Giáo trình Đại số - Lê Bá Long

8 1.6.4. Trƣờng ................................................................................................................ 45 1.7. ĐẠI SỐ BOOLE ..................................................................................................... 45 1.7.1. Định nghĩa và các tính chất cơ bản của đại số Boole......................................... 45 1.7.2. Công thức Boole, hàm Boole và nguyên lý đối ngẫu ........................................ 47 1.7.3. Phƣơng pháp xây dựng hàm Boole trong B2 có giá trị thỏa mãn điều kiện cho trƣớc ............................................................................................................................. 49 1.7.4. Ứng dụng đại số Boole vào mạng chuyển mạch(switching networks) .............. 50 BÀI TẬP CHƢƠNG 1 .................................................................................................... 53 CHƢƠNG 2 ........................................................................................................................ 59 KHÔNG GIAN VÉC TƠ .................................................................................................... 59 2.1. KHÁI NIỆM KHÔNG GIAN VÉC TƠ ................................................................... 60 2.1.1. Định nghĩavà các ví dụ....................................................................................... 60 2.1.2. Tính chất ............................................................................................................ 61 2.2.KHÔNG GIAN VÉC TƠ CON ................................................................................. 62 2.2.1. Định nghĩa và ví dụ ............................................................................................ 62 2.2.2. Không gian con sinh bởi một họ véc tơ ............................................................. 63 2.2.3. Tổng của một họ không gian véc tơ con ............................................................ 65 2.3. ĐỘC LẬP TUYẾN TÍNH, PHỤ THUỘC TUYẾN TÍNH ...................................... 66 2.4. HẠNG CỦA MỘT HỆ HỮU HẠN CÁC VÉC TƠ ................................................. 68 2.4.1. Hệ con độc lập tuyến tính tối đại ....................................................................... 68 2.4.2. Hạng của một hệ hữu hạn các véc tơ ................................................................. 69 2.5. CƠ SỞ, SỐ CHIỀU CỦA KHÔNG GIAN VÉC TƠ ............................................... 70 BÀI TẬP CHƢƠNG 2 .................................................................................................... 74 CHƢƠNG 3 ........................................................................................................................ 80 MA TRẬN VÀ ĐỊNH THỨC ............................................................................................ 80 3.1. KHÁI NIỆM MA TRẬN ........................................................................................ 81 3.2. CÁC PHÉP TOÁN MA TRẬN ................................................................................ 82 3.2.1. Phép cộng ma trận .............................................................................................. 82 3.2.2. Phép nhân một số với ma trận ............................................................................ 82 3.2.3. Phép nhân ma trận .............................................................................................. 84 3.2.4. Đa thức ma trận .................................................................................................. 86 3.2.5. Ma trận chuyển vị .............................................................................................. 86 3.3.MA TRẬN CỦA MỘT HỆ VÉC TƠ ........................................................................ 87 3.3.1.Định nghĩa ma trận của một hệ véc tơ ................................................................ 87 3.3.2. Ma trận chuyển cơ sở ......................................................................................... 88 3.4. HẠNG CỦA MA TRẬN .......................................................................................... 89 3.4.1. Định nghĩa và tìm hạng của ma trận bằng phép biến đổi tƣơng đƣơng ............. 89 3.4.2. Các ma trận tƣơng ứng với các phép biến đổi sơ cấp ........................................ 90 3.5. KHÁI NIỆM ĐỊNH THỨC ...................................................................................... 91 3.5.1. Hoán vị và phép thế ........................................................................................... 92 9 3.5.2. Định nghĩa định thức .......................................................................................... 94 3.5.3. Các tính chất cơ bản của định thức ..................................................................... 98 3.6. CÁC CÁCH TÍNH ĐỊNH THỨC ........................................................................... 101 3.6.1. Khai triển theo hàng, theo cột ........................................................................... 101 3.6.2. Định lý khai triển Laplace (theo k hàng k cột).................................................. 103 3.7. ỨNG DỤNG ĐỊNH THỨC ĐỂ TÌM MA TRẬN NGHỊCH ĐẢO ....................... 107 3.7.1. Định nghĩa ma trận nghịch đảo ......................................................................... 107 3.7.2. Điều kiện cần và đủ để tồn tại ma trận nghịch đảo ........................................... 107 3.7.3. Tìm ma trận nghịch đảo theo phƣơng pháp Gauss-Jordan ............................... 109 3.8. SỬ DỤNG ĐỊNH THỨC TÌM HẠNG CỦA MA TRẬN ...................................... 110 BÀI TẬP CHƢƠNG 3 ................................................................................................... 113 CHƢƠNG 4 ...................................................................................................................... 122 HỆ PHƢƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH ............................................................................. 122 4.1. KHÁI NIỆM HỆ PHƢƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH ............................................. 123 4.1.1. Dạng tổng quát của hệ phƣơng trình tuyến tính ............................................... 124 4.1.2. Dạng ma trận của hệ phƣơng trình tuyến tính .................................................. 124 4.1.3. Dạng véc tơ của hệ phƣơng trình tuyến tính..................................................... 125 4.2. ĐỊNH LÝ TỒN TẠI NGHIỆM .............................................................................. 125 4.3. PHƢƠNG PHÁP CRAMER ................................................................................... 126 4.3.1. Hệ Cramer và cách giải .................................................................................... 126 4.3.2. Giải hệ phƣơng trình tuyến tính trƣờng hợp tổng quát ..................................... 127 4.4. PHƢƠNG PHÁP MA TRẬN NGHỊCH ĐẢO ....................................................... 128 4.5. GIẢI HỆ PHƢƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH BẰNG PHƢƠNG PHÁP KHỬ GAUSS .......................................................................................................................... 129 4.6. HỆ PHƢƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH THUẦN NHẤT ........................................ 132 BÀI TẬP CHƢƠNG 4 ................................................................................................... 136 CHƢƠNG 5 ....................................................................................................................... 140 ÁNH XẠ TUYẾN TÍNH .................................................................................................. 140 5.1. KHÁI NIỆM ÁNH XẠ TUYẾN TÍNH .................................................................. 141 5.1.1. Định nghĩa và ví dụ .......................................................................................... 141 5.1.2. Các tính chất ..................................................................................................... 142 5.1.3. Các phép toán của các ánh xạ tuyến tính .......................................................... 143 5.2. NHÂN VÀ ẢNH CỦA ÁNH XẠ TUYẾN TÍNH .................................................. 145 5.3. TOÀN CẤU, ĐƠN CẤU, ĐẲNG CẤU ................................................................. 147 5.3.1. Toàn cấu ........................................................................................................... 147 5.3.2. Đơn cấu ............................................................................................................. 148 5.3.3. Đẳng cấu ........................................................................................................... 149 5.4. ÁNH XẠ TUYẾN TÍNH VÀ MA TRẬN .............................................................. 150 5.4.1. Ma trận biểu diễn ánh xạ tuyến tính ................................................................. 150 5.4.2. Ma trận của ánh xạ tuyến tính trong các cơ sở khác nhau ................................ 154 10 5.4.3. Biểu thức tọa độ của ánh xạ tuyến tính ............................................................ 157 5.4.4. Ánh xạ tuyến tính và hệ phƣơng trình tuyến tính ............................................ 157 5.5. CHÉO HÓA MA TRẬN ........................................................................................ 160 5.5.1. Không gian con bất biến .................................................................................. 160 5.5.2. Véc tơ riêng, giá trị riêng ................................................................................. 161 5.5.3. Đa thức đặc trƣng ............................................................................................. 162 5.5.4. Tự đồng cấu chéo hoá đƣợc ............................................................................. 165 5.5.5. Thuật toán chéo hoá ......................................................................................... 166 BÀI TẬP CHƢƠNG 5 .................................................................................................. 171 CHƢƠNG 6 ...................................................................................................................... 180 KHÔNG GIAN VÉC TƠ EUCLIDE VÀ DẠNG TOÀN PHƢƠNG .............................. 180 6.1. DẠNG SONG TUYẾN TÍNH ............................................................................... 181 6.1.1. Định nghĩa dạng song tuyến tính ..................................................................... 181 6.1.2. Ma trận và biểu thức tọa độ của dạng song tuyến tính .................................... 182 6.1.3. Biểu thức tọa độ của dạng song tuyến tính trong các cơ sở khác nhau ........... 183 6.2. DẠNG TOÀN PHƢƠNG ...................................................................................... 184 6.2.1. Định nghĩa dạng toàn phƣơng .......................................................................... 184 6.2.2. Dạng cực của dạng toàn phƣơng ...................................................................... 185 6.2.3. Ma trận và biểu thức tọa độ của dạng toàn phƣơng ......................................... 185 6.2.4. Biểu thức tọa độ dạng chính tắc của một dạng toàn phƣơng ........................... 186 6.2.5. Đƣa về dạng chính tắc theo phƣơng pháp Lagrange ........................................ 186 6.2.6. Đƣa về dạng chính tắc theo phƣơng pháp Jacobi............................................. 189 6.2.7. Luật quán tính .................................................................................................. 192 6.3. TÍCH VÔ HƢỚNG VÀ KHÔNG GIAN VÉC TƠ EUCLIDE .............................. 195 6.3.1. Định nghĩa và tính chất của tích vô hƣớng ...................................................... 195 6.3.2. Trực giao - trực chuẩn hoá Gram-Shmidt ........................................................ 197 6.3.3. Cơ sở trực chuẩn .............................................................................................. 199 6.3.4. Không gian con trực giao, phần bù trực giao ................................................... 200 6.4. MA TRẬN TRỰC GIAO VÀ ÁNH XẠ TUYẾN TÍNH TRỰC GIAO ................ 202 6.4.1. Ma trận trực giao .............................................................................................. 202 6.4.2. Ánh xạ tuyến tính trực giao* ............................................................................ 203 6.4.3. Ma trận của tự đẳng cấu trực giao* .................................................................. 204 6.5. CHÉO HÓA TRỰC GIAO, TỰ ĐỒNG CẤU ĐỐI XỨNG .................................. 205 6.5.1. Bài toán chéo hoá trực giao .............................................................................. 205 6.5.2. Tự đồng cấu đối xứng ...................................................................................... 205 6.5.3. Ma trận của một tự đồng cấu đối xứng trong một cơ sở trực chuẩn ................ 205 6.5.4. Thuật toán chéo hoá trực giao .......................................................................... 207 6.5.5. Đƣa biểu thức tọa độ của dạng toàn phƣơng về dạng chính tắc bằng chéo hoá trực giao ..................................................................................................................... 209 11 6.6. ĐƢỜNG BẬC 2 TRONG MẶT PHẲNG VÀ MẶT BẬC 2 TRONG KHÔNG GIAN* ............................................................................................................................ 209 6.6.1. Hệ tọa độ trực chuẩn trong mặt phẳng và các đƣờng bậc 2 .............................. 209 6.6.2. Hệ tọa độ trực chuẩn trong không gian và các mặt bậc 2 ................................. 213 BÀI TẬP CHƢƠNG 6 ................................................................................................... 220 HƢỚNG DẪN BÀI TẬP .................................................................................................. 227 CHƢƠNG 1 ................................................................................................................... 227 CHƢƠNG 2 ................................................................................................................... 231 CHƢƠNG 3 ................................................................................................................... 234 CHƢƠNG 4 ................................................................................................................... 244 CHƢƠNG 5 ................................................................................................................... 247 CHƢƠNG 6 ................................................................................................................... 257 PHỤ LỤC 1 ...................................................................................................................... 265 SỐ PHỨC .......................................................................................................................... 265 1.1. Dạng đại số của số phức ...................................................................................... 265 1.2. Các phép toán trên số phức .................................................................................. 265 1.3. Biểu diễn hình học của số phức ........................................................................... 266 1.4. Luỹ thừa của số phức - Công thức Moivre .......................................................... 267 1.5. Căn bậc n của số phức ......................................................................................... 268 PHỤ LỤC 2 ...................................................................................................................... 270 ĐA THỨC ......................................................................................................................... 270 2.1. Đa thức trên một vành nguyên ............................................................................. 270 2.2. Vành đa thức ........................................................................................................ 270 2.3. Phép chia đa thức - Nghiệm................................................................................. 270 2.4. Ƣớc chung lớn nhất, nguyên tố cùng nhau .......................................................... 271 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................................. 273 12 BẢNG TRA CỨU Ánh xạ 29 Ánh xạ ngƣợc của một song ánh 33 Ánh xạ tuyến tính 140 Ánh xạ tuyến tính trực giao 203 Ảnh của ánh xạ tuyến tính 145 Bảng chân trị 19 Biểu thức tọa độ của dạng song tuyến tính 183 Biểu thức tọa độ của ánh xạ tuyến tính 157 Biểu thức tọa độ của dạng toàn phƣơng 185 Biểu thức tọa độ dạng chính tắc của một dạng toàn phƣơng 186 Cận trên của một tập 28 Cận dƣới của một tập 28 Chặn trên của một tập 28 Chặn dƣới của một tập 28 Chéo hóa ma trận 160 Chéo hóa trực giao 205 Chỉ số quán tính dƣơng của dạng toàn phƣơng 194 Chỉ số quán tính âm của dạng toàn phƣơng 194 Chỉnh hợp 37 Công thức mệnh đề hằng đúng 19 Cộng ma trận 82 Cơ sở của một không gian véc tơ 70 Cơ sở trực chuẩn 199 Dạng tổng quát của hệ phƣơng trình tuyến tính 124 Dạng ma trận của hệ phƣơng trình tuyến tính 124 Dạng véc tơ của hệ phƣơng trình tuyến tính 125 Dạng song tuyến tính 181 Dạng toàn phƣơng 184 Dạng cực của dạng toàn phƣơng 185 Dấu của phép thế 92 Đa thức của ánh xạ tuyến tính 144 Đa thức ma trận 86 Đa thức đặc trƣng 162 Đại số Boole 45 Đẳng cấu 149 13 Định thức của một hệ véc tơ ứng với một cơ sở 96 Đơn ánh 31 Đơn cấu 148 Độc lập tuyến tính 66 Đồng cấu nhóm 43 Đồng cấu vành 44 EndV 144 Giản đồ Venn 21 Giá trị riêng 161 Giao tập hợp 22 Giao suy rộng 25 Hàm mệnh đề 21 Hạng của một hệ hữu hạn các véc tơ 68 Hạng của ma trận 89 Hạng của ánh xạ tuyến tính 146 Hệ con độc lập tuyến tính tối đại 68 Hệ Cramer và cách giải 126 Hệ phƣơng trình tuyến tính thuần nhất 132 Hệ trực giao 197 Hệ trực chuẩn 197 Hiệu tập hợp 22 Hoán vị 36, 91 Hom(V,W) 143 Hội mệnh đề 19 Khai triển định thức theo hàng, theo cột 101 Khai triển Laplace của định thức 104 Không gian véc tơ 60 Không gian véc tơ con 62 Không gian véc tơ con sinh bởi một hệ véc tơ 63 Không gian véc tơ hữu hạn sinh 63 Không gian riêng 161 Không gian véc tơ Euclide 195 Không gian con trực giao 200 Hợp tập hợp 22 Hợp suy rộng 25 Hợp của hai ánh xạ 34 Ký hiệu Kronecker 202 14 Lớp tƣơng đƣơng 27 Luật hợp thành trong 41 Lực lƣợng của một tập hợp 34 Lƣợng từ phổ biến 24 Lƣợng từ tồn tại 24 Ma trận 80 Ma trận chuyển vị 86 Ma trận đơn vị 86 Ma trận của một hệ véc tơ 87 Ma trận chuyển cơ sở 88 Ma trận của ánh xạ tuyến tính 150 Ma trận của dạng song tuyến tính 182 Ma trận của dạng toàn phƣơng 185 Ma trận nghịch đảo 107 Ma trận trực giao 202 Mệnh đề 18 Mệnh đề tƣơng đƣơng 19 Mô đun của véc tơ 196 Nhân của ánh xạ tuyến tính 145 Nhân ma trận 84 Nhóm 42 Nhóm con 43 Nguyên lý đối ngẫu trong đại số Boole 48 Nhị thức Newton 40 Phần tử thuộc tập hợp 22 Phần tử lớn nhất của một tập 27 Phần tử bé nhất của một tập 27 Phần tử trung hòa của luật hợp thành trong 41 Phần tử đối của một phần tử 41 Phần bù đại số của một phần tử của ma trận vuông 101 Phần bù của tập hợp 23 Phần bù trực giao 200 Phép liên kết lôgich mệnh đề 18 Phép thế 36, 91 Phép toán trên các tập hợp 22 Phép hợp và giao suy rộng 25 Phủ định mệnh đề 18 Phụ thuộc tuyến tính 66 Phƣơng pháp khử Gauss 129 15 Quan hệ hai ngôi 26 Quan hệ tƣơng đƣơng 27 Quan hệ thứ tự 27 Quan hệ thứ tự toàn phần 28 Quan hệ thứ tự bộ phận 28 Song ánh 31 Số nguyên đồng dƣ môđulô m 44 Số chiều của một không gian véc tơ 70 Tập hợp 20 Tập hợp số thƣờng gặp 21 Tập con 22 Tậ