“Con gấu” (The bear) của William Faulkner

TAÏP CHÍ ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 5 - Thaùng 01/2011 35 “CON GẤU” (THE BEAR) CỦA WILLIAM FAULKNER LÊ HUY BẮC (*) TÓM TẮT “Con gấu” xuất hiện lần đầu tiên trong tập “Xuống đi, Moses”, tập sách bao gồm bảy tác phẩm viết về dòng họ McCaslin. Faulkner gọi tác phẩm là một cuốn tiểu thuyết. Trong “Con gấu” nhà văn kể cho chúng ta câu chuyện về mối quan hệ giữa con người và tự nhiên. Ông tin tưởng rằng nếu tự nhiên được quan tâm đúng mực, thì cuộc sống của con người sẽ tốt đẹp hơn. Nhân vật chính của tác phẩm Ike (Issac) McCaslin yêu cuộc sống hoang dã. Cậu ngưỡng mộ gấu Old Ben, chúa tể của đại ngàn. Sau cái chết của Old Ben, Ike cảm thấy như thể cái Đẹp bị xóa sổ khỏi trái đất. Cậu nghĩ về lòng tham của con người. Cậu đi đến kết luận đấy là nguyên nhân gây ra thảm họa cho con người. ABSTRACT “The Bear” appeared the first time in “Go Down, Moses” which included seven works about the McCaslins. It was called a novel by Faulkner. In also “the Bear”, writer told us the story of the relationship between human beings and nature. He believed if the nature is cared as it should be human life better. The main character of Ike (Issac) McCaslin loved the wild life, and he admired the bear Old Ben - the great lord of the Jungle. After the death of Old Ben, Ike felt as Beauty wiped from the earth. He thought about the human greed. He concluded that main cause of disaster for the human. (*)Tác phẩm lần đầu tiên được in trong tập Xuống đi, Moses (Go Down, Moses). Đây là tuyển tập gồm bảy tác phẩm văn xuôi hư cấu ngắn với nhiều thể loại có mối liên hệ với nhau hợp thành. Trật tự của các truyện là Was, Lửa và lò sưởi (The Fire and the Hearth), Vai hề vận đồ đen (Pantaloon in Black), Người già (The Old People), Con gấu (The Bear), Châu thổ Mùa thu (Delta Autumn) và cuối cùng là truyện mang tên của cả tập Xuống đi, Moses (Go Down, Moses). Nhìn tổng thể, tác phẩm có thể được xem là một cuốn tiểu thuyết, khác đi, ta có thể xem nó là tuyển tập truyện ngắn và đặc biệt hơn, Con gấu trong tác phẩm có thể được tách ra thành một cuốn tiểu thuyết độc lập với dung lượng dài gấp đôi tiểu thuyết Ông già và (*) PGS.TS, Khoa Ngữ văn, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội biển cả của Hemingway. Nhân vật xuyên suốt các tác phẩm này là Isaac (Ike) McCaslin còn gọi là “Bác Ike” sống từ trẻ cho đến già, là bác của nửa số dân trong hạt mà chẳng có lấy một đứa con nào. Đến nay, hầu hết ý kiến đều xem tác phẩm là tập truyện ngắn. Trong khi đó, Faulkner cho đến cuối đời vẫn khăng khăng Xuống đi, Moses là một cuốn tiểu thuyết. Tác phẩm được hoàn thành vào năm 1942, nhan đề đầy đủ ban đầu là Xuống đi, Moses và những truyện khác (Go Down, Moses and Other Stories). Sự kiện trong truyện chủ yếu dựa vào lịch sử dòng họ McCaslin kéo dài hơn một thế kỉ qua ba thế hệ. Khu đồn điền được tạo dựng trong bối cảnh hạt Yoknapatawpha. Những vấn đề then chốt của tập sách bao gồm chuyện nô lệ, nạn phân biệt chủng tộc, khát vọng công bằng và đạo lí. Đặc biệt, Faulkner rất 36 chú ý mối quan hệ giữa con người và tự nhiên, nguy cơ biến mất của những cánh rừng đại ngàn, sự đối đầu của các quản gia với chủ đất, tài sản và kế thừa. Nhan đề tác phẩm, Xuống đi, Moses là ẩn dụ mang tính tôn giáo. Có sự so sánh ngầm giữa những người nô lệ da đen trong cuộc sống thực tại với người Do Thái trong thời gian làm nô lệ cho người Ai Cập, sau được Moses giải thoát. Điều này được thể hiện trong câu nói của nhân vật Mollie Beauchamp trong câu chuyện cuối cùng. Bà ta lặp đi lặp lại rằng cháu nội của bà “bị bán cho các pharaoh”. Tính tín ngưỡng còn được thể hiện trong mối quan hệ giữa con người với tự nhiên, đặc biệt là đất đai, nơi nuôi sống họ. Con gấu tập trung nhất những biểu hiện tôn giáo này. Một thứ tôn giáo mang tính thần bí của thổ dân da đỏ pha trộn với Thiên Chúa giáo. Nghi thức tôn giáo đầu tiên mà cậu bé Isaac McCaslin đón nhận trong tác phẩm là khai phóng năng lực người khi bước vào tuổi trưởng thành. Thông qua cách thức săn thú hoang, Isaac được hướng dẫn để bước vào thế giới của những người trưởng thành. Thầy của cậu chính là một người da đỏ, mang dòng máu thuần khiết Sam Fathers. Cảm nhận đầu tiên của Isaac về rừng rậm là sự hoang sơ, đầy cạm bẫy và dễ khiến con người lạc lối. Con hươu đầu tiên lao đến chỗ cậu nấp rình thú trong lần đầu tiên đi săn đã phóng vụt qua như làn gió khiến cậu chẳng thể nào kịp trở tay. Nhưng từ sau cái lần đó, bản năng con người được đánh thức, khát vọng chinh phục cõi hoang sơ vô cùng đã trỗi dậy trong cậu bé. Chỉ mấy mùa săn sau, cậu đã một mình tiếp xúc được với Old Ben, linh hồn của hoang vu, chúa tể của rừng thẳm. Bài học đầu tiên Isaac học được từ Sam là không bao giờ dồn con thú nào đó đến chân tường và bản thân không được lộ vẻ sợ hãi. Nếu thực hiện được hai điều đó, Isaac sẽ là người chiến thắng: “Hãy dè chừng. Cậu chẳng thể ngăn được chuyện ấy. Nhưng chớ có sợ. Rừng sẽ không bao giờ hại cậu nếu cậu không dồn nó vào chân tường hoặc để nó ngửi thấy mùi khiếp sợ của cậu. Một con gấu hay hươu phải sợ kẻ hèn tương tự một người dũng cảm phải sợ kẻ hèn đó”(1). Đây chính là hai phẩm chất cốt lõi mà theo Faulkner sẽ đảm bảo sự cân bằng trong sự trường tồn của con người trong các mối quan hệ với con người và với tự nhiên. Không hèn nhát và không dồn ai đó đến chân tường là hai triết lí sống thường xuyên được Faulkner kí thác qua hình tượng và trực tiếp phát biểu trong các bài phỏng vấn hoặc diễn từ Nobel của mình. Ở Con gấu, trong mối quan hệ với tự nhiên Faulkner đã đưa ra triết lí tôn trọng và hài hoà. Người và gấu Old Ben cùng “kí kết” hiệp ước không tuyệt diệt lẫn nhau. Cả hai đối đầu theo cách của các dũng sĩ thời cổ đại trong bối cảnh sử thi. Nhóm người của đại tá Compson và McCaslin cứ đến mùa săn đều rời thị thành, đi sâu vào rừng, đến khu trại dựng sẵn, để chuẩn bị cho một mùa săn. Tại đó, họ chạm trán với Old Ben, con gấu huyền thoại bởi sự từng trải, lòng độ lượng, trí khôn và cả những vết thương, đầu đạn nó mang trong mình suốt bao nhiêu năm tháng của hành trình bị săn đuổi, tẩu thoát và tấn công bảo vệ nòi giống, bảo vệ sự sống của hoang sơ. Sự việc đó được tái diễn từ năm này sang năm khác. Nhóm đi săn không thể tìm cách tiếp cận gấu già để hạ gục nó. Đôi lần, họ cũng nã đạn trúng đích, nhưng chưa đủ để giết chết Old Ben. Trong tác phẩm, có ba nhân vật tôn 37 sùng Old Ben hơn cả là cậu bé Isaac, Sam và Boon. Sam lúc này đã già, người luôn bày tỏ ước nguyện sẽ tìm được con chó vĩ đại đủ can đảm và sức mạnh để cầm chân gấu già. Chính Sam sau này đã bẫy và thuần hoá được chú chó Lion, một con chó huyền thoại của đại ngàn, lai giữa các dòng máu chó nhà và sói rừng. Lion tỏ ra đáp ứng được khát vọng của nhóm thợ săn. Nhiều năm sau đó, nhờ có Lion mà Old Ben đôi phen rơi vào thế bất lợi, để nhóm thợ săn tiếp cận và nã súng vào mình. Sự tôn trọng mà cánh thợ săn dành cho gấu già không phải không có cơ sở. Mỗi khi cánh thợ săn vào rừng, động thái của gấu già là dò xem năm nay họ có những ai và mức độ tác hại đến rừng già như thế nào. Tiếp đó, gấu già xua đàn gấu con đi lánh nạn để giảm thiểu nguy cơ bị tuyệt diệt Việc làm đó đã ghi nhận gấu già không còn là một loại vật vô tri, mà có sự khôn ngoan, nể phục con người. Toàn bộ tinh thần của câu chuyện xoay quanh trục nhận thức của con người về nguyên nhân tồn tại của con người và vạn vật. Trong lúc nhà văn cùng thời với Faulkner là Hemingway đặt con người vào môi trường thử thách khốc liệt để khẳng định sức mạnh tinh thần và kĩ năng nghề nghiệp, thì Faulkner lại để nhân vật vào môi trường tự nhiên, khai thác sự thấu hiểu, nhường nhịn để tạo sự cân bằng cho tồn tại của vạn vật. Ở nơi đại ngàn đó, gấu già không phải là con gấu duy nhất. Xung quanh Old Ben còn có vô vàn những con gấu khổng lồ, chân cũng bị bẫy cắt đứt như nó, nhưng khôn ngoan và lĩnh hội được tinh thần của đại ngàn, tinh thần của cái đạo lí từ xa xưa của nguyên thuỷ tự nhiên thì duy nhất chỉ có Old Ben mà thôi. Nó xứng đáng trở thành thủ lĩnh tinh thần của miền hoang dã. Theo Sam, Old Ben là linh hồn của chốn đó “Bởi vì nó là gấu chúa. Nó đã là người”. Lịch sử văn chương Hoa Kì từng xuất hiện nhiều bậc thầy văn chương có năng khiếu trác tuyệt khi miêu tả loài vật. Gần với Faulkner nhất là Jack London qua con chó Buck huyền thoại. Nếu Buck được xem là ẩn dụ cho bản năng vô thức của con người thì tính chất ẩn dụ của Old Ben lớn hơn. Old Ben vừa là cái phần vô thức vừa là ý thức và cao hơn thế nữa, đó chính là tôn giáo, triết học của con người. Hành trình tiếp cận Old Ben của Isaac mang tính chất của một nghi thức thiêng liêng. Gặp Old Ben đồng nghĩa với việc mở rộng tri thức về một vấn đề được tôn đến mức thần bí mà cậu bé chưa hề biết. Trong trường hợp này, đấy chưa phải là vấn đề nhận thức tự nhiên mà còn là nhận thức những điều bí ẩn mà nếu không trực tiếp trải nghiệm, con người sẽ không bao giờ có được những xúc cảm và tri nhận đó. “Và Sam đợi cho đến khi hắn ăn xong bữa tối rồi hắn cỡi con la chột mắt, Sam cỡi một con trong đám la kéo, họ đi hơn ba tiếng đồng hồ trong buổi chiều ngắn ngủi không nắng, không theo lối mòn hay vết chân thú nào mà hắn có thể nhận ra, tiến sâu vào cánh rừng mà hắn chưa hề nhìn thấy trước đó. Rồi thì hắn hiểu tại sao Sam để hắn cỡi con la chột, không lồng lên khi ngửi thấy mùi máu hay mùi dã thú. Còn con kia, con la lành lặn ấy bỗng dưng khựng lại, cố xông vòng và lồng lên, dẫu cho Sam đã nhảy xuống, rồi giật lắc, vặn vẹo sợi dây cương trong lúc Sam đang giữ chặt, cất lời dỗ ngọt nó tiến lên bởi lão không dám liều kéo mạnh ép nó bước tới, trong lúc ấy thằng bé đã tụt xuống khỏi lưng con la chột đang đứng yên. Rồi khi đứng bên Sam trong khu rừng dày âm u cổ kính, dưới ánh chiều đông thoi thóp, hắn lặng lẽ nhìn xuống cây gỗ 38 mục in dấu cào cấu của vuốt sắc, trên nền đất ướt bên cạnh là dấu của bàn chân hai vuốt khổng lồ co quắp. Lúc này hắn mới hiểu rõ những gì mình nghe được trong tiếng sủa của đàn chó trong rừng vào buổi sáng hôm ấy và những gì hắn ngửi thấy khi ghé mắt nhìn dưới gầm bếp nơi đàn chó co ro trú ẩn. Cả trong hắn cũng vậy, chỉ hơi khác một chút bởi chúng là loài vật cục súc còn hắn thì không, duy chỉ khác nhau một chút – sự háo hức, thụ động; sự đê hèn, ý thức được sự mong manh và quan trọng của chính hắn trong sự đối đầu với khu rừng không tuổi, nhưng chẳng hề hoài nghi hay sợ sệt tí nào; một vị tanh như đồng hoà trong nước miếng đột nhiên trào lên miệng hắn, một cú thúc mạnh đau nhói, hắn không biết là ở trong đầu hay trong bụng lan ra nhưng không hề chi; hắn chỉ biết rằng lần đầu tiên hắn nhận ra cái con gấu từng chạy trong vùng thính giác của hắn, từng chồm chỗm trong những giấc mơ của hắn ngay cả trước lúc hắn có thể nhớ hoá ra là cùng một con gấu từng tồn tại trong vùng thẩm âm và những giấc mơ của người anh họ, thiếu tá De Spain, và thậm chí của cả lão tướng Compson trước lúc đến lượt họ bắt đầu nhớ, là con vật hữu sinh hữu tử và biết họ đến trại hàng tháng mười một thực sự không có ý định giết nó, chẳng phải vì không thể giết được nó mà chỉ tại xưa rày họ thực sự không muốn khả năng đó xảy ra”. Nghi lễ đã được thực hiện, gấu già đã giúp Isaac nhận thức được những tố chất tiềm ẩn trong mình. Trong đó, nỗi sợ hãi dường như chiếm ưu thế. Một nỗi sợ hiện hữu tức thời khiến con người không thể kịp phản ứng để giấu bỏ mà thực sự đối diện với nó một cách trung thực và thẳng thắn nhất. Lần đầu Isaac tự đi vào rừng, cậu rất muốn gặp Old Ben. Linh tính mách bảo gấu đang âm thầm theo dõi cậu cho dù cậu đã cố tình để lại cây súng ở trại. Isaac chỉ mang theo đồng hồ và cái la bàn. Thế nhưng Old Ben không chịu lộ diện. Chỉ đến khi, hiểu được ý gấu, Isaac bỏ tất cả những thứ được xem là sản phẩm của văn minh lại phía sau, một mình trơ trụi bước đến thì ngay lập tức gấu già xuất hiện. Khoảnh khắc đó thoáng qua như huyền thoại: “Khoảng trưa, hắn đã vượt xa dòng suối nhỏ, dấn sâu vào miền rừng mới, xa lạ mà hắn chưa từng đặt chân tới, lúc này hành trình ấy không chỉ cần la bàn mà còn cần cả đồng hồ bạc nặng, vỏ dày cũ kĩ của ba hắn để lại. Hắn đã rời xa trại được chín giờ, mấy tiếng nữa bóng tối sẽ buông xuống. Hắn dừng lại, lần đầu tiên kể từ lúc hắn đứng dậy khỏi cây gỗ khi hắn có thể nhìn thấy mặt la bàn, và nhìn quanh rồi chùi khuôn mặt đẫm mồ hôi vào tay áo. Vì nhu cầu và ước nguyện, hắn đã sẵn sàng từ bỏ bằng sự khiêm tốn, hoà bình mà không hề tiếc nuối, nhưng rõ ràng điều đó chưa đủ, cả việc để súng ở trại vẫn chưa đủ. Hắn đứng yên một lát – một đứa trẻ, xa lạ và lạc lối giữa ngàn xanh, giữa cái hư ảo bao trùm của hoang vu bất tận. Rồi hắn rũ bỏ hoàn toàn khỏi nó. Đó là chiếc đồng hồ và cái la bàn. Hắn vẫn còn ô uế. Hắn tháo dây đồng hồ và dây buộc la bàn ra khỏi áo khoác, treo chúng ở bụi cây, tựa cây gậy bên cạnh đi sâu vào [...]. Gấu xuất hiện đột ngột, không một tiếng động và như đông kết với bụi cây, cái la bàn và chiếc đồng hồ lấp lánh khi tia nắng chiếu vào. Khi ấy hắn nhìn thấy con gấu. Nó không phải vừa hiện ra mà đã có ở đó từ lúc nào: nó đứng sừng sững, bất động hoà trong ngàn xanh và những đốm nắng nóng của buổi trưa lặng gió, không lớn như hắn hằng mơ nhưng lớn như hắn hoài vọng, trên nền sáng nhập nhoà của khu rừng, gấu trông đồ sộ hơn và 39 phi chiều kích, đang nhìn hắn. Lát sau nó rời đi, không vội vã. Nó băng qua khoảng trống lững thững đi qua vùng ngập nắng, bước qua, đứng lại, ngoái nhìn hắn qua vai. Thoáng chốc, gấu biến mất. Nó không đi vào rừng. Bóng nó nhạt nhoà chìm trong cõi hoang vu không một dấu hiệu chuyển động như cách hắn từng xem một con cá pecca đồ sộ già nua chìm sâu trong làn nước đen, mất hút mà vi của nó chẳng cử động mảy may”. Con người tuy xuất phát từ tự nhiên, có mối ràng buộc vĩnh cửu nhưng lại ràng buộc theo thế tương tranh, tương khắc. Tự nhiên nuôi dưỡng con người và cũng hứng chịu sự hi sinh để con người duy trì sự sống. Song sự “hi sinh” đó bao giờ cũng dừng ở một giới hạn nhất định. Con người dẫu có khôn ngoan đến mấy nhưng vượt qua giới hạn họ sẽ tự viết bản khai tử cho chính mình. Toàn bộ Con gấu tập trung vào triết lí này. Không phải ngẫu nhiên mà hành trình săn gấu lại được thực hiện từ năm này sang năm khác như một nghi lễ thiêng liêng. Giữa nhóm người đi săn, không phải là thợ săn chuyên nghiệp đó với gấu dường như có một quy ước ngầm. Cả hai đồng ý một cuộc đấu cân sức cân tài. Gấu già có thể kiếm ăn trong khu rừng thuộc sở hữu của dòng họ McCaslin, nhưng đổi lại nó không được phép tấn công gia súc của họ. Khi con ngựa non của họ bị Lion tấn công, tướng Compson cho rằng Old Ben đã vi phạm thoả ước do ông nghĩ con ngựa non đó chết bởi Old Ben. Nhưng rốt cuộc sự thật không phải như vậy. Gấu già trước sau vẫn giữ chữ tín với con người. Có sự tương đồng trong cái nhìn của Faulkner với Hemingway về mối quan hệ giữa con người với môi trường tự nhiên. Do cùng sống trong thời đại đỗ vỡ nhân sinh sâu sắc, các nhà văn này không còn đặt niềm tin vào xã hội mà gửi trọn niềm tin đó vào tự nhiên. Ta thấy, nhân vật của Hemingway từ chiến trường trở về tìm đến với thiên nhiên hoang dã để xoa dịu nỗi đau chiến trận. Trong tác phẩm vĩ đại của đời mình, Hemingway đặt một ông lão trơ trọi ra biển khơi để đối đầu và chinh phục con cá kiếm khổng lồ một cách trung thực và ngay thẳng theo cách nhóm thợ săn của tướng Compson đối đầu với gấu già của cõi hoang vu. Rốt cuộc con người chinh phục được cõi hoang vu nhưng những chiến thắng đó đều không trọn vẹn. Khi Old Ben chết đi, cõi hoang vu không còn sinh khí và những cuộc đi săn đâu còn ý nghĩa. Tương tự khi hạ được con cá kiếm, Santiago vào bờ chỉ với bộ xương cá khổng lồ. Cảm quan về hư vô luôn hiện diện trong tâm trí người đọc khi đến với hai tác phẩm. Phải chăng hành trình sống của con người là cốt nhằm để chinh phục mọi trở lực? Và một khi thắng đoạt được trở lực, con người lại rơi vào cảm giác trống rỗng của hư vô? Những câu hỏi này đâu dễ tìm được lời đáp. Chỉ biết, những tay thợ săn bất đắc dĩ đó chiến đấu bằng chính những vũ khí tương đồng giữa người và thú. Santiago giết con cá kiếm bằng một cú phóng lao từ đôi tay của một người bình thường. Trong khi đó, cái chết của Old Ben đến từ nhát dao đâm trực tiếp từ Boon chứ không phải bằng khẩu súng mà Issac đang lăm lăm trên tay. Nhưng Boon chắc chắn sẽ không giết Old Ben nếu Lion không tử chiến với gấu. Như thế, nhân vật luôn được tác giả khai thác sự mâu thuẫn nội tại. Điều họ ao ước có được lại cũng chính là điều họ không muốn. Issac vào rừng lần theo dấu chân Old Ben vừa muốn gặp nó nhưng lại 40 không muốn gặp vì nếu gặp cậu phải giết chết nó. Đó là điều cậu hoàn toàn không muốn. Tương tự là già Sam, con người kiêu hãnh của rừng già, người luôn ao ước có được một chú chó kì vĩ để đối đầu với Old Ben. Điều đó mang lại mâu thuẫn lớn trong Sam. Vì ngưỡng mộ Old Ben và xem đấy như là biểu tượng của đại ngàn, một mặt Sam không muốn huỷ hoại nó nhưng mặt khác lão lại muốn tìm ra biện pháp để chinh phục. Dường như đó là hai khía cạnh trong tâm hồn của một con người. Sam rất hiểu Old Ben. Chính lão là người đã mách nước cho Isaac tiếp cận với Old Ben và chính lão cũng là người biết Old Ben đang xua lũ gấu non để tránh bị giết chóc... Khi lão lừa bẫy được chú chó Lion (có nghĩa là sư tử) lão kiên nhẫn thuần hoá nó theo cách một con chó săn máu lạnh, không hề sợ bất cứ giống vật nào trên đời. Lion là con lai của nhiều huyết thống. Nó có độ tinh khôn của chó nhà kết hợp với sự dũng mãnh của chó sói. Dẫu đã quen với con người, nhưng Lion vẫn giữ nguyên sự kiêu hãnh của một con thú săn mồi dũng mãnh của đại ngàn. Nhóm của tướng Compson dùng Lion để tuyên chiến với Old Ben. Trước khi Lion xuất hiện, đàn chó của nhóm họ dù có can đảm đến mấy cũng đều khuất phục trước gấu già. Khi Lion làm thủ lĩnh, tình hình đã được cải thiện nhiều. Nhiều lần trong những cuộc săn lùng, Lion đã cầm chân được Old Ben, nhưng những người truy đuổi thì không bao giờ đến kịp, Gấu già luôn thoát thân trong gang tấc. Cuộc thư hùng giữa Old Ben và Lion hằng năm là đề tài bất tận cho những cánh thợ săn và cả những người ưu thích phiêu lưu tìm kiếm những giá trị nguyên sơ nơi miền rừng thẳm. Mọi người đổ xô đến đó với hi vọng được tận mắt chứng kiến giờ phút cuối cùng của gấu già. Sam chính là người cảm nhận được cái chết sắp đến của Old Ben, và đương nhiên là cả của Lion. Trong nhiều lần chạm trán, bao giờ gấu già cũng tát đuổi Lion sang một bên, giết chết những con chó khác để thoát thân. Với Old Ben, hành động đó dường như có sự nể phục và thiên vị đối với Lion. Người đọc linh cảm được sự sống của cả hai đều lệ thuộc vào nhau. Nếu Lion không tử chiến với Old Ben thì Old Ben cũng để cho Lion một con đường sống. Nhưng mối quan hệ kiểu này thì khó bền bởi một bên sẽ không bao giờ chùn bước một khi cái tôi của mình chưa được thể hiện. Tóm lại, mọi chuyện phụ thuộc vào Lion. Sam biết rõ cái ngày ấy rồi sẽ đến. Cả cậu bé Isaac cũng biết điều đó. Rốt cuộc, trong đời con người ta ai cũng phải giã từ nhiều thứ thiêng liêng nhất trên đời. Không ai mãn kiếp được với những hạnh phúc bất tận muôn đời. Thời khắc của hai dũng tướng đã điểm. Lion lao lên ngoạm vào cổ gấu. Cú ngoạm định mệnh đó buộc Old Ben phải tự vệ. Cuộc chiến như diễn ra trong mơ: “Bây giờ rừng ở ngay trước mặt họ và bầu không khí dày đặc mưa rung lên trong tiếng gầm. Âm thanh rền vang, dội đến đập vào bờ sông phía sau họ