Giải pháp cân đối, phát triển quỹ Bảo hiểm xã hội

Giải pháp cân đối, phát triển quỹ BHXH Nguồn: tapchibaohiemxahoi.org.vn Hoạt động BHXH xét về góc độ tài chính là sự vận động của hai dòng chảy thu - chi Quỹ: - Về nguồn thu: Quỹ BHXH được hình thành từ sự đóng góp của người lao động, đóng góp của người sử dụng lao động, lãi từ hoạt động đầu tư tăng trưởng Quỹ BHXH, Nhà nước hỗ trợ và một số nguồn khác như tài trợ, viện trợ... - Về chi trả các chế độ BHXH: Theo quy định hiện hành, Quỹ BHXH được dùng để chi trả các chế độ BHXH như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, lương hưu, tử tuất, dưỡng sức phục hồi sức khỏe và chi khám chữa bệnh BHYT. Quỹ BHXH được tạo dựng theo nguyên tắc cộng đồng lấy số đông bù số ít; được quản lý tập trung, thống nhất, hạch toán độc lập với ngân sách Nhà nước và được Nhà nước bảo hộ. Hiện nay, cơ chế quản lý tài chính Quỹ BHXH được thực hiện theo quy định tại Điều lệ BHXH ban hành kèm theo Nghị định số 12/CP, ngày 26/01/1995; được bổ sung sửa đổi một số điều tại Nghị định số 01/2003/NĐ-CP, ngày 9/01/2003; Quyết định số 02/2003/QĐ-TTg, ngày 2/01/2003 của Thủ tướng Chính phủ về Quy chế quản lý tài chính đối với BHXH Việt Nam; được sửa đổi bổ sung tại Quyết định số 144/2005/QĐ-TTg, ngày 14/6/2005 và Quyết định số 1124- TC/QĐ/CĐKT, ngày 12/12/1996 của Bộ Tài chính về việc ban hành Chế độ kế toán BHXH; được bổ sung sửa đổi tại các Quyết định số 140/1999/QĐ/BTC, ngày 15/11/1999 và Quyết định số 07/2003/QĐ-BTC, ngày 17/01/2003. Quỹ BHXH hoạt động theo phương thức dồn tích, trong khoảng 10 đến 20 năm tới, Quỹ BHXH sẽ có số tích lũy ngày càng lớn. Nhưng đây là nguồn dồn tích mang tính tạm thời, nếu cân đối dài hạn trong thời gian 30 - 40 năm thì khả năng mất cân đối Quỹ sẽ diễn ra do tốc độ tăng thu BHXH không theo kịp tốc độ tăng chi, đặc biệt là chi cho các đối tượng hưu trí. Do vậy, yêu cầu cần thiết là phải xây dựng một nền tài chính BHXH lành mạnh, dân chủ, công khai, minh bạch với tạo lập một Quỹ BHXH an toàn, cân đối, ổn định vững chắc, lâu dài. Để làm được việc này phải thực hiện các giải pháp sau: tăng thu, mở rộng đối tượng tham gia BHXH; tăng cường công tác quản lý các hoạt động thu - chi Quỹ BHXH; triệt để tận dụng các nguồn tạm thời nhàn rỗi đưa vào hoạt động đầu tư tăng trưởng Quỹ. Tăng thu, mở rộng đối tượng tham gia BHXH Kể từ khi thành lập năm 1995, mức thu BHXH về cơ bản không thay đổi, người lao động đóng 6% và người sử dụng lao động đóng 17% (bao gồm cả BHYT). Quán triệt sâu sắc chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, BHXH Việt Nam đã từng bước thực hiện mở rộng đối tượng tham gia BHXH nên số người tham gia BHXH, số thu BHXH liên tục tăng qua các năm: Năm 1996: Số thu BHXH đạt 3.000 tỷ đồng với 2,8 triệu đối tượng; Số thu BHYT đạt 520 tỷ đồng với 8,632 triệu đối tượng. Năm 2002: Số thu BHXH đạt 7.068 tỷ đồng với 4,8 triệu đối tượng; Số thu BHYT đạt 1.270 tỷ đồng với 13,034 triệu đối tượng. Năm 2003: Số thu BHXH đạt 9.972 tỷ đồng với 5,27 triệu đối tượng; Số thu BHYT đạt 2.027 tỷ đồng với 17,390 triệu đối tượng. Năm 2004: Số thu BHXH đạt 11.650 tỷ đồng với 5,4 triệu đối tượng; Số thu BHYT đạt 2.650 tỷ đồng với 17,824 triệu đối tượng. Đối tượng tham gia BHXH năm 2004 tăng gấp 2 lần năm 1996 và số thu Quỹ BHXH đã gấp 3,5 lần; số thu tăng mạnh hơn so với số đối tượng tham gia một phần do Nhà nước điều chỉnh lương tối thiểu từ 120.000 đồng năm 1995; 144.000 đồng năm 1997; 210.000 đồng năm 2000 và đến nay mức lương tối thiểu đã tăng lên 290.000 đồng; nhưng nguyên nhân chính yếu vẫn là do tăng số đối tượng tham gia BHXH; mặt khác, mức lương tối thiểu tăng thì mức chi trả cho các đối tượng, đặc biệt là đối tượng hưởng hưu trí cũng tăng theo, do vậy nhân tố chính tác động đến sự ổn định của Quỹ BHXH vẫn là mở rộng đối tượng để tăng thu BHXH. Kinh tế - xã hội ở nước ta hiện nay đang phát triển mạnh, vững chắc; mức thu nhập của người lao động đang ngày càng tăng, đã đảm bảo được những nhu cầu tối thiểu trong cuộc sống hàng ngày và còn có phần tiết kiệm. Tham gia BHXH cũng chính là gửi một khoản tiền tiết kiệm dành khi hết tuổi lao động có khoản thu nhập thường xuyên đảm bảo cuộc sống; khi rủi ro ốm đau được chăm sóc sức khỏe, được tiếp cận với các dịch vụ y tế, bao gồm cả các dịch vụ y tế kỹ thuật cao. Như vậy, mở rộng đối tượng cũng là phù hợp với yêu cầu được nâng cao chất lượng cuộc sống của người lao động. Trong điều kiện chưa thể tăng mức đóng BHXH như hiện nay, mở rộng đối tượng tham gia BHXH là nhân tố cơ bản, quyết định tăng thu BHXH. Tăng số người tham gia BHXH là tăng thu Quỹ BHXH và là nhân tố có tác động trực tiếp đến cân đối lâu dài Quỹ BHXH. Tăng số người tham gia BHXH là phải mở rộng đối tượng, mở rộng điều kiện để người lao động được tham gia BHXH. Mở rộng đối tượng là hết sức cần thiết nhưng cần phải có điều kiện, có cơ sở pháp lý để thực hiện, đó là các văn bản pháp quy của Nhà nước quy định đối tượng và điều kiện để người lao động được tham gia BHXH và để cơ quan BHXH thực hiện các chế độ BHXH, BHYT cho người lao động trên hai lĩnh vực: - Về BHXH: Kể từ năm 1995 đến nay, Chính phủ đã từng bước thực hiện các giải pháp để liên tục mở rộng đối tượng tham gia BHXH: Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ Luật Lao động ngày 2/4/2002 có quy định các loại hình BHXH bắt buộc áp dụng đối với doanh nghiệp, cơ quan tổ chức có sử dụng lao động làm việc theo hợp đồng từ 3 tháng trở lên. Ngày 9/1/2003 Chính phủ có Nghị định số 01/2003/NĐ-CP quy định rõ đối tượng phải tham gia BHXH bắt buộc và bổ sung quyền lợi được hưởng cho đối tượng tham gia BHXH. - Về BHYT: Với ý nghĩa tương thân tương ái, "lá lành đùm lá rách" và để đảm bảo cho người ốm đau, bệnh tật có điều kiện được tiếp cận đầy đủ các dịch vụ y tế, ngày 15/8/1992, Chính phủ ban hành Nghị định số 299/HĐBT, kèm theo Điều lệ BHYT quy định rõ đối tượng tham gia BHYT, quyền lợi và mức đóng BHYT; tiếp đó là các Nghị định số 47/CP ngày 6/6/1994 của Chính phủ sửa đổi một số điều của Điều lệ BHYT; Nghị định số 58/1998/NĐ-CP, ngày 13/8/1998. Qua 10 năm thực hiện, số người tham gia BHYT đến năm 2004 là 17,824 triệu đối tượng, chiếm khoảng 23% dân số cả nước, nhưng chủ yếu là người lao động nằm trong diện bắt buộc, người nghèo và đối tượng tự nguyện là học sinh, sinh viên. Để tăng cường cơ sở pháp lý cho việc mở rộng đối tượng tham gia BHYT nhằm tiến tới BHYT toàn dân theo theo định hướng của Đảng và Chính phủ, ngày 16/5/2005 Chính phủ đã ban hành Nghị định số 63/2005/NĐ-CP mở rộng đối tượng tham gia BHYT bắt buộc; mở rộng điều kiện tham gia BHYT tự nguyện và mở rộng quyền lợi được thụ hưởng các dịch vụ chăm sóc sức khoẻ và khám chữa bệnh BHYT cho đối tượng tham gia BHYT. Tăng cường công tác quản lý các hoạt động thu - chi quỹ BHXH Công tác quản lý các hoạt động thu - chi BHXH Việt Nam là cơ quan trực thuộc Chính phủ, được Chính phủ giao nhiệm vụ quản lý Quỹ BHXH. Quỹ BHXH là một quỹ tiền tệ lớn, quản lý tập trung tại cơ quan BHXH - là hệ thống quản lý theo 3 cấp dự toán từ Trung ương đến địa phương (đến cấp huyện, thị). Quản lý tốt Quỹ BHXH là thiết lập một nền tài chính BHXH lành mạnh, dân chủ, công khai, minh bạch; đảm bảo an toàn Quỹ BHXH, không để thất thoát, không bị lãng phí; là một trong những nhân tố quyết định đến sự ổn định vững chắc Quỹ BHXH. Thực hiện quản lý tốt Quỹ BHXH có những ý nghĩa sau: - Có tác động tốt đến các đối tượng tham gia BHXH, làm cho người lao động cũng như người sử dụng lao động yên tâm, tin tưởng vào cơ quan BHXH khi tham gia BHXH; từ đó có cơ sở khi tạo lập niềm tin để mở rộng đối tượng tham gia BHXH. - Trên cơ sở nguồn Quỹ được quản lý chặt chẽ, đúng quy định, Nhà nước và Chính phủ tin tưởng sẽ tạo cơ sở pháp lý đủ mạnh để mở rộng đối tượng, tăng thu Quỹ, thúc đẩy phát triển hoạt động BHXH. Như vậy, quản lý tốt hoạt động thu - chi Quỹ BHXH cũng là một trong những nhân tố đảm bảo cân đối Quỹ BHXH, khắc phục khả năng thiếu hụt Quỹ. Để thực hiện công tác quản lý các hoạt động thu chi cần giải quyết tốt các vấn đề liên quan đến hoạt động thu - chi sau: Quản lý thu - Tăng cường quản lý chặt chẽ các nguồn thu Quỹ BHXH, đảm bảo thu đúng thu đủ. Sử dụng đúng mục đích, đúng quy định khoản kinh phí dành hỗ trợ cho công tác thu được cơ cấu trong chi quản lý bộ máy. - Tuân thủ nguyên tắc quản lý tập trung; chấp hành tốt công tác thống kê, hạch toán, kế toán và hệ thống báo cáo tài chính theo các quy định của Nhà nước và của Bộ Tài chính. - Gắn bó với người lao động và người sử dụng lao động, tạo điều kiện thuận lợi để người lao động tham gia các chế độ BHXH theo luật định. - Sớm hoàn thiện cơ sở pháp lý cần thiết để triển khai sâu rộng BHYT tự nguyện nhân dân để tiến tới BHYT toàn dân. Trước mắt tích cực, khẩn trương phối hợp và thúc đẩy các Bộ có liên quan ban hành các văn bản pháp lý để triển khai thực hiện Nghị định 63/2005/NĐ-CP về thực hiện BHYT cho các đối tượng là thân nhân người lao động; hội viên các hội, đoàn thể; các hộ gia đình và học sinh, sinh viên. Quản lý chi các chế độ BHXH Theo quy định hiện hành, Quỹ BHXH được dùng để chi trả các chế độ BHXH như: ốm đau, thai sản, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, lương hưu, tử tuất, dưỡng sức và phục hồi sức khoẻ; khám chữa bệnh BHYT. Công tác quản lý hoạt động chi trả các chế độ BHXH rất khó khăn, phức tạp. Nếu không quản lý tốt khâu này sẽ dẫn đến thất thoát, tổn thất Quỹ BHXH. Trên cơ sở các quy định của Nhà nước và các văn bản hướng dẫn của BHXH Việt Nam, cơ quan BHXH các tỉnh, thành phố đã thực hiện chi trả kịp thời, thuận tiện cho các đối tượng thụ hưởng chế độ BHXH; nhưng về phía người lao động, người sử dụng lao động vẫn có những trường hợp không nghiêm túc, tìm các sơ hở trong quản lý để mưu lợi cá nhân gây thất thoát Quỹ BHXH. Trong các cơ quan BHXH cũng có những trường hợp do sơ xuất, lơi lỏng công tác kiểm tra, quản lý dẫn đến chi trả không đúng quy định như: chi trả các chế độ về khám chữa bệnh BHYT, đặc biệt là chi trả trực tiếp; các đối tượng chết hoặc hết hạn được hưởng chế độ BHXH không được cắt giảm kịp thời. Quản lý chi các chế độ BHXH cần làm tốt các nội dung sau - Tổ chức chi trả các chế độ BHXH kịp thời, đúng quy định, đúng chế độ của Nhà nước. Quản lý và sử dụng nguồn lệ phí chi trả đúng mục đích, đúng quy định. - Thực hiện tốt và đúng quy trình quy định về công tác quản lý hồ sơ và sổ BHXH đối với đối tượng thụ hưởng chế độ BHXH hàng tháng; quản lý chặt chẽ công tác xét duyệt chi trả các chế độ ốm đau, thai sản; chế độ dưỡng sức phục hồi sức khỏe cho người lao động. - Tăng cường quản lý công tác thanh toán chi phí khám chữa bệnh BHYT, kết hợp chặt chẽ với các cơ sở khám chữa bệnh trong việc từng bước nâng cao chất lượng khám chữa bệnh BHYT đi đôi với tăng cường quản lý kinh phí, giám định chi phí khám chữa bệnh BHYT theo đúng quy định. - Chấp hành tốt công tác thống kê, kế toán và chế độ báo cáo tài chính theo các quy định của Nhà nước và của Bộ Tài chính. Hạch toán các nội dung chi đúng nguồn, đúng chế độ theo quy định hiện hành. Công tác thông tin tuyên truyền Một trong những nhân tố có tác động mạnh đến mở rộng đối tượng, tăng thu quỹ BHXH là công tác thông tin tuyền truyền. Xuất phát điểm nền kinh tế nước ta đi lên từ nghèo nàn, lạc hậu, dân trí thấp; do vậy sự hiểu biết về BHXH, BHYT còn hạn chế nên công tác thông tin tuyền truyền rất cần được tăng cường thường xuyên, liên tục. Bài học kinh nghiệm về công tác thông tin tuyền truyền là phải có nội dung, phương pháp tuyên truyền phù hợp với từng đối tượng, từng địa bàn cụ thể. Bên cạnh đó, nguồn kinh phí dành cho công tác tuyên truyền cũng cần phải được bố trí tương xứng với nhiệm vụ đặt ra. Hiện nay, chi cho thông tin tuyền truyền đang được cơ cấu trong chi quản lý bộ máy, chiếm khoảng 0,15% tổng chi Quỹ quản lý và một phần hỗ trợ rất nhỏ (2%) từ nguồn thu BHYT tự nguyện. Thực tế trong điều kiện hiện nay thì nguồn kinh phí dành cho công tác thông tin tuyền truyền chưa thật sự đáp ứng được nhu cầu, nhiều đơn vị BHXH đã phải tiết kiệm các mục chi khác để dành ưu tiên cho chi tuyên truyền. Vì vậy, kinh phí cho thông tin tuyền truyền rất cần sự hỗ trợ của Nhà nước cũng như tài trợ của các Dự án ngoài nước. Công tác kiểm tra và các chế tài xử phạt Công tác thanh tra, kiểm tra là một nội dung quan trọng không thể thiếu trong quản lý tài chính Quỹ BHXH và cũng là nhân tố quan trọng đảm bảo tăng thu và an toàn Quỹ BHXH, qua thực hiện tốt công tác kiểm tra sẽ đảm bảo cho quyền lợi của người người lao động theo Luật định, góp phần nâng cao ý thức tự giác chấp hành các quy định về BHXH của người lao động, của người sử dụng lao động và đảm bảo thu đúng, thu đủ về Quỹ BHXH. Chính vì tầm quan trọng của công tác thanh tra, kiểm tra như vậy nên khi lập dự toán hàng năm, khoản kinh phí chi hỗ trợ công tác kiểm tra đã được bố trí thành một mục riêng trong kinh phí quản lý bộ máy. Hai nội dung chính trong kiểm tra, thanh tra BHXH là: Kiểm tra về thu BHXH: Công tác kiểm tra là biện pháp nhằm tăng cường pháp chế trong hoạt động BHXH, đảm bảo mọi người lao động đều dược tham gia BHXH theo đúng quy định hiện hành. Qua công tác kiểm tra để phát hiện những vi phạm trong thực hiện chính sách BHXH, nộp chậm hoặc không nộp BHXH cho người lao động của chủ sử dụng lao động, qua đó có biện pháp xử lý kịp thời buộc họ phải chấp hành nghiêm chỉnh chính sách, chế độ BHXH. Hiện nay, quy định về xử lý những vi phạm trong thu nộp BHXH đã được quy định trong Quyết định số 02/2003/QĐ-TTg, ngày 2/01/2003 về việc ban hành Quy chế quản lý tài chính đối với BHXH Việt Nam và Nghị định số 113/2004/NĐ-CP, ngày 16/04/2004 về quy định xử phạt hành chính về hành vi vi phạm pháp luật lao động. - Kiểm tra về chi BHXH: Cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra nhằm chống thất thoát Quỹ BHXH. Cơ quan BHXH phải đẩy mạnh công tác kiểm tra từ quy trình quản lý, xét duyệt hồ sơ đến tổ chức chi trả, quyết toán kinh phí chi các chế độ BHXH từ các cấp BHXH đến các đơn vị sử dụng lao động, các cơ sở khám chữa bệnh. Đẩy mạnh hoạt động đầu tư tăng trưởng Quỹ BHXH Đẩy mạnh hoạt động đầu tư tăng trưởng Quỹ BHXH, đây là một nội dung và là nhiệm vụ rất quan trọng trong hoạt động quản lý tài chính Quỹ BHXH. Tăng trưởng Quỹ BHXH, liên tục tăng trưởng Quỹ là nhân tố rất quan trọng có tác động trực tiếp đến sự đảm bảo cân đối vững chắc, lâu dài Quỹ BHXH. Thời gian qua, BHXH Việt Nam đã quán triệt chỉ đạo đến cơ quan BHXH các cấp triệt để tận dụng các khoản kinh phí tạm thời nhàn rỗi đưa vào hoạt động đầu tư tăng trưởng Quỹ. Kết quả thực hiện cho thấy hoạt động đầu tư Quỹ BHXH đã được thực hiện nghiêm túc, hoạt động đầu tư được quản lý chặt chẽ, đúng danh mục đầu tư theo quy định và đã đem lại hiệu quả tương đối tốt, không xảy ra rủi ro, thất thoát. Theo quy định hiện hành, Quỹ BHXH tạm thời nhàn rỗi được đầu tư dưới hình thức cho vay ngắn hạn, dài hạn như: cho ngân sách Nhà nước, Quỹ hỗ trợ phát triển và các Ngân hàng thương mại Nhà nước vay dưới hình thức mua trái phiếu, công trái Chính phủ, cho vay dài hạn... Do Quỹ BHXH được quản lý tập trung nên hoạt động đầu tư tăng trưởng Quỹ chủ yếu diễn ra tại BHXH Việt Nam. Trong thời gian tới, để hoạt động đầu tư Quỹ BHXH hiệu quả hơn nhằm đảm bảo nguồn lực cân đối Quỹ trong tương lai, cần phải nghiên cứu, kiến nghị để bổ sung, hoàn thiện về cơ chế, chính sách tạo được một hành lang pháp lý rộng mở hơn cho hoạt động đầu tư Quỹ BHXH