Mạ kim loại ra đời và phát triển hàng trăm năm nay.Ngày nay mạ kim loại đã
trở thành một ngành kỹ thuật phát triển mạnh mẽ ở hầu hết các nước trên thế giới,
phục vụ một cách đắc lực cho mọi ngành khoa học kỹ thuật sản xuất và đời sống
văn minh con người.
Lớp mạ kim loại trên bề mặt các chi tiết máy,dụng cụ sinh hoạt, phương tiện
sản xuất, giao thông vận tải, khai thác mỏ địa chất,thông tin liên lạc, kỹ thuật điện
tử, cơ khí chính xác, thiết bị y tế, trang trí bao bì .
Vậy mạ điện là gì ?
Một cách đơn giản nhất có thể hiểu mạ điện là quá trình kết tủa kim loại lên bề
mặt nền một lớp phủ có những tính chất cơ, lý, hoá . đáp ứng được các yêu cầu
kỹ thuật mong muốn.
Mạ kim loại không chỉ làm mục đích bảo vệ khỏi bị ăn mòn mà còn có tác
dụng trang trí, làm tăng vẻ đẹp, sức hấp dẫn cho các dụmh cụ máy móc và đồ
trang sức.
Ngày nay không riêng gì ở nước phát triển mà ngay trong nước ta kỹ thuật
mạ đã có nhưng bước phát triển nhảy vọt, thoả mãn yêu cầu kỹ thuật trong sản
xuất cung như trong kinh doanh
Kỹ thuật mạ đòi hỏi phải không ngừng phát triển nghiên cứu cải tiến kỹ
thuật ,máy móc chuyên dùng thiết bị dây chuyền sản xuất đồng bộ tự động hoá
với độ tin cậy cao. Điều này sẽ giúp nâng cao chất lượng mạ và hạ giá thành sản
phẩm, chống ô nhiễm môI trường.
Để có một lớp mạ tốt ngoàI những yếu tố khác thì nguồn điện dùng để mạ
là rất quan trọng.
48 trang |
Chia sẻ: longpd | Lượt xem: 2124 | Lượt tải: 1
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận văn Thiết kế nguồn mạ 1 chiều, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Luận Văn
ĐỀ TÀI: THIẾT KẾ NGUỒN MẠ 1 CHIỀU
§å ¸n ®iÖn tö c«ng suÊt ThiÕt kÕ nguån m¹ mét chiÒu
Nhãm 4 Líp T§H1 K45
1
§Ò tµi : ThiÕt kÕ nguån m¹ mét chiÒu cã c¸c tham sè sau
Ph¬ng ¸n 2
+ §iÖn ¸p ra : 6 – 12 (V)
+ Dßng t¶i max : 1500 (A)
+ §¶o chiÒu : kh«ng
Nguån m¹ lµm viÖc theo nguyªn t¾c gi÷ dßng ®iÖn kh«ng ®æi trong suèt
qu¸ tr×nh m¹. M¹ch cã kh©u b¶o vÖ ng¾n m¹ch.
§å ¸n ®iÖn tö c«ng suÊt ThiÕt kÕ nguån m¹ mét chiÒu
Nhãm 4 Líp T§H1 K45
2
Lêi nãi ®Çu
M¹ kim lo¹i ra ®êi vµ ph¸t triÓn hµng tr¨m n¨m nay.Ngµy nay m¹ kim lo¹i ®·
trë thµnh mét ngµnh kü thuËt ph¸t triÓn m¹nh mÏ ë hÇu hÕt c¸c níc trªn thÕ giíi,
phôc vô mét c¸ch ®¾c lùc cho mäi ngµnh khoa häc kü thuËt s¶n xuÊt vµ ®êi sèng
v¨n minh con ngêi.
Líp m¹ kim lo¹i trªn bÒ mÆt c¸c chi tiÕt m¸y,dông cô sinh ho¹t, ph¬ng tiÖn
s¶n xuÊt, giao th«ng vËn t¶i, khai th¸c má ®Þa chÊt,th«ng tin liªn l¹c, kü thuËt ®iÖn
tö, c¬ khÝ chÝnh x¸c, thiÕt bÞ y tÕ, trang trÝ bao b× ..
VËy m¹ ®iÖn lµ g× ?
Mét c¸ch ®¬n gi¶n nhÊt cã thÓ hiÓu m¹ ®iÖn lµ qu¸ tr×nh kÕt tña kim lo¹i lªn bÒ
mÆt nÒn mét líp phñ cã nh÷ng tÝnh chÊt c¬, lý, ho¸ ... ®¸p øng ®îc c¸c yªu cÇu
kü thuËt mong muèn.
M¹ kim lo¹i kh«ng chØ lµm môc ®Ých b¶o vÖ khái bÞ ¨n mßn mµ cßn cã t¸c
dông trang trÝ, lµm t¨ng vÎ ®Ñp, søc hÊp dÉn cho c¸c dômh cô m¸y mãc vµ ®å
trang søc..
Ngµy nay kh«ng riªng g× ë níc ph¸t triÓn mµ ngay trong níc ta kü thuËt
m¹ ®· cã nhng bíc ph¸t triÓn nh¶y vät, tho¶ m·n yªu cÇu kü thuËt trong s¶n
xuÊt cung nh trong kinh doanh
Kü thuËt m¹ ®ßi hái ph¶i kh«ng ngõng ph¸t triÓn nghiªn cøu c¶i tiÕn kü
thuËt ,m¸y mãc chuyªn dïng thiÕt bÞ d©y chuyÒn s¶n xuÊt ®ång bé tù ®éng ho¸
víi ®é tin cËy cao. §iÒu nµy sÏ gióp n©ng cao chÊt lîng m¹ vµ h¹ gi¸ thµnh s¶n
phÈm, chèng « nhiÔm m«I trêng.
§Ó cã mét líp m¹ tèt ngoµI nh÷ng yÕu tè kh¸c th× nguån ®iÖn dïng ®Ó m¹
lµ rÊt quan träng.
§èi víi sinh viªn tù ®éng hãa, m«n häc ®iÖn tö c«ng suÊt lµ mét m«n rÊt
quan träng. Víi sù gi¶ng d¹y nhiÖt t×nh cña c¸c thÇy c« trong khoa em ®· tng
bíc tiÕp cËn m«n häc. §Ó cã thÓ l¾m v÷ng lý thuyÕt ®Î ¸p dông vµo thùc tÕ, ë
häc kú nµy em ®îc c¸c thÇy giao cho ®å ¸n m«n häc víi ®Ò tµi : ThiÕt kÕ nguån
m¹ mét chiÒu. §©y lµ mét ®Ò tµi cã quy m« vµ øng dông thùc tÕ.
Víi sù cè g¾ng cña b¶n th©n cïng víi sù chØ b¶o cña c¸c rhÇy c« gi¸o trong
bé m«n vµ ®Æc biÖt lµ thÇy §ç Träng TÝn ®· gióp em hoµn thµnh ®å ¸n nµy.
Do lÇn ®Çu lµm ®å ¸n ®iÖn tö c«ng suÊt kinh nghiÖm cha cã lªn em kh«ng
tr¸nh khái nh÷ng sai sãt mong c¸c thÇy gióp ®ì. Cuèi cïng em xin ch©n thµnh
c¶m ¬n !
Hµ néi, ngµy 3 th¸ng 2 n¨m 2004
Sinh viªn :
§å ¸n ®iÖn tö c«ng suÊt ThiÕt kÕ nguån m¹ mét chiÒu
Nhãm 4 Líp T§H1 K45
3
Ch¬ng I : Giíi thiÖu chung vÒ c«ng nghÖ m¹ ®iÖn
§Ò tµI thiÕt kÕ nguån m¹ mét chiÒu lµ mét ®Ò tµI cã gi¸ trÞ thùc tÕ lín, bëi
v× trong c«ng nghÖ m¹ nguån ®iÖn mét chiÒu lµ mét yÕu tè quan träng.
§Ó thÊy râ gi¸ trÞ cña ®Ò tµI, tríc hÕt ta cÇn ph¶i n¾m râ mét sè kh¸I niÖm
còng nh c¸c thiÕt bÞ cã liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh m¹ b»ng ®iÖn ph©n.
Ta dùa vµo s¬ ®å ®iÖn ph©n nh sau:
S¬ ®å trªn lµ m« h×nh dïng trong ph¹m vi nhá nh phßng thÝ nghiÖm ®ång
thêi còng dïng trong qui m« s¶n xuÊt lín. C¸c thµnh phÇn c¬ b¶n cña s¬ ®å ®iÖn
ph©n :
1. Nguån ®iÖn mét chiÒu nh : pin, ¾c qui, m¸y ph¸t ®iÖn mét chiÒu, bé
biÕn ®æi. Ngµy nay ®îc dïng phæ biÕn nhÊt lµ bé biÕn ®æi. Bé biÕn ®æi cho qu¸
tr×nh ®iÖn ph©n cã ®iÖn ¸p ra thÊp : 3V, 6V, 12V, 24V Tuú theo yªu cÇu kü
thuËt mµ chän ®iÖn ¸p ra cho phï hîp. Mét bé biÕn ®æi cã thÓ lÊy ra mét sè ®iÖn
¸p cÇn thiÕt cho mét sè qui tr×nh.
§å ¸n ®iÖn tö c«ng suÊt ThiÕt kÕ nguån m¹ mét chiÒu
Nhãm 4 Líp T§H1 K45
4
VD : M¹ niken thêng dïng ®iÖn ¸p 6V hay 12V. §Ó m¹ Cr«m dïng 12V.
§Ó ®¸nh bãng ®iÖn hãa nh«m thêng dïng ®iÖn ¸p 12 – 24V.
2. Anèt :lµ ®iÖn cùc nèi v¬Ý cùc d¬ng cña nguån ®iÖn mét chiÒu. Tríc
khi ®iÖn ph©n anèt cÇn ph¶i ®¸nh s¹ch dÇu mì, líp gØ
Anèt dïng trong m¹ ®iÖn cã hai lo¹i : anèt hßa tan vµ anèt kh«ng hoµ tan.
Anèt hoµ tan ®îc dïng tronh c¸c trêng hîp m¹ niken, m¹ ®ång, m¹ kÏm, m¹
thiÕc Trong qu¸ tr×nh ®iÖn ph©n anèt tan vµo dung dÞch m¹ theo ph¶n øng ë ®iÖn
cùc :
2
2
2
2
CueCu
NieNi
C¸c cation kim lo¹i tan vµo dung dÞch ®iÖn ph©n vµ ®I ®Õn catèt. Ph¶n øng
®iÖn hãa ë anèt lµ ph¶n øng oxi hãa.
Anèt kh«ng hßa tan dïng trong trêng hîp m¹ Cr«m. Khi ®iÖn ph©n ë bÒ
mÆt
anèt kh«ng hoµ tan còng diÔn ra qu¸ tr×nh oxi hãa ClOHOH ,,2
22
2
244
22
OOHeOH
CleCl
KhÝ tho¸t ra ë anèt trong qu¸ tr×nh ®iÖn ph©n thêng chÝnh lµ 2O hay 2Cl .
3. Catèt : lµ ®iÖn cùc nèi víi cùc ©m cña nguån ®iÖn mét chiÒu. Trong m¹
®iÖn catèt lµ vËt m¹. Trªn bÒ mÆt vËt m¹ lu«n diÔn ra ph¶n øng khö c¸c ion kim
lo¹i m¹. VÝ dô nh :
M¹ niken : NieNi 22
M¹ kÏm ZneZn 22
§ång thêi víi i«n kim lo¹i bÞ khö, OH 3 còng bÞ khö gi¶i phãng ra khÝ 2H
theo ph¶n øng : OHHeoH 223 22
KhÝ 2H tho¸t ra trªn bÒ mÆt ca tèt cã kh¶ n¨ng thÊm s©u vµo m¹ng tinh thÓ
kim lo¹i m¹ vµ c¸c kim lo¹i nÒn, lµm gi¶m ®é bÒn c¬ häc cña kim lo¹i (khÝ 2H khi
gÆp nhiÖt ®é cao gi·n në m¹nh g©y ra sù r¹n nøt, gißn kim lo¹i) .Ngêi ta gäi
hiÖn tîng nµy lµ hiÖn tîng “ gißn kim lo¹i “.
§Ó kim lo¹i m¹ b¸m chÆt vµo bÒ mÆt kim lo¹ nÒn ®ång thêi cho líp m¹ ®ång
®Òu, bãng s¸ng hÊp dÉn, tríc khi m¹ ta cÇn ph¶i gia c«ng cho bÒ mÆt chi tiÕt
b»ng ph¼ng, bãng vµ s¹ch c¸c chÊt dÇu mì mµng oxÝt.
Catè vËt m¹ cÇn ph¶i nhóng ngËp vµo dung dÞch, thêng ngËp díi mÆt níc
8 – 15cm vµ c¸ch ®¸y bÓ khon¶g 15cm. C¸c chç nèi ph¶i ®¶m b¶o tiÕp xóc thËt
tèt, kh«ng ®Ó g©y ra hiªn tîng phãng ®iÖn trong chÊt ®iÖn ph©n. TuyÖt ®èi kh«ng
®Ó ch¹m trùc tiÕp gi÷a anèt vµ catèt khi ®· nèi m¹ch ®iÖn.
4. Dung dich chÊt ®iÖn ph©n : dung dÞch chÊt ®iÖn ph©n dïng ®Ó m¹ thêng
cã hai phÇn :
_ Thµnh phÇn c¬ b¶n : gåm muèi vµ hîp chÊt chøa i«n cña kim lo¹i m¹ vµ
mét sè ho¸ chÊt thiÕt yÕu kh¸c, nÕu thiÕu hãa chÊt nµy th× dung dich kh«ng
thÓ dïng ®Ó m¹ ®îc.
_ Thµnh phÇn thø hai : bao gåm c¸c chÊt phô gia
+ ChÊt lµm bãng líp m¹
+ChÊt ®Öm gi÷ cho pH cña dung dÞch æn ®Þnh
§å ¸n ®iÖn tö c«ng suÊt ThiÕt kÕ nguån m¹ mét chiÒu
Nhãm 4 Líp T§H1 K45
5
+ChÊt gi¶m søc c¨ng néi t¹i ®¶m b¶o líp m¹ kh«ng bong nøt
+ChÊt san b»ng ®¶m b¶o cho líp m¹ ®ång ®Òu h¬n
+ChÊt lµm t¨ng ®é dÉn ®iÖn cho líp m¹ ®ång ®Òu h¬n
+ChÊt chèng thô ®éng hãa anèt nh»m æn ®Þnh m¹
Mét sè ®Æc ®iÓm dung dÞch m¹ :
_ Dung dÞch m¹ cÇn ph¶i cã ®é ®Én ®iÖn cao. §é ®Én ®iÖn cña dung dÞch
kh«ng nh÷ng chØ gi¶m ®îc tæn thÊt®iÖn trong qu¸ tr×nh m¹ mµ cßn lµm cho líp
m¹ ®ång ®Òu h¬n.
_ Mçi dung dÞch cho líp m¹ cã chÊt lîng trong mét kho¶ng pH nhÊt ®Þnh.
VÝ dô m¹ Niken pH=4,5 ®Õn 5,5. M¹ kÏm trong dung dÞch am«niclorua pH= 4,5
®Õn 5,5. M¹ kÏm trong dung dÞch axÝt pH= 3,5 ®Õn 4,0
_ Mçi dung dÞch cho líp m¹ cã chÊt lîng cao trong mét kho¶ng nhiÖt ®é
nhÊt ®Þnh. VD m¹ Niken kho¶ng nhiÖt ®é lµ C.7055 , m¹ vµng C.7060 . Nh×n
chung, khi ®iÖn ph©n nhiÖt ®é dung dÞch kh«ng vît qua nhiÖt ®é s«i cña dung
dÞch.
_ Mçi dung dÞch cã mét khoang mËt ®é dßng catèt thÝch hîp.
_ Dung dÞch chøa muèi phøc cña kim lo¹i thêng cho líp m¹ cã chÊt lîng
tèt h¬n líp m¹ tõ chÝnh kim lo¹i thu ®îc tõ nuèi ®¬n. VD líp m¹ thu ®îc tõ
dung dÞch 24)(CNZn
hoÆc 23)(CNZn tèt h¬n líp m¹ thu ®îc tõ dung dÞch muèi 4CuSO .
5. BÓ ®iÖn ph©n : lµm tõ vËt liÖu c¸ch ®iÖn, bÒn hãa häc, bÒn nhiÖt. Thµnh vµ
mÆt trong cña bÓ thêng ®îc lãt b»ng chÊt dÎo cã ®é bÒn hãa häc, bÒn nhiÖt. Líp
chÊt dÎo lãt ph¶i kÝn tuyÖt ®èi, níc kh«ng thÊm qua ®îc. MÆt ngoµi s¬n nhiÒu
líp chèng gØ. BÓ m¹ thêng cã d¹ng h×nh ch÷ nhËt, ®iÒu nµy gióp cho líp m¹
®îc ph©n bè ®Òu h¬n bÓ cã h×nh d¹ng kh¸c. Cã nhiÒu bÓ m¹ nh bÓ m¹ tÜnh,
thïng m¹ quay,
Trªn d©y lµ toµn bé s¬ ®å tæng qu¸t cña qu¸ tr×nh m¹ b»ng ®iÖn ph©n.
Trong c«ng nghÖ m¹ cßn cã mét sè yªu cÇu vÒ gia c«ng bÒ mÆt tríc khi
m¹.Yªu cÇu bÒ mÆt tríc khi m¹ :
- Tríc khi m¹ vËt cÇn m¹ ®îc tiÕn hµnh gia c«ng c¬ khÝ ®Ó cã bÒ mÆt
b»ng ph¼ng, ®ång thêi tÈy xãa c¸c lopø gØ, ®¸nh bãng bÒ mÆt theo yªu cÇu sö
dông.
- TÈy s¹ch dÇu mì c¸c hîp chÊt hãa häc kh¸c cã thÓ cã trªn bÒ mÆt vËt
m¹.
Tãm l¹i tríc lóc chi tiÕt vµo bÓ ®iÖn ph©n, bÒ mÆt cÇn ph¶i thËt b»ng ph»ng,
s¾c nÐt bãng tuyÖt ®èi s¹ch dÇu mì, c¸c mµng oxit cã thÓ cã. Trong ®iÒu kiÖn nh
vËy líp m¹ thu ®îc míi cã ®é bãng tèt, kh«ng síc, kh«ng sÇn sïi, bãng ®Òu
toµn líp m¹ ®ång nhÊt nh ý.
Ph¬ng ph¸p gia c«ng bÒ mÆt kim lo¹i tríc khi m¹ :
- Ph¬ng ph¸p gia c«ng c¬ khÝ bao gåm : mµi th«, mµi tinh, ®¸nh bãng
quay bãng hay sãc bãng trong thïng quay.
- Ph¬ng ph¸p gia c«ng hãa häc hay ®iÖn hãa häcbao gåm : tÈy dÇu mì,
tÈy gØ, tÈy l¹i lµm bãng bÒ mÆt, röa s¹ch.
Sù lùa chän ph¬ng ph¸p gia c«ng cho hiÖu qña tèt nhÊt l¹i cã gi¸ thµnh rÎ,
®ßi hái ngêi kü thuËt viªn ph¶i cã hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vµ nhÊt lµ ph¶i cã kinh
nghiÖm s¶n xuÊt. BÊt kú thiÕu sãt nµo dï nhá hoÆc ®¸nh gi¸ kh«ng ®óng c«ng
viÖc chuÈn bÞ bÒ mÆt ®Òu dÉn ®Õn gi¶m sót chÊt lîng vµ h×nh thøc líp m¹. ChÊt
§å ¸n ®iÖn tö c«ng suÊt ThiÕt kÕ nguån m¹ mét chiÒu
Nhãm 4 Líp T§H1 K45
6
lîng líp m¹ phô thuéc mét c¸ch c¬ b¶n vµo ph¬ng ph¸p ®îc lùa chän, kü
thuËt vµ ®iÒu kiÖn tiÕn hµnh chuÈn bÞ bÒ mÆt líp m¹. Kh«ng bao giê chóng ta coi
nhÑ viÖc chuÈn bÞ bÒ mÆt vËt m¹.
Ch¬ng II : Lùa chän ph¬ng ¸n
NhiÖm vô ®Æt ra ®èi víi ®å ¸n lµ thiÕt kÕ nguån m¹ mét chiÒu cã ®iÖn ¸p thÊp
vµ dßng rÊt lín. Nguån m¹ lµm viÖc theo nguyªn t¾c gi÷ dßng ®iÖn m¹ trong qu¸
tr×nh n¹p. M¹ch cã kh©u b¶o vÖ chèng ch¹m ®iÖn cùc.
Trong c«ng nghÖ m¹ ®iÖn th× nguån ®iÖn lµ mét yÕu tè hÕt søc quan träng, nã
quyÕt ®Þnh nhiÒu ®Õn chÊt lîng líp m¹ thu ®îc. Nguån ®iÖn mét chiÒu cã thÓ lµ
¾c quy, m¸y ph¸t ®iÖn mét chiÒu, bé biÕn ®æi Chóng ta ph©n tÝch tõng lo¹i
nguån ®Ó quyÕt ®Þnh lùa chän ph¬ng ¸n nµo :
1. ¾c quy : Tong c«ng nghÖ m¹ ®iÖn ¾c quy chØ ®îc sö dông trong phßng thÝ
nghiÖm hay s¶n xuÊt ë quy m« nhá. Do h¹n chÕ vÒ lîng ®iÖn tÝch lªn ¾c quy chØ
dïng ®Ó m¹ c¸c chi tiÕt nhá, cßn víi c¸c chi tiÕt lín th× kh«ng dïng ¾c quy ®îc.
§Æc biÖt khi dßng ®iÖn m¹ ®ßi hái lín th× ¾c quy kh«ng thÓ ®¸p øng ®îc. V× vËy
mµ trong c«ng nghÖ m¹ ngêi ta Ýt sö dông ¾c quy lµm nguån m¹.
2. M¸y ph¸t ®iÖn mét chiÒu : Trong c«ng nghÖ m¹ dïng m¸y ph¸t ®iÖn mét
chiÒu kh¾c phôc ®îc c¸c nhîc ®iÓm cña ¾c quy. M¸y ph¸t ®iÖn mét chiÒu trong
thùc tÕ cã thÓ ®îc sö dông réng r·i trong quy m« s¶n xuÊt lín. Nhng gi¸ thµnh
§å ¸n ®iÖn tö c«ng suÊt ThiÕt kÕ nguån m¹ mét chiÒu
Nhãm 4 Líp T§H1 K45
7
®Çu t cho m¸y ph¸t ®iÖn mét chiÒu lín, c¬ cÊu ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng kh¸ phøc
t¹p .M¸y ph¸t ®iÖn mét chiÒu víi nhiÒu nhîc ®iÓm : cæ gãp mau háng; thiÕt bÞ
cång kÒnh; lµm viÖc cã tiÕng ån lín. M¸y ph¸t ®iÖn mét chiÒu cÇn thêng xuyªn
b¶o tr× söa ch÷a. ChÝnh v× c¸c lý do trªn lªn trong c«ng nghiÖp ngêi ta kh«ng
dïng m¸y ph¸t ®iÖn mét chiÒu.
3. Bé biÕn ®æi :
HiÖn nay trong c«ng nghiÖp th× dßng ®iÖn xoay chiÒu ®îc sö dông réng
r·i. C«ng nghÖ chÕ t¹o c¸c thiÕt bÞ b¸n dÉn ngµy cµng hoµn thiÖn, c¸c thiÕt bÞ ho¹t
®éng víi ®é tin cËy cao. §Æc biÖt c«ng nghÖ s¶n xuÊt Tiristor ®· ®¹t ®îc nhiÒu
thµnh tùu. ChÝnh v× vËy c¸c bé biÕn ®æi dßng ®iÖn xoay chiÒu thµnh dßng mét
chiÒu ngµy cµng ®îc sö dông nhiÒu trong c¸c nghµnh c«ng nghiÖp. Ngµy nay
trong c«ng nghÖ m¹ ®iÖn th× bé biÐn ®æi ®îc dïng réng r·i nhÊt. C¸c bé biÕn ®æi
dïng trong qu¸ tr×nh ®iÖn ph©n cã thÓ cho ra c¸c ®iÖn ¸p nh : 3V, 6V, 12V, 24V,
30V, 50v. Tuú theo yªu cÇu kü thuËt mµ chän ®iÖn thÕ cho phï hîp.Bé biÕn ®æi
víi c¸c u ®iÓm : thiÕt bÞ gän nhÑ; t¸c ®éng nhanh; dÔ tù ®éng hãa; dÔ ®iÒu khiÓn
vµ æn ®Þnh dßng. Chi phÝ ®Çu t cho bé biÕn ®æi còng rÎ, hiÖu qu¶ lµm viÖc cao vµ
æn ®Þnh. So víi dïng nguån m¹ lµ ¾c quy hoÆc m¸y ph¸t ®iÖn mét chiÒu th× bé
biÕn ®æi ®¸p øng ®îc h¬n c¶ vÒ mÆt kinh tÕ còng nh c¸c tiªu chuÈn kü thuËt.
VËy quyÕt ®Þnh ph¬ng ¸n lµ dïng bé biÕn ®æi.
Víi m¹ch chØnh lu(kh«ng dïng m¹ch chØnh lu ) cã rÊt nhiÒu : chØnh lu
mét pha, chØnh lu ba pha, chØnh lu kh«ng ®iÒu khiÓn, chØnh lu cã ®iÒu khiÓn
Trong yªu cÇu cña ®å ¸n lµ thiÕt kÕ nguån
m¹ ®iÖn ¸p thÊp vµ dßng kh¸ lín. Tríc hÕt ta xÐt trêng hîp chØnh lu cã
®iÒu khiÓn, sau ®ã ta cã thÓ xÐt trêng hîp chØnh lu ®ièt kh«ng ®iÒu khiÓn víi
gãc ®iÒu khiÓn 0 .
C¸c ph¬ng ¸n kh¶ thi :
+ ChØnh lu cÇu mét pha
+ ChØnh lu cÇu ba pha
+ chØnh lu s¸u pha cã cuén kh¸ng c©n b»ng
Ph¬ng ¸n 1 : ChØnh lu cÇu mét pha
S¬ ®å nguyªn lý chØnh lu cÇu mét pha
§å ¸n ®iÖn tö c«ng suÊt ThiÕt kÕ nguån m¹ mét chiÒu
Nhãm 4 Líp T§H1 K45
8
a.Khi t¶i thuÇn trë R :
Víi sin2 22 Uu
_ Khi : cho xung ®iÒu khiÓn më T1, T2 vµ 2UU d , hai tiristor sÏ
kho¸ khi 02 u
_khi , cho xung ®iÒu khiÓn më T3, T4 vµ 2UU d
Dßng qua t¶i lµ dßng gi¸n ®o¹n.
Gi¸ tri trung b×nh cña ®iÖn ¸p t¶i : )cos1(
2
.sin2
1 2
2
U
dUU d
Gi¸ trÞ trung b×nh dßng t¶i :
R
U
I dd
Gi¸ trÞ trung b×nh dßng qua tiristor :
22
.sin
2
2
1 2 dd
T
I
R
U
d
R
U
I
D¹ng sãng c¬ b¶n :
b. T¶i R+L
- Khi L ®ñ lín th× dßng ®iÖn di sÏ lµ dßng liªn tôc.
§å ¸n ®iÖn tö c«ng suÊt ThiÕt kÕ nguån m¹ mét chiÒu
Nhãm 4 Líp T§H1 K45
9
- Ph¬ng tr×nh m¹ch t¶i :
d
d
XRidU did .sin2 2
dI
dd di
X
di
R
dU
.sin2
1
2
cos
22 2
U
U d
D¹ng sãng c¬ b¶n :
c. ¦u nhîc ®iÓm cña s¬ ®å :
¦u ®iÓm : ®iÖn ¸p ngîc ®Æt lªn mçi van trong s¬ ®å nhá
Nhîc ®iÓm : kh«ng dïng ®îc cho t¶i cã c«ng suÊt lín, nÕu dïng g©y
ra hiÖn tîng c«ng suÊt bij lÖch pha. S¬ ®å chØnh lu cÇu mét pha dßng t¶i
ch¶y quia hai van nèi tiÕp, v× vËy tæn thÊt diÖn p¸ vµ c«ng suÊt trªn van sÏ
lín. S¬ ®å cÇu mét pha chØ øng dông víi yªu cÇu ®iÖn ¸p chØnh lu cao vµ
dßng t¶i nhá.
Ph¬ng ¸n 2 : ChØnh lu cÇu ba pha ®èi xøng
a)S¬ ®å nguyªn lý :
§å ¸n ®iÖn tö c«ng suÊt ThiÕt kÕ nguån m¹ mét chiÒu
Nhãm 4 Líp T§H1 K45
10
G
F
T5
T6T4
u2c
u2a
u2b
R
L
T1
T2
T3
S¬ ®å cÇu ba pha ®èi xøng gåm 6 tiristor, chia lµm hai nhãm :
- nhãm catèt chung T1, T3, T5
- nhßm anèt chung T2, T4, T6
§iÖn ¸p c¸c pha :
sin2 2UU a
)
3
2
sin(2 2
UU b
)
3
4
sin(2 2
UU c
b)Ho¹t ®éng cña s¬ ®å :
Gi¶ thiÕt T5, T6 ®ang cho dßng ch¶y qua bGcF VVVV ,
+ Khi
62
cho xung ®iÒu khiÓn m¬ T1. Tiristor nµy më v× 0aU .
Sù më cña T1 lµm cho T5 bÞ kho¸ l¹i mét c¸ch tù nhiªn v× ca UU . Lóc nµy T6 vµ
T1 cho dßng ®i qua. §iÖn ¸p ra trªn t¶i : baabd UUUU
+ Khi
6
3
2 cho xung ®iÒu khiÓn më T2. Tiristor nµy mëv× T6 dÉn
dßng, nã ®Æt bU lªn catèt T2 mµ cb UU . Sù më cña T2 lµm cho T6 kho¸ l¹i mét
c¸ch tù nhiªn v× cb UU .
C¸c xung ®iÒu khiÓn lÖch nhau
3
®îc lÇn lît ®a ®Õn c¸c cùc ®iÒu khiÓn
cña c¸c thyristá theo thø tù 1, 2, 3,4, 5, 6, 1, ..Trong mçi nhãm, khi 1 tiristor më
th× nã sÏ kho¸ ngay thyritor tríc nã, nh trong b¶ng sau :
Thêi ®iÓm Më Kho¸
1 = /6 +
2 = 3/6 +
3 = 5/6 +
4 = 7/6 +
5 = 9/6 +
6 = 11/6 +
T1
T2
T3
T4
T5
T6
T5
T6
T1
T2
T3
T4
§å ¸n ®iÖn tö c«ng suÊt ThiÕt kÕ nguån m¹ mét chiÒu
Nhãm 4 Líp T§H1 K45
11
D¹ng sãng c¬ b¶n
§êng bao phÝa trªn biÎu diÔn ®iÖn thÕ ®iÓm F
§êng bao phÝa díi biÓu diÔn ®iÖn thÕ ®iÓm G
§iÖn ¸p trªn m¹ch t¶i : GFd UUU lµ kho¶ng c¸ch th¼ng ®øng gi÷a hai
®êng bao
cos
63
.sin2
2
6 2
6
5
6
2
U
dUU d
Gi¸ trÞ ®iÖn ¸p ngîc lín nhÊt trªn mçi van : 22max 45,26 UUU ng
du
1T
i
2T
i
3T
i
6T
i
5T
i
4T
i
di
dI 0
0
0
0
0
0
0
0
§å ¸n ®iÖn tö c«ng suÊt ThiÕt kÕ nguån m¹ mét chiÒu
Nhãm 4 Líp T§H1 K45
12
Dßng ®iÖn trung b×nh ch¹y qua van
3
d
T
I
I
c)¦u nhîc ®iÓm cña s¬ ®å :
+ u ®iÓm :
- sè xung ¸p chØnh lu trong 1 chu kú lín, v× vËy ®é ®Ëp m¹ch cña
®iÖn ¸p chØnh lu thÊp, chÊt lîng ®iÖn ¸p cao.
- kh«ng lµm lÖch pha líi ®iÖn.
+ Nhîc ®iÓm
- sö dung sè van lín, gi¸ thµnh thiÕt bÞ cao
- s¬ ®å nµy chØ dung cho t¶i c«ng suÊt lín, dung t¶i nhá vµ ®iÖn ¸p
chØnh lu ®ßi hái ®é b»ng ph¼ng.
Do dßng t¶i dïng trong m¹ ®iÖn cã tôi sè lín, nªn kh«ng ¸p dông ®îc
ph¬ng ph¸p nµy, v× c¸c van kh«ng chÞu ®îc dßng t¶i lín.
Ph¬ng ¸n 3 : ChØnh lu 6 pha cã cuén kh¸ng c©n b»ng
a.S¬ ®å nguyªn lý
S¬ ®å chØnh lu 6 pha cã cuén kh¸ng c©n b»ng, ®îc biÓu diÔn nh trªn s¬
®å, bao gåm m¸y biÕn ¸p ®éng lùc, cã cuén kh¸ng c©n b»ng cbC , 6 tiristor chia
lµm hai nhãm T1,T3,T5 vµ T2,T4,T6 .
M¸y biÕn ¸p cã hai hÖ thèng thø cÊp a,b,c vµ a’,b’,c’. C¸c cuén d©y trªn mçi
pha a vµ a’; bvµ b’;c vµ c’ cã sè vßng nh nhau nhng cã cùc tÝnh ngîc nhau. HÖ
thèng d©y cuèn thø cÊp m¸y biÕn ¸p cã ®iÓm trung tÝnh riªng biÖt P vµ Q. P, Q
®îc nèi víi nhau qua cuén kh¸ng c©n b»ng.
§å ¸n ®iÖn tö c«ng suÊt ThiÕt kÕ nguån m¹ mét chiÒu
Nhãm 4 Líp T§H1 K45
13
Cuén kh¸ng c©n b»ng cã cÊu t¹o nh m¸y biÕn ¸p tù ngÉu. §iÖn ¸p chØnh lu
trung b×nh trong s¬ ®å cã gi¸ trÞ nh trung b×nh céng cña ®iÖn ¸p ®Çu ra cña hai
chØnh lu tia 3 pha, nghÜa lµ :
22 17,12
63
U
U
U d
Do t¸c dông cña cuén kh¸ng c©n b»ng cã thÓ coi dßng t¶i lµ ph¼ng hoµn toµn.
Nh vËy trÞ hiÖu dông cña dßng thø cÊp m¸y biÕn ¸p : d
d I
I
I 29,0
32
2
Dßng trung b×nh qua van :
6
d
v
I
I
D¹ng sãng c¬ b¶n :
D¹ng ®iÖn ¸p chØnh lu Ud vµ ®iÖn ¸p trªn cuén kh¸ng c©n b»ng
c)u nhîc ®iÓm cña s¬ ®å :
_ u ®iÓm :
+ Dßng ®iÖn ¸p ra cã ®é b»ng ph¼ng cao, cã ®é ®Ëp m¹ch lín
+ Dßng trung b×nh qua van nhá b»ng 1/6 dßng qua t¶i.
_ Nhîc ®iÓm :
+ Sè van sñ dông lín gi¸ thµnh cao
+ M¸y biÕn ¸p phøc t¹p cã sè cuén thø cÊp nhiÒu.
** Dßng ®iÖn m¹ kh¸ lín, c¨n cø vµo u nhîc ®iÓm cña ph¬ng ¸n nµy, ta thÊy
dßng qua van nhá trung b×nh b»ng 1/6 dßng qua t¶i. V× vËy ta chän bé biÕn ®æi
dïng lµm nguån m¹ lµ chØnh lu 6 pha, cã cuén kh¸ng c©n b»ng.
§å ¸n ®iÖn tö c«ng suÊt ThiÕt kÕ nguån m¹ mét chiÒu
Nhãm 4 Líp T§H1 K45
14
Ch¬ng III : TÝNH CHäN M¹CH LùC
Qua ph©n tÝch ë trªn ta chän ph¬ng ¸n chØnh lu 6 pha cã cuén kh¸ng c©n
b»ng ®Ó x©y dùng nguån m¹. Nhng ph¬ng ¸n nµy cã nhîc ®iÓm lµ khi dßng t¶i
nhá th× c¸ch chän van khã vµ chØ øng dông cho ®iÖn ¸p thÊp, dßng t¶i lín vµ b¾t
buéc ph¶i cã cuén kh¸ng c©n b»ng.
ChØnh lu 6 pha cã cuén kh¸ng c©n b»ng cã 2 c¸ch ®iÒu chØnh:
+ §iÒu chØnh s¬ cÊp
+ §iÒu chØnh thø cÊp
Sau ®©y ta xÐt tõng ph¬ng ¸n ®iÒu chØnh
1> §iÒu chØnh s¬ cÊp :
S¬ ®å :
§å ¸n ®iÖn tö c«ng suÊt ThiÕt kÕ nguån m¹ mét chiÒu
Nhãm 4 Líp T§H1 K45
15
S¬ ®å gåm : - 3 tiristor
- 6 ®ièt kh«ng ®iÒu khiÓn
Khi cÇn ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p ra trªn t¶i, ta sÏ ®iÒu chØnh bé biÕn ®æi b»ng c¸ch
thay ®æi gãc më cña c¸c tiristor T1, T2, T3. Khi qua c¸c van T1, T2, T3 ®iÖn
¸p s¬ cÊp bÞ gi¸n ®o¹n kh«ng cßn d¹ng sin n÷a. V× vËy khi c¶m øng sang thø
cÊp ®iÖn ¸p cã d¹ng bËc thang. Nh vËy khi muèn ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p ra trªn
t¶i ta ph¶i ®iÒu chØnh gi¸n tiÕp. §iÖn ¸p ra t¶i chÊt lîng thÊp. MÆt kh¸c tuy
chän van dÔ nhng l¹i tèn van.
V× vËy ph¬ng ¸n nµy kh«ng kh¶ thi.
2> §iÒu chØnh thø cÊp :
S¬ ®å gåm 6 tiristor ®îc bè trÝ nh h×nh vÏ
§å ¸n ®iÖn tö c«ng suÊt ThiÕt kÕ nguån m¹ mét chiÒu
Nhãm 4 Líp T§H1 K45
16
Khi muèn ®iÒu chØnh dßng t¶i chØ cÇn t¸c ®éng xung ®iÒu khiÓn vµo c¸c
tiristor ë cuén thø cÊp. Khi gãc ®iÒu khiÓn t¨ng lªn, biªn ®é ®iÖn ¸p c©n b»ng
tang lªn ®¸ng kÓ. Gi¸ trÞ ®iÖn ¸p trªn cuén kh¸ng lín nhÊt khi 090 . Ph¬ng ¸n
nµy ®· kh¾c phôc ®îc nh÷ng nhîc ®iÓm cña ®iÒu chØnh s¬ cÊp.
Cuèi cïng, chän ph¬ng ¸n ®iÒu chØnh 6 pha cuén kh¸ng c©n b»ng ®iÒu
chØnh thø cÊp.
S¬ ®å nguyªn lý m¹ch lùc nguån m¹ mét chiÒu nh sau :
§å ¸n ®iÖn tö c«ng suÊt ThiÕt kÕ nguån