịch ở trạng thái nghỉ ban đầu 27 Không phản ứng với bản thân Khả năng nhận biết, đáp ứng và loại bỏ kháng nguyên lạ và không phản ứng lại để gây hại cho cơ thể (dung nạp) Tự dung nạp có thể dẫn đến đáp ứng miễn dịch đối với kháng nguyên bản thân (tự kháng nguyên) và hình thành các bệnh tự miễn.28 9/13/2012 15 29 HỆ THỐNG MIỄN DỊCH 30 Hình: Hệ thống vị trí các cơ quan miễn dịch ở người *gut-associated lymphoid tissue (GALT) 9/13/2012 16 Các thành phần tế bào của hệ thống miễn dịch tế bào 31  Nhóm lymphocyte: lymphocyte T, lymphocyte B, tế bào NK (natural killer cells). Dựa vào đặc điểm,chức năng có thể chia thành 4 nhóm: Tế bào lymphocytes 32 9/13/2012 17 Các thành phần tế bào của hệ thống miễn dịch tế bào  Nhóm thực bào: tiểu/đại thực bào (microphage/ macrophage), tế bào đuôi gai, bạch cầu hạt trung tính, bạch cầu ƣa axit. 33 VAI TRÒ CỦA ĐẠI THỰC BÀO 34 9/13/2012 18 Các thành phần tế bào của hệ thống miễn dịch tế bào  Nhóm tế bào bỗ trợ: bạch cầu ƣa base, dƣỡng bào, tiểu cầu. 35 Các thành phần tế bào của hệ thống miễn dịch tế bào   Nhóm tế bào khác: tế bào nội mạch. 36 9/13/2012 19 Các giai đoạn của đáp ứng miễn dịch đặc hiệu 37 KIẾN THỨC CẦN NHỚ  Khái niệm miễn dịch  Phân biệt miễn dịch: đặc hiệu và không đặc hiệu  Phân loại các nhóm trong từng loại miễn dịch  Các đặc tính miễn dịch  Hệ thống miễn dịch & các thành phần của hệ thống miễn dịch 38 9/13/2012 20 KẾT THÚC CHƢƠNG 1 39