Giáo trình kinh tế học vi mô

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA KINH TẾ & QUẢN TRỊ KINH DOANH BỘ MÔN KINH TẾ TỔNG HỢP Tiến sĩ Lê Khương Ninh Thạc sĩ Nguyễn Tấn Nhân Thạc sĩ Phạm Lê Thông 10/2003 LỜI NÓI ĐẦU Nguồn tài nguyên mà con người có thể sử dụng để thỏa mãn nhu cầu của mình là có giới hạn. Do đó, để có thể tồn tại và phát triển, con người phải sử dụng nó một cách hiệu quả nhất. Điều này chỉ có thể đạt được khi ta hiểu rõ bản chất của cung, cầu và cơ chế vận động của thị trường mà trong đó cung và cầu gặp nhau để người tiêu dùng được thỏa mãn ở mức độ cao nhất với một số lượng nguồn tài nguyên tiêu tốn là ít nhất. Đây chính là chìa khóa của sự tồn tại và phát triển của một quốc gia cũng như của một doanh nghiệp hay một cá nhân. Tập sách KINH TẾ HỌC VI MÔ này được biên soạn nhằm cung cấp các kiến thức cơ bản về các vấn đề nêu trên. Đầu tiên, chúng tôi sẽ phân tích vấn đề sự khan hiếm của nguồn tài nguyên để giúp chỉ ra rằng con người phải lựa chọn cách thức sử dụng tốt nhất nguồn tài nguyên của mình vì chi phí cơ hội của việc sử dụng này càng cao nếu ta sử dụng chúng càng nhiều. Việc sử dụng tốt nhất nguồn tài nguyên chỉ có thể đạt đến mức tối ưu khi hiểu rõ nhu cầu của con người. Đây là vấn đề trọng tâm thứ hai được trình bày trong tập sách này. Tuy nhu cầu của con người là đa dạng nhưng tất cả người tiêu dùng luôn muốn đạt được mức độ thỏa mãn tối đa cho mình. Nguyện vọng này của người tiêu dùng sẽ quy định khía cạnh cầu của thị trường buộc người sản xuất phải tuân thủ. Làm thế nào để thỏa mãn tối đa nhu cầu của người tiêu dùng với chi phí sản xuất thấp nhất là vấn đề mà tất cả các nhà sản xuất đều phải quan tâm. Đây là một trọng tâm khác nữa của tập sách này. Ngoài ra, trong tập sách này, chúng tôi cũng phân tích ưu nhược điểm của các loại hình thị trường như cạnh tranh hoàn hảo, độc quyền, v.v. cả đối với thị trường sản phẩm cũng như thị trường các yếu tố sản xuất. Trong tập tài liệu này chúng tôi sử dụng các minh hoạ thực tế lý giải cho các lý thuyết được trình bày, nhất là đối với các lý thuyết mang tính trừu tượng cao. Điều này sẽ giúp cho bạn đọc nắm vững cách thức áp dụng các lý thuyết vào thực tiễn. Do đó, tập tài liệu này vừa đáp ứng nhu cầu học tập của các sinh viên chuyên ngành kinh tế và các những người đang làm thực tế. Tuy đã hết sức cố gắng nhưng chúng tôi không thể trình bày hết tất cả các vấn đề thuộc phạm vi kinh tế học vi mô trong tập sách này. Trong lần tái bản tiếp theo chúng tôi sẽ cố gắng mở rộng nội dung tập sách này. Cuối cùng, tập sách này có lẽ còn có điểm sai sót, chúng tôi rất mong nhận được ý kiến đóng góp của Quý bạn đọc. Chân thành cảm ơn. Cần thơ, tháng 9 năm 2003 Nhóm tác giả I MUÛC LUÛC PHÁÖN 1. THË TRÆÅÌNG VAÌ GIAÏ CAÍ Chæång 1. NHÆÎNG VÁÚN ÂÃÖ CHUNG VÃÖ KINH TÃÚ HOÜC ............................................................................... 1 I. KINH TÃÚ HOÜC LAÌ GÇ? ............................................................................................................................ 1 II. MÄÜT SÄÚ ÂÀÛC TRÆNG CUÍA CAÏC MÄ HÇNH NGHIÃN CÆÏU KINH TÃÚ ............................................ 2 III. HÃÛ THÄÚNG KINH TÃÚ.............................................................................................................................. 4 IV. CAÏC MÄ HÇNH KINH TÃÚ ....................................................................................................................... 5 V. KINH TÃÚ HOÜC VI MÄ VAÌ KINH TÃÚ HOÜC VÉ MÄ ............................................................................... 5 VI. ÂÆÅÌNG GIÅÏI HAÛN KHAÍ NÀNG SAÍN XUÁÚT ...................................................................................... 6 VII. LYÏ THUYÃÚT TÄÚI ÆU HOÏA .................................................................................................................... 9 CÁU HOÍI THAÍO LUÁÛN ........................................................................................................................................ 9 BAÌI TÁÛP ............................................................................................................................................................... 10 MÄÜT SÄÚ THUÁÛT NGÆÎ........................................................................................................................................ 10 CHÆÅNG 2. CUNG CÁÖU HAÌNG HOÏA VAÌ GIAÏ CAÍ THË TRÆÅÌNG................................................................11 I.THË TRÆÅÌNG................................................................................................................................................. 11 II. CÁÖU.................................................................................................................................................... 11 III. CUNG.................................................................................................................................................. 17 IV. TRAÛNG THAÏI CÁN BÀÒNG CUÍA THË TRÆÅÌNG .......................................................................................... 20 V. SÆÛ VÁÛN ÂÄÜNG CUÍA GIAÏ CAÍ CÁN BÀÒNG VAÌ SÄÚ LÆÅÜNG CÁN BÀÒNG ......................................................... 21 VI. SÆÛ CO GIAÎN CUÍA CÁÖU VAÌ CUNG .......................................................................................................... 23 VII. MÄÜT SÄÚ ÆÏNG DUÛNG CUÍA LYÏ THUYÃÚT CUNG CÁÖU.................................................................................. 32 CÁU HOÍI THAÍO LUÁÛN ...................................................................................................................................... 38 BAÌI TÁÛP ............................................................................................................................................................... 40 MÄÜT SÄÚ THUÁÛT NGÆÎ..........................................................................................................................................42 PHÁÖN 2. LYÏ THUYÃÚT VÃÖ HAÌNH VI CUÍA NGÆÅÌI TIÃU DUÌNG VAÌ NHAÌ SAÍN XUÁÚT Chæång 3. LYÏ THUYÃÚT VÃÖ HAÌNH VI CUÍA NGÆÅÌI TIÃU DUÌNG...................................................................43 I. HÆÎU DUÛNG ...................................................................................................................................... 43 II. ÂÆÅÌNG BAÌNG QUAN VÃÖ HÆÎU DUÛNG ..................................................................................................... 46 III. ÂÆÅÌNG NGÁN SAÏCH HAY ÂÆÅÌNG GIÅÏI HAÛN TIÃU DUÌNG....................................................................... 51 IV. NGUYÃN TÀÕC TÄÚI ÂA HOÏA HÆÎU DUÛNG ................................................................................................. 54 V. AÍNH HÆÅÍNG CUÍA THU NHÁÛP ÂÃÚN SÆÛ LÆÛA CHOÜN CUÍA NGÆÅÌI TIÃU DUÌNG.............................................. 60 VI. AÍNH HÆÅÍNG CUÍA GIAÏ CAÍ ÂÃÚN SÆÛ LÆÛA CHOÜN CUÍA NGÆÅÌI TIÃU DUÌNG (ÂÆÅÌNG CÁÖU CAÏ NHÁN) ............. 62 VII. ÂÆÅÌNG CÁÖU CUÍA THË TRÆÅÌNG............................................................................................................ 66 VIII. THÀÛNG DÆ TIÃU DUÌNG................................................................................................................. 67 CÁU HOÍI THAÍO LUÁÛN .................................................................................................................................. 69 BAÌI TÁÛP ........................................................................................................................................................... 70 MÄÜT SÄÚ THUÁÛT NGÆÎ.................................................................................................................................... 72 Chæång 4. LYÏ THUYÃÚT VÃÖ HAÌNH VI CUÍA NHAÌ SAÍN XUÁÚT........................................................................73 PHÁÖN I. LYÏ THUYÃÚT SAÍN XUÁÚT......................................................................................................................73 I. SAÍN XUÁÚT LAÌ GÇ? ............................................................................................................................ 73 II. NÀNG SUÁÚT BIÃN VAÌ NÀNG SUÁÚT TRUNG BÇNH.............................................................................. 74 III. ÂÆÅÌNG ÂÀÓNG LÆÅÜNG.................................................................................................................. 80 IV. MÄÜT SÄÚ HAÌM SAÍN XUÁÚT THÄNG DUÛNG VAÌ ÂÆÅÌNG ÂÀÓNG LÆÅÜNG TÆÅNG ÆÏNG ..................................... 83 V. HIÃÛU SUÁÚT THEO QUY MÄ ................................................................................................................... 86 VI. ÂÆÅÌNG ÂÀÓNG PHÊ ......................................................................................................................... 87 VII. NGUYÃN TÀÕC TÄÚI ÂA HOÏA SAÍN LÆÅÜNG HAY TÄÚI THIÃØU HOÏA CHI PHÊ............................... 88 PHÁÖN II. LYÏ THUYÃÚT VÃÖ CHI PHÊ SAÍN XUÁÚT............................................................................................ 93 II I. CHI PHÊ KÃÚ TOAÏN VAÌ CHI PHÊ CÅ HÄÜI........................................................................................ 93 II. CHI PHÊ NGÀÕN HAÛN ....................................................................................................................... 94 III. CHI PHÊ DAÌI HAÛN............................................................................................................................ 98 IV. TÊNH KINH TÃÚ THEO QUY MÄ ............................................................................................................... 99 PHÁÖN III. TÄÚI ÂA HOÏA LÅÜI NHUÁÛN VAÌ QUYÃÚT ÂËNH CUNG CUÍA DOANH NGHIÃÛP........................ 102 I. TÄÚI ÂA HOÏA LÅÜI NHUÁÛN ................................................................................................................ 102 II. QUYÃÚT ÂËNH CUNG CUÍA DOANH NGHIÃÛP ............................................................................. 104 III. NGUYÃN TÀÕC TÄÚI ÂA HOÏA DOANH THU.............................................................................................. 106 IV. TÄÚI ÂA HOÏA LÅÜI NHUÁÛN VÅÏI CAÏC YÃÚU TÄÚ ÂÁÖU VAÌO ........................................................................... 108 CÁU HOÍI THAÍO LUÁÛN ....................................................................................................................................... 111 BAÌI TÁÛP ......................................................................................................................................................... 112 MÄÜT SÄÚ THUÁÛT NGÆÎ.................................................................................................................................. 114 PHÁÖN 3. CÁÚU TRUÏC THË TRÆÅÌNG Chæång 5. THË TRÆÅÌNG CAÛNH TRANH HOAÌN HAÍO....... ..................................................... .....................115 I. KHAÏI NIÃÛM VAÌ ÂÀÛC ÂIÃØM CUÍA THË TRÆÅÌNG CAÛNH TRANH HOAÌN HAÍO ............................................... 115 II. QUYÃÚT ÂËNH VÃÖ CUNG ÆÏNG TRONG CAÛNH TRANH HOAÌN HAÍO ...................................... 117 III. ÂÆÅÌNG CUNG CUÍA NGAÌNH ...................................................................................................... 122 IV. CAÛNH TRANH TRÃN THË TRÆÅÌNG THÃÚ GIÅÏI......................................................................................... 126 V. THÀÛNG DÆ SAÍN XUÁÚT........................................................................................................................ 127 CÁU HOÍI THAÍO LUÁÛN ....................................................................................................................................... 129 BAÌI TÁÛP ......................................................................................................................................................... 130 MÄÜT SÄÚ THUÁÛT NGÆÎ.................................................................................................................................. 131 Chæång 6. THË TRÆÅÌNG CAÛNH TRANH KHÄNG HOAÌN HAÍO......... ............................................ .............132 A. THË TRÆÅÌNG ÂÄÜC QUYÃÖN...................... ........................................................................ ........................132 I. CAÏC NGUYÃN NHÁN XUÁÚT HIÃÛN ÂÄÜC QUYÃÖN ..................................................................... 132 II. NGUYÃN TÀÕC TÄÚI ÂA HOÏA LÅÜI NHUÁÛN CUÍA NHAÌ ÂÄÜC QUYÃÖN ....................................... 134 III. ÂÄÜC QUYÃÖN VAÌ VÁÚN ÂÃÖ PHÁN BÄØ NGUÄÖN TAÌI NGUYÃN XAÎ HÄÜI....................................................... 141 IV. ÂÄÜC QUYÃÖN VAÌ VÁÚN ÂÃÖ PHÁN BIÃÛT GIAÏ ................................................................................... 142 V. CHÊNH SAÏCH HAÛN CHÃÚ ÂÄÜC QUYÃÖN.................................................................................................... 147 B. THË TRÆÅÌNG CAÛNH TRANH KHÄNG HOAÌN TOAÌN . ................................................ ..........................150 I. THË TRÆÅÌNG CAÛNH TRANH ÂÄÜC QUYÃÖN............................................................................................. 150 II. ÂÄÜC QUYÃÖN NHOÏM ............................................................................................................................ 153 CÁU HOÍI ......................................................................................................................................................... 157 BAÌI TÁÛP ......................................................................................................................................................... 158 MÄÜT SÄÚ THUÁÛT NGÆÎ.................................................................................................................................. 160 PHÁÖN 4. THË TRÆÅÌNG YÃÚU TÄÚ SAÍN XUÁÚT CHÆÅNG 7. THË TRÆÅÌNG CAÏC YÃÚU TÄÚ SAÍN XUÁÚT ............................................................................... 161 I. THË TRÆÅÌNG YÃÚU TÄÚ SAÍN XUÁÚT CAÛNH TRANH HOAÌN HAÍO ....................................................................... 161 II. ÂÄÜC QUYÃÖN MUA TRONG THË TRÆÅÌNG YÃÚU TÄÚ SAÍN XUÁÚT....................................................................... 169 III. ÂÄÜC QUYÃÖN TRONG CUNG ÆÏNG YÃÚU TÄÚ SAÍN XUÁÚT............................................................................. 170 CÁU HOÍI THAÍO LUÁÛN ................................................................................................................................ 172 BAÌI TÁÛP ......................................................................................................................................................... 173 MÄÜT SÄÚ THUÁÛT NGÆÎ ......................................................................................................................................... 174 PHUÛ LUÛC. LYÏ THUYÃÚT TÄÚI ÆU HOÏA ............................................................................................................... 175 I. TÄÚI ÂA HOÏA HAÌM SÄÚ MÄÜT BIÃÚN SÄÚ ........................................................................ ..............................175 III II.TÄÚI ÂA HOÏA HAÌM SÄÚ NHIÃÖU BIÃÚN.............. ..................................................................... ......................176 III.TÄÚI ÂA HOÏA HAÌM SÄÚ VÅÏI ÂIÃÖU KIÃÛN RAÌNG BUÄÜC (PHÆÅNG PHAÏP LAGRANGE). 177 TAÌI LIÃÛU THAM KHAÍO ................................................................................................................................... ........180 IV DANH MUÛC BAÍNG BIÃØU Baíng 1.1. Khaí nàng saín xuáút ................................................................................................................................ 8 Baíng 2.1. Cáöu vaì cung âäúi våïi aïo quáön .............................................................................................................. 14 Baíng 2.2. Khäúi læåüng tiãu duìng mäüt säú haìng læång thæûc thæûc pháøm phán theo nhoïm chi tiãu ....................................................................................................................................... 17 Baíng 2.3. Cå cáúu chi tiãu mäüt säú màût haìng phán theo nhoïm chi tiãu .................................................................. 18 Baíng 2.4. Hãû säú co giaîn cuía cáöu theo giaï cuía quáön aïo........................................................................................ 30 Baíng 2.5. Hãû säú co giaîn cuía cáöu theo giaï cuía mäüt säú màût haìng taûi næåïc Anh ..................................................... 31 Baíng 2.6 . Hãû säú co giaîîn cuía ä tä vaì xàng dáöu taûi Myî tæì nàm 1974.................................................................... 34 Baíng 2.7. Hãû säú co giaîn cheïo cuía cáöu mäüt säú màût haìng åí Anh nàm 1974........................................................... 37 Baíng 2.8. Hãû säú co giaîn cuía cáöu theo thu nháûp cuía mäüt säú màût haìng åí Anh nàm 1974....................................... 38 Baíng 3.1. Täøng hæîu duûng vaì hæîu duûng biãn khi sæí duûng haìng hoïa X ................................................................. 53 Baíng 3.2. Caïc táûp håüp haìng hoïa taûo ra cuìng mäüt mæïc hæîu duûng......................................................................... 56 Baíng 3.3. Caïc táûp håüp haìng hoïa nàòm trãn mäüt âæåìng baìng quan........................................................................ 58 Baíng 3.4. Nhæîng táûp håüp haìng hoïa coï thãø mua .................................................................................................. 62 Baíng 3.5. Cáöu cuía caï nhán âäúi våïi kem àn......................................................................................................... 80 Baíng 4.1. Mäúi quan hãû giæîa yãúu täú âáöu vaìo vaì âáöu ra cuía saín xuáút luïa............................................................... 88 Baíng 4.2. Säú meït vaíi âæåüc saín xuáút ra trong ngaìy .............................................................................................. 94 Baíng 4.3. Hiãûu suáút theo quy mä cuía saín xuáút ................................................................................................. 102 Baíng 4.4. Baïo caïo thu nháûp cuía quaïn "Ngon miãûng" ....................................................................................... 111 Baíng 4.5. Caïc chi phê ngàõn haûn cuía "Ngon miãûng" .......................................................................................... 114 Baíng 4.6. Saín læåüng, doanh thu biãn, chi phê biãn vaì låüi nhuáûn........................................................................ 123 Baíng 5.1. Saín læåüng, giaï vaì doanh thu biãn cuía mäüt näng dán ......................................................................... 140 Baíng 5.2. Caïc chi phê cuía doanh nghiãûp caûnh tranh ......................................................................................... 142 Baíng 6.1. Saín læåüng, giaï vaì doanh thu cuía nhaì âäüc quyãön ............................................................................... 161 Baíng 6.2. Cå cáúu thë træåìng.............................................................................................................................. 188 V DANH MUÛC HÇNH VEÎ Hçnh 1.1. Hãû thäúng kinh tãú ..................................................................................................................................... 5 Hçnh 1.2. Mæïc âäü tæû do hoïa cuía thë træåìng åí mäüt säú quäúc gia................................................................................. 6 Hçnh 1.3 Âæåìng giå