Kế toán kiểm toán - Chương 3: Lấy mẫu kiểm toán và các thủ tục lựa chọn khác

LOGO Prepared by Doan Van Hoat 1 Chương 3 LẤY MẪU KIỂM TOÁN VÀ CÁC THỦ TỤC LỰA CHỌN KHÁC LOGO Prepared by Doan Van Hoat 2 LỰA CHỌN PHẦN TỬ THỬ NGHIỆM “Khi thiết kế các thủ tục kiểm toán, kiểm toán viên phải xác định các phương pháp thích hợp để lựa chọn các phần tử kiểm tra.” Chọn lựa toàn bộ Chọn lựa các phần tử đặc biệt Lấy mẫu kiểm toán PHƯƠNG PHÁP CÓ THỂ ÁP DỤNG Lựa chọn 1 hoặc kết hợp 3 phương pháp PHƯƠNG PHÁP LỰA CHỌN PHẦN TỬ THỬ NGHIỆM LOGO Prepared by Doan Van Hoat 3 CHỌN LỰA TOÀN BỘ (KIỂM TRA 100 %) Điều kiện áp dụng :  Những tổng thể có ít phần tử nhưng giá trị của từng phần tử lớn.  RRTT và RRKS đều rất cao và các phương pháp khác không thể cung cấp đầy đủ bằng chứng thích hợp.  Khi việc tính toán thường lặp lại hoặc các quy trình tính toán khác có thể thực hiện bởi hệ thống máy vi tính.  Đơn vị được kiểm toán có dấu hiệu kiện tụng, tranh chấp.  Theo yêu cầu của khách hàng. ª Chỉ áp dụng cho thử nghiệm cơ bản, ít áp dụng cho thử nghiệm kiểm soát. LOGO Prepared by Doan Van Hoat 4 LỰA CHỌN CÁC PHẦN TỬ ĐẶC BIỆT ª Các phần tử có giá trị lớn hoặc quan trọng. ª Tất cả các phần tử có giá trị từ một khoản tiền nào đó trở lên ª Các phần tử thích hợp cho mục đích thu thập thông tin. ª Các phần tử cho mục đích kiểm tra các thủ tục Lưu ý : ° Hiểu biết về tình hình kinh doanh của khách hàng, đánh giá ban đầu về rủi ro tiềm tàng và rủi ro kiểm soát cũng như các đặc điểm của tổng thể được thử nghiệm. ° Việc lựa chọn các phần tử đặc biệt dựa trên xét đoán có thể dẫn đến rủi ro ngoài lấy mẫu. ° Lựa chọn phần tử đặc biệt không phải chọn mẫu kiểm toán. LOGO Prepared by Doan Van Hoat 5 Ví dụ Công ty A 0 Công ty B 126.500.000 Công ty C 650.000.000 Công ty D 1.900.000.000 Công ty E 150.000.000 Công ty F 80.000.000 Công ty . 300.000.000 3.206.500.000 2.550.000.000 3.206.500.000 = 79,5% Số dư chi tiết TK 131 LOGO Prepared by Doan Van Hoat 6 LẤY MẪU KIỂM TOÁN ° Khái niệm lấy mẫu kiểm toán ° Rủi ro lấy mẫu ° Rủi ro ngoài lấy mẫu ° Lấy mẫu thống kê và lấy mẫu phi thống kê ° Quy trình lấy mẫu LOGO Prepared by Doan Van Hoat 7 LẤY MẪU KIỂM TOÁN – KHÁI NIỆM CƠ BẢN “Lấy mẫu kiểm toán là áp dụng các thủ tục kiểm toán trên một số phần tử ít hơn 100% tổng số phần tử của một số dư tài khoản hay một loại nghiệp vụ sao cho mọi phần tử đều có cơ hội để được chọn. Lấy mẫu sẽ giúp kiểm toán viên thu thập và đánh giá bằng chứng về các đặc trưng của các phần tử được chọn, nhằm hình thành hay củng cố một kết luận về tổng thể.” LOGO Prepared by Doan Van Hoat 8 RỦI RO LẤY MẪU Là khả năng kết luận của kiểm toán viên dựa trên kiểm tra mẫu có thể khác với kết luận mà kiểm toán viên đạt được nếu kiểm tra trên toàn bộ tổng thể với cùng một thủ tục. Rủi ro khi kiểm toán viên kết luận rủi ro kiểm soát thấp hơn mức rủi ro thực tế (TNKS) hoặc không có sai lệch trọng yếu trong khi thực tế là có (TNCB). Rủi ro khi kiểm toán viên kết luận rủi ro kiểm soát cao hơn mức rủi ro thực tế (TNKS) hoặc có sai lệch trọng yếu trong khi thực tế không có (TNCB). Tính hữu hiệu của kiểm toán Tính hiệu quả của kiểm toán LOGO Prepared by Doan Van Hoat 9 RỦI RO NGOÀI LẤY MẪU Là rủi ro khi kiểm toán viên đi đến một kết luận sai vì các nguyên nhân không liên quan đến cỡ mẫu LOGO Prepared by Doan Van Hoat 10 LẤY MẪU THỐNG KÊ VÀ PHI THỐNG KÊ Lấy mẫu thống kê: - Các phần tử được lựa chọn ngẫu nhiên vào mẫu. - Sử dụng lý thuyết xác suất thống kê để đánh giá kết quả mẫu, bao gồm cả việc định lượng rủi ro lấy mẫu. Lấy mẫu phi thống kê: là phương pháp lấy mẫu không có một hoặc cả hai đặc điểm trên. LOGO Prepared by Doan Van Hoat 11 So sánh giữa lấy mẫu phi thống kê & thống kê Laáy maãu phi thoáng keâ Laáy maãu thoáng keâ Nhöôïc ñieåm -Ñoøi hoûi xeùt ñoaùn -Thieáu khaùch quan -Yeâu caàu KTV coù kieán thöùc thoáng keâ -Toán thôøi gian Öu ñieåm -Khoâng yeâu caàu KTV coù kieán thöùc thoáng keâ -Tieát kieäm thôøi gian -Thieát keá maãu phuø hôïp -Choïn maãu ñaày ñuû -Ñaùnh giaù khaùch quan hôn LOGO Prepared by Doan Van Hoat 12 QUY TRÌNH LẤY MẪU KIỂM TOÁN Lập kế hoạch  Thiết kế mẫu  Xác định cỡ mẫu Thực hiện  Lựa chọn các phần tử của mẫu  Thực hiện các thủ tục kiểm toán Đánh giá  Xem xét bản chất và nguyên nhân sai phạm  Dự tính sai phạm trong tổng thể  Đánh giá kết quả mẫu LOGO Prepared by Doan Van Hoat 13 Thiết kế mẫu ª Xác định rõ mục tiêu của thử nghiệm để định nghĩa sai phạm và xác định tổng thể. ° Mục tiêu của thử nghiệm: TNKS & TNCB ° Sai phạm : Là xác định những tình trạng nào đó (lỗi) có thể xem là một sai phạm khi kiểm tra mẫu có liên quan hoặc ảnh hưởng đến mục tiêu của thử nghiệm. ° Xác định tổng thể : Là xác định toàn bộ dữ liệu mà từ đó KTV lấy mẫu để có thể đưa ra kết luận. ª Sau khi xác định tổng thể, nếu các phần tử trong tổng thể có độ phân tán cao KTV có thể tiến hành phân nhóm tổng thể. LOGO Prepared by Doan Van Hoat 14 Thí dụ về phân nhóm đối với nợ phải thu Nhoùm Thaønh phaàn cuûa nhoùm Phöông phaùp kieåm tra Loaïi yeâu caàu xaùc nhaän 1 Caùc khoaûn töø 100 trieäu trôû leân Xaùc nhaän 100% Yeâu caàu göûi thö traû lôøi trong moïi tröôøng hôïp 2 Caùc khoaûn töø 10 trieäu ñeán 100 trieäu Choïn maãu xaùc nhaän 30% Yeâu caàu göûi thö traû lôøi trong moïi tröôøng hôïp 3 Caùc khoaûn nhoû hôn 10 trieäu Choïn maãu xaùc nhaän 5% Chæ yeâu caàu traû lôøi neáu khoâng ñoàng yù vôùi thoâng tin ñeà nghò xaùc nhaän LOGO Prepared by Doan Van Hoat 15 Ví dụ về thiết kế mẫu trong TNKS Muïc tieâu cuûa thöû nghieäm Sai phaïm (thuoäc tính) Toång theå Taát caû caùc nghieäp vuï giao haøng ñeàu ñöôïc laäp hoùa ñôn baùn haøng Giao haøng nhöng khoâng laäp hoùa ñôn baùn haøng ? LOGO Prepared by Doan Van Hoat 16 Ví dụ về thiết kế mẫu trong TNCB Muïc tieâu cuûa thöû nghieäm Sai phaïm (soá lieäu) Toång theå Tính hieän höõu cuûa số dư caùc khoaûn phaûi thu. Khoaûn phaûi thu khoâng coù thöïc ? LOGO Prepared by Doan Van Hoat 17 1. Möùc ñoä tin caäy maø KTV döï ñònh döïa vaøo heä thoáng keá toaùn vaø heä thoáng kieåm soaùt noäi boä taêng leân. Taêng leân 2. Tyû leä sai phaïm ñoái vôùi TTKS maø KTV coù theå chaáp nhaän ñöôïc taêng leân. Giaûm xuoáng 3. Tyû leä sai phaïm ñoái vôùi thöû nghieäm kieåm soaùt maø KTV döï ñoaùn seõ xaûy ra trong toång theå taêng leân. Taêng leân 4. Ruûi ro do KTV ñaùnh giaù ruûi ro kieåm soaùt thaáp hôn thöïc teá giaûm xuoáng. Taêng leân 5. Soá löôïng ñôn vò laáy maãu trong toång theå taêng leân (quy moâ cuûa toång theå) . AÛnh höôûng khoâng ñaùng keå Nhân tố ảûnh hưởng đến cỡ mẫu trong TNKS LOGO Prepared by Doan Van Hoat 18  Rủi ro độ tin cậy thấp (Risk of underreliance ) là khả năng kết quả mẫu làm KTV đánh giá RRKS cao hơn thực tế và do đó dựa rất ít vào TTKS của đơn vị  Rủi ro độ tin cậy cao (Risk of overreliance) là khả năng kết quả mẫu làm KTV đặt quá nhiều tin cậy vào KSNB vượt quá sự hữu hiệu thực tế, tức RRKS đánh giá thấp hơn thực tế và do đó dựa nhiều vào TTKS của đơn vị LOGO Prepared by Doan Van Hoat 19 1. Ñaùnh giaù cuûa kieåm toaùn vieân veà RRTT taêng Taêng leân 2. Ñaùnh giaù cuûa kieåm toaùn vieân veà RRKS taêng Taêng leân 3. Söû duïng nhieàu hôn TNCB cho cuøng cô sôû daãn lieäu cuûa BCTC Giaûm xuoáng 4. Ruûi ro maø kieåm toaùn vieân keát luaän raèng khoâng coù sai phaïm troïng yeáu trong khi thöïc teá laø coù. Taêng leân 5. Toång sai leäch maø kieåm toaùn vieân coù theå chaáp nhaän ñöôïc taêng leân Giaûm xuoáng 6. Soá tieàn cuûa sai phaïm maø kieåm toaùn vieân döï tính seõ phaùt hieän trong toång theå taêng leân Taêng leân 7. Aùp duïng vieäc phaân boå cho toång theå (phaân toå) Giaûm xuoáng 8. Soá löôïng ñôn vò laáy maãu trong toång theå taêng leân AÛnh höôûng khoâng ñaùng keå Nhân tố ảûnh hưởng đến cỡ mẫu trong TNCB LOGO Prepared by Doan Van Hoat 20 – Phạm vi mà các giá trị được xác định một cách chủ quan, – Kết quả của thử nghiệm kiểm soát, – Kết quả của các thủ tục kiểm toán áp dụng kỳ trước, – Kết quả của các thử nghiệm cơ bản áp dụng kỳ này. Giải thích Nhân tố 6 Khi một tổng thể được phân nhóm thích hợp thì tổng hợp cỡ mẫu của các nhóm sẽ nhỏ hơn là cỡ mẫu cho toàn bộ tổng thể, mặc dù rủi ro lấy mẫu không đổi. Nhân tố 7 Trong các tổng thể lớn số lượng phần tử của tổng thể không có ảnh hưởng đáng kể đến cỡ mẫu. Trong các tổng thể nhỏ, lấy mẫu kiểm toán không có hiệu quả bằng các phương pháp khác để thu thập bằng chứng kiểm toán. Nhân tố 8 LOGO Prepared by Doan Van Hoat 21 - Bảng số ngẫu nhiên - Chương trình chọn số ngẫu nhiên. - Lựa chọn theo hệ thống. - Lựa chọn bất kỳ. Lựa chọn các phần tử của mẫu LOGO Prepared by Doan Van Hoat 22 Có 2 phương pháp chọn mẫu :  Chọn mẫu xác suất (chọn mẫu ngẫu nhiên) – Sử dụng Bảng số ngẫu nhiên. Quy trình sử dụng : gồm 4 bước  Xây dựng một hệ thống đánh số cho tổng thể.  Xây dựng quan hệ giữa Bảng số ngẫu nhiên với tổng thể. Ví dụ, nếu tổng thể được đánh số từ 1 -> 2.000, KTV có thể lựa chọn 4 số đầu trong bảng.  Xác định hướng sử dụng bảng.  Chọn điểm xuất phát Lựa chọn các phần tử của mẫu LOGO Prepared by Doan Van Hoat 23 Doøng Coät (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) 1000 1001 1002 1003 1004 1005 1006 1007 1008 1009 1010 1011 1012 1013 1014 1015 1016 37039 25145 98433 97965 78049 50203 40059 84350 30954 86723 50188 50014 66023 04458 57510 43373 61500 97547 84834 54725 68548 67830 25658 67825 67241 51637 36464 22554 00463 21428 61862 36314 58939 12763 64673 23009 18864 81545 14624 91478 18934 54031 91500 98305 86160 13906 14742 63119 30452 98548 64433 31546 51584 65866 82933 17563 08509 64998 34535 48722 08009 92250 35936 94874 09541 09712 28288 02268 99314 66754 76918 93545 25697 23308 49807 04093 69088 00666 14021 71761 23308 01715 37714 60341 57905 66854 77785 78825 85959 07734 48130 71126 35062 60029 29255 65859 95755 58533 87901 95482 52174 72347 97855 52357 58210 63282 48243 65047 77818 58163 60873 18514 16237 87002 26507 91260 30507 11879 49498 99965 25532 76835 61454 94318 77873 56893 14205 37423 49158 72296 71667 11208 03079 68475 18115 21871 Lựa chọn các phần tử của mẫu LOGO Prepared by Doan Van Hoat 24 Quá trình áp dụng bảng có thể gặp lại trên lộ trình một con số đã xuất hiện một lần và đã được chọn vào mẫu. Có 2 cách giải quyết :  Nếu sử dụng mẫu không lặp lại : Không chấp nhận phần tử đó, KTV sẽ bỏ qua và chọn con số tiếp theo.  Nếu sử dụng mẫu lặp lại : Lúc này phần tử đó xem như được chọn vào mẫu lần nữa. – Chương trình chọn số ngẫu nhiên. Là chương trình máy tính được xây dựng để chọn các số ngẫu nhiên Lựa chọn các phần tử của mẫu LOGO Prepared by Doan Van Hoat 25 – Chọn mẫu hệ thống KTV xuất phát từ một điểm ngẫu nhiên rồi lựa chọn các phần tử cách nhau một khoảng đã được xác định. Ví dụ : KTV dự định kiểm tra một mẫu gồm 125 HĐBH trong tổng thể 5.000 HĐBH.  n = 5.000 / 125 = 40  KTV chọn ngẫu nhiên một số từ 1 -> 39 để xác định điểm bắt đầu của mẫu, sau đó sẽ bỏ 40 phần tử để lấy phần tử thứ 2 và cho đến hết. KTV có thể lựa chọn nhiều điểm xuất phát ngẫu nhiên. Như vậy số phần tử được chọn vào mẫu của mỗi điểm xuất phát ngẫu nhiên : 125 / 5 = 25 và khoảng cách cố định 5.000 / 25 = 200 Lựa chọn các phần tử của mẫu LOGO Prepared by Doan Van Hoat 26 ª Chọn mẫu phi xác suất Là phương pháp chọn mẫu mà các phần tử trong tổng thể không có cơ hội bằng nhau để chọn vào mẫu. Chọn mẫu phi xác suất chỉ áp dụng trong lấy mẫu phi thống kê chứ không áp dụng trong lấy mẫu thống kê. – Chọn mẫu theo khối : là lựa chọn các phần tử liên tiếp nhau. – Chọn mẫu tình cờ : cách chọn được thực hiện bằng cách lướt qua tổng thể và lựa chọn các phần tử của mẫu mà không xét đến quy mô, nguồn gốc, hoặc các đặc điểm phân biệt khác của chúng. – Chọn mẫu theo sự xét đoán : KTV chọn mẫu trên cơ sở sự xét đoán của mình. Lựa chọn các phần tử của mẫu LOGO Prepared by Doan Van Hoat 27 Thực hiện các thủ tục kiểm toán Thực hiện thủ tục kiểm toán cho từng phần tử được chọn phù hợp với mục tiêu của thử nghiệm. LOGO Prepared by Doan Van Hoat 28 Xem xét bản chất và nguyên nhân của sai phạm Kiểm toán viên cần xem xét kết quả kiểm tra mẫu, bản chất, nguyên nhân của tất cả các sai phạm được phát hiện và ảnh hưởng của các sai phạm đó đối với từng mục tiêu thử nghiệm cụ thể cũng như đối với những khâu khác của cuộc kiểm toán. LOGO Prepared by Doan Van Hoat 29 Dự tính sai phạm trong tổng thể Khi thực hiện thử nghiệm cơ bản, kiểm toán viên cần dự tính sai lệch trong tổng thể dựa trên giá trị của sai lệch phát hiện trong mẫu. Kiểm toán viên phải xem xét sự ảnh hưởng của sai lệch dự tính này đối với từng mục tiêu thử nghiệm cơ bản và đối với các khâu khác của cuộc kiểm toán.  Trong thử nghiệm kiểm soát: Sai phạm của tổng thể = Sai phạm của mẫu  Trong thử nghiệm cơ bản: Sai lệch của tổng thể = {[(SL mẫu – R) x α] + Ɛ} + R Ɛ là sai số do cỡ mẫu • R là sai lệch cá biệt α là độ phóng đại từ mẫu lên tổng thể LOGO Prepared by Doan Van Hoat 30 Sai lệch phát sinh từ một sự kiện cá biệt mà sự kiện này không lặp lại – Sai leäch do maùy vi tính bò söï coá nhöng chæ xaûy ra moät ngaøy trong naêm. – Söû duïng sai coâng thöùc tính toaùn haøng toàn kho tìm thaáy ôû moät chi nhaùnh. Sai lệch cá biệt ? LOGO Prepared by Doan Van Hoat 31 ª Khi một sai phạm được coi là cá biệt, thì được loại trừ trước khi dự tính sai lệch trong tổng thể. Ảnh hưỏng của các sai phạm cá biệt dù không phải điều chỉnh, vẫn cần được xem xét thêm cùng với các sai lệch dự tính. ª Trường hợp phân nhóm, các sai lệch sẽ được dự tính riêng cho từng nhóm. Các sai lệch dự tính của từng nhóm cộng thêm các sai lệch cá biệt của từng nhóm, sau đó kết hợp với sai lệch của tất cả các nhóm để xem xét ảnh hưởng có thể có của sai lệch lên tổng thể. ª Khi thực hiện thử nghiệm kiểm soát không cần phải dự tính sai phạm trong tổng thể vì tỷ lệ sai phạm của mẫu cũng là tỷ lệ sai phạm dự tính của tổng thể. Lưu ý LOGO Prepared by Doan Van Hoat 32 Đánh giá kết quả mẫu Kiểm toán viên phải đánh giá kết quả mẫu để khẳng định tính phù hợp và đầy đủ của tổng thể hoặc quyết định xem có cần phải điều chỉnh cho phù hợp không? ª Trong thử nghiệm kiểm soát nếu tỷ lệ sai phạm của mẫu cao hơn so với dự tính thì cần điều chỉnh tăng mức rủi ro kiểm soát, trừ khi kiểm toán viên thu thập được những bằng chứng khác hỗ trợ cho việc đánh giá trước đây. ª Trong thử nghiệm cơ bản, nếu số tiền sai lệch của mẫu cao hơn dự tính, kiểm toán viên có thể kết luận là số dư tài khoản hoặc loại nghiệp vụ đã bị sai lệch trọng yếu, trừ khi thu thập được các bằng chứng khác để chứng minh rằng không tồn tại sai phạm trọng yếu nào. LOGO Prepared by Doan Van Hoat 33 Khi đánh giá kết quả lấy mẫu dẫn đến phải điều chỉnh những đánh giá ban đầu của kiểm toán viên về tính chất của tổng thể thì kiểm toán viên cần phải: (a) Đề nghị Giám đốc đơn vị được kiểm toán kiểm tra lại những sai phạm đã phát hiện và những sai phạm còn có thể có và thực hiện những điều chỉnh cần thiết. (b) Điều chỉnh thủ tục kiểm toán đã định. Ví dụ, trong thử nghiệm kiểm soát, kiểm toán viên cần mở rộng cỡ mẫu, thực hiện thủ tục kiểm toán thay thế hoặc bổ sung thử nghiệm cơ bản liên quan. (c) Xem xét ảnh hưởng của nó đến Báo cáo kiểm toán LOGO Prepared by Doan Van Hoat 34 Đánh giá kết quả lấy mẫu - Thử nghiệm kiểm soát Thuû tuïc KS 1 Thuû tuïc KS 2 Soá löôïng sai phaïm 1 2 Côû maãu 60 60 Tyû leä sai phaïm döï tính 2% 2% Tyû leä sai phaïm chaáp nhaän 6% 6% Möùc ñoä tin caäy 95% 95% Kết luận ? LOGO Prepared by Doan Van Hoat 35  Mục tiêu thử nghiệm: Tính hiện hữu của các khoản phải thu.  Mức trọng yếu phân bổ (M-2): 500 triệu  Mức sai sót có thể bỏ qua (TE) : 100 triệu  Giá trị sổ sách: 30 tỷ đồng. Phân nhóm tổng thể Phaân nhoùm Soá löôïng phaàn töû Giaù trò phaân nhoùm Soá löôïng maãu Giaù trò maãu Giaù trò kieåm toaùn Cheânh leäch > 1.000 5 5.500 5 5.500 5.490 10 > 100 56 8.500 20 4.500 4.480 20 < 100 281 16.000 38 3.000 2.995 5 Đơn vị: triệu đồng Đánh giá kết quả lấy mẫu - Thử nghiệm cơ bản LOGO Prepared by Doan Van Hoat 36 Xác định cỡ mẫu trong TNCB Phương pháp chọn mẫu phi thống kê Cỡ mẫu = Giá trị tổng thể Mức trọng yếu (M-2) × Hệ số đảm bảo Cỡ mẫu = $2,500,000 $125,000 × 1.2 = 24 Ruûi ro tieàm taøng Gaàn möùc vaø ruûi ro kieåm soaùt Toái ña toái ña Trung bình Thaáp Toái ña 3.0 2.7 2.3 2.0 Gaàn möùc toái ña 2.7 2.4 2.0 1.6 Trung bình 2.3 2.1 1.6 1.2 Thaáp 2.0 1.6 1.2 1.0 Ruûi ro phaùt hieän LOGO Prepared by Doan Van Hoat 37  Mục tiêu thử nghiệm: Tính hiện hữu của các khoản phải thu.  Mức trọng yếu phân bổ (M-2): 500 triệu  Mức sai sót có thể bỏ qua (TE): 100 triệu  Giá trị sổ sách: 30 tỷ đồng. Phân nhóm tổng thể Phaân nhoùm Giaù trò phaân nhoùm Giaù trò maãu Cheânh leäch % maãu/phaân nhoùm Sai lệch öôùc tính > 1.000 5.500 5.500 10 100% 10 > 100 8.500 4.500 20 4.500/8.500 = 53% 37.7 < 100 16.000 3.000 5 3.000/16.000 = 19% 26.7 Toång coäng 30.000 13.000 74.4 Đơn vị: triệu đồng LOGO Prepared by Doan Van Hoat 38