Chuyên đề 4 Nghiệp vụ thanh toán qua ngân hàng (tiếp)

Chuyên đề 4 Nghiệp vụ thanh toán qua ngân hàng Khái niệm về séc Theo Công ước về Luật Séc năm 1931: Séc là một lệnh trả tiền vô điều kiện, do khách hàng của ngân hàng ra lệnh cho ngân hàng trích một số tiền nhất định từ tài khoản của mình mở tại ngân hàng đó để trả cho người cầm séc hoặc cho người được chỉ định trên séc. Ở Việt Nam, theo quy định của Luật Các công cụ chuyển nhượng năm 2005: Séc là giấy tờ có giá do người ký phát lập, ra lệnh cho người bị ký phát là ngân hàng hoặc tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán được phép của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam trích một số tiền nhất định từ tài khoản của mình để thanh toán cho người thụ hưởng. • Đặc điểm của séc: - Séc được xác định là một hối phiếu thanh toán ngay (demand draft) của người ký phát gửi cho người mắc nợ. - Séc là một công cụ chuyển nhượng, tức là giấy tờ có giá ghi lệnh thanh toán hoặc cam kết thanh toán không điều kiện một số tiền xác định vào một thời điểm xác định. Trong đó, giấy tờ có giá là bằng chứng xác nhận nghĩa vụ trả nợ giữa tổ chức phát hành giấy tờ có giá với người sở hữu giấy tờ có giá trong một thời hạn nhất định (ví dụ: séc, chứng chỉ tiền gửi, tín phiếu, trái phiếu) • Tính chất của công cụ chuyển nhượng: - Lệnh chi trả vô điều kiện hoặc là cam kết trả tiền cho người phát hành hoặc người giữ nó - Có ghi rõ số tiền nhất định - Trả theo yêu cầu khi được xuất trình hoặc vào một thời gian xác định được (ví dụ: sau bao nhiêu ngày từ ngày ký phát hoặc vào một ngày nhất định) - Có chữ kí của người phát hành/người ký hậu - Địa điểm và ngày lập hối phiếu • Người ký hậu (endorser) là người ký chi trả hối phiếu hoặc chi trả công cụ chuyển nhượng để chuyển giao quyền thụ hưởng cho người khác bằng cách chứng thực hay ký hậu (endorsement). • Người ký hậu phải thanh toán chi phiếu nếu chi phiếu đó bị từ chối thanh toán vì bất kỳ lí do nào. • Người kí phát séc được goi là người phát lệnh (drawer) • Người phải trả tiền hối phiếu được gọi là người thụ lệnh hay còn gọi là người bị ký phát (drawee) • Người thụ hưởng còn gọi là người được trả tiền (beneficiary or payee) • Người ký hậu (endorser) là người ký chi trả séc, để chuyển giao quyền thụ hưởng cho người khác bằng cách ký hậu (endorsement). • Ví dụ: Hiền ký séc trả tiền cho Thắng. Thắng ký hậu chuyển séc này cho Toàn. Người ký phát là người lập và ký tên trên séc để ra lệnh cho người thực hiện thanh toán thay mặt mình trả số tiền ghi trên séc. • Người bị ký phát là ngân hàng, nơi người ký phát được sử dụng tài khoản thanh toán với số tiền để ký phát séc theo thoả thuận giữa người ký phát với ngân hàng. • Người thụ hưởng là người cầm tờ séc đó mà tờ séc đó có ghi tên người được trả tiền là chính mình hoặc mình được chuyển nhượng hợp pháp. • Một người có thể: • vừa là người phát hành séc, vừa là người thụ hưởng? • vừa là người thụ hưởng vừa là người bị ký phát? • vừa là người phát séc vừa là người bị ký phát? Sơ đồ lưu thông séc qua một ngân hàng • Có hai trường hợp - Người thụ hưởng đồng thời là người phát lệnh - Người thụ hưởng là người thứ ba do người phát lệnh chỉ định được ghi tên trong séc. Người bán NGÂN HÀNG Người mua (3) (2) (1) (4) Sơ đồ vận hành séc qua hai ngân hàng Ngân hàng bên bán Ngân hàng bên mua Người bán (5) (7)(3) Người mua (4) (6 ) (1) (2 ) Ví dụ về séc Trách nhiệm pháp lý của các bên liên quan • Người kí phát séc có trách nhiệm về việc trả số nợ kể cả trong trường hợp séc bị từ chối thanh toán toàn bộ hoặc một phần. • Người bị ký phát (tổ chức thực hiện thanh toán) có nghĩa vụ thanh toán tờ séc nếu séc có đủ điều kiện để thanh toán. Trong trường hợp người ký phát séc trên tài khoản tiền gửi thanh toán tại ngân hàng thì ngân hàng sẽ thanh toán séc thông qua chuyển tiền vào tài khoản hoặc trả tiền mặt cho người thụ hưởng. • Trong trường hợp, ngân hàng từ chối thanh toán séc, ngân hàng gửi xác nhận từ chối thanh toán bằng văn bản cho người thụ hưởng. Trách nhiệm 2 • Pháp luật đảm bảo quyền lợi cho người thụ hưởng bằng việc quy định quyền truy đòi trong trường hợp séc bị từ chối thanh toán toàn bộ hoặc một phần. • Người ký phát séc phải chịu trách nhiệm về việc trả số tiền truy đòi trên tờ séc do mình ký phát cho người thụ hưởng hoặc cho người đã thực hiện việc chi trả số tiền truy đòi khi nhận được thông báo truy đòi. • Người ký hậu, chuyển nhượng séc phải đảm bảo rằng: séc không bị mất, không bị thay đổi, không bao gồm các nội dung giả mạo, không thuộc quyền sở hữu của người khác và người ký hậu không hay biết về việc mất khả năng thanh toán của người phát hành vào thời điểm đề nghị thanh toán séc. • Ví dụ: Ai đó giả mạo chữ kí của Hiền và ký hậu trả tiền cho Thục. Thục cầm séc đến ngân hàng. Ngân hàng từ chối trả tiền cho Thục và đưa trả lại cho Thục tờ séc đó. Bạn có nhận xét gì về sự việc này. Trong những trường hợp nào, Thục sẽ không nhận được thanh toán của ngân hàng? Các hình thức ký hậu/chứng thực (Chữ ký phía sau công cụ chuyển nhượng) • Chứng thực trống (blank endorsement) là hình thức mà người được trả tiền chỉ việc ký tên vào séc và có thể chuyển nhượng được tờ séc đó. Phương Xuân nợ tiền của Mạnh Hiệp và Ngọc Quang kí phát séc cho Phương Xuân số tiền trên. Phương Xuân chỉ cần kí tên vào tờ séc và đưa cho Mạnh Hiệp tờ séc trên để trả nợ. • Chứng thực đặc biệt (special endorsement), ví dụ “thanh toán theo lệnh của Mạnh Hiệp”, tức là chỉ có Mạnh Hiệp có thể chuyển nhượng được tấm séc này. • Chứng thực giới hạn (restrictive endorsement) viết chuyển nhượng giới hạn tiếp theo như “chỉ ký gửi”: tức là khoản tiền phải gửi vào tài khoản tiền gửi, không được trả bằng tiền mặt hay chuyển khoản vào tài khoản của người khác. Phân loại séc 1 • Nếu phân loại theo người thụ hưởng - Séc ký danh - Séc vô danh – “trả cho người cầm séc” (bearer check) - Séc trả theo lệnh – “trả theo lệnh của người thụ hưởng” (order check) - Séc gạch chéo (crossed cheque) là loại séc mà trên mặt trước có gạch chéo, trong đó có thể ghi hoặc không ghi dòng chữ “account payee” hoặc “not negotiable”. Mục đích của gạch chéo này là để nhấn mạnh séc này không cho phép người thụ hưởng rút tiền mặt hoặc không được chuyển nhượng. Ngân hàng sẽ chi trả cho người hưởng lợi số tiền bằng cách chuyển khoản. Phân loại séc 2 • Nếu phân loại theo tính bảo đảm thanh toán của tờ séc - Séc bảo chi là loại séc được ngân hàng xác nhận việc trả tiền. Bằng việc xác nhận của mình, ngân hàng có chịu hoàn toàn trách nhiệm, trong trường hợp séc không được chi trả (certified check). - Séc không bảo chi Phân loại séc 3 • Nếu phân loại theo phương thức thanh toán séc - Séc chuyển khoản - Séc trả tiền mặt (open cheque) • Nếu phân loại theo không gian thanh toán - Séc trong nước - Séc thanh toán quốc tế Phân loại séc 4 • Séc du lịch là loại séc có thể dùng để thay thế tiền mặt. Nó được phát hành bởi một ngân hàng hoặc có thể được thanh toán tại bất cứ chi nhánh hay đại lí của ngân hàng tham gia thanh toán trên toàn thế giới. Nó được thanh toán theo yêu cầu của người giữ séc. Holder in due course Người nắm giữ hợp pháp • Người nắm giữ hợp pháp công cụ chuyển nhượng là người nắm giữ trung thành một công cụ chuyển nhượng nào đó (như séc, hối phiếu, lệnh phiếu) với giá trị sẽ nhận, không bị ai khiếu nại, có giá trị khi thanh toán. • Theo đó, người cầm séc do người khác ký hậu là người chủ sở hữu hợp pháp; người chấp nhận chi trả hối phiếu (chi phiếu) từ bên thứ ba sẽ nắm giữ quyền sở hữu pháp lý đối với công cụ đó, nếu những người này bảo đảm đủ các điều kiện sau: - Đó là người nắm giữ công cụ chuyển nhượng, chấp nhận giá trị sẽ nhận, có thể dưới dạng tiền và mua lại công cụ này với một thiện ý (good faith). Ví dụ: người mua xe bị đánh cắp không bao giờ là người sở hữu chiếc xe đó. Holder in due course 2 - Người nắm giữ không biết rằng công cụ đã bị quá hạn hoặc bị từ chối thanh toán. - Người nắm giữ không biết rằng công cụ đó bị làm giả chữ kí hoặc bị thay đổi nội dung. - Người nắm giữ không biết về các vụ tranh chấp về việc thanh toán công cụ chuyển nhượng đó. Paying vs. cashing a check • Ngân hàng có nghĩa vụ phải trả tiền cho khách hàng ký phát séc trên tài khoản tiền gửi đặt tại ngân hàng đó nếu séc được viết mang đầy đủ nội dung theo yêu cầu và nó thoả mãn các điều kiện thanh toán theo qui định. Giao dịch viên sẽ trả tiền mặt (pay a check) cho khách hàng nắm giữ tờ séc mà người bị ký phát là chính ngân hàng đó (an-on-us check). • Tuy nhiên, ngân hàng không có nghĩa vụ phải thanh toán các séc được ký phát cho các ngân hàng khác. (check drawn on another bank). Teller is cashing a check when he or she gives cash to the person presenting a check drawn on another bank. Paying check • Sau khi thanh toán séc, ngân hàng không được phép rút lại quyết định và trả lại séc cho khách hàng. Vì vậy, các giao dịch viên cần phải kiểm tra kỹ lưỡng các thông tin trên tờ séc.  Séc có đúng theo mẫu Kiểm tra mẫu chữ kí người có trách nhiệm, giấy tờ của người  Séc có bị gạch xoá Séc còn hiệu lực về thời gian Tài khoản của khách hiện có đang bị phong toả Séc có được ký hậu đúng qui định Tài khoản còn đủ tiền thanh toán hay không? • Ngược lại, nếu ngân hàng không thanh toán séc hợp lệ, ngân hàng phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho người phát hành séc vì đa không thực thi lệnh trả tiền, ảnh hưởng đến uy tín của khách hàng đối với người thụ séc và có thể bị kết vào tội “không trả nợ”. • Ngoài tội danh nói trên, ở các nước việc từ chối trả tiền một séc hợp lệ, ngân hàng còn bị kết tội “làm suy giảm niềm tin đối với hệ thống thanh toán tiền tệ của Nhà nước”. Séc hợp lệ Tờ séc có hiệu lực phải đầy đủ các yếu tố sau: - Chữ Séc được in phía trên tờ séc - Số séc - Số tiền xác định, được ghi cả bằng số và bằng chứ và hai nội dung này phải khớp với nhau - Tên, địa chỉ người thực hiện thanh toán - Ngày ký phát - Chữ ký của người ký phát Điều kiện thanh toán séc Tờ séc được chấp nhận thanh toán khi có đủ điều kiện sau đây: - Tờ séc được nộp trong thời hạn xuất trình là 30 ngày. Nếu nộp chậm chưa quá 60 ngày vẫn có thể được thanh toán nếu không có lệnh đình chỉ của người ký phát và tài khoản vẫn đủ khả năng thanh toán. - Tờ séc được lập trên mẫu và đủ yếu tố, không tẩy xoá, sửa chữa hoặc bị rách hoặc có nội dung có mâu thuẫn. Điều kiện thanh toán séc 2 - Số tiền trên séc không vượt quá số dư trên tài khoản của người trả tiền. Nếu không, tờ séc vẫn có thể thanh toán trong trường hợp 1) Cho vay thấu chi 2) Thanh toán một phần Trường hợp khách hàng bị chết hoặc mất năng lực hành vi dân sự • Việc khách hàng ký phát séc bị chết hoặc mất năng lực hành vi dân sự không làm ảnh hưởng đến nghĩa vị phải thanh toán séc của ngân hàng, trừ phi ngân hàng biết về vụ việc trên. 1. Ngân hàng vẫn có thể thanh toán séc trên tài khoản của người đã mất. 2. Trong trường hợp khách hàng mất năng lực hành vi dân sự, ngân hàng phải có kết luận của toà án xác nhận về việc mất năng lực hành vi dân sự của khách hàng thì mới được phép dừng việc thanh toán séc. Cashing checks • Nghiệp vụ này đem lại nhiều rủi ro cho ngân hàng hơn là việc thanh toán séc ký phát trên tài khoản tiền gửi của chính mình. Tuy nhiên ngân hàng có thể vẫn thanh toán trong trường hợp: 1. Khách hàng nắm giữ tờ séc là khách hàng uy tín của ngân hàng. 2. Người ký phát séc là một khách hàng của ngân hàng. Nếu ngân hàng thanh toán séc, nhưng người bị ký phát không chịu trả tiền, vậy ngân hàng sẽ phải làm gì?