Giáo trình Thực tập sinh học động vật (Phần 2)

Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 18 Baøi 3 AÛNH HÖÔÛNG CUÛA THEÅ DÒCH VAØ MOÄT SOÁ CHAÁT LEÂN HOAÏT ÑOÄNG CUÛA TIM EÁCH TAÙCH RÔØI I. ÑAÏI CÖÔNG Trong cô theå, hoaït ñoäng sinh lyù cuûa tim ñöôïc ñieàu hoaø bôûi heä thaàn kinh trung öông (thoâng qua caùc xung) vaø theå dòch (caùc hormon). Tim cuûa ñoäng vaät baäc cao coù nhöõng tính chaát sinh lyù ñaëc bieät cuûa moâ tim vaø cuûa caùc teá baøo cô tim. Nhôø vaäy, chuùng vaãn coù khaû naêng hoaït ñoäng töï ñoäng moät caùch nhòp nhaøng ngay caû khi bò taùch rôøi khoûi cô theå, töùc coâ laäp chuùng khoûi söï ñieàu hoøa cuûa heä thaàn kinh vaø heä theå dòch. Thaäm chí khi tim bò taùch rôøi vaø nuoâi soáng trong moâi tröôøng ñaày ñuû caùc dung dòch sinh lyù thích hôïp (ñoái vôùi tim eách laø Ringer, thoû laø Tyrode), oxy, nhieät nhöõng yeáu toá coù theå thay theá cho vai troø cuûa maùu thì chuùng laïi coù söï caûm öùng nhaïy hôn so vôùi khi coøn trong cô theå ñoái vôùi moät soá caùc yeáu toá kích thích. Hình 4.1. Heä thoáng nuùt töï ñoäng cuûa tim ngöôøi Tính töï ñoäng cuûa tim noùi treân coù ñöôïc nhôø moät toå chöùc caùc haïch (nuùt) ñaëc bieät. ÔÛ tim eách, ñoù laø caùc haïch Remark, Ludwig vaø Bidder. ÔÛ tim ngöôøi, ñoù laø caùc toå chöùc haïch xoang, haïch nhó thaát, boù His vaø löôùi Purkinje. Taâm nhó traùi Nuùt xoang SA (Sinoatrial node) Nuùt Nhó thaát AV (Atrioventricular node) Taâm thaát phaûi Boù His Caùc sôïi Purkinje Caùc nhaùnh Purkinje Taâm thaát traùi Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 19 Hoaït tính cuûa caùc haïch naøy khaùc nhau trong tính naêng ñieàu hoaø hoaït ñoäng tim, duø coù tính töï ñoäng nhöng chuùng chòu söï ñieàu hoøa cuûa caùc saûn phaåm thaàn kinh - tieát. Baèng phöông phaùp coâ laäp tim eách theo kieåu Straub, ñöa dung dòch Ringer vaøo taâm thaát, ngöôøi ta coù theå khaûo saùt moät soá hoaït tính cuûa döôïc chaát, caùc hormon vaø dung dòch ion khaùc nhau leân hoaït ñoäng cuûa tim taùch rôøi khi ñöa laàn löôït caùc chaát naøy vaøo taâm thaát cuûa tim taùch rôøi (moãi khi ñöa chaát naøo ñoù vaøo phaûi röûa tim baèng dung dòch sinh lyù cho saïch caùc chaát ñöôïc söû duïng tröôùc ñoù ñoïng trong xoang tim). Caùc chaát giao caûm nhö adrenalin, noradrenalin vaø moät soá chaát ñieän giaûi coù hoùa trò 2 khaùc nhö Ca2+ coù taùc duïng laøm taêng cöôøng hoaït ñoäng cuûa tim gioáng nhö taùc duïng cuûa thaàn kinh giao caûm. Ngöôïc laïi, vôùi caùc chaát thuoäc loaïi phoù giao caûm nhö acetylcholin, digitaline, caùc ion coù hoùa trò 1 nhö K+laïi coù hoaït tính öùc cheá hoaït ñoäng cuûa tim gioáng nhö taùc duïng cuûa thaàn kinh phoù giao caûm. II. CHUAÅN BÒ a. Duïng cuï - thieát bò - Duïng cuï giaûi phaãu: kim huûy tuûy, keùo lôùn, keùo nhoû, pince cong, caëp moûm tim, kim khaâu (cong) phaãu thuaät, chæ thöôøng, khay giaûi phaãu - Truï ghi, ñeøn coàn, giaáy caûm nhieät, giaù ghi. - Caùc pipette Pasteur hay oáng nhoû gioït. - OÁng Straub (Moät duïng cuï thuûy tinh oáng coù caáu truùc rieâng bieät cho caùc thí nghieäm thoâng tim. OÁng daøi khoaûng 5cm, moät ñaàu ñöôïc keùo nhoû thaønh mao quaûn coù ñöôøng kính töø 0,5-1mm (ñöôøng kính naøy coù theå ñöôïc thay ñoåi tuøy vaøo tim caùc loaøi khaùc nhau). Phaàn treân chöùa dung dòch hoaëc gaén vôùi caùc oáng cao su. Ñaàu nhoû cuûa oáng Straub ñöôïc luoàn vaøo ñoäng maïch chuû traùi cuûa tim taùch rôøi, sau ñoù duøng chæ hoaëc keïp ñeå coá ñònh chaët). - OÁng thoâng tim (Canuyn, thay cho oáng Straub). - Caùc oáng nhöïa (hoaëc cao su) coù khoùa. - Ñoàng hoà baám giaây. - Buùt ghi caûm nhieät baèng kim loaïi (coù theå duøng nhieät ñeøn coàn hoaëc tuï ñieän ñeå laøm noùng ñaàu kim ghi ít nhaát laø 450C). - Giaáy caûm nhieät (coù theå duøng giaáy thöôøng cho aùm khoùi treân beà maët giaáy) - Maùy ñoäng kyù (Kymograph). Maùy ñoäng kyù ñöôïc söû duïng phoå bieán trong caùc thí nghieäm veà sinh lyù hoïc, ñoäng hoïcNguyeân taéc caáu truùc cuûa maùy bao goàm moät truï quay kim loaïi hình truï roãng vaø ñöôïc bao beân ngoaøi baèng giaáy caûm öùng nhieät coù keû oâ hoaëc traéng. Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 20 Truï quay hoaït ñoäng quay troøn nhôø boä phaän ñoäng cô ñieän hoaëc boä phaän leân giaây coùt. Toác ñoä cuûa truï quay coù theå ñieàu chænh ñöôïc cho phuø hôïp vôùi thí nghieäm. Ñi keøm vôùi truï quay thöôøng coù caùc thieát bò taïo nhòp, xaùc ñònh thôøi gian, nguoàn ñieän kích thích, heä thoáng giaù ñôõ Trong Sinh lyù hoïc, maùy ñoäng kyù ñöôïc söû duïng cho caùc thí nghieäm nhaèm tìm hieåu quy luaät hoaït ñoäng cuûa caùc cô quan nhö thaàn kinh, heä tieâu hoùa, heä hoâ haáp, heä cô. Coù theå thöïc hieän caùc thí nghieäm caáp dieãn vaø tröôøng dieãn. b. Hoùa chaát - Dung dòch Tyrode (söû duïng cho tim thoû, boï). - Dung dòch Ringer (söû duïng cho tim eách, coùc). - Dung dòch Adrenalin 1.10-3. - Dung dòch Acetylcholin 1.10-3. - Dung dòch CaCl2 2%. - Dung dòch KCl 2%. Chuù yù: - Caùc dung dòch hormon phaûi ñöôïc baûo quaûn trong ñieàu kieän traùnh toái ña aùnh saùng, thöôøng xuyeân phaûi ñaäy naép . Baûng 4.1. Coâng thöùc cuûa caùc dung dòch sinh lyù Ringer Locke Tyrode NaCl 6-6,5 9,0 8,0 KCl 0,1 0,2 0,2 CaCl2 0,1 0,2 0,2 NaHCO3 0,1 0,19 1,0 MgCl2 0,16 1,0 NaH2PO4 0,16 0,05 Glucose 1,0 1,0 Chuù yù: - Khi pha caùc dung dòch treân caàn söû duïng nöôùc caát trung tính traùnh caùc muoái kim loaïi naëng laøm toån thöông teá baøo soáng vaø moâ soáng. - Luoân pha NaHCO3 vaø Na2HPO4 sau cuøng ñeå ñaûm baûo söï hoaø tan. THAØNH PHAÀN DUNG DÒCH (g/l) Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 21 c. Maãu vaät - Thoû khoûe maïnh (hoaëc con Boï-Guinea pig). - EÁch khoûe maïnh. - Tröôùc khi thí nghieäm 2 giôø, khoâng neân cho con vaät aên. III. THÖÏC HAØNH 1. Thao taùc maùy ñoäng kyù - Daùn giaáy caûm nhieät vaøo truï ghi (maët laùng giaáy naèm phía ngoaøi), hô noùng kim ghi baèng ñeøn coàn ñaët phía döôùi ñaàu kim ghi. - Boá trí caùc vò trí maùy, giaù ñôõ sao cho thuaän lôïi, khi giaûi phaãu cheá phaåm xong coù theå thí nghieäm ñöôïc ngay, traùnh ñeå laâu, tim rôøi hoaït ñoäng yeáu ñi. - Ñaëc bieät, boá trí söï tieáp caän giöõa ñaàu kim ghi vaø maët giaáy (ñaõ daùn bao quanh truï) sao cho coù khaû naêng tieáp xuùc toát nhaát (luoân tieáp xuùc vôùi beà maët cuûa giaáy trong suoát quaù trình khôûi ñoäng maùy, löïc ma saùt giöõa kim ghi vaø giaáy phaûi giaûm ôû möùc toái thieåu, kim ghi luoân vuoâng goùc vôùi truïc cuûa truï ghi). - Chaïy thöû maùy vaø thöû ghi caùc dao ñoäng treân giaáy, taét maùy ñeå giaûi phaãu eách. 2. Laøm cheá phaåm tim rôøi cuûa eách - Huûy tuûy eách Chuù yù: - Neáu huûy naõo thaønh coâng thì eách seõ duoãi thaúng hai chaân vaø choã huûy naõo khoâng bò chaûy maùu, eách baát ñoäng. - Quaù trình giaûi phaãu khoâng ñeå cho da eách bò khoâ, coù theå duøng khaên aåm bao laáy mình eách. EÁch huûy tuûy xong, goïi laø eách tuûy. Duøng ngoùn tay troû aán ñaàu eách xuoáng Duøng kim huûy naõo ñaâm thaúng goùc vaøo loã xöông chaåm cuûa eách (nôi tieáp giaùp giöõa xöông ñaàu vaø xöông soáng) Quay muõi nhoïn kim veà phía mieäng eách (ñeå loït vaøo xoang naõo, huûy xoang naõo) Caån thaän ñöa kim loït vaøo giöõa oáng xöông soáng (ñeå phaù tuûy soáng) Ghim eách naèm ngöûa leân khay moå vaø moå môû loàng ngöïc Giöõ eách trong loøng baøn tay Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 22 - Ghim eách naèm ngöûa leân khay moå. - Caét da ngöïc theo ñöôøng tam giaùc caân, moät ñænh naèm giöõa buïng döôùi, hai ñænh coøn laïi naèm ôû hai vò trí naùch. - Duøng keùo caét boû thaønh ngöïc theo ñöôøng ñaõ caét da, caån thaän caét rôøi moâ lieân keát, coá gaéng khoâng gaây toån thöông caùc noäi quan, nhaát laø tim. - Duøng keïp nhaác nheï bao tim, ñöa muõi keùo nhoû caét doïc theo truïc daøi cuûa tim, taùch bao tim qua hai beân ñeå tim loä ra ngoaøi. Tìm loã chaãm vaø phaù xoang naõo Huûy tuûy soáng Buoäc caùc maïch - Duøng kim cong luoàn chæ döôùi cung ñoäng maïch phaûi, sau ñoù buoäc chaët taïi vò trí caùch tim khoaûng 1cm, caét goïn hai ñaàu chæ. Maùu khoâng coøn löu thoâng vaøo ñoäng maïch phaûi (neân thaét nhieàu nuùt chæ traùnh tröôøng hôïp chæ bò xuùc trong thí nghieäm).Töông töï, duøng kim cong luoàn chæ döôùi cung ñoäng maïch traùi sau tim 1cm, caét moät veát chöõ V taïi vò trí phía ngoaøi sôïi chæ roài buoäc hôø. Maùu seõ chaûy ra, cöù ñeå maùu chaûy töï do ra khoûi maïch taïi vò trí veát caét - Laät ngöôïc tim leân, luoàn kim coù chæ döôùi tónh maïch chuû chia laøm 3 nhaùnh, caét moät veát chöõ V phía ngoaøi sôïi chæ khoaûng 1cm roài buoäc hôø. Röûa tim Luoàn oáng nhoû gioït coù saün dung dòch Ringer trong oáng, bôm vaøo veát caét V ôû tónh maïch chuû, maùu trong tim seõ ñöôïc toáng ra ngoaøi qua veát caét ôû ñoäng maïch traùi. Tieáp tuïc bôm dung dòch Ringer vaøo cho ñeán khi thaáy tim traéng (saïch heát maùu trong tim), sau ñoù buoäc chaët tónh maïch chuû, caét goïn ñaàu chæ. Luoàn oáng thoâng tim (Canuyn) Hình 4.2. Thao taùc huûy tuûy eách Moå loàng ngöïc vaø xoang bao tim Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 23 OÁng thoâng tim chöùa ñaày dung dòch Ringer gaén vôùi moät kim thoâng tim. Luoàn ñaàu kim thoâng tim qua veát caét chöõ V ôû cung ñoäng maïch traùi, duøng ngoùn tay ñaåy nheï nhaøng sao cho ñaàu kim vaøo taän taâm thaát xuyeân qua van nhó thaát naèm treân vaùch nhó thaát (luùc kim qua van thaát – ñoäng ta nghe coù tieáng “saäc” nhoû laø ñöôïc). Buoäc cung ñoäng maïch vaøo kim thoâng, keïp chaët. Naâng caû oáng thoâng tim laãn tim leân, duøng keùo caét tim khoûi loàng ngöïc, caét caùc maïch vaø ñöa tim vôùi oáng thoâng tim ra. Chuù yù: Caét ngoaøi caùc nuùt chæ, traùnh laøm toån thöông xoang tónh maïch, ôû ñaây coù haïch xoang tim raát quan troïng. Nuùt thaét 1 (ñoäng maïch phaûi) Nuùt thaét 3 (ñoäng maïch traùi) Veát caét chöõ V Nuùt thaét 2 (Xoang tónh maïch) Vò trí luoàn oáng thoâng coá ñònh tim Vò trí ñöa oáng dung dòch röûa tim Hình 4.3. Caùc thao taùc treân 2 cung ñoäng maïch Hình 4.4. Laät ngöôïc tim vaø thao taùc treân xoang tónh maïch Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 24 Ghim eách leân khay giaûi phaãu Giaûi phaãu loàng ngöïc Thöïc hieän caùc ñöôøng caét, boäc loä loàng ngöïc Caét mang bao tim boäc loä tim ra ngoaøi Hình 4.5. Caùc böôùc tieán haønh giaûi phaãu loàng ngöïc Luoàn chæ döôùi cung ñoäng maïch phaûi Caét hình chöõ V ôû cung ñoäng maïch traùi Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 25 Luoàn chæ döôùi xoang tónh maïch Röûa tim baèng dung dòch Ringer Ñöa kim vaøo cung ñoäng maïch traùi Hình 4.7. Cheá phaåm tim rôøi hoaøn chænh Thoâng tim qua van nhó thaát Hình 4.6. Thao taùc luoàn oáng thoâng tim vaø coâ laäp tim khoûi cô theå a b c d e f g hi j k l m Hình 4.8. Sô ñoà cuûa oáng thoâng trong tim. (a:OÁng chích 10cc; b: Ringer; c:OÁng thoâng tim; d:Nuùt thaét 3 hoaëc keïp; e: Ñoäng maïch chuû traùi; f: Nuùt thaét 1; g: Ñoäng maïch chuû phaûi; h:Vaùch lieân nhó; i: Taâm nhó phaûi; J: Taâm nhó traùi; k: Vaùch nhó thaát; l: Taâm thaát; m: Van nhó thaát. Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 26 3. Thí nghieäm Tim rôøi sau khi ñöôïc coâ laäp co boùp laøm cho möïc nöôùc trong oáng thoâng tim chuyeån ñoäng leân xuoáng (do caùc nuùt coät hôû, coù theå dung dòch nhoû gioït ra ngoaøi nhieàu, do vaäy trong quaù trình thí nghieäm caàn theo doõi möïc dung dòch trong oáng chöùa). - Coá ñònh tim rôøi leân giaù ghi, oáng thoâng tim luùc naøo cuõng chöùa dung dòch Ringer ôû möùc ñoä 2/3 theå tích oáng (5-6ml). - Caëp keïp moûm tim vaøo cô choùp döôùi cuûa tim sao cho khoâng gaây luûng thaønh cô tim, keïp moûm tim ñöôïc noái vôùi kim ghi ôû phía tröôùc heä thoáng ñoøn baåy. Hoaït ñoäng co boùp cuûa quaû tim seõ laøm cho kim ghi di chuyeån leân xuoáng. Kim ghi ñöôïc ñoát noùng baèng ñeøn coàn seõ ghi leân giaáy caûm nhieät ñoà thò hoaït ñoäng cuûa tim rôøi. - Ghi ñoà thò hoaït ñoäng bình thöôøng cuûa tim trong 10 phuùt (vôùi dung dòch Ringer). Dung dòch Ringer Kim thoâng tim Keïp caù saáu Caëp moûm tim Sôïi chæ Kim Ñeøn coàn Truï ghi KYMOGRAP H Hình 4.9. Boá trí thí nghieäm ghi ñieän taâm ñoà tim rôøi Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 27 - Nhoû moät ñeán ba gioït dung dòch adrenalin vaøo giöõa oáng thoâng tim (chöùa dung dòch Ringer). Quan saùt hoaït ñoäng cuûa tim rôøi döôùi aûnh höôûng cuûa adrenaline. - Duøng pipette huùt heát dung dòch trong oáng thoâng tim, thay dung dòch Ringer môùi, ghi ñoà thò tim hoaït ñoäng laïi sau ñoù nhoû 3 - 5 gioït dung dòch CaCl2 vaøo oáng thoâng tim, quan saùt söï co boùp cuûa tim treân ñoà thò. - Tieán haønh thí nghieäm töông töï vôùi 2 chaát coøn laïi (KCl vaø acetylcholin) - Chuù yù: Thí nghieäm vôùi dung dòch adrenalin tröôùc, dung dòch acetylcholin sau. - Khi thöû vôùi moät chaát môùi, phaûi thay dung dòch cuõ (ñoå boû dung dòch cuõ) baèng dung dòch Ringer môùi ñeå cho ñeán khi tim hoaït ñoäng trôû laïi bình thöôøng 03 phuùt (tim eách) Hình 4.10. Taùc duïng cuûa Acetylcholin leân tim rôøi 03 phuùt (tim eách) Hình 4.11. Taùc duïng cuûa Adrenalin leân tim rôøi Ñieåm nhaän kích thích Ñieåm nhaän kích thích Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 28 - AÛnh höôûng cuûa adrenalin: nhoû 1-3 gioït adrenalin vaøo syringe ñang chöùa khoaûng 2ml dung dòch Ringer, ñoà thò coù bieân ñoä cao hôn vaø taàn soá lôùn hôn, chöùng toû tim ñaäp nhanh vaø maïnh hôn. - AÛnh höôûng cuûa Ca2+ thay dung dòch Ringer coù adrenalin trong syringe nhieàu laàn cho ñeán khi ñöôøng ghi trôû veà bình thöôøng. Sau ñoù, nhoû 1-3 gioït CaCl2 vaøo syringe ñang coù khoaûng 2ml dung dòch Ringe, ñöôøng ghi daàn leân cao hôn, nhöng xuoáng khoâng ñeán möùc ban ñaàu, bieân ñoä giaûm daàn, chöùng toû tröông löïc cô tim taêng leân, tim co maïnh hôn nhöng giaõn keùm hôn, cuoái cuøng ngöøng ñaäp ôû thì taâm thu. - AÛnh höôûng cuûa K+: thay dung dòch coù CaCl2 baèng dung dòch Ringer nhieàu laàn cho ñeán khi ñoà thò trôû laïi bình thöôøng. Sau ñoù, nhoû 1-3 gioït KCl vaøo trong oáng, ñöôøng ghi seõ daàn xuoáng thaáp hôn, nhöng leân khoâng ñeán möùc ban ñaàu, bieân ñoä giaûm, chöùng toû tröông löïc cô tim giaûm xuoáng, tim giaõn nhieàu hôn vaø co keùm ñi, cuoái cuøng tim ngöøng ñaäp ôû thì taâm tröông. - AÛnh höôûng cuûa acetylcholin: thay dung dòch coù KCl baèng dung dòch Ringer nhieàu laàn, cho ñeán khi ñoà thò trôû laïi bình thöôøng. Sau ñoù, nhoû 1-3 gioït acetylcholin vaøo trong oáng. Ñöôøng ghi seõ coù bieân ñoä vaø taàn soá giaûm daàn, chöùng toû tim ñaäp yeáu vaø chaäm, cuoái cuøng tim ngöøng ñaäp ôû thì taâm tröông. IV. YEÂU CAÀU 1. Sinh vieân phaûi giaûi phaãu ñeå coù moät tim rôøi hoaøn chænh, ñeå coù theå ghi ñöôïc ñoà thò. 2. Ghi ñöôïc ñoà thò hoaït ñoäng bình thöôøng cuûa tim rôøi. 3. Thaáy roõ ñöôïc caùc taùc duïng cuûa caùc chaát leân hoaït ñoäng cuûa tim rôøi, taêng hay giaûm so vôùi bình thöôøng. 4. Caùc chaát thöû phaûi theo ñuùng lieàu löôïng, thöù töï cho vaøo oáng thoâng tim. 5. Tìm hieåu baûn chaát caùc döôïc chaát trôï tim ngoaøi thò tröôøng vaø trong caáp cöùu. Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 29 Baøi 4 KHAÛO SAÙT CHU KYØ HOAÏT ÑOÄNG CUÛA TIM VAØ GAÂY NGOAÏI THU TAÂM I. ÑAÏI CÖÔNG a. Ñaëc ñieåm hoaït ñoäng cuûa tim Tim vaø maïch laø caùc cô quan chuû yeáu thöïc hieän chöùc naêng tuaàn hoaøn maùu. Heä tuaàn hoaøn cuûa ñoäng vaät traûi qua quaù trình tieán hoùa töø tuaàn hoaøn ñôn – hôû ñeán ñôn kín, vaø cuoái cuøng laø giai ñoaïn tuaàn hoaøn kheùp kín. Tim cuõng coù caùc giai ñoaïn tieán hoùa töông öùng: töø khuùc cuoän cuûa thaønh maïch ñeán tim moät ngaên, hai ngaên, ba ngaên vaø cuoái cuøng laø boán ngaên hoaøn chænh. Tim nhö moät maùy bôm hoaït ñoäng töï ñoäng vaø chòu söï ñieàu hoøa ñoàng thôøi cuûa caùc heä thaàn kinh– theå dòch trong suoát ñôøi soáng cuûa caù theå. Söï co giaõn nhòp nhaøng cuûa tim coù chu kyø, moãi chu kyø laø moät chu chuyeån taâm goàm ba giai ñoaïn, baét ñaàu taâm nhó co boùp laø taâm nhó thu, roài ñeán taâm thaát co boùp laø taâm thaát thu, cuoái cuøng caû taâm nhó vaø taâm thaát ñeàu giaõn ra laø taâm tröông toaøn boä. Treân ñoà thò toång quaùt, coù theå chia chu kyø hoaït ñoäng cuûa tim ra thaønh hai pha, pha co (taâm thu) vaø pha giaõn (taâm tröông). ÔÛ ngöôøi, chu kyø hoaït ñoäng cuûa tim (co - giaõn) theo caùc taàn soá vaø bieân ñoä oån ñònh goàm hai pha: tim co (coøn goïi laø pha thu taâm) vaø pha giaõn (coøn goïi laø pha tröông taâm). Caû hai pha ñeàu coù thôøi gian nhö nhau laø 0,4 giaây, vaø chu kyø laø 0,8 giaây. 1- Taâm nhó co (0,07-0,08 giaây) 2- Taâm nhó giaõn (0,02-0,03 giaây) 3- Taâm thaát co (0,3 giaây) 4- Taâm thaát giaõn (0,35 giaây) 5- Nghæ chung (0,05 giaây) a: Taâm thu (0,4 giaây). b: Taâm tröông (0,4 giaây). Hình 5.1. Ñoà thò hoaït ñoäng cuûa moät chu kyø tim 2 3 4 5 1 a b Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 30 Caùc saûn phaåm cuûa thaàn kinh vaø theå dòch (xung ñieän, ion) ñeàu coù khaû naêng taùc ñoäng vaøo chu kyø hoaït ñoäng cuûa tim, vaø cuõng gioáng nhö caùc moâ höng phaán khaùc, tim coù theå nhaän kích thích ñeå thay ñoåi moät soá ñaëc ñieåm cuûa chu kyø. Tuy nhieân, do ñaëc ñieåm hoaït ñoäng cuûa mình, tim coù caùc quy luaät rieâng so vôùi caùc moâ höng phaán khaùc trong vieäc nhaän vaø phaûn öùng vôùi taùc nhaân kích thích. Tuøy theo thôøi ñieåm nhaän khích thích vaø caùch phaûn öùng vôùi kích thích, ngöôøi ta chia chu kyø tim thaønh ba giai ñoaïn (pha): - Pha trô tuyeät ñoái thuoäc giai ñoaïn ñaàu cuûa kyø (taâm thu). ÔÛ pha naøy, tim söû duïng toaøn boä naêng löôïng ñeå taïo aùp löïc ñaåy maùu vaøo heä maïch, do vaäy neáu coù kích thích rôi vaøo thôøi ñieåm naøy, tim tuyeät ñoái khoâng phaûn öùng, giai ñoaïn naøy ñöôïc coi laø pha trô tuyeät ñoái (ôû ngöôøi pha naøy keùo daøi töø 0,2-0,3 giaây keå töø luùc taâm nhó co). - Pha trô töông ñoái thuoäc cuoái kyø cuûa giai ñoaïn taâm thu, neáu coù kích thích, tim khoâng ñaùp öùng ngay maø moät thôøi gian ngaén sau môùi phaûn öùng baèng moät co boùp theâm vaøo, ñoù laø giai ñoaïn trô töông ñoái (ôû ngöôøi, pha naøy keùo daøi 0,05-0,15 giaây tröôùc khi baét ñaàu giai ñoaïn taâm tröông). - Pha taâm tröông laø giai ñoaïn chòu kích thích cuûa tim, ôû ngöôøi giai ñoaïn chòu kích thích keùo daøi töø 0,4 – 0,45 giaây. Neáu taùc nhaân kích thích rôi vaøo pha tim giaõn (taâm tröông), tim seõ ñaùp öùng baèng moät nhòp co phuï goïi laø “ngoaïi thu taâm”. Sau co phuï noùi treân, tim coù moät giai ñoaïn “nghæ buø”, thoâng thöôøng giai ñoaïn nghæ buø keùo daøi baèng moät chu kyø hoaït ñoäng cuûa tim. Co phuï Nghæ buø Kích thích Kích thích Pha trô tuyeät ñoái Pha trô töông ñoái Pha chòu kích thích Hình 5.2. Ngoaïi thu taâm vaø giai ñoaïn nghæ Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 31 Giai ñoaïn nghæ buø coù yù nghóa raát lôùn trong hoaït ñoäng sinh lyù tim, tröôùc heát chuùng caàn thu nhaän ñuû löôïng maùu veà tim sau laàn co phuï, hoäi tuï naêng löôïng hao phí cho moät laàn co tieáp theo vaø quan troïng hôn, tim tìm caùch giöõ nhòp ban ñaàu. Khaùc vôùi ñoäng vaät maùu noùng, tim eách chöa tieán hoùa hoaøn chænh, coù caáu taïo moät taâm thaát vaø hai taâm nhó, taâm nhó ngaên caùch vôùi taâm thaát bôûi moät maøng moûng (maøng nhó thaát), do vaäy maùu taâm thaát cuûa eách laø maùu pha do töø caû 2 taâm nhó ñoå vaøo Phía döôùi tim phaân bieät hai maïch maùu lôùn laø cung ñoäng maïch phaûi vaø traùi, caùc cung ñoäng maïch naøy hôïp laïi thaønh thaân ñoäng maïch chung. Xoang tónh maïch naèm ôû vò trí tónh maïch chuû ñoå vaøo, phình ra khoâng to laém tuy nhieân chuùng coù caáu truùc moûng vaø trong. Hoaït ñoäng cuûa tim eách coù theå ghi ñöôïc leân treân giaáy cuûa truï ghi. b. Caùc taùc nhaân kích thích Ñeå khaûo saùt ñaëc ñieåm hoaït ñoäng cuûa t