Đánh giá chương trình tin học tiểu học tại trường tiểu học, trung học cơ sở và trung học phổ thông - Trường đại học Hà Tĩnh

VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt kì 1 tháng 5/2020, tr 160-164 ISSN: 2354-0753 160 ĐÁNH GIÁ CHƯƠNG TRÌNH TIN HỌC TIỂU HỌC TẠI TRƯỜNG TIỂU HỌC, TRUNG HỌC CƠ SỞ VÀ TRUNG HỌC PHỔ THÔNG - TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÀ TĨNH Ngô Thị Kiều Hằng+, Trần Thị Hương Trường Đại học Hà Tĩnh +Tác giả liên hệ ● Email: huong.tranthi@htu.edu.vn Article History Received: 04/3/2020 Accepted: 28/4/2020 Published: 08/5/2020 Keywords computer education, primary, content, knowledge, ability. ABSTRACT Currently, schools have flexibly applied their own computer programs to suit the needs and abilities of students, thereby achieving many positive results. However, the difference in the teaching and learning quality of these individual programs compared to the standard curriculum of the Ministry of Education and Training has not been much evaluated. The study introduces the primary informatics program taught at Primary, Secondary and High school of Ha Tinh University. The study at the same time compares the school's new program with that of the Ministry of Education and Training and evaluates the program based on several criteria: duration, content, knowledge and skills. 1. Mở đầu Trường Tiểu học, Trung học cơ sở và Trung học phổ thông - Trường Đại học Hà Tĩnh được thành lập theo Quyết định số 1906/QĐ-UBND ngày 12/7/2016 của Chủ tịch UBND tỉnh Hà Tĩnh, được xây dựng theo cơ chế vận hành trường song ngữ liên cấp phù hợp hệ thống giáo dục quốc dân Việt Nam, có sự chọn lọc các môn học thuộc khối kiến thức bắt buộc và tự chọn của Bộ GD-ĐT; có sự phối hợp chặt chẽ giữa Trường với các khoa sư phạm đào tạo giáo viên trong Trường Đại học Hà Tĩnh và các cơ sở giáo dục quốc tế triển khai mô hình đào tạo song ngữ có chất lượng. Các chương trình, quy trình đào tạo, phương pháp công nghệ dạy học, quy trình kiến tập và thực tập sư phạm được đổi mới qua việc cập nhật và học từ các mô hình chuẩn được áp dụng trong đào tạo, bồi dưỡng giáo viên có chất lượng. Là nơi triển khai và ứng dụng các nghiên cứu khoa học giáo dục trong lĩnh vực đào tạo giáo viên, khoa học giáo dục và phát triển con người, sau gần 4 năm thành lập, hiện tại Trường có 7 lớp tiểu học, 5 lớp THCS, 10 lớp THPT và 43 học sinh (HS) THPT đã tốt nghiệp. Trường có đội ngũ gần 100 giáo viên kinh nghiệm và nhiệt huyết với nghề, hàng năm có nhiều HS giỏi các cấp và ngày càng khẳng định uy tín, tạo niềm tin cho phụ huynh và HS trong khu vực. Trường học ở khu vực thành phố có trình độ dân trí cao, nhu cầu sử dụng công nghệ thông tin sớm hình thành ở lứa tuổi nhỏ, vì vậy chương trình Tin học tiểu học được xây dựng và giảng dạy từ học kì 2 của lớp 1. Chương trình được xây dựng dựa trên chương trình của Bộ GD-ĐT và có chỉnh sửa bổ sung hợp lí với yêu cầu của Nhà trường, tiếp cận kiến thức hiện đại, khoa học công nghệ mới. Với điều kiện cơ sở vật chất, thiết bị dạy học, phòng máy hiện đại, nhân lực giáo viên, hiện có của Nhà trường, trên cơ sở chương trình Tin học tiểu học của Bộ GD-ĐT (Chương trình giáo dục phổ thông môn Tin học của Bộ GD-ĐT ban hành năm 2018), Nhà trường đã xây dựng mục tiêu giảng dạy phù hợp với những tiêu chí trên. Bài viết giới thiệu chương trình Tin học tiểu học giảng dạy tại Trường Tiểu học, THCS và THPT - Trường Đại học Hà Tĩnh, so sánh chương trình Tin học tiểu học với chương trình của Bộ GD-ĐT năm 2018, qua đó có những đánh giá sơ lược về chương trình Tin học tiểu học của Trường. 2. Kết quả nghiên cứu 2.1. Giới thiệu chương trình Tin học tiểu học của Trường Tiểu học, Trung học cơ sở và Trung học phổ thông - Trường Đại học Hà Tĩnh Chương trình dạy học môn Tin học được áp dụng giảng dạy bắt đầu từ học kì 2 của lớp 1 trên cơ sở là môn học tự chọn, được tổ chức dạy học một cách tự nguyện theo sự thỏa thuận giữa nhà trường với phụ huynh HS. Chương trình được phân phối với thời lượng 2 tiết/tuần với 70 tiết trong một năm học, riêng lớp 1 là 35 tiết/năm. Trong quá trình dạy và học môn Tin học, Nhà trường đã bố trí hợp lí thời gian dạy lí thuyết với thực hành cho HS để củng cố vững chắc kiến thức đã học. Nội dung chương trình học thực hiện theo bài giảng được biên soạn bởi giáo viên của nhà trường và nêu rõ yêu cầu cần đạt đối với HS từng khối lớp. Bài giảng nội bộ của Trường đáp ứng VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt kì 1 tháng 5/2020, tr 160-164 ISSN: 2354-0753 161 yêu cầu cần đạt về kĩ năng sử dụng máy tính đối với HS tiểu học là sử dụng được máy tính để hỗ trợ vui chơi, giải trí và học tập; thông qua đó biết được một số lợi ích mà thiết bị kĩ thuật số có thể đem lại cho con người, trước hết cho cá nhân HS. Đồng thời, HS có được những khả năng ban đầu về tư duy và nền nếp thích ứng với việc sử dụng máy tính và thiết bị số thông minh. Bảng 1. Phân phối chương trình Tin học tiểu học của Trường và của Bộ GD-ĐT Phân phối chương trình của Trường Phân phối chương trình của Bộ GD-ĐT Lớp 1 Chủ đề 1: Làm quen với máy tính Chủ đề 2: Học và chơi cùng máy tính Chủ đề 3: Em tập gõ bàn phím Chủ đề 4: Em tập làm họa sĩ Lớp 2 Chủ đề 1: Em tập vẽ Chủ đề 2: Học và chơi cùng máy tính Chủ đề 3: Học cách sử dụng Windows Chủ đề 4: Soạn thảo văn bản Lớp 3 Chủ đề 1: Học cùng máy tính Chủ đề 2: Soạn thảo văn bản Chủ đề 3: Ứng dụng Internet Chủ đề 4: Thiết kế bài trình chiếu Chủ đề 5: Tổng quan về ngôn ngữ lập trình Scratch Chủ đề 1: Làm quen với máy tính Chủ đề 2: Em tập vẽ Chủ đề 3: Soạn thảo văn bản Chủ đề 4: Thiết kế bài trình chiếu Lớp 4 Chủ đề 1: Khám phá máy tính Chủ đề 2: Thế giới Internet Chủ để 3: Soạn thảo văn bản Chủ đề 4: Thiết kế bài trình chiếu Chủ đề 5: Thế giới lập trình Scratch Chủ đề 1: Khám phá máy tính Chủ đề 2: Em tập vẽ Chủ đề 3: Soạn thảo văn bản Chủ đề 4: Thiết kế bài trình chiếu Chủ đề 5: Thế giới Logo Lớp 5 Chủ đề 1: Khám phá máy tính Chủ đề 2: Thế giới Internet Chủ đề 3: Soạn thảo văn bản Chủ đề 4: Thiết kế bài trình chiếu Chủ đề 5: Thế giới lập trình Scratch Chủ đề 1: Khám phá máy tính Chủ đề 2: Soạn thảo văn bản Chủ đề 3: Thiết kế bài trình chiếu Chủ đề 4: Thế giới Logo của em Chủ đề 5: Em học nhạc 2.2. Yêu cầu nội dung, kiến thức, kĩ năng chương trình Tin học tiểu học của Trường Tiểu học, Trung học cơ sở và Trung học phổ thông - Trường Đại học Hà Tĩnh Lớp 1 Yêu cầu cần đạt Nội dung - Phân biệt các chức năng của bàn phím và chuột, màn hình và loa. - Biết khởi động và tắt máy tính đúng cách. - Biết và ngồi đúng tư thế khi làm việc với máy tính. - Biết thực hiện quy tắc an toàn về điện, có ý thức đề phòng tai nạn về điện khi sử dụng máy tính. Chủ đề 1: Làm quen với máy tính - Biết cầm chuột đúng cách, thực hiện được các thao tác cơ bản: di chuyển, nháy, nháy đúp, kéo thả chuột. Chủ đề 2: Học và chơi cùng máy tính - Chỉ ra được khu vực chính của bàn phím và nêu được tên các hàng phím. - Biết vị trí đặt các ngón tay trên hàng phím cơ sở và thực hiện được thao tác gõ các phím ở hàng cơ sở, hàng trên, hàng dưới đúng quy định của cách gõ bàn phím. Chủ đề 3: Em tập gõ bàn phím - Biết sử dụng chuột vẽ một đối tượng đơn giản bằng ứng dụng vẽ. Chủ đề 4: Em tập làm họa sĩ Nội dung lớp 1 không đặt nặng lí thuyết mà mục đích hỗ trợ HS biết cách mở máy, tắt máy, ngồi đúng tư thế, sử dụng phần mềm hỗ trợ để tập sử dụng chuột và gõ bàn phím như phần mềm Mouse Skill, Rapid Typing, Leah’s Farm Paint & Play, Paint. VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt kì 1 tháng 5/2020, tr 160-164 ISSN: 2354-0753 162 Lớp 2 Yêu cầu cần đạt Nội dung Biết sử dụng phần mềm Paint vẽ các hình với kĩ năng: xoay hình, tẩy xóa, sao chép, di chuyển. Chủ đề 1: Em tập vẽ Biết sử dụng các trò chơi để tăng kĩ năng sử dụng chuột và luyện tư duy logic: Gcompris, Mouse Trainer. Chủ đề 2: Học và chơi cùng máy tính - Nhận biết được tệp, thư mục và ổ đĩa. - Mô tả sơ lược được vai trò của cấu trúc cây thư mục trong việc lưu các tệp và các thư mục. - Thực hiện được việc tạo, xoá, đổi tên thư mục. - Biết tìm kiếm thư mục và tệp. Chủ đề 3: Học cách sử dụng Windows - Biết sử dụng phần mềm soạn thảo Word để gõ văn bản. - Gõ được các câu đơn giản. - Gõ đoạn văn ngắn và chỉnh sửa. - Định dạng phông chữ, cỡ chữ, màu chữ. - Chèn hình ảnh vào văn bản. Chủ đề 4: Soạn thảo văn bản Ở nội dung lớp 2, kĩ năng sử dụng chuột và bàn phím được nâng cao hơn, HS được thực hành trên các phần mềm như Gcompris, Mouse Trainer, Paint, TuxPaint Lớp 3 Yêu cầu cần đạt Nội dung Biết cách chơi các trò chơi trên code.org khóa 2, khóa 3 để luyện tư duy logic và tăng tốc độ sử dụng chuột. Chủ đề 1: Học cùng máy tính Biết sử dụng phần mềm soạn thảo Word để gõ văn bản với các kĩ năng: - Tạo kiểu chữ, tạo khung trang, chữ nghệ thuật. - Đánh số trang, tạo Header & Footer. - Chèn các đối tượng vẽ trong AutoShape. - Định dạng trang in. Chủ đề 2: Soạn thảo văn bản - Biết nhận biết và phân biệt được các loại thông tin chính trên trang web. - Nhận biết tác hại khi trẻ em truy cập vào những trang web không phù hợp lứa tuổi. Chủ đề 3: Ứng dụng Internet - Nhận biết được biểu tượng của phần mềm trình chiếu và kích hoạt được bằng cách nháy chuột vào biểu tượng. - Tạo được tệp trình chiếu, gõ được một vài dòng văn bản đơn giản không dấu, đưa được ảnh vào một trang chiếu, lưu và đặt được tên cho tệp trình chiếu. Chủ đề 4: Thiết kế bài trình chiếu - Nắm tổng quan về lập trình Scratch. - Hiểu cách sử dụng các nhóm đối tượng trong Scratch. Chủ đề 5: Tổng quan về ngôn ngữ lập trình Scratch Lớp 4 Yêu cầu cần đạt Nội dung - Phân biệt được các bộ phận của máy tính. - Nắm được cách tổ chức thông tin trong máy tính. - Biết cách sử dụng các thiết bị lưu trữ. Chủ đề 1: Khám phá máy tính - Biết cách tìm kiếm thông tin trên Internet. - Biết cách bảo vệ an toàn thông tin khi sử dụng Internet. Chủ đề 2: Thế giới Internet Biết sử dụng phần mềm soạn thảo Word để gõ văn bản với các kĩ năng: - Chỉnh sửa hình vẽ, chữ nghệ thuật. - Xử lí lỗi văn bản. - Trình bày mẫu văn bản theo mẫu. Chủ đề 3: Soạn thảo văn bản Biết sử dụng phần mềm trình chiếu PowerPoint với các kĩ năng: - Thực hiện được thành thạo việc kích hoạt và ra khỏi phần mềm trình chiếu. Chủ đề 4: Thiết kế bài trình chiếu VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt kì 1 tháng 5/2020, tr 160-164 ISSN: 2354-0753 163 - Tạo được tệp trình chiếu đơn giản có chữ hoa và chữ thường, có ảnh, có sử dụng công cụ gạch đầu dòng. Biết lưu tệp sản phẩm vào đúng thư mục theo yêu cầu. - Định dạng được kiểu, màu, kích thước chữ cho văn bản trên trang chiếu. - Sử dụng được một vài hiệu ứng chuyển trang đơn giản. Biết sử dụng Scratch với các kĩ năng: sử dụng thành thạo các đối tượng chuyển động, cảm biến, hội thoại, nhóm lệnh, nhóm tạo hiệu ứng, nhóm điều khiển. Chủ đề 5: Thế giới lập trình Scratch Lớp 5 Yêu cầu cần đạt Nội dung Biết cách sử dụng hệ điều hành Windows gồm các kĩ năng: - Cách sử dụng Control Panel cơ bản. - Thao tác tệp và thư mục. Chủ đề 1: Khám phá máy tính Biết cách sử dụng Internet gồm các kĩ năng: - Cách sử dụng thư điện tử. - Tìm kiếm thông tin trên Internet. Chủ đề 2: Thế giới Internet Biết sử dụng phần mềm soạn thảo Word để gõ văn bản với các kĩ năng: - Một số chức năng nâng cao trong Word. - Soạn thảo văn bản hoàn chỉnh. Chủ đề 3: Soạn thảo văn bản Biết sử dụng phần mềm trình chiếu PowerPoint với các kĩ năng: - Một số kĩ năng nâng cao trong trình chiếu: chèn hình ảnh, âm thanh, hiệu ứng nâng cao. - Thiết kế một trình chiếu tạo trò chơi đơn giản. Chủ đề 4: Thiết kế bài trình chiếu Biết sử dụng Scratch để hoàn thiện một chương gồm đầy đủ các đối tượng. HS tự thiết kế trò chơi dạng đơn giản. Chủ đề 5: Thế giới lập trình Scratch 2.3. Sơ lược đánh giá về chương trình Tin học tiểu học của Trường Tiểu học, Trung học cơ sở và Trung học phổ thông - Trường Đại học Hà Tĩnh Chương trình xây dựng được áp dụng từ lớp 1 đến lớp 5, đáp ứng được mục tiêu cơ bản cần đạt đối với HS tiểu học: giúp HS bước đầu làm quen với công nghệ kĩ thuật số, bắt đầu hình thành năng lực tin học và chuẩn bị cho HS tiếp tục học môn Tin học ở cấp THCS. Về thời lượng: Tổng số lượng tiết học từ khối lớp 1 đến khối lớp 5 của Trường là 315 tiết, lớp 1 dạy 35 tiết học kì 2, từ lớp 2 đến lớp 5 dạy 70 tiết. Chương trình của Bộ GD-ĐT gồm 210 tiết từ lớp 3 đến lớp 5, so với chương trình của Bộ thì chương trình của Trường được xây dựng nhiều hơn 105 tiết. HS được học thực hành nhiều hơn, tăng khả năng tự học và khuyến khích sự yêu thích của HS với các phần mềm học tập. Là trường học chất lượng cao của tỉnh, HS của Trường Tiểu học, THCS và THPT - Trường Đại học Hà Tĩnh phần lớn có điều kiện học tập nên yêu cầu từ phía phụ huynh đối với Nhà trường nói chung và với khối tiểu học nói riêng phải đạt chuẩn như trong mục tiêu đề ra. Đối với môn Tin học tiểu học, chương trình và nội dung đào tạo được nâng cao ở một số nội dung cần thiết như: kiến thức cơ bản về máy tính, sử dụng công cụ văn phòng soạn thảo văn bản, kiến thức về mạng Internet, ngôn ngữ lập trình. Về trang thiết bị dạy học: Là trường thực hành sư phạm chất lượng cao, Nhà trường đặc biệt chú trọng đến cơ sở vật chất và thiết bị dạy học với 2 phòng máy tính hiện đại, kết nối Internet, màn hình LCD, máy chiếu, tai nghe, cài đặt nhiều phần mềm tiện ích dạy học. HS được học và thực hành hoàn toàn trên máy tính (mỗi HS một máy tính). Qua đó, HS có cơ hội rèn luyện và nâng cao khả năng thực hành. Về nội dung chương trình: Phân phối chương trình các khối được kế thừa từ chương trình của Bộ GD-ĐT nên đáp ứng đầy đủ các kĩ năng về kiến thức, kĩ năng mềm. Ngoài ra, trong phân phối chương trình của Trường còn có nhiều chủ đề mới, nâng cao được giáo viên biên soạn trong tài liệu dạy học nội bộ giúp HS hình thành tư duy logic, tăng cường tính tự học, yêu thích khoa học công nghệ. Đặc biệt từ khối lớp 3, HS được tiếp cận với phương pháp học mới là lập trình trực quan với phần mềm Scratch, học luyện tư duy logic qua website code.org. VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt kì 1 tháng 5/2020, tr 160-164 ISSN: 2354-0753 164 Đánh giá của 70 HS khối lớp 2 sau khi được học các phần mềm luyện tư duy logic trên website code.org, thao tác chuột bằng phần mềm Tuxpaint để vẽ với các mức độ: “Rất thích”, “Thích”, “Bình thường” và “Không thích”. Kết quả cho thấy, tỉ lệ “Rất thích” chiếm 81,4% và tỉ lệ “Thích” chiếm 18,6%. Đánh giá của 50 HS khối lớp 3 sau khi được học các nội dung soạn thảo văn bản ở dạng đơn giản, luyện tư duy logic trên website code.org, tìm hiểu các chức năng cơ bản của lập trình Scratch với các mức độ “Rất thích”, “Thích”, “Bình thường” và “Không thích”. Kết quả cho thấy, tỉ lệ rất thích chiếm rất cao ở các ứng dụng luyện tư duy. Các hoạt động vừa học, vừa chơi trong giờ thực hành đã tạo cơ hội cho HS tiếp thu bài học một cách nhanh chóng. Giáo viên thường xuyên tổ chức thi các bài thực hành có lồng ghép nội dung bài học khéo léo giúp HS dễ dàng tiếp thu kiến thức. Qua hình thức trò chơi là các bài thực hành, giáo viên và HS có sự tương tác và nếu chưa hiểu, HS có thể hỏi giáo viên hoặc các bạn trong nhóm để được hướng dẫn chi tiết. Trong tiết ngoài giờ lên lớp, giáo viên thường tạo ra các sân chơi tin học bằng nhiều hình thức, giúp HS sáng tạo trong học tập và có điều kiện giao lưu để học tập tốt môn Tin học như: tổ chức thi vẽ trên máy tính, luyện tư duy logic và thao tác chuột giữa các nhóm, giải các bài tập bằng phần mềm Scratch, Qua đó, phát hiện HS có năng khiếu tin học, sớm tổ chức bồi dưỡng cho các em tham gia các cuộc tin học, nâng cao chất lượng dạy học và uy tín của Trường. 3. Kết luận Bài viết đã trình bày kết quả nghiên cứu chương trình Tin học tiểu học tại Trường Tiểu học, THCS và THPT - Trường Đại học Hà Tĩnh, so sánh với chương trình của Bộ GD-ĐT. Chương trình Tin học tiểu học của Nhà trường được xây dựng đã cụ thể hóa các quan điểm của Chương trình tổng thể của Bộ GD-ĐT, đáp ứng đầy đủ các yêu cầu về tính kế thừa và phát triển; tính khoa học, hiện đại và sư phạm; tính thiết thực và tính mở. Chương trình Tin học tiểu học chọn lọc các chủ đề thiết thực, hấp dẫn, sử dụng nhiều phần mềm hỗ trợ học tập hiện đại, cập nhật, dễ học, dễ sử dụng; tạo điều kiện cho HS vừa học tập, vừa vui chơi và ứng dụng không chỉ trong phạm vi môn Tin học mà cả trong các môn học khác. Chương trình Tin học tiểu học tại Trường đã giảng dạy trong thời gian 3 năm, đã đáp ứng nhu cầu của HS và phụ huynh. Đầu mỗi năm học, chương trình sẽ được thảo luận, chỉnh sửa một số nội dung để phù hợp từng giai đoạn cụ thể và phải luôn bám sát chương trình của Bộ GD-ĐT. Với mục đích giảng dạy theo hướng phát triển năng lực của HS, mỗi tiết học trên lớp được thực hành nhiều hơn, đa số HS hiểu và hoàn thành được bài ngay trên lớp. Qua quá trình học, HS đã sử dụng thành thạo những phần mềm, tạo ra các sản phẩm đơn giản như thiệp chúc mừng, vẽ tranh, Trong quá trình dạy học có sự lồng ghép các môn học trên máy tính, HS luôn tham gia các cuộc thi trực tuyến đầy đủ, bộc lộ sự yêu thích, hứng thú và tập trung trong giờ học. Tài liệu tham khảo Bộ GD-ĐT (2013). Cùng học Tin học dành cho học sinh tiểu học - Quyển 1, 2, 3. NXB Giáo dục Việt Nam. Bộ GD-ĐT (2018a). Chương trình giáo dục phổ thông - Chương trình tổng thể (ban hành kèm theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26/12/2018 của Bộ trưởng Bộ GD-ĐT). Bộ GD-ĐT (2018b). Chương trình giáo dục phổ thông môn Tin học (ban hành kèm theo Thông tư số 32/2018/TT- BGDĐT ngày 26/12/2018 của Bộ trưởng Bộ GD-ĐT). Bộ GD-ĐT (2019). Hướng dẫn học Tin học lớp 3, 4, 5. NXB Giáo dục Việt Nam. Bộ GĐ-ĐT (2016). Công văn số 3676/BGDĐT-GDTrH ngày 27/7/2016 về triển khai đào tạo chương trình Tin học quốc tế cho học sinh tiểu học và trung học cơ sở. Đặng Thị Mỹ Phương, Trịnh Huệ Mẫn (2018). Giáo dục toàn diện cho học sinh tiểu học trong giai đoạn hiện nay. Tạp chí Giáo dục, số 421, tr 1-3; 64. Trần Doãn Vinh (2018). Thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Tin học ở cấp tiểu học theo định hướng phát triển năng lực. Tạp chí Giáo dục, số 437, tr 54-58. Trường Đại học Hà Tĩnh (2017). Phân phối chương trình Tin học tiểu học. Tài liệu lưu hành nội bộ.