Giáo trình luật hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM PHẦN CHUNG Biên sọan: Tiến sĩ Phạm Văn Beo Cần Thơ - 2008 MỤC LỤC DEFG MỤC LỤC............................................................................................................................................ 1 BÀI 1: SƠ LƯỢC LỊCH SỬ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM................................................................................................................................................... 10 I. PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỜI LẬP QUỐC ĐẾN NHÀ HỒ ............................. 10 1. Pháp luật hình sự Việt Nam từ thời Hồng Bàng đến nhà Thục (2879 - 208 Tr.CN) ................. 10 2. Pháp luật hình sự Việt Nam từ khi Âu Lạc rơi vào ách thống trị của phong kiến Trung Hoa (207 Tr.CN - 939SCN)................................................................................................................... 12 3. Pháp luật hình sự Việt Nam thời kỳ nhà Ngô, nhà Đinh và tiền Lê (939 – 1009) ..................... 14 4. Pháp luật hình sự Việt Nam thời Lý (1010 – 1225). .................................................................. 16 5. Pháp luật hình sự thời Trần (1225 – 1400) ................................................................................ 18 6. Pháp luật hình sự Việt Nam thời nhà Hồ (1400 – 1407)............................................................ 20 II. PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM THỜI NHÀ LÊ SƠ (TIỀN LÊ)......................................... 20 III. PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THẾ KỶ XVI, XVII, XVIII ĐẾN THỜI KỲ NHÀ NGUYỄN........................................................................................................................................... 25 1. Pháp luật hình sự Việt Nam từ thế kỷ XVI, XVII, XVIII.......................................................... 25 2. Pháp luật hình sự Việt Nam thời kỳ nhà Nguyễn (1802 – 1883) ............................................... 26 IV. PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM THỜI KỲ THỰC DÂN PHÁP XÂM LƯỢC ................. 30 1. Những đặc điểm chủ yếu của Hình luật canh cải ....................................................................... 31 2. Những đặc điểm chủ yếu của Luật hình An Nam ...................................................................... 32 3. Những đặc điểm chủ yếu của Hoàng Việt hình luật................................................................... 33 V. PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ CÁCH MẠNG THÁNG TÁM NĂM 1945 ĐẾN NĂM 1954.................................................................................................................................................... 34 1. Pháp luật hình sự thời kỳ sau cách mạng tháng Tám năm 1945 ................................................ 34 2. Pháp luật hình sự thời kỳ toàn quốc kháng chiến....................................................................... 36 VI. PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM THỜI KỲ XÂY DỰNG CHỦ NGHĨA XÃ HỘI Ở MIỀN BẮC, ĐẤU TRANH GIẢI PHÓNG MIỀN NAM, THỐNG NHẤT ĐẤT NƯỚC (1954 -1975)..... 37 1. Pháp luật hình sự ở miền Bắc..................................................................................................... 37 2. Pháp luật hình sự ở miền Nam ................................................................................................... 40 VII. PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ SAU KHI THỐNG NHẤT ĐẤT NƯỚC ĐẾN TRƯỚC KHI BAN HÀNH BỘ LUẬT HÌNH SỰ 1985 ................................................................... 40 VII. PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM THỜI KỲ RA ĐỜI BỘ LUẬT HÌNH SỰ 1985 ĐẾN TRƯỚC KHI RA ĐỜI BỘ LUẬT HÌNH SỰ 1999........................................................................... 42 1 1. Những nội dung cơ bản của phần chung pháp luật hình sự ....................................................... 42 2. Những nội dung cơ bản của phần các tội phạm pháp luật hình sự............................................. 43 3. Những nội dung chủ yếu của bốn lần sửa đổi Bộ luật hình sự 1985.......................................... 43 VIII. SỰ CẦN THIẾT BAN HÀNH BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 1999........................................... 44 IX. PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ KHI BAN HÀNH BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 1999 ĐẾN NAY .......................................................................................................................................... 46 CÂU HỎI ĐÁNH GIÁ....................................................................................................................... 47 TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................................................. 47 BÀI 2: KHÁI NIỆM, NHIỆM VỤ, CÁC NGUYÊN TẮC CƠ BẢN CỦA LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM................................................................................................................................................... 49 I. KHÁI NIỆM LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM.................................................................................. 49 1. Đối tượng điều chỉnh của Luật hình sự ...................................................................................... 50 2. Phương pháp điều chỉnh của Luật hình sự ................................................................................. 51 II. BẢN CHẤT CỦA LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM ........................................................................ 51 1. Bản chất giai cấp ........................................................................................................................ 51 2. Bản chất xã hội ........................................................................................................................... 52 III. NHIỆM VỤ CỦA LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM ....................................................................... 52 IV. NHỮNG NGUYÊN TẮC CHUNG CỦA LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM .................................. 53 1. Nguyên tắc pháp chế .................................................................................................................. 54 2. Nguyên tắc dân chủ .................................................................................................................... 55 3. Nguyên tắc nhân đạo .................................................................................................................. 55 V. KHOA HỌC LUẬT HÌNH SỰ VÀ CÁC NGÀNH KHOA HỌC KHÁC CÓ LIÊN QUAN...... 56 CÂU HỎI ĐÁNH GIÁ....................................................................................................................... 57 TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................................................. 57 BÀI 3: NGUỒN CỦA LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM....................................................................... 59 I. KHÁI NIỆM NGUỒN CỦA LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM......................................................... 59 II. KHÁI NIỆM ĐẠO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM....................................................................... 59 III. CẤU TRÚC CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM ................................................................ 61 1. Cấu trúc vĩ mô ............................................................................................................................ 61 2. Cấu trúc vi mô ............................................................................................................................ 62 III. HIỆU LỰC CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ ...................................................................................... 64 1. Hiệu lực theo không gian ........................................................................................................... 64 2. Hiệu lực theo thời gian ............................................................................................................... 66 IV. GIẢI THÍCH BỘ LUẬT HÌNH SỰ ............................................................................................ 67 1. Giải thích chính thức .................................................................................................................. 68 2 2. Giải thích của các cơ quan xét xử (cơ quan áp dụng pháp luật)................................................. 68 3. Giải thích có tính chất khoa học................................................................................................. 68 CÂU HỎI ĐÁNH GIÁ....................................................................................................................... 69 TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................................................. 69 BÀI 4: TỘI PHẠM............................................................................................................................. 70 I. KHÁI NIỆM TỘI PHẠM ............................................................................................................... 70 1. Vài nét về khái niệm tội phạm trong Luật hình sự ..................................................................... 70 2. Khái niệm tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam hiện hành .................................................... 71 3. Đặc điểm của tội phạm............................................................................................................... 72 4. Ý nghĩa của khái niệm tội phạm................................................................................................. 79 II. BẢN CHẤT CỦA TỘI PHẠM ..................................................................................................... 80 III. PHÂN LOẠI TỘI PHẠM ............................................................................................................ 81 1. Lịch sử hình thành của chế định phân loại tội phạm ở Việt Nam.............................................. 81 2. Các căn cứ phân loại tội phạm theo Bộ luật hình sự Việt Nam hiện hành................................. 82 3. Phân loại tội phạm theo khoản 2 và 3 Điều 8 Bộ luật hình sự ................................................... 83 4. Ý nghĩa của việc phân loại tội phạm theo khoản 2 và 3 Điều 8 Bộ Luật hình sự ...................... 85 III. TỘI PHẠM VÀ CÁC HÀNH VI VI PHẠM KHÁC................................................................... 86 1. Tội phạm và hành vi vi phạm đạo đức ....................................................................................... 86 2. Tội phạm và các hành vi vi phạm pháp luật khác ...................................................................... 87 CÂU HỎI ĐÁNH GIÁ....................................................................................................................... 89 TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................................................. 89 BÀI 5: CẤU THÀNH TỘI PHẠM .................................................................................................... 90 I. KHÁI QUÁT VỀ CẤU THÀNH TỘI PHẠM ............................................................................... 90 II. CẤU THÀNH TỘI PHẠM THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM HIỆN HÀNH ....................... 91 1. Khái niệm CTTP ........................................................................................................................ 92 2. Đặc điểm của CTTP ................................................................................................................... 94 3. Phân loại CTTP .......................................................................................................................... 95 III. MỘT SỐ CẶP QUAN HỆ CẤU THÀNH TỘI PHẠM THƯỜNG GẶP TRONG THỰC TẾ... 99 IV. Ý NGHĨA CỦA CẤU THÀNH TỘI PHẠM............................................................................. 101 1. Cấu thành tội phạm là cơ sở pháp lý của trách nhiệm hình sự................................................. 101 2. Cấu thành tội phạm là cơ sở để định tội ................................................................................... 101 CÂU HỎI ĐÁNH GIÁ..................................................................................................................... 101 TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................................................ 101 BÀI 6: KHÁCH THỂ CỦA TỘI PHẠM ......................................................................................... 103 3 I. KHÁI NIỆM KHÁCH THỂ CỦA TỘI PHẠM............................................................................ 103 1. Sơ lược về khách thể của tội phạm .......................................................................................... 103 2. Khách thể của tội phạm theo Luật hình sự Việt Nam hiện hành.............................................. 104 II. PHÂN LOẠI KHÁCH THỂ CỦA TỘI PHẠM .......................................................................... 105 1. Khách thể chung của tội phạm ................................................................................................. 105 2. Khách thể loại của tội phạm..................................................................................................... 106 3. Khách thể trực tiếp của tội phạm.............................................................................................. 106 III. Ý NGHĨA CỦA KHÁCH THỂ CỦA TỘI PHẠM.................................................................... 107 IV. ĐỐI TƯỢNG TÁC ĐỘNG CỦA TỘI PHẠM .......................................................................... 108 CÂU HỎI ĐÁNH GIÁ..................................................................................................................... 109 TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................................................ 110 BÀI 7: MẶT KHÁCH QUAN CỦA TỘI PHẠM............................................................................ 111 I. KHÁI NIỆM ................................................................................................................................. 111 1. Cơ sở lý luận của việc quy định mặt khách quan là yếu tố cấu thành tội phạm ...................... 111 2. Mặt khách quan của tội phạm theo lý luận Luật hình sự Việt nam hiện hành......................... 111 3. Ý nghĩa mặt khách quan của tội phạm ..................................................................................... 112 II. CÁC DẤU HIỆU THUỘC MẶT KHÁCH QUAN CỦA TỘI PHẠM....................................... 113 1. Hành vi khách quan của tội phạm ............................................................................................ 113 2. Hậu quả nguy hiểm cho xã hội của tội phạm ........................................................................... 116 3. Mối quan hệ nhân quả giữa hành vi khách quan và hậu quả.................................................... 118 4. Những biểu hiện khác của mặt khách quan của tội phạm........................................................ 120 CÂU HỎI ĐÁNH GIÁ..................................................................................................................... 120 TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................................................ 121 BÀI 8: CHỦ THỂ CỦA TỘI PHẠM ............................................................................................... 122 I. KHÁI NIỆM CHỦ THỂ CỦA TỘI PHẠM ................................................................................. 122 1. Sơ lược về chủ thể của tội phạm ............................................................................................. 122 2. Khái niệm chủ thể của tội phạm theo luật hình sự Việt nam hiện hành................................... 123 II. NĂNG LỰC TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ .................................................................................. 124 1. Khả năng nhận thức và khả năng điều khiển hành vi............................................................... 124 2. Tuổi chịu trách nhiệm hình sự.................................................................................................. 127 III. CHỦ THỂ ĐẶC BIỆT CỦA TỘI PHẠM.................................................................................. 128 IV. VẤN ĐỀ NHÂN THÂN NGƯỜI PHẠM TỘI TRONG LUẬT HÌNH SỰ .............................. 129 CÂU HỎI ĐÁNH GIÁ..................................................................................................................... 130 TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................................................ 130 4 BÀI 9: MẶT CHỦ QUAN CỦA TỘI PHẠM ................................................................................. 131 I. KHÁI NIỆM ................................................................................................................................. 131 1. Cơ sở lý luận về mặt chủ quan của tội phạm ........................................................................... 131 2. Mặt chủ quan của tội phạm theo Luật hình sự Việt nam ......................................................... 132 3. Ý nghĩa mặt chủ quan của tội phạm......................................................................................... 133 II. NỘI DUNG MẶT CHỦ QUAN CỦA TỘI PHẠM.................................................................... 133 1. Lỗi ............................................................................................................................................ 133 2. Động cơ phạm tội ..................................................................................................................... 142 3. Mục đích phạm tội.................................................................................................................... 143 III. SAl LẦM VÀ ẢNH HƯỞNG CỦA SAI LẦM ĐỐI VỚI TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ...... 143 1. Sai lầm về pháp luật ................................................................................................................. 143 2. Sai lầm về sự việc..................................................................................................................... 144 CÂU HỎI ĐÁNH GIÁ..................................................................................................................... 145 TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................................................ 145 BÀI 10: CÁC GIAI ĐOẠN THỰC HIỆN TỘI PHẠM................................................................... 146 I. KHÁI NIỆM ................................................................................................................................. 146 II. CHUẨN BỊ PHẠM TỘI.............................................................................................................. 147 III. PHẠM TỘI CHƯA ĐẠT........................................................................................................... 149 1. Khái niệm ................................................................................................................................. 149 2. Các dạng phạm tội chưa đạt ..................................................................................................... 150 3. Trách nhiệm hình sự của giai đoạn phạm tội chưa đạt............................................................. 151 IV. TỘI PHẠM HOÀN THÀNH..................................................................................................... 151 V. TỰ Ý NỬA CHỪNG CHẤM DỨT VIỆC PHẠM TỘI ............................................................. 153 1. Điều kiện của tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội............................................................ 153 2. Trách nhiệm hình sự của những người tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội.