Lựa chọn trong điều kiện bất định

Chöông trình giaûng daïy kinh teá Fulbright Naêm hoïc 2005 - 2006 Baøi phaùt 6 Vuõ Thaønh Töï Anh 1 Kinh tế vi moâ LỰA CHỌN TRONG ĐIỀU KIỆN BẤT ĐỊNH VÍ DỤ 1 (ELLSBERG) • 300 quả bóng, 100 trắng, 200 hoặc đỏ hoặc xanh nhưng không biết số lượng cụ thể • Luật chơi: Chọn 1 trong 2 trò chơi sau: (1) Được 100.000 đồng nếu bóng rút ra màu Trắng (2) Được 100.000 đồng nếu bóng rút ra màu Đỏ • Đổi luật chơi: Chọn 1 trong 2 trò chơi sau: (1) Được 100.000 đồng nếu bóng rút ra không phải Trắng (2) Được 100.000 đồng nếu bóng rút ra không phải Đỏ Chöông trình giaûng daïy kinh teá Fulbright Naêm hoïc 2005 - 2006 Baøi phaùt 6 Vuõ Thaønh Töï Anh 2 Kinh tế vi moâ Nhận xét: • Con người thường không ưa mạo hiểm • Sở thích mạo hiểm của con người khác nhau • Trong cuộc sống, chúng ta nhiều khi phải ra quyết định trong điều kiện không chắc chắn (mạo hiểm / may rủi) • Nhớ lại bài toán cơ bản: • Bài toán mới đặt ra là: (i) Đo lường mức độ hấp dẫn và mạo hiểm của tình huống (ii) Đo lường sở thích đối với mạo hiểm của cá nhân (iii) Nghiên cứu quyết định trong các tình huống mạo hiểm Thuật ngữ: • Tình huống mạo hiểm / may rủi (risk) • Tình huống bất định (uncertainty) • Trong chương này, vì không cần phân biệt nên các thuật ngữ này được coi là tương đương • Xác suất chủ quan và khách quan Chöông trình giaûng daïy kinh teá Fulbright Naêm hoïc 2005 - 2006 Baøi phaùt 6 Vuõ Thaønh Töï Anh 3 Kinh tế vi moâ Đo lường mức độ hấp dẫn và mạo hiểm của tình huống Ví dụ: Trò chơi tung đồng xu • Đặt cược 10.000 đồng cho mặt sấp hay ngửa • Nếu trúng được thêm 20.000 đồng, thua mất tiền? • Nếu trúng được thêm 5.000 đồng, thua mất tiền? • Nếu trúng được thêm 10.000 đồng, thua mất tiền? Đo lường mức độ hấp dẫn: Giá trị kì vọng • Công thức tính giá trị kì vọng: 1 1 2 2 3 3 ... n nX p X p X p X p X= + + + + Chöông trình giaûng daïy kinh teá Fulbright Naêm hoïc 2005 - 2006 Baøi phaùt 6 Vuõ Thaønh Töï Anh 4 Kinh tế vi moâ Ví dụ 2: Đo lường mức độ mạo hiểm Trò chơi tung đồng xu (tiếp) • Đặt cược 100.000 đồng cho mặt sấp hay ngửa • Nếu trúng được thêm 100.000 đồng, thua mất tiền? Ví dụ 2 (tiếp) Nhận xét: • Trong cuộc sống có rất nhiều tình huống tương tự: bảo hiểm nhân thọ, bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm phòng cháy chữa cháy, bảo hiểm giao thông v.v. • Q: Tại sao chúng ta mua bảo hiểm? • A: Để giảm sự biến thiên về mức tiêu dùng • Mức giá bảo hiểm chấp nhận được cao nhất của mọi người là khác nhau, phản ánh sở thích khác nhau của họ đối với sự may rủi Chöông trình giaûng daïy kinh teá Fulbright Naêm hoïc 2005 - 2006 Baøi phaùt 6 Vuõ Thaønh Töï Anh 5 Kinh tế vi moâ ĐO LƯỜNG THÁI ĐỘ ĐỐI VỚI MAY RỦI Định nghĩa: • Người ghét may rủi là người, khi được phép chọn giữa một tình huống không chắc chắn và một tình huống chắc chắn có giá trị kỳ vọng tương đương, sẽ chọn tình huống chắc chắn. • Người thích may rủi thì ngược lại • Người bàng quan với may rủi chỉ quan tâm tới giá trị kỳ vọng mà không để ý tới độ may rủi của tình huống. • Chúng ta có thể nói gì về hàm thỏa dụng của ba nhóm người này? ĐO LƯỜNG THÁI ĐỘ ĐỐI VỚI MAY RỦI Hàm thỏa dụng của người ghét may rủi • Người ghét may rủi là người luôn luôn chọn tình huống chắc chắn khi tình huống chắc chắn và tình huống không chắc chắn có giá trị kỳ vọng tương đương. • Quy ước: - Tiền là phương tiện để thỏa mãn tiêu dùng - Hàm thỏa dụng kỳ vọng (Hàm thỏa dụng von Neuman – Mogenstern) • Nhìn và giải thích dưới góc độ toán học: • “Mức thưởng” cho sự mạo hiểm: Chöông trình giaûng daïy kinh teá Fulbright Naêm hoïc 2005 - 2006 Baøi phaùt 6 Vuõ Thaønh Töï Anh 6 Kinh tế vi moâ ĐO LƯỜNG THÁI ĐỘ ĐỐI VỚI MAY RỦI • Hàm thỏa dụng của người thích may rủi • Hàm thỏa dụng của người bàng quan với may rủi CÁCH TIẾP CẬN THỊ HIẾU - TRẠNG THÁI Lựa chọn trong các tình huống mạo hiểm Bài toán: I = 100 đồng có thể được dùng vào 2 mục đích: tiêu dùng và đánh bạc • Trò chơi: - Kim đặt cược a đồng. Người cháo bài rút ra 1 quân bài bất kỳ - Nếu quân bài là Bích thì Kim thua và mất khoản tiền đặt cược (a đồng) - Nếu mặt Cơ, Rô, hay Tép xuất hiện thì Kim thắng 40 xu cho mỗi đồng đặt cược (tức được thêm 0.4a). - Câu hỏi đặt ra là Kim nên đặt cược bao nhiêu? Chöông trình giaûng daïy kinh teá Fulbright Naêm hoïc 2005 - 2006 Baøi phaùt 6 Vuõ Thaønh Töï Anh 7 Kinh tế vi moâ CÁCH TIẾP CẬN THỊ HIẾU - TRẠNG THÁI Đường ngân sách Giả sử Kim đặt cược 10 đồng: Mức tiêu dùng khi thắng và thua như thế nào? Ngân sách tiêu dùng của Kim phụ thuộc vào 2 nhân tố. • 1) Xác suất xuất hiện mặt bích - khách quan • 2) Số tiền đặt cược a - chủ quan • Như vậy khi chọn mức đặt cọc, thực chất là Kim chọn hai mức tiêu dùng CW và CL. • Điểm khác biệt chính so với bài toán cơ bản: 2 hàng hóa (CW và CL) là những hàng hóa bất định • Hàng hóa bất định (contingent commodities) là hàng hóa có giá trị phụ thuộc vào tình huống thực tế xảy ra Đường ngân sách CÁCH TIẾP CẬN THỊ HIẾU - TRẠNG THÁI Đường đẳng dụng Đường đẳng dụng: Phải so sánh được sự lựa chọn của Kim trước các tình huống có mức thu nhập kỳ vọng bằng nhau nhưng mức may rủi khác nhau. Đường so le công bằng (fair odds line): là đường mà tại mọi điểm trên đó, mức thu nhập kỳ vọng bằng nhau và bằng mức thu nhập ban đầu. Đường này được xác định như thế nào? X là một điểm bất kỳ trên đường so le công bằng • w w(1 ) (1 ) 100 X X E E L LC C C Cρ ρ ρ ρ− − = − − = X E w w X E L L 1 C C C C ρ ρ − = − −− Chöông trình giaûng daïy kinh teá Fulbright Naêm hoïc 2005 - 2006 Baøi phaùt 6 Vuõ Thaønh Töï Anh 8 Kinh tế vi moâ CÁCH TIẾP CẬN THỊ HIẾU - TRẠNG THÁI Đường đẳng dụng (tiếp) • Người ghét may rủi: là người luôn luôn chọn tình huống chắc chắn khi tình huống chắc chắn và tình huống không chắc chắn có giá trị kỳ vọng tương đương → Sẽ không tham gia đặt cược ngay cả khi trò chơi là công bằng. • Đường chắc chắn: Là quỹ tích của tất cả các điểm có mức tiêu dùng chắc chắn. • Kết hợp đường so le công bằng và đường chắc chắn để vẽ đường đẳng dụng của người ghét may rủi một cách định tính • Người thích may rủi • Người bàng quan với may rủi CÁCH TIẾP CẬN THỊ HIẾU - TRẠNG THÁI Điểm cân bằng (lựa chọn của người tiêu dùng) • Tại điểm cân bằng: MRS = độ dốc đường ngân sách • “Người ghét may rủi không bao giờ tham gia trò chơi cá cược công bằng” • Thế còn người thích và bàng quan với may rủi thì sao? Chöông trình giaûng daïy kinh teá Fulbright Naêm hoïc 2005 - 2006 Baøi phaùt 6 Vuõ Thaønh Töï Anh 9 Kinh tế vi moâ MỘT VÀI ỨNG DỤNG • Thưởng cho mạo hiểm (risk premium) • Đa dạng hóa đầu tư (không để hết trứng vào một giỏ) • Phân tán rủi ro (chơi họ, vai trò của thị trường chứng khoán, cung - cầu bảo hiểm) • Chia sẻ mạo hiểm (risk-sharing): cấy rẽ, nông dân – thương lái bưởi ở ĐBSCL • Bảo hiểm • Xu hướng bảo thủ trong thay đổi chính sách