Giáo trình Thực tập sinh học động vật (Phần 1)

ÑAÏI HOÏC COÂNG NGHIEÄP THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH TRUNG TAÂM THÖÏC HAØNH COÂNG NGHEÄ THÖÏC PHAÅM SINH HOÏC – MOÂI TRÖÔØNG Boä moân Coâng ngheä Sinh hoïc *********************** Giaùo trình THỰC TẬP SINH HOÏC ÑOÄNG VAÄT Daønh cho Sinh vieân chuyeân ngaønh Sinh hoïc vaø Coâng ngheä Sinh hoïc LƯU HÀNH NỘI BỘ Tp. Hoà Chí Minh - 2005 Bieân Soaïn QUAN QUOÁC ÑAÊNG Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 1 Baøi 1 PHÖÔNG PHAÙP NHUOÄM TIEÂU BAÛN MAÙU VAØ PHAÂN BIEÄT CAÙC LOAÏI TEÁ BAØO MAÙU I. ÑAÏI CÖÔNG A. Moät soá ñaëc ñieåm sinh lyù cuûa baïch caàu Soá löôïng teá baøo baïch caàu ôû ngöôøi tröôûng thaønh thoâng thöôøng coù töø 5.000 ñeán 10.000 tb/mm3 maùu vaø chæ chieám trung bình 1% toång soá teá baøo maùu. ÔÛ cô theå ngöôøi vaø ñoäng vaät baäc cao, caùc teá baøo baïch caàu coù moät vai troø quan troïng trong cô cheá choáng khaùng nguyeân, baûo veä cô theå, ví duï thöïc baøo, sinh toång hôïp khaùng theå (Ig), saûn xuaát interferon... Trong caùc tình traïng beänh lyù, soá löôïng baïch caàu bieán ñoäng daãn ñeán tyû leä teá baøo cuõng thay ñoåi. Döïa treân cô sôû aáy, ngöôøi ta thöôøng laáy soá löôïng vaø tyû leä caùc loaïi teá baøo baïch caàu maùu ngoaïi vi ôû ngöôøi ñeå chaån ñoaùn hieän traïng sinh lyù, beänh lyù cuûa cô theå. Baïch caàu laø nhöõng teá baøo coù nhaân, coù khaû naêng di ñoäng, hình daïng vaø kích thöôùc coù theå bieán ñoåi tuyø töøng loaïi baïch caàu. Baïch caàu ñöôïc chia laøm hai loaïi: baïch caàu khoâng haït vaø baïch caàu coù haït caên cöù theo söï baét maøu cuûa caùc haït ôû nguyeân sinh chaát cuûa chuùng. Söï baét maøu cuûa caùc haït nguyeân sinh chaát coù theå khaùc nhau khi teá baøo ñöôïc nhuoäm vôùi caùc loaïi thuoác nhuoäm khaùc nhau. B. Phaân loaïi baïch caàu 1. Baïch caàu khoâng haït Caùc teá baøo naøy khoâng coù caùc haït baét maøu ôû nguyeân sinh chaát, chuùng bao goàm caùc doøng Lymphocyte vaø Monocyte. a. Baïch caàu Lymphocyte Trong doøng naøy coù hai loaïi teá baøo laø Lymphocyte B (Bursa fabracius) vaø Lymphocyte T (Thymus). Ñieån hình cuûa doøng naøy laø teá baøo coù hình troøn, nhaân hình caàu, nguyeân sinh chaát heïp, öa kieàm, chung quanh nhaân coù vieàn voøng saùng. Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 2 Lymphocyte to coù kích thöôùc 6-10µm, nhaân troøn baét maøu tím xanh, nhieãm saéc thoâ, nguyeân sinh chaát baét maøu xanh da trôøi, coù vieàn xanh thaãm ngoaïi vi. Lymphocyte nhoû coù kích thöôùc 5-9µm, nhaân troøn, nhieãm saéc thoâ, baét maøu tím saãm, chieám 9/10 theå tích teá baøo. Nguyeân sinh chaát cuûa teá baøo öa bazô maïnh, do vaäy khi nhuoäm baét maøu xanh. b. Baïch caàu Monocyte Laø nhöõng teá baøo lôùn, coù kích thöôùc 20 – 25µm. Doøng naøy laø caùc teá baøo hình troøn, nguyeân sinh chaát baét maøu xanh, khoâng coù haït, nhaân hình baàu duïc, haït ñaäu, baét maøu tím ñen. Caùc teá baøo naøy coù khaû naêng thöïc baøo. 2. Baïch caàu coù haït Laø nhöõng baïch caàu maø trong nguyeân sinh chaát cuûa chuùng coù haït, döïa vaøo söï baét maøu cuûa caùc haït naøy, ngöôøi ta chia ra laøm 3 loaïi teá baøo khaùc nhau. a. Baïch caàu trung tính (neutrophil) Kích thöôùc 10-15µm, nhaân thaét eo, phaân chia thaønh caùc thuøy, nguyeân sinh chaát coù haït troøn khoaûng 0,2-0,4µm coù maøu hoàng xanh tím. Caùc haït naøy coù chöùa este cuûa acid hyanuronic laø thaønh phaàn quan troïng cuûa glycogen (ñöôøng ñoäng vaät), löôïng este naøy taêng song song vôùi löôïng glycogen cuûa gan. Caùc teá baøo naøy coù khaû naêng thöïc baøo. b. Baïch caàu öa acid (eosinophil) Kích thöôùc 10-15µm, nhaân thaét eo, chia thuøy. Nguyeân sinh chaát coù haït to, troøn ñeàu khoaûng 1µm, haït öa acid baét maøu da cam. Baûn chaát haït acid laø chöùa nhieàu histon, moät soá taùc giaû coøn cho raèng coù chöùa histamine vaø acetylcholin cao, pH raát acid (khoaûng 2). c. Baïch caàu öa bazô (basophil) Kích thöôùc 10-15µm, nhaân thaét eo, chia ñoaïn. Nguyeân sinh chaát coù haït maøu xanh methylen hoaëc xanh toluidin, nhuoäm baét maøu xanh thaãm, haït raát to khoaûng 1-2µm vaø phaân boá khoâng ñeàu trong nguyeân sinh chaát. C. Soá löôïng vaø coâng thöùc baïch caàu Baèng phöông phaùp söû duïng caùc tieâu baûn coá ñònh maùu ngoaïi vi ñöôïc daøn moûng vaø nhuoäm, ngöôøi ta döïa vaøo hình daùng, kích thöôùc, maøu cuûa nhaân teá baøo, maøu cuûa caùc haït nguyeân sinh chaát trong baøo töông, vöøa phaân loaïi Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 3 vöøa ñeám ngaãu nhieân sao cho ít nhaát coù 100 teá baøo. Töø ñoù xaùc ñònh coâng thöùc baïch caàu (muoán coù ñoä chính xaùc cao, coù theå söû duïng nhieàu lame kính coá ñònh maùu ñeå coù nhieàu maãu, qua ñoù thu ñöôïc nhieàu soá lieäu hôn). Soá löôïng baïch caàu ôû ngöôøi tröôûng thaønh bình thöôøng trung bình: Nam: 7000-9000 tb/mm3 maùu ngoaïi vi. Nöõ: 6000-8000 tb/mm3 maùu ngoaïi vi. Hình 1.1. Caùc loaïi teá baøo maùu treân tieâu baûn ñaõ nhuoäm ÔÛ treû em vaø phuï nöõ coù thai thì soá löôïng baïch caàu cao hôn. Soá löôïng baïch caàu taêng trong caùc beänh nhieãm khuaån caáp tính, ñaëc bieät taêng cao trong caùc beänh baïch huyeát caáp hoaëc maõn tính. Soá löôïng baïch caàu giaûm trong tröôøng hôïp nhieãm ñoäc, nhieãm xaï, nhieãm khuaån, beänh suy tuûy, keå caû moät soá tröôøng hôïp stress... D. Moät soá chæ thò beänh lyù ôû ngöôøi Söï thay ñoåi coâng thöùc baïch caàu coù nhieàu yù nghóa quan troïng trong chaån ñoaùn beänh lyù ôû ngöôøi, ví duï: - Baïch caàu trung tính taêng trong caùc tröôøng hôïp nhieãm truøng caáp, nhieãm naám, nhieãm sieâu vi, nhieãm kyù sinh truøng, vieâm, xuaát huyeát caáp, tieâu huyeát, beänh aùc tính: ngoä ñoäc thuoác Digitat, Corticoid, noïc raén ; baïch caàu trung tính BC öa Base BC Lympho BC trung tính Hoàng caàu Tieåu caàu BC öa Acid BC Mono Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 4 giaûm trong tröôøng hôïp nhieãm kim loaïi naëng nhö Pb, Ar, suy tuûy, nhieãm virus (quai bò, sôûi). - Baïch caàu öa acid taêng trong tröôøng hôïp dò öùng, beänh kyù sinh truøng, beänh ngoaøi da, trong khi ñoù chuùng giaûm soá löôïng trong caùc tröôøng hôïp bò kích ñoäng, chaán thöông taâm lyù, duøng thuoác ACTH (adrenocorticotropin), Cortisol - Baïch caàu öa bazô taêng trong beänh caàu tuûy, dò öùng, nhieãm phoùng xaï, truyeån nhieàu huyeát thanh , giaûm khi dò öùng caáp, duøng ACTH, Thyrocin epinephrin. - Baïch caàu Monocyte taêng trong tröôøng hôïp beänh coù toån thöông ôû heä thoáng voõng noäi maïc, beänh Lypus, vieâm khôùp, nhieãm kyù sinh truøng soát reùt - Ngoaøi söï thay ñoåi coâng thöùc baïch caàu trong caùc tröôøng hôïp beänh lyù, coøn coù söï thay ñoåi veà hình daïng, kích thöôùc baïch caàu trong moät soá beänh. E. Xaùc ñònh hoàng caàu maïng löôùi Hoàng caàu maïng löôùi laø loaïi hoàng caàu môùi töø tuyû xöông ra maùu ngoaïi vi, maïng löôùi ñoù laø maïng noäi baøo töông baét maøu kieàm chöa bò tieâu heát. Sau 24 giôø maùu ra ngoaïi vi, maïng löôùi tieâu bieán, hoàng caàu maïng löôùi trôû thaønh hoàng caàu tröôûng thaønh, baøo töông chæ coøn coù huyeát caàu toá. Nhuoäm hoàng caàu maïng löôùi baèng phöông phaùp nhuoäm soáng, sau ñoù ñeám soá löôïng cuûa chuùng treân 1000 hoàng caàu vaø tính tyû leä phaàn traêm ÔÛ ngöôøi bình thöôøng tyû leä hoàng caàu löôùi trong maùu ngoaïi vi laø: Nam: 0,7 ± 0,21% Nöõ: 0,9 ± 0,25% II. CHUAÅN BÒ a. Duïng cuï- thieát bò - Ñeøn coàn. - Kim chích maùu. - Kính hieån vi (thò kính 15 hoaëc 10, vaät kính 90 hoaëc 100). - Maùy ñeám teá baøo (loaïi coù nuùt baám). - Tuû saáy. - Lame. - Giaù ñeå lame. Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 5 - Lamelle. - Boâng thaám. - OÁng huùt 1cc. b. Hoùa chaát - Daàu ceødre (daàu baù höông). - Daàu Xyleøne. - Coàn 950 - 990(Methylic). - Ether (taùc duïng giaûm ñau). - Dung dòch thuoác nhuoäm Giemsa Coâng thöùc dung dòch Giemsa: * Giemsa: 7,6g. * Coàn methylic: 750ml. * Glycerine: 250ml. - Dung dòch choáng ñoâng Citrat natri 5% (coù theå söû duïng dung dòch heparin). - Nöôùc caát trung tính. - Dung dòch nhuoäm xanh Cresyl goàm: 1g xanh cresyl aùnh, 100ml coàn tuyeät ñoái. c. Maãu vaät - Chuoät nhaét traéng (ñeå laáy maùu). - Maãu maùu ngöôøi (maùu töôi hoaëc coù theå söû duïng maùu ngoaïi vi ñaõ nhuoäm saün taïi phoøng thí nghieäm). III. THÖÏC HAØNH Coù nhieàu phöông phaùp nhuoäm vaø loaïi thuoác nhuoäm ñöôïc khaùc nhau, baøi thöïc taäp naøy söû duïng phöông phaùp nhuoäm ñôn vôùi thuoác nhuoäm Giemsa. Maãu maùu coù theå söû duïng töø hai nguoàn: sinh vieân töï laáy maùu cuûa baûn thaân töø ñaàu ngoùn tay hoaëc töø maãu maùu coù saün ñaõ ñöôïc xöû lyù taïi phoøng thí nghieäm. 1. Xaùc ñònh baïch caàu a. Laáy maãu maùu - Tröôøng hôïp söû duïng maùu ôû ñaàu ngoùn tay: chuaån bò 2 mieáng lame saïch (1 vaø 2). Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 6 Vaåy nheï caû baøn tay traùi, sau ñoù vuoát nhieàu laàn töø coå tay xuoáng tôùi ñaàu ngoùn tay cho maùu doàn xuoáng. Duøng boâng goøn vaø coàn 950 khöû truøng kim chích vaø khöû truøng caùc ñaàu ngoùn tay (thoâng thöôøng maùu ñöôïc laáy töø ñaàu ngoùn tay thöù ba hoaëc ngoùn aùp uùt). Duøng ngoùn tay caùi laøm caêng da cuûa ñaàu ngoùn tay ñònh laáy maùu, tay phaûi caàm kim coù taåm ether chích vaøo ñaàu ngoùn tay ñoù moät veát saâu khoaûng 1 - 2mm, boùp nheï cho ra moät gioït maùu. Boû gioït maùu ñaàu, laáy gioït maùu thöù hai chaám nheï leân vò trí cuoái lame 1. Caàn thao taùc nhanh ñeå traùnh bò ñoâng maùu. - Tröôøng hôïp söû duïng maùu ñaõ choáng ñoâng coù saün: Nhoû moät gioït maùu choáng ñoâng leân lame 1 ôû vò trí cuoái lame. b. Daøn moûng maãu maùu Laáy lame 2 chaïm vaøo gioït maùu vôùi goùc 30 - 450, ñeå gioït maùu lan theo caïnh lame kính roài keùo lame 2 töø ñaàu naøy sang ñaàu kia nhöng vaãn giöõ nguyeân goùc 450, nhö vaäy laø ñaõ daøn ñeàu gioït maùu thaønh lôùp moûng treân lame 1. Chuù yù khi daøn maùu ñaåy lame 2 vôùi toác ñoä vöøa phaûi, neáu ñaåy lame 2 quaù nhanh maùu seõ daøn khoâng ñeàu, ngöôïc laïi neáu ñaåy quaù chaäm, lôùp maùu seõ quaù daøy, khoù ñeám. Ñeå tieâu baûn maùu khoâ (lame 1) töï nhieân (coù theå duøng gioù, tuû aám hoaëc hô nheï löûa). c. Coá ñònh tieâu baûn Söû duïng coàn methylic nhoû bao ñeàu treân tieâu baûn maùu sau ñoù ñeå ñöùng tieâu baûn treân giaù cho alcohol chaûy heát vaø ñeå tieâu baûn khoâ töï nhieân. d. Nhuoäm tieâu baûn - Tieâu baûn maùu ñaõ coá ñònh baèng coàn ñöôïc ngaâm trong dung dòch Giemsa (2ml Giemsa pha vôùi 18ml nöôùc caát, laéc ñeàu) trong 15 - 20 phuùt (coù theå nhoû dung dòch Giemsa phuû ñeàu treân maãu maùu cuûa tieâu baûn ñaõ coá ñònh khi ta khoâng duøng coác ngaâm lame). Gaùc caùc lame maãu leân caùc thanh thuûy tinh naèm ngang, traùnh ñeå hoùa chaát chaïm tay ngöôøi laøm. - Ñem tieâu baûn röûa baèng nöôùc caát (khoâng ñeå nöôùc chaûy thaúng vaøo choã coù tieâu baûn maùu). - Ñeå khoâ töï nhieân (hoaëc saáy khoâ nheï trong tuû aám hay treân ngoïn ñeøn coàn). Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 7 - Quan saùt tieâu baûn döôùi kính hieån vi vôùi vaät kính x 90 (hoaëc x100) coù söû duïng daàu ceødre vaø aùnh saùng nhaân taïo. Chuù yù: ñeám 3 laàn cho moät maãu ñeå laáy caùc trò soá trung bình, di chuyeån ñeàu lame maãu ñeå ñeám sao cho khoâng bò truøng laëp. Hình 1.2. Caùc böôùc laøm tieâu baûn maùu 450 1 1 1 2 2 2 1 Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 8 e. Phöông phaùp söû duïng daàu ceødre Nhoû moät gioït daàu ceødre vaøo choã moûng nhaát cuûa tieâu baûn (thöôøng laø phaàn ñuoâi lame 1), duøng vaät kính daàu x90 hoaëc (x100) ñeå quan saùt treân moät thò tröôøng ngaãu nhieân hoaëc thöù töï treân toaøn boä tieâu baûn sao cho ít nhaát xaùc ñònh ñöôïc 100 teá baøo. Traùnh toái ña söï laàm laãn ñeám ñi ñeám laïi. Vì söû duïng vaät kính x90 hoaëc x100, töùc taän duïng ñoä phoùng ñaïi lôùn nhaát, do vaäy caàn coù ñoä taäp trung aùnh saùng toái ña. Nhöng nguoàn saùng töø tuï quang chieáu leân qua tieâu baûn baèng thuûy tinh, tieáp theo qua moät lôùp khoâng khí roài môùi loït vaøo vaät kính. Moâi tröôøng thuûy tinh vaø khoâng khí khoâng cuøng moät ñoä chieát quang, nhöõng tia saùng qua thuûy tinh gaëp khoâng khí seõ bò khuùc xaï khoâng theå loït vaøo thò kính ñöôïc vaø vi tröôøng seõ khoâng coù aùnh saùng, khoâng quan saùt ñöôïc. Ñeå khaéc phuïc tình traïng treân, ngöôøi ta nhoû moät gioït daàu ceødre leân lame kính, nhôø söï tieáp xuùc tröïc tieáp cuûa daàu vôùi beà maët lame kính, vaø vaät kính, daàu seõ coù vai troø nhö moät caàu noái lieàn giöõa lame kính vaø vaät kính, khoâng coøn lôùp khoâng khí trung gian nöõa. Ñoä chieát quang cuûa daàu ceødre vaø cuûa thuûy tinh laø baèng nhau, nghóa laø chuùng ñaõ coù moät moâi tröôøng ñoàng nhaát, do vaäy, caùc tia saùng töø tuï quang chieáu leân seõ ñi qua thuûy tinh roài lôùp daàu ceødre maø khoâng bò khuùc xaï seõ chieáu thaúng vaøo vaät kính, nhôø theá aùnh saùng ñöôïc taäp trung ñuû cho söï quan saùt baèng maét. 2. Xaùc ñònh hoàng caàu löôùi a. Chuaån bò tieâu baûn -Nhoû moät gioït xanh Cresyl leân lame kính saïch vaø daøn ñeàu nhö daøn tieâu baûn coâng thöùc baïch caàu. Nhö theá, treân lame kính luùc naøy coù moät lôùp thuoác nhuoäm moûng, ñeå khoâ töï nhieân vaø ñaùnh daáu vaøo maët coù thuoác nhuoäm. -Nhoû moät gioït maùu leân lame kính ñaõ coù saün xanh Cresyl roài daøn maùu ñeø leân lôùp thuoác, sau ñoù ñeå khoâ töï nhieân. -Coá ñònh tieâu baûn maùu baèng coàn, sau ñoù nhuoäm vôùi giemsa nhö phöông phaùp nhuoäm baïch caàu b. Caùch ñeám vaø tính keát quaû Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 9 Ñeám soá hoàng caàu löôùi gaëp treân 1000 hoàng caàu roài tính tyû leä phaàn traêm. Bôûi vì löôïng hoàng caàu löôùi laø ít, do ñoù thoâng thöôøng ta ñeám vôùi soá löôïng raát lôùn hoàng caàu môùi coù theå gaëp ñöôïc hoàng caàu löôùi. Ví duï: ta ñeám 1000 hoàng caàu gaëp 10 hoàng caàu löôùi thì tyû leä laø 1% -Sau khi nhuoäm, hoàng caàu löôùi laø nhöõng hoàng caàu coù haït nhoû hoaëc nhöõng haït maøu xanh thaãm, phaân boá ñeàu treân beà maët hoàng caàu, soá haït naøy nhieàu hay ít tuyø thuoäc vaøo möùc ñoä tröôûng thaønh cuûa teá baøo hoàng caàu. Hình 1.3. Hình aûnh minh hoïa hoàng caàu löôùi IV. YEÂU CAÀU 1. Sinh vieân söû duïng toát kính hieån vi vôùi ñoä phoùng ñaïi cao coù daàu ceødre. 2. Sinh vieân hieåu caùc nguyeân taéc vaø bieát phöông caùch thöùc thu nhaän maùu gioït (ôû cô theå ngöôøi vaø ñoäng vaät) trong phoøng thí nghieäm. 3. Sinh vieân naém ñöôïc phöông phaùp nhuoäm tieâu baûn maùu soáng. 4. Phaân bieät ñöôïc caùc teá baøo hoàng caàu, baïch caàu döôùi kính hieån vi quang hoïc. 5. Phaân bieät caùc teá baøo hoàng caàu löôùi, xaùc ñònh tyû leä phaàn traêm 6. Phaân bieät ñöôïc caùc loaïi baïch caàu, xaùc ñònh soá löôïng vaø laäp coâng thöùc MOÄT SOÁ HÌNH AÛNH NHUOÄM TIEÂU BAÛN MAÙU THEÅ HIEÄN CAÙC TEÁ BAØO BAÏCH CAÀU Hoàng caàu löôùi Lymphocyte Monocyte Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 10 Eosinophil Neutrophil Basophil Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 11 Baøi 2 KHAÛO SAÙT ÑOÄ BEÀN HOÀNG CAÀU I. ÑAÏI CÖÔNG A. Aùp suaát thaåm thaáu Trong caùc moâ sinh hoïc soáng, aùp suaát thaåm thaáu giöõ moät vai troø quan troïng, ñoù laø moái töông quan giöõa caùc thaønh phaàn dòch moâ vôùi caùc caáu truùc khaùc trong moâ thoâng qua ñaëc tính cuûa caùc maøng sinh hoïc soáng. Treân cô sôû caùc thí nghieäm cuûa Dutrochet veà hieän töôïng thaåm thaáu, Hamburger xaây döïng phöông phaùp xaùc ñònh aùp suaát thaåm thaáu cuûa moät dung dòch khoâng ñoàng nhaát veà noàng ñoä chaát. Thaåm thaáu laø söï thaám qua maøng ngaên cuûa caùc phaân töû hoaø tan vaø caùc phaân töû trong dung moâi giöõa hai moâi tröôøng coù noàng ñoä khaùc nhau. Maøng baùn thaám chæ ñeå caùc phaân töû dung moâi thaám qua maø thoâi, caùc phaân töû hoaø tan bò giöõ laïi. Do vaäy, chuùng taïo söï cheânh leäch veà noàng ñoä chaát ôû hai beân maøng. Ñeå caân baèng aùp suaát, maøng baùn thaám thöôøng söû duïng nöôùc (moät caáu truùc deã daøng vaän chuyeån) nhö moät phöông tieän ñeå taêng (baèng caùch thaûi nöôùc) hoaëc giaûm (baèng caùch huùt nöôùc) noàng ñoä caùc chaát gaây ra aùp suaát noùi treân. Dung dòch ñaúng tröông (isotonic) laø dung dòch coù aùp löïc thaåm thaáu baèng vôùi dung dòch khaùc qua maøng sinh hoïc. Dung dòch ñöôïc coi laø öu tröông (hypertonic) khi chuùng coù aùp löïc thaåm thaáu lôùn hôn vaø ngöôïc laïi thì ñöôïc coi laø dung dòch nhöôïc tröông (hypotonic). Dung dòch naøo caøng chöùa nhieàu chaát hoaø tan thì aùp suaát thaåm thaáu cuûa noù caøng cao. B. Ñoä beàn cuûa teá baøo hoàng caàu Ñoä beàn cuûa maøng teá baøo hoàng caàu laø moät trong nhöõng chæ tieâu sinh lyù quan troïng cuûa maùu, chuùng ñöôïc ñaùnh giaù qua söùc chòu ñöïng cuûa maøng teá baøo hoàng caàu döôùi taùc duïng cuûa aùp suaát thaåm thaáu trong huyeát töông. Maøng teá baøo hoàng caàu coù tính baùn thaám, chuùng ngaên caùch caùc yeáu toá beân trong teá baøo vôùi dung moâi. Aùp suaát thaåm thaáu cuûa maùu chuû yeáu do NaCl quyeát ñònh, vôùi noàng ñoä töông ñöông vôùi aùp suaát thaåm thaáu cuûa moät dung Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 12 dòch coù chöùa NaCl 0,9%, do vaäy ñoái vôùi caùc teá baøo trong cô theå, dung dòch NaCl 0,9% chính laø dung moâi ñaúng tröông (aùp suaát caân baèng giöõa trong vaø ngoaøi maøng teá baøo). Neáu cho teá baøo hoàng caàu vaøo dung dòch ñaúng tröông (laø dung dòch coù aùp suaát thaåm thaáu baèng vôùi aùp suaát thaåm thaáu cuûa hoàng caàu) thì theå tích cuûa noù khoâng thay ñoåi bôûi caùc phaân töû dung moâi (nöôùc) ra vaøo qua maøng teá baøo baèng nhau, maøu cuûa dung dòch chöùa teá baøo cuõng khoâng thay ñoåi. Neáu cho teá baøo hoàng caàu vaøo dung dòch öu tröông (laø dung dòch coù aùp suaát thaåm thaáu lôùn hôn aùp suaát thaåm thaáu cuûa teá baøo) thì hoàng caàu seõ bò maát nöôùc khieán theå tích cuûa noù co laïi laøm cho maøng teá baøo bò nhaên nheo (co nguyeân sinh). Ngöôïc laïi neáu cho hoàng caàu vaøo dung dòch nhöôïc tröông (laø dung dòch coù aùp suaát thaåm thaáu nhoû hôn hoàng caàu) thì nöôùc bò huùt vaøo beân trong laøm cho hoàng caàu phình to (tröông nguyeân sinh). Hoàng caàu bò tröông tôùi moät möùc ñoä naøo ñoù maøng teá baøo hoàng caàu khoâng chòu noåi seõ bò vôõ, giaûi phoùng hemoglobin (tieâu huyeát), chính huyeát caàu toá bò vôõ laøm cho dung dòch coù maøu hoàng nhaït cho tôùi ñoû trong. Noàng ñoä nhöôïc tröông laøm nhöõng hoàng caàu ñaàu tieân bò vôõ goïi laø ñieåm baét ñaàu tieâu huyeát, noàng ñoä nhöôïc tröông laøm toaøn boä hoàng caàu ñeàu vôõ goïi laø ñieåm tieâu huyeát hoaøn toaøn. Ñoái vôùi caùc ñoäng vaät khaùc nhau, aùp suaát thaåm thaáu cuûa teá baøo cuõng khaùc nhau. ÔÛ ngöôøi bình thöôøng, ñoä beàn thaåm thaáu toái thieåu laø 0,46- 0,48%; toái ña laø 0,34- 0,36%. Trong moät soá beänh, söùc beàn maøng hoàng caàu giaûm nhö thieáu maùu tan huyeát, vaøng da do xoaén truøng, soát reùt thì ñoä beàn toái ña 0,5- 0,6%. Ngöôïc laïi, moät soá beänh laïi laøm söùc beàn maøng hoàng caàu taêng leân nhö vaøng da do saéc toá maät thì ñoä beàn toái thieåu laø 0,4-0,42%. Hình 2.1. Caáu truùc maøng teá baøo hoàng caàu Dòch ngoaïi baøo Protein xen maøng Teá baøo chaát Carbohydrate Glycoprotein Glycolipid Cholesteron Protein ngoaïi vi Caùc sôïi cuûa boä xöông teá baøo Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 13 Tuy nhieân teá baøo hoàng caàu ñöôïc sinh ra trong tuûy xöông vaø ñöôïc boå xung vaøo tuaàn hoaøn maùu moät caùch lieân tuïc, do vaäy tuoåi cuûa hoàng caàu trong maùu hoaøn toaøn khoâng ñoàng ñeàu, coù hoàng caàu non, hoàng caàu giaø (teá baøo hoàng caàu giaø nhaát seõ vaøo khoaûng 120 ngaøy tuoåi- ñaây laø tuoåi giôùi haïn cuûa hoàng caàu). Chính vì lyù do ñoù, ñoä beàn cuûa teá baøo hoàng caàu vôùi aùp suaát thaåm thaáu cuõng khoâng theå gioáng nhau. Ngöôøi t