Luật học so sánh - Chương 1: Lý luận cơ bản về luật học so sánh

Comparative Law LUẬT HỌC SO SÁNHThS Trần Vân LongLiên hệ Giảng viên Telephone: 0987 999 729 E-mail: longtran@ueh.edu.vn Liên hệ trực tiếp khi cần thiếtMột số yêu cầu môn họcHọc liệu:Slide bài giảng là bắt buộcHọc liệu mở rộng: Tập bài giảng : luật so sánh ĐH Luật Hà Nội Luật so sánh – Giáo sư Micheal Bogdan- Dịch bởi PGS TS Lê Hồng HạnhMột số yêu cầu môn họcHoạt động của sinh viênĐi học đầy đủPhân nhóm chuẩn bị thuyết trình và các hoạt động nhómTích cực phát biểu trong lớpMột số yêu cầu môn họcCơ cấu điểm số:Điểm quá trình (50%)Chuyên cần (10%)Thuyết trình (20%)Team work (20%)2. Điểm kết thúc môn học (50%)Thi tự luận, đề mở, 75 phútĐề tài đăng ký trướcThuyết trìnhBộ Luật 12 bảng La Mã: Lịch sử hình thành và một số nội dung chủ yếuCơ chế bảo vệ Hiến pháp của CHLB ĐứcSo sánh những điểm tương đồng và khác biệt giữa hệ thống pháp luật Pháp và ĐứcHệ thống tư pháp và nghề luật ở CHDCND Trung HoaÝ nghĩa của Writ trong hệ thống pháp luật Anh MỹHiến pháp Hoa Kỳ, lịch sử hình thành và một số chế định chủ yếuSự ảnh hưởng của Hồi giáo trong Luật hình sự Cộng hòa Hồi giáo IranDiễn kịchMột vụ tranh chấp quyền sở hữu được giải quyết bởi Tòa án ở Phápxây dựng một phiên tòa giả định tại một tòa án hạt Hoa Kỳ có sự tham gia của Bồi thẩm đoànComparative Law LUẬT HỌC SO SÁNHCHƯƠNG 1LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ LUẬT HỌC SO SÁNHWELCOME TO COMPARATIVE LAW!Giới thiệu chungLuật học so sánh là gì và tại sao ta phải học? Vài nét về lịch sử phát triểnKhoa học Luật so sánhLuật học so sánh là gì?Luật học so sánhPhương pháp so sánh luậtLuật đối chiếuLuật học so sánh là gì?Kahn-Freund: “Not a topic, but a methodcommon name for a variety of methods of looking at law.”Luật học so sánh là gì?Theo Giáo sư Micheal Bogdan, nội dung của luật so sánh bao gồm 3 vấn đề:(1)So sánh các HTPL khác nhau trên thế giới nhằm tìm các điểm tương đồng và khác biệt(2)Từ (1) đi đến giải thích, đánh giá, nhận xét các cách giải quyết khác nhau của các HTPL -> tìm đến cái cốt lõi, tinh túy của các HTPLKết quả (1) và (2) làm luận cứ cho nghiên cứu pháp luật nước ngoàiLịch sử của Luật học so sánhCác mốc phát triển:Giai đoạn trước năm 1869: Aristote (384-322 B.C) đã nghiên cứu 158 bản Hiến pháp của các thành bang Hy Lạp và các dân tộc lạc hậu trong tác phẩm Politique của mình. Từ thế kỷ thứ 1 B.C đến năm 476. Luật pháp La Mã chiếm giữ vị trí độc tôn, nền tảng của hệ thống Civil law sau này. 1453 đế chế La Mã suy vong, Luật giáo hội hình thànhLịch sử của Luật học so sánhCác mốc phát triển:TK 17-18 với trường phái luật tự nhiên -> Quốc gia hóa pháp luật, chống lại jus commune. LHSS được quan tâm hơnỞ nước Anh, vào thế kỷ XVII, người ta đã so sánh luật giáo hội với thông luật (common law). Ở nước Pháp, các nhà làm luật lại tiến hành so sánh giữa tập quán pháp với hệ thống dân luật của Đức. Lịch sử của Luật học so sánh“Tinh thần pháp luật” của Montesquieu. Montesquieu So sánh hiến pháp và pháp luật tiến bộ của các quốc gia khác nhau, trong luận thuyết chính trị của mình, ông đã bênh vực chủ nghĩa hợp hiến và thuyết tam quyền phân lập, bãi bỏ nô lệ, bảo vệ quyền tự do công dân và nhà nước pháp quyền, Các thể chế luật pháp và chính trị phải phản ảnh đặc tính địa lý và xã hội của từng cộng đồng riêng biệt. Lịch sử của Luật học so sánhCác mốc phát triển:Giai đoạn từ 1869 trở về sau: Năm 1869 có 2 sự kiện quan trọng: Sự ra đời của tạp chí chuyên ngành đầu tiên của luật học so sánh, đó là Tạp chí Luật so sánh do Hội nghiên cứu Luật so sánh của Pháp xuất bản; Và đây cũng là năm đầu tiên mà môn học luật học so sánh được giảng dạy tại các trường đại học Đến thế kỷ XX, Luật so sánh còn mang mục đích tìm kiếm sự hài hòa và thống nhất. Lịch sử của Luật học so sánhỞ Việt NamTrước 1975 Tiến sỹ Ngô Bá Thành và Luật sư Vũ Văn Mẫu. Tiến sỹ Ngô Bá Thành đã có nhiều công trình nghiên cứu về Luật so sánh, đặc biệt là cuốn sách “ Một số ứng dụng của Luật so sánh” xuất bản năm 1965. Chính thức được nghiên cứu lại từ 1992Luật học so sánh như một môn khoa họcLà một môn học – Giúp sinh viên có khả năng nghiên cứu luật nước ngoàiLà một phương pháp nghiên cứu – Tìm cái chung nhất, cái đặc thù, cái khác biệt, mở rộng tư duy và nhận thức pháp lý Là một khoa học – tổng thể những tri thức khoa học về các hệ thống pháp luật hiện hành được thể hiện trong các công trình ngiên cứu khoa học của các học giả.Khoa học Luật so sánhNhững vấn đề phương pháp luận của nghiên cứu so sánh pháp luật Việc nghiên cứu các hệ thống pháp luật cơ bản hiện nay trên thế giới;Khái quát hóa và nhất thể hóaViệc nghiên cứu so sánh pháp luật về mặt lịch sử;Việc nghiên cứu so sánh những vấn đề pháp lý quốc tế hiện nay.ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨUKhoa học Luật so sánhSo sánh theo thời gian và không gian So sánh bên trong và so sánh bên ngoàiSo sánh các HTPL trên thế giớiSo sánh các chế định pháp luật và các ngành luật So sánh hình thức và so sánh nội dungSo sánh quy phạm và so sánh chức năngPHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨUMột số lưu ý khi so sánh pháp luậtNguồn thông tin về hệ thống pháp luật nước ngoài: Tính tin cậy của thông tin có được Tính quan trọng của nguồn thông tin thứ cấp: Cô đọng, được công nhậnĐừng bao giờ suy nghĩ rằng những dữ liệu bạn sưu tầm trên internet hay báo chí là đều đúng đắn mà không cần xem xét lạiMột số lưu ý khi so sánh pháp luậtGiải thích và sử dụng các nguồn luật nước ngoài Người ta thường có thói quen nghiên cứu pháp luật nước ngoài, theo góc độ và cái nhìn của hệ thống pháp luật nước mình. Các nguồn luật nước ngoài nên được giải thích như chúng được giải thích tại các nước đã sản sinh ra các nguồn luật ấy. Một số lưu ý khi so sánh pháp luậtNghiên cứu luật nước ngoài đặt trong mối quan hệ tổng thể Cần quan tâm tới: Cấu trúc pháp luật và sự phân loại pháp luật. Vd: Ở Thụy Điển, vấn đề trợ cấp xã hội cho gia đình đông con được quy định trong Luật an sinh xã hội, trong khi vấn đề đó thì ở Pháp nó lại được quy định trong Luật thuế Vấn đề đặt ra là: Không nên nghiên cứu theo kiểu cắt rời, chi tiết mà cần đặt trong mối quan hệ với các phần còn lại của HTPLMột số lưu ý khi so sánh pháp luậtBối cảnh xã hội và mục tiêu của các quy định pháp luật “Giả sử nhà nước ban hành đạo luật yêu cầu các cơ quan thuê mướn nhân công phải có nghĩa vụ chi trả học phí học ngôn ngữ cho công nhân nước ngoài mới được tuyển dụng.”Bạn hiểu mục tiêu của quy phạm này là gì?Một số lưu ý khi so sánh pháp luậtVấn đề dịch thuật ngữ: Khi dịch thuật ngữ thì phải dựa trên quan điểm pháp luật của nước sở tại. Đôi khi sẽ cảm thấy khó khăn khi từ ngữ thì giống nhau nhưng cách hiểu thì khác nhau và đôi khi từ ngữ sử dụng trong nhiều hệ thống pháp luật là khác nhau nhưng cách hiểu là giống nhau. Tổng công ty và tập đoàn công ty? Bồi thẩm đoàn và hội thẩm nhân dân? Public company và private companyMột số lưu ý khi so sánh pháp luậtXác định phạm vi pháp luật hiện hành: Đối với một số hệ thống pháp luật thế giới thì pháp luật không dừng lại văn bản mà còn chịu sự điều chỉnh của phong tục, tập quán, tôn giáo Có những quy định có thể về mặt chính thức vẫn còn hiệu lực nhưng trên thực tế người ta đã không còn áp dụng chúng nữa. Có những quy định dù có ý nghĩa trên giấy tờ còn khả năng thi hành của nó thì không có.Một số lưu ý khi so sánh pháp luật Cần phải có kiến thức xã hội liên quan đến vấn đề cần nghiên cứuĐiều kiện kinh tế quyết định bản chất pháp luậtĐiều kiện tự nhiên – xã hội quyết định nội dung pháp luậtYếu tố lịch sử xác định nguồn gốc pháp luậtYếu tố địa lý tác động đến nội dung pháp luậtYếu tố cá nhân chi phốiYếu tố ý thức hệYếu tố khác: Chính trị, tôn giáo, đạo đức xã hội Mục đích của việc học Luật học so sánhPhục vụ nghiên cứu: Mở rộng nhận thức và quan điểm khi nghiên cứu khoa học pháp lý, đặt trong mối quan hệ với chính nó và những cái tương tự hay khác biệt với nó. Phục vụ cho nghề nghiệp– Giúp các luật sư có thể nghiên cứu và hành nghề trên phạm vi toàn cầuMục đích khoa học: Đi tìm pháp luật hoàn thiện, đi tìm sự hội nhập trong pháp luậtSự thay đổi trong nhận thức: nhận thức thay đổi khi nghiên cứu pháp luật nước mìnhWELCOME TO COMPARATIVE LAW!Các hệ thống pháp luật trên thế giới CHÚNG TA LÀ KHÁC NHAU NHÌN VÀO SỰ KHÁC NHAU ĐỂ HỌC HỎI VÀ ĐỂ HOÀN THIỆNKahn-Freund’s WarningsDon’t be lured by homonyms Don’t be afraid of synonymsThống nhất trong sự đa dạng?Dựa trên tính chất tương đồng: Pháp luật Châu âu lục địa, pháp luật Anh Mỹ, Pháp luật hồi giáo, pháp luật XHCNTiêu chí phân loạiNguồn gốc lịch sử:Nhóm pháp luật của các nước ảnh hưởng lớn nhất của pháp luật La Mã, bao gồm pháp luật của các quốc gia Italia, Rumani, Bồ đào Nha, Hy Lạp, Tây Ban Nha. Nhóm pháp luật của các nước không có sự ảnh hưởng lớn của pháp luật La Mã và pháp luật về cơ bản dựa vào luật tục và các tập quán pháp luật cổ xưa, đó là pháp luật Anh, các nước Scandinavi, Nga Nhóm thứ ba là nhóm bao gồm pháp luật các quốc gia chứa đựng trong mình mức độ khác nhau của pháp luật La Mã và của pháp luật ĐứcTiêu chí phân loạiDựa vào nguồn của pháp luật (A. Levi - Ulman): theo tiêu chí này pháp luật trên thế giới được phân thành: 1, hệ thống pháp luật của các nước thuộc địa; hệ thống pháp luật Ăng lô- xắc xông, tức là pháp luật của nước theo pháp luật án lệ; 3, hệ thống pháp luật Hồi giáo.Tiêu chí phân loạiDựa vào tiêu chí chủng tộc (G. Sozer - kholl): theo tiêu chí này pháp luật được phân thành: 1, pháp luật Ấn - Âu. 2, Pháp luật Xê - mít. 3, Pháp luật Mông cổ và pháp luật các nước không văn minh. Trong từng hệ thống lại được phân ra từng nhóm nhỏ. Các đặc điểm khái quát của pháp luật thế giớiSự kết hợp của 3 yếu tốYẾU TỐDÂN TỘCYẾU TỐQUỐC TẾYẾU TỐ TỰ PHÁT TRIỂNCác đặc điểm khái quát của pháp luật thế giớiTheo khuynh hướng phát triển chungNhu cầu pháp luật chung nhằm hướng tới sự liên kết ổn địnhPháp luật chung:Khuynh hướng theo đuổi các giá trị được thừa nhận chungKhuynh hướng xích lại gần nhau trong liên minh quốc giaCác đặc điểm khái quát của pháp luật thế giớiSự khác biệt giữa các HTPL trên TGCác hệ thống pháp luật có nguồn chính giống nhau là hiến pháp và các đạo luật;Trong các hệ thống pháp luật giữa các nguồn pháp luật khác nhau có mối tương quan không giống nhau;Trong các hệ thống pháp luật có các nguồn pháp luật đặc thùTrong các hệ thống pháp luật của các quốc gia khác nhau, sự phân chia các ngành luật, các chế định pháp luật và mối tương quan lẫn nhau của chúng cũng không giống nhau. Những khác biệt về ngôn ngữ quy phạm, văn phong pháp lý đặc trưng cho các hệ thống pháp luật Các đặc điểm khái quát của pháp luật thế giớiCác khác biệt pháp luật mang tính vững chắc, bất biến Các khác biệt pháp luật mang tính ổn định tương đối Các khác biệt mang tính tạm thời về mặt lịch sử Các khác biệt mang tính tình huống chính trị Yêu cầu cho buổi học sauChuẩn bị thảo luận:- Sự cần thiết phải nghiên cứu LHSS trong trường đại học?- Những sai lầm dễ mắc phải khi nghiên cứu pháp luật nước ngoài?Xem trước nội dung:- Hệ thống pháp luật Civil law