Đổi mới kiểm tra đánh giá thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy môn vật lí ở trung tâm hướng nghiệp và giáo dục thường xuyên cấp THPT

27 ĐỔI MỚI KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ THÚC ĐẨY ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY MÔN VẬT LÍ Ở TRUNG TÂM HƯỚNG NGHIỆP VÀ GDTX CẤP THPT Nguyễn Khắc Phi TTGDTX Hạ Long - Quảng Ninh I. Đặt vấn đề: Đất nước ta đang bước vào thời kỳ công nghiệp hóa - hiện đại hóa chuyển từ cơ chế tập trung bao cấp sang cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước. Trên thế giới đang diễn ra sự bùng nổ tri thức khoa học công nghệ. Xã hội mới phồn vinh của thế kỷ 21 phải là xã hội đưa tri thức khoa học công nghệ vào tư duy sáng tạo vào tài năng sáng chế của con người. Tình hình đó giáo dục Việt Nam phải đổi mới mạnh mẽ sâu sắc, toàn diện để có thể đào tạo cho đất nước những con người hoạt động có hiệu quả trong hoàn cảnh mới. Trong hoạt động dạy học cần thiết chuyển cách tiếp cận truyền thống (vai trò của người thầy) sang tiếp cận mới coi hoạt động của học viên là trung tâm của quá trình dạy học và mục đích của quá trình này là rèn luyện các năng lực nhận thức cho học viên thông qua việc hình thành những kiến thức cụ thể, rèn luyện và phát triển cho học viên những kỹ năng, năng lực nhận thức và hình thành những phẩm chất, nhân cách phù hợp với nhu cầu xã hội hiện nay. Đổi mới là một phương tiện để tổ chức hoạt động học tập độc lập của học viên nhằm lĩnh hội, củng cố kiến thức. Khả năng phát hiện vấn đề và giải quyết vấn đề, góp phần hình thành năng lực tự học, hình thành phẩm chất tư duy mềm dẻo, linh hoạt trước những tình huống yêu cầu khác nhau, thói quen tự làm việc và hợp tác tích cực 1. Tầm quan trọng của việc đổi mới phương pháp, đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá trong dạy học môn vật lý. Việc kiểm tra đánh giá được coi là phương tiện và hình thức của đánh giá. Nó cung cấp những thông tin làm cơ sở cho việc đánh giá. 28 - Qua kiểm tra làm sáng tỏ mức độ đạt được của học viên về kiến thức, kĩ năng, thái độ so với mục tiêu dạy học đề ra, giúp học viên nhận ra sự tiến bộ cũng như những tồn tại của bản thân. Từ đó khuyến khích thúc đẩy việc học tập của các học viên. - Giúp giáo viên biết mức độ đạt được của học viên để có thể điều chỉnh hoạt động chuyên môn cũng như hỗ trợ các hoạt động giáo dục nhằm đạt được mục tiêu xác định. Phát hiện điểm mạnh điểm yếu của chương trình, sách giáo khoa để có thể kiến nghị điều chỉnh lại nếu thấy cần thiết. - Mục đích cuối cùng là nhằm nâng cao chất lượng dạy và học bộ môn Vật lý ở giáo dục thường xuyên cấp THPT. - Từ đó học viên phải biết cách tự học và sử dụng sách giải bài tập, tài liệu tham khảo, cho học viên tập được giải quyết một số vấn đề Vật lý trong thực tế. 2. Một số tồn tại trong kiểm tra đánh giá bộ môn vật lí. - Do nội dung chương trình SGK mới nên thầy và trò chưa quen nên khi thực hiện đôi lúc theo hình thức. - Đặc điểm đối tượng học viên ở các trung tâm giáo dục thường xuyên cấp THPT là không đồng đều. Học viên ở nhiều độ tuổi khác nhau, trình độ nhận thức về học vấn quá thấp. Rất nhiều HV vừa học vừa đi làm thêm và thiếu điều kiện sinh hoạt, chất lượng đầu vào quá thấp so với các trường phổ thông, nắm bắt tình hình xã hội còn hạn chế, đời sống còn khó khăn. Hoàn cảnh gia đình không giống nhau: như mất Bố hoặc mất Mẹ, Bố Mẹ thì bỏ nhau phải ở với Ông Bà hoặc các Bác… Có những HV là lao động chính trong gia đình. Nên đã ảnh hưởng rất lớn đến việc đổi mới PPDH. - Đổi ngũ giáo viên các trung tâm còn thiếu hầu như các môn. Một số trung tâm phải hợp đồng hoặc thuê các giáo viên trường ngoài làm thỉnh giảng, giáo viên biên chế rất ít, việc đầu tư cho khối giáo dục thường xuyên về mọi mặt còn hạn chế nên việc đổi mới về PPDH còn gặp nhiều khó khăn. - Cơ sở vật chất chưa được đầu tư: như trường lớp và các thiết bị đồ dùng thí nghiệm. 29 - Trong kiểm tra TNKQ thông thường học viên thiếu suy nghỉ vấn đề và chưa hiểu thực chất của vấn đề nên học viên thường thực hiện sai, còn kiểm tra hình thức TL thì học viên lại thiếu lập luận, nhất là các môn học đòi hỏi học viên lập luận và tư duy. - Giáo viên giảng dạy thiếu thực tế chủ yếu bám sát nội dung chương trình SGK. Ða số học viên chưa chuẩn bị bài ở nhà tốt, chẳng hạn đối với môn học mà học viên không chuẩn bị bài ở nhà thì việc đổi mới PPDH khó khăn dẫn đến học viên chưa hiểu hết vấn đề. * Thực trạng trong công tác kiểm tra và đánh giá: - GV không giới hạn trước phần trọng tâm ôn tập kiểm tra dẫn đến HV không biết ôn tập phần nào. - GV ngại ra nhiều đề vì phải chấm vất vả dẫn đến HV nhìn nhau, lớp kiểm tra sau biết đề trước, dẫn đến đánh giá không khách quan chính xác. - GV coi kiểm tra không nghiêm túc dẫn tới HV quay cóp gian lận và cũng không đánh giá được chính xác. - GV không nhận xét cụ thể vào bài làm của HV dẫn đến HV không biết mình yếu khâu nào, mạnh khâu nào dẫn đến chất lượng không cao ở những bài sau. - GV trả bài chậm thậm chí không trả bài mà chỉ đọc điểm và cũng không biết tận dụng thời gian để chữa bài (vì không có tiết chữa bài). * Nguyên nhân của thực trạng trên: + Về phía GV: Không nhận thức đầy đủ tầm quan trọng của việc kiểm tra đánh giá hoặc nhận thức nhưng ngại thực hiện. + Về phía HV: Học theo kiểu học lấy điểm, khi có điểm rồi thì không học. HV không trung thực trong kiểm tra. + Điều kiện của nhà trường: Thiếu GV hầu như các môn học phải hợp đồng hoặc phải thêu giáo viên ngoài làm thỉnh giảng, một GV phải dạy quá nhiều lớp và chấm quá nhiều bài. 30 + Cơ sở vật chất và trang thiết bị cho công tác giảng dạy còn thiếu và không được đầu tư. + Hậu quả: Việc kiểm tra bị hạn chế, dẫn tới đánh giá không chính xác, khách quan, mục đích của việc kiểm tra đánh giá không đạt được đầy đủ. II. Những ý kiến của bản thân về đổi mới kiểm tra đánh giá bộ môn. Dựa trên những điều mình đã làm, đang làm, học hỏi ở bạn bè đồng nghiệp, tôi xin đưa ra một vài ý kiến nhỏ để thực hiện tốt việc đổi mới kiểm tra đánh giá thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học bộ môn Vật lý giáo dục thường xuyên cấp THPT. * Trong kiểm tra miệng đầu giờ: - Sau mỗi bài học cần có sự khắc sâu giúp HV nắm chắc kiến thức trọng tâm của bài đó, qua đó sẽ biết phải học gì ở nhà. Nếu có thể nên ra trước câu hỏi. Không nên kiểm tra bất kì phần nào mình thích mà không nằm trong phần trọng tâm của bài học. - Vận dụng linh hoạt một số hình thức để kiểm tra miệng thực sự lôi cuốn toàn bộ HV trong lớp và đánh giá được nhiều HV nhất. Ngoài mục đích kiểm tra việc nắm kiến thức của các HV, phải một lần nữa khắc sâu thêm kiến thức trọng tâm của bài cũ cho HV: - Kiểm tra một HV nhưng yêu cầu cả lớp lắng nghe, sau đó gọi một số HV nhận xét phần trả lời của bạn trên bảng và GV cho điểm xứng đáng đối với phần nhận xét. Cách làm này sẽ lôi cuốn được HV cả lớp hăng hái lắng nghe, hăng hái phát biểu nhận xét để có điểm tốt và GV kiểm tra nhanh được nhiều HV, đồng thời củng cố khắc sâu được kiến thức cũ. - Kết hợp vấn đáp 1 HV với 1, 2 HV viết trên bảng các công thức. - Trong quá trình dạy học GV nên đưa ra những câu hỏi có chất lượng yêu cầu phù hợp với HV. HV phải dựa vào kiến thức cũ kết hợp với kiến thức mới để trả lời câu hỏi. GV kiểm tra phần chuẩn bị bài mới của HV và kịp thời có điểm thưởng để động viên các HV. * Trong kiểm tra viết nhất là những bài 1 tiết: - GV phải giới hạn phần trọng tâm ôn tập cho HV bằng các câu hỏi hoặc các chủ đề lớn để HV có thể ôn tập tốt. 31 - Trong khâu ra đề + Phải xây dựng ma trận 2 chiều chi tiết với những mức độ đánh giá cụ thể (Nhận biết, thông hiểu, vận dụng) cho từng đơn vị kiến thức, xác định rõ đơn vị kiến thức trọng tâm của cả quá trình. + Ra nhiều đề và phải kiểm tra xem HV có làm đúng đề của mình hay không. + Trong coi kiểm tra: Phải coi chặt chẽ, chính xác đảm bảo đánh giá khách quan công bằng. - Trong chấm bài và trả bài: + Trong chấm bài phải xây dựng đáp án chi tiết đến 0,25 đ, + Trả bài: Phải đúng thời hạn quy định và tranh thủ thời gian để chữa bài. III. Các giải pháp thực hiện - Các kế hoạch của tổ chuyên môn được lãnh đạo thống nhất triển khai đến tận học viên và giáo viên thực hiện ngay đầu năm học. - Mỗi giáo viên phải tham khảo sách hướng dẫn đổi mới KTÐG và các đề kiểm tra đề xuất để thực hiện. - Trong đổi mới KTĐG, đòi hỏi học viên phái nắm vững kiến thức cơ bản, biết hiểu thực sự vấn đề, đây là những môn tự nhiên học viên phải nắm kiến thức rộng hơn và bao quát hơn thì mới đạt, để học viên đạt hiệu quả trong học tập thì giáo viên phải đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực của học viên. Từ đó, trường có kế hoạch cụ thể: như dự giờ rút kinh nghiệm, tổ chức thao giảng, bộ môn có xây dựng ma trận và đề kiểm tra từ 15 phút trở lên sử dụng chung (có tham khảo các đề kiểm tra của BGD), trên cơ sở ma trận và đề kiểm tra chung tuỳ từng giáo viên và từng lớp cụ thể có đề kiểm tra riêng phù hợp với năng lực học viên. - Theo cấu trúc đề kiểm tra của BGD, trường đã xây dựng cấu trúc đề kiểm tra có TNKQ và TL theo tỉ lệ khác nhau do từng nội dung kiến thức KTÐG. 32 - Học viên quen dần với cách kiểm tra đánh giá mới, thay đổi cách học theo hướng tích cực. - Đa số giáo viên đã nhận thức đúng đắn việc đổi mới KTĐG, đổi mới PPDH, vận dụng vào thực tế tiết dạy theo PPDH mới sinh động thu hút học viên và rất hiệu quả.. IV. Bài học kinh nghiệ - Nội dung chương trình SGK mới, phải đổi mới PPDH, đổi mới KTÐG là tất yếu. - Rèn luyện cho học viên có thói quen học tập và vận dụng vào cuộc sống, diễn đạt, lập luận vấn đề chắc chắn. - Giáo viên giảng dạy phải biết vận dụng thực tế trong cuộc sống, sáng tạo, tự lập, tự vận động, …không nên rập khuôn máy móc. - Giáo viên phải đổi mới phương pháp dạy học, vận dụng công nghệ thông tin và thiết bị dạy học triệt để thì đạt hiệu quả. - Nghiên cứu kỷ tài liệu chuẩn kỷ năng kiến thức và các tài liệu có liên quan để vận dụng trong bài giảng phù hợp. - Công tác chỉ đạo, hướng dẫn, kiểm tra kịp thời việc thực hiện của giáo viên và tổ chức thao giảng, sinh hoạt chuyên đề để giáo viên học tập trao đổi lẫn nhau. V. Kiến nghị * Kiến nghị đối với nhà trường: - Tăng thời gian học từ 2 tiết học lên 3 tiết trong một tuần để nâng cao kiến thức cho học viên. - Tăng cường về cơ sở vật chất và các đồ dùng thí nghiệm cho công tác giảng dạy. - Cho phép in sao đề kiểm tra để giáo viên có thể ra nhiều đề và không phải mất thời gian chép đề bài lên bảng. 33 - Có biện pháp động viên những giáo viên phải chấm nhiều bài kiểm tra như một số trường đã làm. * Kiến nghị đối với Sở giáo dục - Đào tạo: - Tăng cường đội ngũ giáo viên biên chế môn vật lí cho các nhà trường. - Tăng cường về cơ sở vật chất và các đồ dùng thí nghiệm cho công tác giảng dạy. - Kiểm tra thường xuyên hơn nữa việc thực hiện kiểm tra, đánh giá của các trường. - Ra ngân hàng đề, đáp án cho các trường để việc kiểm tra, đánh giá được đồng bộ. - Có kế hoạch bồi dưỡng thường xuyên hơn nữa đối với đội ngũ giáo viên Trên đây là những kinh nghiệm của riêng bản thân tôi, chắc chắn còn nhiều hạn chế và thiếu sót. Kính mong được sự đóng góp, bổ sung, sửa chữa của các quý vị đại biểu và các thầy cô giáo để bản tham luận được hoàn chỉnh hơn. Xin chân thành cảm ơn! Hạ long, ngày 24 tháng 09 năm 2009