Hoạt động hỗ trợ trẻ khiếm thị đa tật giảm phòng vệ xúc giác

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE 2014, Vol. 59, No. 6BC, pp. 373-379 This paper is available online at HOẠT ĐỘNG HỖ TRỢ TRẺ KHIẾM THỊ ĐA TẬT GIẢM PHÒNG VỆ XÚC GIÁC Nguyễn Thị Thắm Khoa Giáo dục Đặc biệt, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Tóm tắt. Một số trẻ khiếm thị đa tật có biểu hiện phòng vệ đối với những kiểu tiếp xúc hay trải nghiệm xúc giác. Trẻ thường khó chịu, sợ hãi thậm chí chống đối khi buộc phải sử dụng xúc giác để khám phá sự vật, hiện tượng xung quanh. Vì vậy, trẻ gặp rất nhiều khó khăn tham gia vào các hoạt động ở nhà hoặc trường học. Nếu giáo viên, cha mẹ kết hợp linh hoạt các hoạt động xoa bóp, hoạt động chơi với các chất liệu, hoạt động sinh hoạt hàng ngày, hoạt động nghệ thuật để khuyến khích trẻ sờ đồ vật một cách nhẹ nhàng, từng bước một sẽ giúp trẻ giảm dần phòng vệ xúc giác. Điều quan trọng nhất cần chú ý khi hỗ trợ trẻ khiếm thị đa tật có biểu hiện phòng vệ xúc giác là giáo viên không nên nôn nóng, ép trẻ theo ý mình mà phải dành thời gian để trẻ trải nghiệm dần dần, tìm cách để trẻ khiếm thị đa tật thực sự cảm thấy an toàn, hứng thú khi sử dụng xúc giác. Từ khóa: Hoạt động hỗ trợ; Khiếm thị đa tật; Phòng vệ xúc giác; Nhạy cảm xúc giác. 1. Mở đầu Tại Việt Nam, theo thống kê của Viện chiến lược và chương trình giáo dục, trẻ khiếm thị chiếm tỉ lệ khoảng 13,73% trong tổng số hơn 1 triệu trẻ khuyết tật trong độ tuổi đi học. Trong đó khoảng 30% trẻ khiếm thị bao gồm cả trẻ khiếm thị đa tật là cần những hỗ trợ và chăm sóc rất đặc biệt. Theo nhà tâm lí học người Nga I.M. Xe-tre-nov, xúc giác và thị giác đều có khả năng tiếp nhận độc lập, chính xác nhiều dấu hiệu của sự vật, hiện tượng trong không gian và thời gian. Trẻ khiếm thị đa tật khi bị khiếm khuyết thị giác, xúc giác càng trở thành giác quan quan trọng. Tuy nhiên, có một số trẻ khiếm thị đa tật luôn có cảm giác lo lắng, sợ hãi, phản ứng dữ dội khi tiếp xúc trực tiếp với những sự vật, hiện tượng. Trẻ khóc, la hét khi có ai đó chạm vào người trẻ hoặc trẻ chạm vào đồ vật xung quanh. Những trẻ này gặp khó khăn khi tham gia vào các hoạt động vui chơi hay nhiều loại hoạt động đa dạng khác ở trường, gia đình. Vì vậy, nếu không có các tác động tích cực, khoa học nhằm giúp trẻ khiếm thị đa tật tăng cường khả năng xúc giác để khám phá môi trường xung quanh thì sẽ ảnh hưởng đến các lĩnh vực phát triển của trẻ. Liên hệ: Nguyễn Thị Thắm, e-mail: thamnguyencwd@gmail.com. 373 Nguyễn Thị Thắm 2. Nội dung nghiên cứu 2.1. Trẻ khiếm thị đa tật và vấn đề phòng vệ xúc giác 2.1.1. Trẻ khiếm thị đa tật Thuật ngữ “đa tật” thường được dùng để mô tả một trẻ có nhiều hơn một tật làm ảnh hưởng đến việc tham gia các hoạt động và học tập. Có nhiều cách hiểu khác nhau về thuật ngữ “đa tật”. Theo Đạo luật Giáo Dục cho người khuyết tật tại Mĩ năm 1990 (Individuals with Disabilities Education Act - IDEA): “một trẻ được xem là đa tật nếu trẻ bị hai hay nhiều tình trạng khuyết tật đòi hỏi sự chú ý đến giáo dục mà không thể đáp ứng theo cách tổ chức cho trẻ đơn tật” [1;19]. Trong nghiên cứu này chúng tôi sử dụng thuật ngữ trẻ khiếm thị đa tật (Visual Impairment and multiple disabilities - VIMD) cũng giống như trẻ khiếm thị có thêm tật khác (Viasual Impaitment anh Additional Disabilities - VIAD) liên quan đến những trẻ có hơn một dạng khuyết tật với dạng khuyết tật chính là khiếm thị. Theo quan điểm này trẻ khiếm thị đa tật là những trẻ bị khiếm thị và kèm thêm một hoặc hơn một tật khác về thính giác, trí tuệ hoặc thể chất; sự kết hợp gây ra các vấn đề về giáo dục, phát triển và giao tiếp trầm trọng làm cho trẻ không thể thích hợp với các chương trình giáo dục đặc biệt chỉ dảnh cho trẻ bị một trong những dạng khuyết tật đó (Nandini Rawal và Vimal Thawani) [1;19]. 2.1.2. Phòng vệ xúc giác Phòng vệ xúc giác là sự nhạy cảm quá mức đối với các kích thích tác động thông qua cơ quan xúc giác gây khó khăn cho trẻ trong quá trình tham gia vào các hoạt động sinh hoạt, vui chơi và học tập [4;108]. Phòng vệ xúc giác có các mức độ từ nhẹ đến nặng. Chẳng hạn, có trẻ khiếm thị đa tật phòng vệ ở mức độ nhẹ thì trẻ thường sử dụng ngón tay trỏ để sờ vào đồ vật mà hiếm khi dùng cả bàn tay, sợ đi chân trần, khó chịu khi người khác chạm vào người,. . . Với những trẻ có biểu hiện phòng vệ xúc giác ở mức độ nặng, trẻ có biểu hiện chống đối dữ dội khi ai đó chạm vào trẻ hoặc khi trẻ phải sờ đồ vật. Thậm chí, những trẻ này còn khó chấp nhận thức ăn trong miệng, khó chấp nhận việc mặc các loại quần áo lên người. - Một số dấu hiệu nhận biết trẻ khiếm thị đa tật phòng vệ xúc giác: + Thường xuyên phản ứng dữ dội với các hoạt động có sự tiếp xúc trực tiếp với da của trẻ như: đánh răng, gội đầu, mặc quần áo, ăn, uống [1;133]. + Thường xuyên cáu giận, khóc, la hét khi đồ vật hoặc người nào đó chạm vào trẻ. + Thường xuyên lo sợ, chống đối khi phải đi chân trần trên nền được làm bằng các chất liệu khác nhau, gội đầu, chải tóc, tắm,... [2;98]. + Không chủ động sử dụng xúc giác để khám phá sự vật hiện tượng mặc dù được khuyến khích. - Kiểm tra khả năng xúc giác của trẻ khiếm thị đa tật. Để biết được một trẻ khiếm thị đa tật có biểu hiện phòng vệ xúc giác không, cần phải kiểm tra khả năng xúc giác của trẻ đó. Những thông tin về xúc giác của trẻ khiếm thị đa tật cần thu thập bao gồm [1;135]: + Những sở thích của trẻ về xúc giác: Đặc điểm của đồ vật trẻ sờ được là gì? Các đặc điểm nào được ưa thích? Các đặc điểm nào không được ưa thích? Biểu hiện hành vi của trẻ như thế nào khi có sự tiếp xúc về xúc giác với các sự vật hiện tượng? Những bộ phận nào trên cơ thể trẻ sử dụng để khám phá sự vật hiện tượng? 374 Hoạt động hỗ trợ trẻ khiếm thị đa tật giảm phòng vệ xúc giác Bảng 1. Đặc điểm của đồ vật Ưa thích/ Hành vi Bộ phận cơ thể được sử dụng Không ưa thích/ Hành vi Bộ phận cơ thể được sử dụng Kết cấu Độ cứng Nhiệt độ Độ nặng Chức năng + Sử dụng xúc giác để khám phá sự vật, hiện tượng, nhận biết không gian, giao tiếp, tương tác với người khác [1;136]: Trẻ có với tới và di chuyển về phía âm thanh mà trẻ nghe thấy không? Trẻ có sử dụng bộ phần nào để với tới, chạm vào đồ vật? Trẻ cố gắng sờ trong bao lâu? Khi nào trẻ bỏ cuộc? Trẻ có thể hiện sự đa dạng trong việc khám phá đồ vật không? - đẩy, kéo, sờ, quay, cầm, nắm,. . . Bộ phận nào trên cơ thể trẻ nhạy cảm nhất hoặc kém nhạy cảm nhất khi tiếp xúc với các sự vật, hiện tượng? Trẻ bình tĩnh hay sợ hãi khi sờ đồ vật, chạm vào người khác? Trẻ có xê gần vào hay tìm kiếm ôm ấp từ mọi người để được vỗ về không? Trẻ có phản hồi với những ám hiệu xúc giác không? Trẻ có đón nhận sự ôm ấp và khuôn hình bàn tay không?.... 2.2. Một số hoạt động hỗ trợ trẻ khiếm thị đa tật giảm phòng vệ xúc giác 2.2.1. Yêu cầu Hoạt động hỗ trợ trẻ khiếm thị đa tật giảm phòng vệ xúc giác được xây dựng dựa trên những yêu cầu sau [3;20]: - Hoạt động phải đảm bảo phù hợp với đặc điểm phát triển của trẻ khiếm thị nói chung, trẻ khiếm thị đa tật nói riêng dựa trên các lĩnh vực phát triển đối với từng độ tuổi. - Hoạt động đảm bảo phù hợp với nhu cầu và năng lực của của từng cá nhân trẻ khiếm thị đa tật. - Hoạt động phù hợp với mức độ khuyết tật, từng dạng đa tật của trẻ: trẻ khiếm thính khiếm thị khác với trẻ khiếm thị khuyết tật trí tuệ, khiếm thị và bại não,. . . - Hoạt động phải đảm bảo phù hợp với điều kiện thực tế 2.2.2. Một số hoạt động hỗ trợ * Xoa bóp Xoa bóp là một trong số những hoạt động hỗ trợ trẻ khiếm thị đa tật giảm phòng vệ xúc giác. Thông qua xoa bóp từ dịu dàng đến mạnh mẽ ở tất cả các bộ phận của cơ thể sẽ giúp trẻ thích ứng dần với sự tác động của người khác [1;239]. Lúc đầu khi xoa bóp, trẻ khiếm thị đa tật phản ứng rất mạnh mẽ, lo sợ, co người lại. Vì vậy, khi xoa bóp bộ phận nào trên cơ thể trẻ thì chúng ta cần nói cho trẻ biết. Nên bắt đầu xoa bóp cho 375 Nguyễn Thị Thắm trẻ khiếm thị đa tật từ khuôn mặt đặc biệt là đôi mắt. Để trẻ thực sự có cảm giác thoải mái và hứng thú hơn với hoạt động xoa bóp chúng ta nên sử dụng dầu, phấn thơm [1;66]. Việc đọc các bài thơ, hát, kể chuyện liên quan đến các bộ phận trên cơ thể cũng sẽ tạo điều kiện để trẻ dễ thích nghi hơn với sự xoa bóp. * Chơi với các chất liệu Trẻ khiếm thị đa tật không nhìn trước được những sự vật xung quanh nên trẻ thường lo sợ, rụt tay lại khi ai đó đưa cho trẻ đồ vật làm từ các chất liệu khác nhau. Tạo môi trường giàu chất liệu xung quanh trẻ sẽ giúp trẻ dần dần cảm thấy an toàn và thích ứng với việc sờ. Hãy hướng dẫn trẻ ngồi, nằm, bò, đi,... trên ghế, trên giường, trên nền nhà, thảm được làm từ nhiều dạng chất liệu như: Gỗ, gạch, thảm xốp, thảm gai, chiếu cói, chiếu nhựa, cỏ, rơm rạ,. . . [5;108]. Chuyển việc khám phá các chất liệu thành các trò chơi để thu hút hứng thú và sự tò mò của trẻ. Hãy quan sát xem trẻ thích đồ chơi nào nhất. Sau đó chúng ta hãy dấu đồ chơi đó vào trong một chiếc túi, cái hộp đựng gạo, đỗ, cát. Khuyến khích trẻ cố gắng tìm đồ chơi đó [1;67]. Nielsen (1991) đã chỉ ra rằng sự khám phá về xúc giác sẽ được thúc đẩy bởi sự khác biệt khá rõ về cảm giác xúc giác trên cùng một sự vật [4;109]. Giáo viên hãy gợi ý cho trẻ chơi các trò chơi khác nhau với cùng một chất liệu. Chuyển việc trẻ sờ, trải nghiệm xúc giác với các chất liệu thành các hoạt động có ý nghĩa. Trong những lần đầu khi trẻ chơi với các chất liệu, giáo viên đặt tay trẻ trên tay mình, sau đó giảm dần sự hỗ trợ. Hát, đọc thơ, kể chuyện, nói nhẹ nhàng để trẻ không chú ý vào việc sờ các chất liệu cho đến khi trẻ quen dần và thích thú. * Sinh hoạt hàng ngày [5;74] Theo Ferrell (1985) những đồ vật thúc đẩy các hoạt động nắm, sờ, tìm kiếm luôn có sẵn và phù hợp với từng giai đoạn phát triển của trẻ khiếm thị. Ở giai đoạn đầu, có thể buộc đồ chơi, đồ vật này vào ghế ngồi ăn, vào bàn, vào giường của trẻ [4;109]. Khi trẻ tắm, hãy thả vào chậu tắm của trẻ một số con vật phát ra âm thanh để trẻ khám phá. Cùng trẻ chơi các trò chơi trong khi tắm để kích thích trẻ sử dụng xúc giác như: múc nước làm mưa, chơi với khăn tắm, xà bông, dầu tắm, chơi khám phá các bộ phận trên cơ thể. Để trẻ có động lực khám phá các đồ vật xung quanh thông qua các hoạt động sinh hoạt hàng ngày thì cần sử dụng các đồ vật có phát ra âm thanh, có mùi thơm,... Hoạt động mặc quần áo: Cho trẻ sờ và cảm nhận chúng trước khi mặc vào người. Khuyến khích trẻ sờ, mặc quần áo được làm từ các chất liệu khác nhau như: Len, lanh, lụa,. . . Tạo cơ hội để trẻ sờ và phân biệt được quần áo của trẻ và quần áo của người khác. Cùng trẻ gấp và sắp xếp quần áo vào tủ [1;67]. Hoạt động ngủ: ngay từ khi trẻ còn nhỏ, nên sử dụng gối, chăn, chiếu, giường nằm được làm từ nhiều chất liệu để trẻ cảm nhận và thích nghi dần về xúc giác. Ngoài ra, đặt cạnh trẻ những đồ chơi, con thú bông,. . . phát ra âm thanh sẽ khuyến khích trẻ sử dụng xúc giác để sờ và khám phá [4;112]. Hoạt động ăn uống: Khi trẻ bị khiếm thị kèm thêm tật khác, cha mẹ và giáo viên thường ít tạo cơ hội để trẻ độc lập trong việc ăn uống. Khuyến khích trẻ độc lập, sử dụng xúc giác để trải nghiệm. Ngoài việc trẻ đưa thức ăn vào miệng để ăn như bình thường, đối với trẻ khiếm thị đa tật có biểu hiện ám sợ xúc giác, chúng ta nên cùng trẻ khám phá thức ăn bằng tay, bằng môi, bằng lưỡi,. . . Để trẻ tham gia hoạt động chuẩn bị đồ ăn, khám phá các nguyên liệu để chế biến thức ăn. * Nghệ thuật [1;238] Sử dụng linh hoạt các hoạt động vẽ, nặn, hát,. . . tùy theo khả năng và sở thích của trẻ sẽ giúp trẻ tăng thêm các trải nghiệm xúc giác. Cho trẻ thực hiện hoạt động cắt, phết hồ lên sản phẩm 376 Hoạt động hỗ trợ trẻ khiếm thị đa tật giảm phòng vệ xúc giác để dán, sử dụng ngón tay để vẽ trên các chất liệu: Giấy nhám, giấy nhẵn, nền đất, nền gạch,. . . Nếu trẻ chưa thể làm các hoạt động một cách độc lập thì giáo viên cần cầm tay trẻ để cùng làm. Điều quan trọng nhất khi thực hiện các hoạt động này không phải là sản phẩm của trẻ như thế nào mà quan trọng là trẻ được sờ, được cảm nhận bằng xúc giác. Cùng với trẻ nhào đất, lăn tròn, ấn dẹt để tạo ra các đồ vật theo sở thích của trẻ cũng là cách để trẻ giảm dần phòng vệ xúc giác. Giáo viên nên tự tạo ra các loại đất nặn với các nguyên liệu khác nhau: bột mì, bột nở, đất sét, đất nặn thủ công [1;67]. Giáo viên nên xây dựng các câu chuyện, bài thơ, bài hát cho phù hợp để thu hút sự chú ý của trẻ và giúp trẻ thoải mái, cảm giác an toàn để sờ, khám phá. 2.3. Lưu ý khi làm việc với trẻ khiếm thị đa tật có biểu hiện phòng vệ xúc giác - Không nên đặt bất kì đồ chơi, đồ vật nào trực tiếp vào lòng bàn tay trẻ khi trẻ chưa được báo trước hoặc chưa được trải nghiệm trước. Tốt nhất nên có những thông báo bằng lời để kích thích trẻ sử dụng xúc giác khám phá đồ chơi, đồ vật đó [4;113]. - Khuyến khích trẻ sử dụng các bộ phận khác nhau trên cơ thể để tiếp xúc với đồ vật. Thậm chí trẻ có thể sử dụng miệng để khám phá trước khi sờ bằng tay hoặc sử dụng [4;109]. - Cần cho trẻ thời gian để sờ, cảm nhận từng bước một. Nếu trẻ cần hướng dẫn bằng tay để cảm giác an toàn thì giáo viên có thể sử dụng các cách gợi ý từng phần. Khẽ nâng khuỷu tay trẻ hoặc đặt tay mình lên tay trẻ rồi rút dần tay mình ra cho đến khi trẻ cảm giác tự tin khám phá độc lập. Nên ở phía sau trẻ khiếm thị đa tật khi hướng dẫn để trẻ có kinh nghiệm về cảm giác đẩy nhẹ nhàng thay vì cảm giác bị lôi, kéo. (Ferrell, 1985) [4;110]. - Đối với trẻ khiếm thị đa tật rất phòng vệ xúc giác thì ở giai đoạn đầu nên cho trẻ tiếp xúc với đồ vật có bề mặt cứng và chắc chắn (miếng gỗ, vòng bằng nhựa cứng, quả bóng nhựa, cái cốc, hình học bằng kim loại,...). Sau khi trẻ đã quen dần việc sờ và có thêm các trải nghiệm xúc giác thì mới cho trẻ tiếp xúc với các đồ vật có lông thú, lông tơ, những đồ vật mềm [1;67]. - Với trẻ khiếm thị đa tật có phòng vệ xúc giác, nếu giáo viên càng ép trẻ sờ trẻ càng sợ hãi và chống đối. Để trẻ sờ một cách nhẹ nhàng từng bước một và có cảm giác an toàn, hứng thú [1;67]. 2.4. Nghiên cứu điển hình 2.4.1. Một số thông tin ban đầu về trẻ - Tên trẻ: N. Đ. A Tuổi: 4 tuổi Giới tính: Nam - Tình trạng khuyết tật: Khiếm thị đa tật (Mù hoàn toàn và bại não thể co cứng) - Bắt đầu đi học từ tháng 11/2013 tại Phòng hỗ trợ giáo dục đặc biệt Khánh An - Một số thông tin về sự phát triển của trẻ: Sinh non lúc mẹ mang thai được 6,5 tháng. Khi sinh ra A nặng 900g phải nuôi trong lồng kính 1,5 tháng. 23 tháng tuổi A biết lẫy và bắt đầu bập bẹ nhưng rất khó khăn để phát âm. 36 tháng A bắt đầu biết nói một số tiếng nhưng không rõ âm: bà, mẹ, ba, ăn,. . . 4 tuổi vẫn chưa biết ngồi, bò, đứng, đi. Khi được 3,5 tuổi A bắt đầu đến lớp can thiệp sớm của cơ sở giáo dục chuyên biệt. 2.4.2. Một số biểu hiện phòng vệ xúc giác của N. Đ. A - Ở nhà Đ.A chỉ nằm trên giường hoặc ngồi trên chiếc ghế dành riêng cho trẻ bại não mà trẻ đã quen thuộc từ còn nhỏ. Khi Bố mẹ A thay đổi bề mặt của chiếc ghế hoặc trải khăn trải giường, trải chiếu khác là trẻ phản ứng mạnh mẽ bằng việc khóc, hét. - Mỗi lần bố mẹ đưa đồ chơi hoặc đồ ăn vào tay Đ.A thì trẻ thường nói “đau”. Trẻ không 377 Nguyễn Thị Thắm khám phá bất kì đồ chơi nào. Nếu đồ chơi, đồ vật chạm vào trẻ thì trẻ dùng chân, dùng đầu ngón tay hất ra xa. Trẻ sợ khám phá sự vật, hiện tượng bằng xúc giác. - Trẻ chỉ cho bố mẹ, bà ngoại, bà nội ôm, bế, chạm vào người trẻ. Nếu có bất kì người khác chạm vào thì trẻ co cứng người lại, khóc và chống đối. - Khi mới đến lớp, có bạn cùng trang lứa chạm vào tay, Đ.A co cứng người lại và hất tay bạn ra. Đ.A thường chỉ nằm một chỗ và không khám phá bất kì đồ vật, đồ chơi nào xung quanh kể cả khi giáo viên có hướng dẫn bằng lời. Lần đầu giáo viên đặt Đ.A nằm, ngồi có người giữ trên thảm xốp ở lớp học, trẻ đã khóc thét lên, phản ứng dữ dội. - Đ.A thường ném đồ vật, đồ chơi thay vì sờ và khám phá. 2.4.3. Một số hoạt động hỗ trợ xúc giác cho N.Đ.A - Sử dụng dầu thơm để massage khuôn mặt, tay, chân vào các buổi sáng trước khi trẻ bắt đầu tham gia các hoạt động. - Cho trẻ luyện ngồi, nằm, đứng trên nền được làm từ các chất liệu: Thảm xốp, thảm gai, chiếu cói, giường nhựa,. . . . Làm quen với chăn và gối theo từng bước nhỏ một trước khi trẻ sử dụng chúng trong hoạt động ngủ ở lớp. - Hát, đọc thơ, kể chuyện mỗi khi trẻ làm quen với bất kì đồ chơi, đồ dùng ở lớp: Hát về quả bóng khi cho A sờ quả bóng, kể chuyện về các hình học cơ bản khi cho A sờ nhận biết các hình,. . . Chơi với các đồ vật có bề mặt cứng, chắc chắn: cái cốc, cái bát bằng inox, quả bóng bằng nhựa, cái ghế, cái bàn bằng gỗ,. . . - Hoạt động chơi với các chất liệu: Gạo, đỗ, đất, nước, cát, bông, các loại lá khô,. . . - Hướng dẫn hoạt động hàng ngày: Khám phá đồ ăn trong mỗi bữa ăn bằng việc hát bài hát “Mời bạn ăn”. Giúp A dần dần mặc quần áo được làm từ nhiều chất liệu khác nhau. Khám phá đồ dùng, đồ chơi trong quá trình tắm, vệ sinh cá nhân. Tổ chức trò chơi ú òa, chiếc túi kì diệu,. . . để A tham gia cùng các bạn trong lớp. 2.4.4. Kết quả sau khi tổ chức các hoạt động hỗ trợ xúc giác cho N.Đ.A - Khi có đồ chơi phát ra âm thanh, trẻ lắng nghe và chủ động với tay đến, tìm và sờ để nhận biết đồ chơi đó. Chấp nhận các bạn cùng lớp, các cô giáo cầm tay, ôm, bế. - Có thể mặc quần áo bằng nhiều chất liệu khác nhau như: Bằng len, lụa, áo có lông thú, áo mưa. Ăn được các đồ ăn chế biến từ nhiều nguyên liệu. - Nằm, ngồi, đứng được trên các bề mặt có chất liệu khác nhau: Thảm xốp, thảm gai, nền gạch hoa, nền gỗ, chăn hoa, chiếu cói, lốp xe ô tô, bóng gai to. Tích cực sử dụng tay để sờ, cầm, nắm đồ vật, đồ chơi ở lớp - Hạn chế các phản ứng dữ dội đối với các kích thích về xúc giác. Tích cực tham gia các trò chơi, hoạt động do giáo viên tổ chức. Chủ động giao tiếp và tương tác với bạn, cô giáo ở lớp học. 3. Kết luận - Một số trẻ khiếm thị đa tật quá nhạy cảm với các tiếp xúc bằng xúc giác nên có biểu hiện lảng tránh, sợ hãi khi sử dụng xúc giác để khám phá môi trường xung quanh. Điều này ảnh hưởng đến các lĩnh vực phát triển của trẻ. - Để biết được trẻ khiếm thị đa tật có khó khăn về xúc giác không thì giáo viên, cha mẹ cần có những quan sát và đánh giá khả năng xúc giác của trẻ. Từ đó, đưa ra các hoạt động can thiệp cho phù hợp. 378 Hoạt động hỗ trợ trẻ khiếm thị đa tật giảm phòng vệ xúc giác - Một số hoạt động giáo viên, cha mẹ có thể sử dụng để hỗ trợ trẻ giảm phòng vệ xúc giác bao gồm: Hoạt động xoa bóp, chơi với các chất liệu, hoạt động sinh hoạt hàng ngày và hoạt động nghệ thuật. - Khi hỗ trợ trẻ khiếm thị đa tật giảm phòng vệ xúc giác là giáo viên, cha mẹ cần luôn động viên, khuyến khích trẻ, tạo cảm giác an toàn để trẻ khám phá. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Reena Bhandari, Jayanthi Narayan, Hồ Thị Mỹ Lệ, Trịnh Thị Kim Ngọc, Nguyễn Thị Thúy Anh (Hà Thanh Vân dịch), 2011. Tạo cơ hội học tập - Từng bước hướng dẫn trẻ khiếm thị đa tật bao gồm trẻ mù điếc. Nxb Dân trí - Hà Nội. [2] Trung tâm Trẻ mù Los Angeles (Hoàng Thị Nga dịch), 2006. Những bước đầu tiên - Cẩm nang dạy trẻ nhỏ khiếm thị. Tài liệu dành cho các trường dạy trẻ khiếm thị. [3] Nguyễn Đức Minh, 2008. Giáo dục trẻ khiếm thị. Nxb Giáo dục, Hà Nội. [4] Amanda Hall Lueck, Deborah Chen, Linda S.Kekelis, Hoàng Thị Nga dịch, 2013. Hướng dẫn phát triển cho trẻ khiếm thị sơ sinh. Nxb Đại học Sư phạm, Thành phố Hồ Chí Minh. [5] Sandy Niemann, Namita Jacob (Bùi Đức Thắng dịch), 2010. Giúp đỡ trẻ em mù. Nxb Giáo dục Việt Nam. ABSTRACT Support Activities that help children with visual plus other impairments overcome their fear of using their tactile senses Some children with visual plus other impairments are reluctant to touch or have tactile experiences. They feel uncomfortable and fear that they may be vulnerable to harm when they touch or explore objects and phenomena around them. Therefore, these children can face with many difficulties when engaged in activities at home or at school. If teachers and parents are flexible and can make use of gentle massages, play with various materials, and engage in daily living and art activities in order to encourage the children touch objects gently, step by step, this can help children with visual plus other impairments decrease tactile avoidance. To aid these children, teachers need to be patient a