Đường lối xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa

ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XHCN1IIIQuá trình đổi mới nhận thức về kinh tế thị trườngTiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam NỘI DUNGIIIThực trạng và giải pháp phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam 2I1.1 Cơ chế quản lý kinh tế thời kỳ trước đổi mới Quá trình đổi mới nhận thức về kinh tế thị trườngMô hình “Kinh tế thị trường định hướng XHCN” ở nước ta hiện nay là kết quả của một quá trình tìm tòi, khảo nghiệm của Đảng ta cả về lý luận và thực tiễn..a) Cơ chế kế hoạch hóa tập trungquan liêu, bao cấp Trước đổi mới, cơ chế quản lý kinh tế ở nước ta là cơ chế kế hoạch hóa tập trung. Cơ chế kinh tế trên có những đặc điểm: 3I1.1 Cơ chế quản lý kinh tế thời kỳ trước đổi mới a) Cơ chế kế hoạch hóa tập trung Nhà nước quản lý nền kinh tế chủ yếu bằng mệnh lệnh hành chính dựa trên hệ thống chỉ tiêu pháp lệnh chi tiết áp đặt từ trên xuống dưới; Các cơ quan hành chính can thiệp quá sâu và hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp nhưng lại không chịu trách nhiệm gì về vật chất và pháp lý đối với các quyết định của mình; 4I1.1 Cơ chế quản lý kinh tế thời kỳ trước đổi mới a) Cơ chế kế hoạch hóa tập trung Quan hệ hàng hóa – tiền tệ bị coi nhẹ, chỉ là hình thức, quan hệ hiện vật là chủ yếu. Nhà nước quản lý kinh tế thông qua chế độ “cấp phát – giao nộp”; Bộ máy quản lý cồng kềnh, nhiều cấp trung gian kém năng động, quản lý kém, cửa quyền, quan liêu; Chế độ bao cấp thực hiện: Bao cấp qua giá; Qua chế độ tem phiếu; Qua chế độ cấp phát vốn của ngân sách nhưng không có chế tài ràng buộc trách nhiệm vật chất đối với các đơn vị được cấp vốn; 5I1.1 Cơ chế quản lý kinh tế thời kỳ trước đổi mới Nhu cầu đổi mới cơ chế quản lý kinh tế Những năm 70, 80 của thế kỷ XX rơi vào khó khăn, thậm chí rơi vào khủng hoảng kinh tế – xã hội là hậu quả của việc duy trì quá lâu mô hình kinh tế “kế hoạch hóa, tập trung”; Những bước cải tiến nền kinh tế theo hướng thị trường:Chỉ thị 100-CT/TW của Ban bí thư khóa IV Ngày 13/01/1981, về “Khoán sản phẩm đến nhóm và người lao động”. 6I1.1 Cơ chế quản lý kinh tế thời kỳ trước đổi mới Nhu cầu đổi mới cơ chế quản lý kinh tế Những bước cải tiến nền kinh tế theo hướng thị trường:Bù giá vào lương ở Long An (1979)Nghị quyết Trung ương 8 Khóa V (1985) về giá - lương – tiền; Nghị định 25/CP và Nghị định 26/CP của Chính phủ trao quyền tự chủ cho các đơn vị kinh tế với 3 kế hoạch: Kế hoạch A (chi tiêu pháp lệnh); kế hoạch B (thỏa thuận NN&DN); KH C (tư chủ DN)7I1.1 Cơ chế quản lý kinh tế thời kỳ trước đổi mới Nhu cầu đổi mới cơ chế quản lý kinh tế Đại hội VI khẳng định: “Việc bố trí lại cơ cấu kinh tế phải đi đôi với đổi mới cơ chế quản lý kinh tế. Cơ chế quản lý tập trung quan liêu, bao cấp từ nhiều năm nay không tạo được động lực phát triển, làm suy yếu kinh tế XHCN, hạn chế việc sử dụng và cải tạo các thành phần kinh tế khác, kìm hãm sản xuất, làm giảm năng suất, chất lượng, hiệu quả, gây rối loạn trong phân phối lưu thông, và đẻ ra nhiều hiện tượng tiêu cực trong xã hội” 8I1.2 Sự hình thành tư duy của Đảng về kinh tế thị trường thời kỳ đổi mới a) Tư duy của Đảng về kinh tế thị trường từ Đại hội VI (1986) đến Đại hội VII (1991)Nhận thức về kinh tế thị trường Kinh tế thị trường không phải là cái riêng có của CNTB mà là thành tựu phát triển chung của nhân loại Kinh tế thị trường còn tồn tại khách quan trong thời kỳ quá độ lên CNXH Có thể và cần thiết sử dụng KTTT để xây dựng CNXH. Xây dựng và phát triển kinh tế thị trường không phải là phát triển TBCN, xây dựng kinh tế XHCN cũng không dẫn đến phủ định kinh tế thị trường 9Ia) Tư duy của Đảng về kinh tế thị trường từ Đại hội VI (1986) đến Đại hội VII (1991)Nhận thức về kinh tế thị trường Kinh tế thị trường còn tồn tại lâu dài trong CNXH – nó thể hiện ở phân công lao động xã hội, đa dạng hóa sở hữu;Đại hội VII (6/1991) khẳng định chủ trương tiếp tục xây dựng nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần; Đại hội VIII (6/1996) đề ra nhiệm vụ đẩy mạnh công cuộc đổi mới toàn diện và đồng bộ, tiếp tục phát triển nền kinh tế nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường định hướng XHCN. 10ITư duy của Đảng về kinh tế thị trường từ Đại hội IX đến Đại hội X Đại hội IX (4/2001) Xác định nền kinh tế thị trường định hướng XHCN là mô hình kinh tế tổng quát của nước ta trong thời kỳ quá độ đi lên CNXH;Đó là nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN; Kinh tế thị trường ĐH XHCN là “một kiểu tổ chức kinh tế vừa tuân theo quy luật của kinh tế thị trường và vừa dựa trên cơ sở và chịu sự dẫn dắt chi phố bởi các nguyên tắc và bản chất của CNXH”11ITư duy của Đảng về kinh tế thị trường từ Đại hội IX đến Đại hội X Đại hội X (4/2006) Đại hội X làm sáng tỏ thêm nội dung cơ bản của định hướng XHCN trong phát triển kinh tế thị trường ở nước ta, thể hiện:Mục đích phát triển: Nhằm thực hiện dân giàu, nước mạnh .. Phương hướng phát triển: phát triển nền kinh tế nhiều thành phần dựa trên nhiều hình thức sở hữu..Phương hướng xã hội và phân phối: thực hiện công bằng xã hội trong từng bước phát triển..12ITư duy của Đảng về kinh tế thị trường từ Đại hội IX đến Đại hội X Đại hội X (4/2006) Đại hội X làm sáng tỏ thêm nội dung cơ bản của định hướng XHCN trong phát triển kinh tế thị trường ở nước ta, thể hiện:Về quản lý: phát huy vai trò làm chủ, đảm bảo vai trò điều tiết, quan lý của nhà nước XHCNĐại hội X hòan thiện nhận thức về nền kinh tế nhiều thành phần, khẳng định: “Trên cơ sở ba chế độ sở hữu, hình thành nhiều hình thức sở hữu và nhiều thành phần kinh tế.”13I2.1 Mục tiêu và quan điểm cơ bản Tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nama) Thể chế kinh tế và thể chế kinh tế thị trường Thể chế kinh tế là một hệ thống quy chuẩn luật lệ của một trật tự kinh tế – xã hội được hình thành trong quá trình phát triển kinh tế – xã hội. Thể chế kinh tế là hệ thống những quy phạm pháp luật nhằm điều chỉnh các chủ thể kinh tế, các hành vi sản xuất, kinh doanh và các quan hệ kinh tế. 14Ia) Thể chế kinh tế và thể chế kinh tế thị trường Các quy tắc về hành vi kinh tế diễn ra trên thị trường Thể chế kinh tế thị trường là một tổng thể bao gồm các bộ quy tắc, luật lệ và hệ thống các thực thể, tổ chức kinh tế được tạo lập nhằm điều chỉnh hoạt động giao dịch, trao đổi trên thị trường, gồm: Cách thức thực hiện các quy tắc nhằm đạt được mục tiêu hay kết quả mà các bên tham gia mong muốn Hệ thống các thị trường15IMục tiêu hòan thiện thể chế KTTT ĐH XHCNMục tiêu nhằm làm cho các thể chế phù hợp với nguyên tắc cơ bản của KTTT, thúc đẩy thị trường phát triển, giữ định hướng XHCN, cần:Xây dựng đồng bộ hệ thống pháp luật, phát triển các thành phần kinh tế;Đổi mới cơ bản mô hình và phương thức hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công;Phát triển đồng bộ các thị trường;Giải quyết tốt mối quan hệ phát triển với công bằng xã hội;Nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước;16IQuan điểm hòan thiện thể chế KTTT Nhận thức đầy đủ và đúng đắn các quy luật kinh tế khách quan, đảm bảo định hướng XHCN; Đảm bảo tính đồng bộ các bộ phận cấu thành thể chế thị trường: các thị trường, các yêu cầu phát triển.. Kế thừa có chọn lọc thành tự phát triển KTTT của nhân loại, tổng kết thực tiễn ở Việt Nam;Chủ động giải quyết các vấn đề lý luận và thực tiễn, vừa làm vừa rút kinh nghiệm; Nâng cao năng lực lãnh đạo của Đảng, hiệu lực quan lý của nhà nước17I2.2 Một số chủ trương tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN Thống nhất nhận thức về KKTT ĐH XHCN Cần thiết sử dụng kinh tế thị trường làm phương tiện xây dựng CNXH; Kinh tế TT là cơ sở của sự phát triển theo ĐH XHCNKTTT định hướng XHCN vùa tuân theo quy luật của KTTT vừa chịu sự chi phối cùa các quy luật XHCNHòan thiện thể chế về sở hữu và các thành phần kinh tế, loại hình doanh nghiệp và các tổ chức sản xuất kinh doanh. 18I2.2 Một số chủ trương tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN Hòan thiện về thể chế sở hữu: tồn tại khách quan nhiều hình thức sở hữu;Hòan thiện thể chế về phân phối: Phân bổ các nguồn lực theo cơ chế thị trường; Hài hòa lợi ích của nhà nước và các chủ thể kinh tế khác Hòan thiện thể chế đảm bảo đồng bộ các yếu tố thị trường và phát triển đồng bộ các thị trường. Hòan thiện thể chế về thị trường;Phát triển động bộ các thị trường19I2.2 Một số chủ trương tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN Hòan thiện thể chế gắn tăng trưởng kinh tế với tiến bộ xã hội, công bằng xã hội trong từng bước, từng chính sách phát triển và bảo vệ môi trườngHòan thiện thể chế về vai trò lãnh đạo của Đảng, quản lý của nhà nước và sự tham gia của các tổ chức quần chúng vào quá trình phát triển kinh tế -xã hội20Thực trạng và giải pháp để phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam.Thực trạng nền kinh tế thị trường ở Việt Nam.Trình độ phát triển nền kinh tế thị trường ở nước ta còn ở giai đoạn sơ khai. Cơ sở vật chất – kỹ thuật còn ở trình độ thấp. Kết cấu hạ tầng còn lạc hậu, kém phát triển. Cơ sở vật chất kỹ thuật còn ở trình độ thấp làm cho phân công lao động kém phát triển, sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế chậm. Khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp trên thị trường còn rất yếu .21Thị trường dân tộc thống nhất đang trong quá trình hình thành nhưng chưa đồng bộ. Giao thông vận tải kém phát triển Thị trường hàng hóa – dịch vụ đã hình thành nhưng còn hạn hẹp và còn nhiều hiện tượng tiêu cực. Thị trường hàng hóa sức lao động mới manh nha. Thị trường tiền tệ, thị trường vốn đã có nhiều tiến bộ nhưng vẫn còn nhiều trắc trở.Thực trạng nền kinh tế thị trường ở Việt Nam.22Nhiều thành phần kinh tế tham gia thị trường.Nền kinh tế ở nước ta có nhiều loại hình sản xuất hàng hóa nhỏ phân tán còn phổ biến.Sự hình thành thị trường trong nước gắn với mở rộng kinh tế đối ngoại, hội nhập vào thị trường khu vực và thế giới, trong hoàn cảnh trình độ phát triển kinh tế – kỹ thuật của nước ta thấp xa so với hầu hết các nước khác.Thực trạng nền kinh tế thị trường ở Việt Nam.Quản lý nhà nước về kinh tế – xã hội còn yếu.23Thực hiện nhất quán chính sách kinh tế nhiều thành phần.Đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, ứng dụng nhanh tiến bộ khoa học – công nghệ, trên cơ sở đó đẩy mạnh phân công lao động xã hội.Hình thành và phát triển đồng bộ các loại thị trường.Các giải pháp cơ bản để phát triển nền KTTT định hướng XHCN ở Việt Nam.Mở rộng và nâng cao hiệu quả kinh tế đối ngoại Giữ vững sự ổn định chính trị, hoàn thiện hệ thống pháp luật.Xóa bỏ triệt để cơ chế tập trung, quan liêu bao cấp, hoàn thiện cơ chế quản lý kinh tế của nhà nước 24Sự điều tiết vĩ mô của nhà nước XHCN. Kiểm soát lạm phát.Phương hướng đổi mới chính sách kinh tế vĩ mô ở nước ta hiện nay Kiện tòan hệ thống ngân hàng, thiết lập CSTT hợp lý Đổi mới chính sách tài chính quốc gia Chính sách phân phối, giá cả Mang những đặc điểm chung của nhà nước trong nền kinh tế thị trường Vai trò, chức năng kinh tế của nhà nước XHCN ở VN Đặc trưng về vai trò, chức năng của nhà nước XHCN 25 Hệ thống pháp luậtCác công cụ điều tiết vĩ mô của nhà nước XHCN ở Việt Nam. Kế hoạch hóa: kế hoạch và thị trường được kết hợp để điều tiết nền kinh tế thị trường. thị trường là cơ sở phân phối các nguồn lực hợp lý theo cac qui luật kinh tế, còn kế hoạch khắc phục tính tự phát của thị trường, làm cho nền kinh tế thị trường phát triển theo định hướng XHCN Lực lượng kinh tế của Nhà nước. Chính sách tài chính và tiền tệ: Các công cụ điều tiết kinh tế đối ngoại: thuế xuất nhập khẩu, hạn ngạch, trợ cấp xuất khẩu26IKết quả, ý nghĩa, hạn chế và nguyên nhân Kết quả và ý nghĩa Sau hơn 20 năm đổi mới, chúng ta đã chuyển đổi thành công từ kinh tế cũ sang thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN;Chế độ sở hữu với nhiều hình thức và cơ chế kinh tế nhiều thành phần được hình thành;Các loại thị trường cơ bản đã ra đời và từng bước phát triển thống nhất;Gắn với phát triển kinh tế với giải quyết các vấn đề xã hội, xóa đói, giảm nghèo.27I3.4 Kết quả, ý nghĩa, hạn chế và nguyên nhân Hạn chếQuá trình xây dựng, hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN còn chậm;Vấn đề sở hữu, quản lý và phân phối trong doanh nghiệp nhà nước chưa giải quyết tốt;Cơ cấu tổ chức, cơ chế vận hành của bộ máy nhà nước còn nhiều bất cập, hiệu quả, hiệu lực quản lý thấp .Cơ chế, chính sách phát triển các lĩnh vực văn hóa, xã hội chậm đổi mới 28I3.4 Kết quả, ý nghĩa, hạn chế và nguyên nhân Nguyên nhânXây dựng thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là vấn đề hoàn toàn mới chưa có tiền lệ trong lịch sử ;Năng lực thể chế hóa và quản lý, tổ chức thực hiện của Nhà nước còn chậm ;Vai trò tham gia hoạch định chính sách, thực hiện và giám sát của các cơ quan dân cử, mặt trận, đoàn thể chính trị – xã hội, các tổ chức xã hội, nghề nghiệp còn yếu. 29