Chương 7: Chiến lược phát triển ngoại thương

*CHƯƠNG 7 CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN NGOẠI THƯƠNGNghiên cứu 3 nội dung cơ bản:Chiến lược và Chiến lược phát triển KT-XH? Và 4 mô hình Chiến lược phát triển của UNIDO.Chiến lược phát triển KT-XH và Chiến lược phát triển Ngoại thương của Việt Nam.Những quan điểm cơ bản chỉ đạo hoạt động ngoại thương nước ta hiện nay.*I. CÁC MÔ HÌNH CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN1. Tìm hiểu về khái niệm chiến lược:a. Khái niệm:Chiến lược (Strategy) được hiểu là đường hướng và cách giải quyết nhiệm vụ đặt ra mang tính toàn cục, tổng thể và trong thời gian dài;Chiến thuật (Tatic) hướng và cách giải quyết nhiệm vụ mang tính từng mặt, từng thời điểm, từng khu vực nhằm thực hiện chiến lược.Tầm nhìn (Vision) hướng phát triển tiếp theo xa hơn so với chiến lược.*b. Phân loại:Tuỳ theo Quy mô khác nhau: Quốc gia: có chiến lược phát triển KT-XH nói chung, chiến lược phát triển một lĩnh vực, ngành kinh tế: GTVT, CN, XD, v.v.Doanh nghiệp: chiến lược marketing, chiến lược về nhân sự, tài chính, thông tin, chiến lược phát triển SX-kinh doanh.Cá nhân: cũng có thể có chiến lược của mình. Ví dụ: các CEO,TGĐ của các TNCs.*c. Sự cần thiết của chiến lược đối với sự phát triển của một hệ thống kinh tế:Tạo được tính thống nhất về mục tiêu;Khả năng dự báo những kịch bản, tình huống trong tương lai;Cơ sở để xây dựng kế hoạch, sách lược cụ thể;Cơ sở để giảm thiểu rủi ro và sai lầm. Cơ sở để tìm ra được cách hành động tối ưu, *d. Khái niệm Chiến lược phát triển KT-XH:Chiến lược phát triển KT-XH được hiểu như là:bản luận cứ có cơ sở khoa họcxác định mục tiêu và đường hướng phát triển cơ bản của đất nước trong khoảng thời gian 10 năm hoặc dài hơn, là căn cứ để hoạch định các chính sách và kế hoạch phát triển.* Các yếu tố ảnh hưởng đến tính đa dạng và sự khác nhau của các mô hình chiến lược phát triển KT-XH:Chế độ chính trị-XH và con đường phát triển được lựa chọn  ảnh hưởng đến nội dung của chiến lược.Hoàn cảnh lịch sử và trình độ phát triển ở từng giai đoạn của đất nước, gắn với các yêu cầu thực hiện các nhiệm vụ đặt ra trong giai đoạn đó.Những mục tiêu chính cần đạt tới của chiến lược.*2. Các mô hình chiến lược phát triển:Tổng kết kinh nghiệm của nhiều nước trong quá trình CNH, UNIDO đã đưa ra 4 mô hình chiến lược sau:Chiến lược tăng trưởng nhanh;Chiến lược phát triển dựa trên cơ sở nguồn lực trong nước; Chiến lược phát triển nhằm vào các nhu cầu cơ bản; Chiến lược tập trung vào tạo việc làm (toàn dụng lao động); *2.1. TĂNG TRƯỞNG NHANHTập trung vào:Phân bổ các nguồn đầu tư, nhân lực  các ngành CN, lĩnh vực KT, dự án có mức hoàn vốn cao nhất.Hướng mạnh vào XK là chủ yếu.Các nước điển hình: Nhật Bản, Đài Loan, Hàn Quốc, Singapore.Yêu cầu thực hiện:Phải thu hút được ĐTNN+công nghệ, NK nhiềuChủ động tạo ra cả thị trường trong và ngoài nướcNhận được bí quyết công nghệNhanh chóng XD kết cấu hạ tầng hiện đạiNhược điểm: phát triển chênh lệch giữa các vùng/thu nhập giữa các ngành, bộ phận dân cư*2.2. dùa trªn nguån lùc trong n­ícDùa vµo:ThÕ m¹nh vÒ TNTN: Kho¸ng s¶n, n«ng nghiÖp, thñy h¶i s¶n, l©m s¶n.Còng hưíng m¹nh vµo XK.C¸c n­íc ®iÓn h×nh: Trung CËn §«ng.Yªu cÇu thùc hiÖn:Vèn ®Çu tư lín, quy m« SX lín, thêi gian dµiThu hót §TNN vÒ c«ng nghÖ khai th¸c, chÕ biÕnL§ ph¶i cã tr×nh ®é lµnh nghÒ kh¸ caoNh­îc ®iÓm: Qu¸ phô thuéc vµo nguån TNTNCN võa vµ nhá Ýt ®­ưîc chó träng, nguån nh©n lùc ph¸t triÓn chËm.*2.3. nh»m vµo nhu cÇu c¬ b¶nTËp trung vµo:SX vµ cung øng cho thÞ tr­ưêng trong n­ưíc.C¬ b¶n lµ ChiÕn l­ưîc SX thay thÕ NK.C¸c n­ưíc ®iÓn h×nh: Ên §é, Malaysia, Indonesia§Æc ®iÓm:Chó träng tíi CN dùa trªn nÒn t¶ng n«ng nghiÖp (nhu cÇu vÒ l­ư¬ng thùc, thực phẩm, may mÆc, hµng tiªu dïng, VLXD, ph©n bãn, hãa chÊt)NN ph¶i hç trî SX trong nư­ícCN võa vµ nhá ®ãng vai trß quan trängNh­îc ®iÓm: HiÖu qu¶ kh«ng cao, c¹nh tranh kÐmNhu cÇu NK nhiÒu (MMTB, NNVL)ThÞ trư­êng néi ®Þa nhá bÐ  kh«ng kÝch thÝch SX*2.4. toµn dông lao ®éngTËp trung vµo:Ph¸t triÓn SX sö dông nhiÒu lao ®éng.C¸c n­ưíc ®iÓn h×nh: Ên §é, Malaysia, Indonesia, Trung Quèc (tr­íc 70s)§Æc ®iÓm:CN võa vµ nhá ®ãng vai trß quan trängKh«ng chó träng tíi Hîp t¸c QTCN l¾p r¸p, may mÆc ph¸t triÓnH¹n chÕ: C«ng nghÖ thÊp, SX kÐm hiÖu qu¶, ChØ c¹nh tranh ë nhãm hµng cã hµm l­ưîng L§ caoKh¶ n¨ng hîp t¸c quèc tÕ thÊp*NhËn xÐt:Mét quèc gia kh«ng thÓ theo chØ ®uæi duy nhÊt mét m« h×nh chiÕn l­ưîc riªng biÖt nµo trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn.Môc tiªu cña ViÖt Nam: “®Õn 2010 ®ñ nÒn t¶ng ®Ó ph¸t triÓn thµnh mét n­ưíc CN vµ ®Õn n¨m 2020 th× c¬ b¶n trë thµnh mét n­ưíc CN”Phải ¸p dông chiÕn l­îc hçn hîp, kÕt hîp c¸c m« h×nh trªn ®Ó ®¹t tíi sù ph¸t triÓn ®¸p øng 3 yªu cÇu:Ph¸t triÓn nhanhHiÖu qu¶BÒn v÷ng*II. ChiÕn l­Ưîc ph¸t triÓn KT-Xh vµ chiÕn lƯîc ph¸t triÓn ngo¹i thƯ¬ng ViÖt Nam thêi kú 2001-2010 vµ tÇm nh×n 2020 1. ChiÕn l­ưîc ph¸t triÓn KT-XH ViÖt Nam: ChiÕn lưîc ph¸t triÓn KT-XH thêi kú 1991-2000:“CL æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn KT-XH ®Õn n¨m 2000”6 c¬ quan tham gia x©y dùng CL:UBKHNN nay lµ Bé KH&§T; Ban Kinh tÕ T¦ §¶ng; Trung t©m KHXH&NV quèc gia; Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia; Tr­êng §H KTQD Hµ Néi; Tr­êng §H KTQD TP. Hå ChÝ Minh ChiÕn lưîc ph¸t triÓn KT-XH thêi kú 2001-2010:“CL ®Èy m¹nh CNH, H§H theo ®Þnh h­íng XHCN, x©y dùng nÒn t¶ng ®Ó ®Õn n¨m 2020 n­íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n­íc CN”.§­îc chÝnh thøc th«ng qua t¹i §H §¶ng IX (4/2001)*§Æc ®iÓm cña ChiÕn lư­îc 2001-2010:Ph¸t triÓn nhanh, g¾n víi æn ®Þnh XH, ®¶m b¶o b¶o vÖ m«i tr­êng tù nhiªn vµ sinh th¸i (t¨ng tr­ëng nhanh, hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng)§Èy m¹nh SX tho¶ m·n nhu cÇu trong n­íc, kh«ng SX s¶n phÈm TD trong n­ưíc víi bÊt cø gi¸ nµo; SX víi gi¸ rÎ, ®ång thêi ph¶i cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi hµng NK.TËn dông triÖt ®Ó nguån lùc trong n­ưíc, song ®ång thêi sö dông tèi ®a nguån lùc bªn ngoµi vÒ vèn vµ c«ng nghÖ.*2. ChiÕn l­ưîc ph¸t triÓn ngo¹i th­ư¬ng:a. C¸c lo¹i h×nh chiÕn l­ưîc ph¸t triÓn ngo¹i thư¬ng:Tæng kÕt thùc tiÔn  3 lo¹i h×nh chiÕn l­ưîc ph¸t triÓn ngo¹i thư­¬ng c¬ b¶n sau:ChiÕn lư­îc XK s¶n phÈm th«; ChiÕn l­ưîc SX thay thÕ hµng NK; ChiÕn l­ưîc SX h­íng vÒ XK. * ChiÕn l­îc XK s¶n phÈm th« Dùa chñ yÕu vµo LTSS trong XK c¸c s¶n phÈm c¬ b¶n (primary products): n«ng-l©m-thñy s¶n, kho¸ng s¶n, dÇu th«, khÝ ®èt, vµ c¸c nguyªn liÖu th« kh¸c) t­ư¬ng tù M« h×nh ph¸t triÓn Dùa trªn c¬ së nguån lùc trong n­ưíc cña UNIDO. Th­ưêng ®­ưîc thùc hiÖn trong ®iÒu kiÖn tr×nh ®é SX cßn thÊp, ®Æc biÖt lµ tr×nh ®é cña ngµnh CN vµ kh¶ n¨ng tÝch luü vèn cña nÒn KT cßn bÞ h¹n chÕ.*N­íc50-60sCuèi 70sHµng ho¸Indonesia100%97%DÇu löa, cao su, cµ phª, thiÕc, gçMyanmar99%97%Gç vµ s¶n phÈm gç, ®¸ quýThailand98%74%G¹o, cao su, ng«, thiÕc, s¾nPhilippines96%65%Cïi-dÇu dõa, ®­ưêng, §ång, gç dÇuHµn Quèc86%11%Singapore74%49%Dầu lửa, cao su th«Ên §é55%39%DÇu löa, cao suXK s¶n phÈm c¬ b¶n cña mét sè n­íc Ch©u ¸:Nguån: S¸ch “Lùa chän s¶n phÈm vµ thÞ trư­êng trong ngo¹i thư­¬ng thêi kú CNH cña c¸c nÒn KT §«ng ¸”, NXB CTQG, 2000*¦u ®iÓm:T¹o ®iÒu kiÖn khai th¸c lîi thÕ vÒ TNTN, khÝ hËu thuËn lîi. XuÊt hiÖn nhu cÇu thu hót vèn §TNNKinh tÕ ph¸t triÓn theo chiÒu réngGi¶i quyÕt viÖc lµm, t¨ng ®éi ngò c«ng nh©n lµnh nghÒT¹o sù thay ®æi C¬ cÊu kinh tÕ, t¹o vèn ban ®Çu cho CNH.*Nh­îc ®iÓm:Cung s¶n phÈm c¬ b¶n kh«ng æn ®Þnh: phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn ph©n bæ ®Þa lý tù nhiªn, khÝ hËu.Gi¸ b¸n cña s¶n phÈm c¬ b¶n cã xu h­ưíng gi¶m: + Engel’s Law (TK19): trong dµi h¹n, khi thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngư­êi t¨ng, nhu cÇu sÏ chuyÓn sang c¸c hµng hãa cao cÊp, xa xØ hoÆc c¸c hµng hãa mµ ®é co gi·n ®èi víi thu nhËp cña cÇu >1; + TiÕn bé KHCN lµm xuÊt hiÖn nhiÒu s¶n phÈm/vËt liÖu nh©n t¹o thay thÕ s¶n phÈm tù nhiªn.2 nguyªn nh©n khiÕn t¨ng gi¸ s¶n phÈm c¬ b¶n+ TNTN lµ cã h¹n: ®Êt ®ai, nguån n­ưíc, tr÷ l­ưîng kho¸ng s¶n, c¸c nguån TNTN kh«ng t¸i t¹o+ Møc ®é t¨ng n¨ng suÊt chËm cña ngµnh SX s¶n phÈm c¬ b¶n  cung Tæng cung. Kh«ng chó träng NT vµ c¸c ho¹t ®éng KT§N kh¸c.C¸n c©n TM ngµy cµng th©m hôt do thu ngo¹i tÖ Ýt trong khi nhu cÇu NK ®Çu vµo l¹i nhiÒu.C¸c DN trong n­ưíc thô ®éng, û l¹i, kh¶ n¨ng c¹nh tranh thÊp (do b¶o hé).*VD(1):§µi Loan: §Õn ®Çu 60s, s¶n phÈm CN kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ trư­êng TG.ThÞ tr­êng trong n­ưíc søc mua h¹n chÕ do thu nhËp thÊp.ViÖc NK c¸c ®Çu vµo cÇn thiÕt cho CNH vÉn tiÕp tôc t¨ng  th©m hôt mËu dÞch ngµy cµng trÇm träng.Tèc ®é t¨ng cña CN b¾t ®Çu gi¶m dÇn, tõ 20%  9,8% vµo n¨m 1961. (Ngµnh CN chÕ biÕn: tõ 14,4% -1960  8,1% -1962).Hµn Quèc:Tư­¬ng tù như­ ë §µi Loan, c¬ cÊu KT kh«ng thay ®æi tÝch cùc. N¨m 1966, tû träng n«ng nghiÖp trong GDP vÉn cßn rÊt lín, chiÕm tíi 35% so víi 25,6% cña CN.(1) PGS.TS. Lª Bµn Th¹ch, TS. TrÇn ThÞ Tri “CNH ë NIEs §«ng ¸ vµ bµi häc kinh nghiÖm ®èi víi ViÖt Nam” – NXB ThÕ giíi, Hµ Néi, 2000, tr. 59.*Mèc thêi gian thùc hiÖn chiÕn lư­îc CNH cña ASEAN N­ícISIEOISingapore19611965Indonesia19671982Thailand19621972Malaysia19581968Philippines19461970Nguån: - WB, Several Country-Specific Report, UNTACD 1987. - PTS. §ç §øc §Þnh, “Mét sè vÊn ®Ò vÒ chiÕn l­ưîc CNH vµ lý thuyÕt ph¸t triÓn”, NXB ThÕ giíi, 1999.* ChiÕn l­îc SX h­íng vÒ XK (EOI) Tªn gäi kh¸c: “ChiÕn l­ược CNH hướng vÒ XK” (EOI) Hoµn c¶nh ra ®êi: ¸p dông réng r·i ë Mü Latinh tõ nh÷ng n¨m 50 vµ nh÷ng n­ưíc §«ng ¸: tõ nh÷ng n¨m 60 Ph­ư¬ng ph¸p luËn cña EOITÝch cùc khai th¸c c¸c LTSS trong qu¸ tr×nh PCL§ quèc tÕ nh»m mang lîi Ých tèi ­ưu cho mét quèc gia.*Néi dung thùc hiÖn: EOI tËp trung vµo 4 néi dung c¬ b¶n sau:KhuyÕn khÝch, më réng, n©ng ®ì cho c¸c ngµnh SX h­ưíng vÒ XK h¹n chÕ NK.H¹n chÕ b¶o hé SX vµ c¸c ngµnh CN trong nư­íc b»ng c¸c hµng rµo thuÕ quan, phi thuÕ quan.§¶m b¶o m«i tr­êng ®Çu t­ư, t¨ng cư­êng thu hót vèn §TNN nh»m ph¸t triÓn SX.Më réng quan hÖ hîp t¸c víi c¸c n­ưíc ®Ó khai th¸c thÞ trư­êng bªn ngoµi.* ¦u ®iÓm cña chiÕn l­îc EOI:T¨ng tr­ưëng KT nhanhH×nh thµnh ®­ưîc mét sè ngµnh CN mòi nhän, cã søc c¹nh tranh vµ vÞ thÕ trªn thÞ trư­êng TG  ®éng lùc thóc ®Èy KT t¨ng tr­ëng (spill-over effect). VD: Hµn Quèc víi 2 ngµnh CN nÆng lµ thÐp vµ ®ãng tµu; Singapore cã ngµnh CN ho¸ dÇu rÊt ph¸t triÓn; §µi Loan næi tiÕng víi ngµnh hµng ®iÖn tö, vi m¹ch.Sù ph¸t triÓn nhanh cña SX trong n­íc còng gióp t¹o viÖc lµm, t¨ng thu nhËp cña ng­êi d©n.Ngo¹i thư­¬ng vµ c¸c ho¹t ®éng KT§N cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn m¹nh  trë thµnh “®Çu tµu” cña nÒn KT.*Như­îc ®iÓm:T×nh tr¹ng mÊt c©n ®èi gi÷a c¸c ngµnh cã XK vµ kh«ng XK.NÒn KT phô thuéc vµo thÞ tr­ưêng TG bªn ngoµi vµ dÔ bÞ ¶nh h­ưëng bëi nh÷ng sù biÕn ®éng cña thÞ trư­êng c¸c nư­íc lín.Kinh nghiÖm NhËt b¶n1) Ngành SX hàng thay thÕ NK cã hiÖu qu¶ tiÕt kiÖm ngo¹i tÖ;2) C¸c ngành SX hàng XK sö dông nhiÒu lao ®éng mà l¹i cã kh¶ n¨ng thu ngo¹i tÖ;3) C¸c ngành c«ng nghiÖp nÆng ®Ó tù cung cÊp nguyªn liÖu và m¸y mãc cho c«ng nghiÖptrong n­íc;4) C¸c ngành SX hàng XK sö dông nhiÒu vèn và kü thuËt;5) C¸c ngành SX hàng XK kü thuËt mòi nhän.*C¬ cÊu NK hiÖu qu¶ cña NhËt B¶n: 5 nhãm hµng hãaB»ng ph¸t minh s¸ng chÕ;M¸y mãc thiÕt bÞ, c«ng nghÖ;Nhiªn liÖu, nguyªn vËt liÖu;Hµng tiªu dïng;DÞch vô kh¸c.**®Æc tr­ng cña OEI so víi ISI:EOI ®Æt träng t©m ph¸t triÓn nh÷ng lÜnh vùc cã LTSS cßn ISI h­ưíng tíi XD mét c¬ cÊu KT vµ CN hoµn chØnh. HÖ thèng chÝnh s¸ch cña EOI lµ nh»m khuyÕn khÝch XK cßn ISI lµ h­ưíng vµo thÞ tr­êng néi ®Þa  tèc ®é t¨ng tr­ưëng bÞ h¹n chÕ.EOI tÝch cùc thu hót vèn §TNN: FDI, ODAEOI h¹n chÕ sö dông c¸c hµng rµo b¶o hé, thùc hiÖn tù do ho¸ vµ hç trî XK.*b. ChiÕn lư­îc ph¸t triÓn NTcña ViÖt Nam thêi kú 2001-2010 và giai ®o¹n 2011-2020: ViÖt Nam ®ang ¸p dông theo m« h×nh nµo? Trªn thùc tÕ hiÖn nay th× ViÖt Nam ®ang thùc hiÖn kÕt hîp c¶ 3 m« h×nh chiÕn l­ưîc trong ®ã träng t©m lµ chiÕn lư­îc SX h­ưíng vÒ XK. XK s¶n phÈm th«: dÇu th«, than ®¸.SX thay thÕ NK: VD ®iÓn h×nh ®ã lµ ngµnh ®­ưêng, s¾t thÐp, xi m¨ng.SX h­ưíng vÒ XK: chiÕm ®a sè: dÖt may, giµy dÐp, n«ng s¶n, ®å gç, ®iÖn, ®iÖn tö, thñ c«ng MN.*III. C¸c quan ®iÓm c¬ b¶n chØ ®¹o ho¹t ®éng ngo¹i thƯ¬ng1. Më réng ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng ®Ó thùc hiÖn môc tiªu "d©n giµu n­íc m¹nh, XH c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh" trªn nÒn t¶ng: gi÷ v÷ng ®éc lËp chñ quyÒn vµ an ninh quèc gia; b¶o ®¶m sù ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN; më réng quan hÖ KT trªn c¬ së b×nh ®¼ng, cïng cã lîi, kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña nhau.*2. Kh¾c phôc tÝnh chÊt khÐp kÝn cña nÒn KT, chñ ®éng héi nhËp KTQT, thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸, ®a ph­¬ng ho¸ quan hÖ TM.3. Më réng sù tham gia cña c¸c DN thuéc mäi thµnh phÇn KT vµo ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng d­íi sù qu¶n lý thèng nhÊt cña Nhµ n­íc.4. Coi träng hiÖu qu¶ KT - XH trong ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng.