Tóm tắt
Sự di dời dân cư tới các điểm cư trú mới trong các dự án thu hồi đất đai ở Hà Nội đặt ra vấn đề về
tổ chức lại đời sống văn hóa xã hội cho nhóm dân cư này tại nơi ở mới. Thực tế là, liên kết xã hội ở các
chung cư tái định cư khá yếu, điều này làm giảm sút các hoạt động chung của cộng đồng. Sự chia cắt
văn hóa do di dời cộng với mức sống thấp tại nơi tái định cư khiến các liên kết mới càng trở nên khó
khăn. Tái định cư để lại sự tổn thương văn hóa trong đời sống dân cư. Tình trạng tổn thương càng trở
nên sâu sắc hơn khi chất lượng cuộc sống của người bị di dời không bằng nơi ở cũ. Tái định cư đẩy các
hộ gia đình đến một không gian mới, song những yếu tố liên kết, sự giao lưu văn hóa vẫn còn hết sức
mỏng manh.
7 trang |
Chia sẻ: thanhle95 | Lượt xem: 15 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem nội dung tài liệu Một số vấn đề văn hóa, xã hội của cộng đồng cư dân sau tái định cư ở Hà Nội, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
51Số 32 (Tháng 6 - 2020)
VĂN HÓA ĐƯƠNG ĐẠI
NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA
MỘT SỐ VẤN ĐỀ VĂN HÓA, XÃ HỘI
CỦA CỘNG ĐỒNG CƯ DÂN SAU TÁI ĐỊNH CƯ Ở HÀ NỘI
NGUYỄN ANH TUẤN*
Tóm tắt
Sự di dời dân cư tới các điểm cư trú mới trong các dự án thu hồi đất đai ở Hà Nội đặt ra vấn đề về
tổ chức lại đời sống văn hóa xã hội cho nhóm dân cư này tại nơi ở mới. Thực tế là, liên kết xã hội ở các
chung cư tái định cư khá yếu, điều này làm giảm sút các hoạt động chung của cộng đồng. Sự chia cắt
văn hóa do di dời cộng với mức sống thấp tại nơi tái định cư khiến các liên kết mới càng trở nên khó
khăn. Tái định cư để lại sự tổn thương văn hóa trong đời sống dân cư. Tình trạng tổn thương càng trở
nên sâu sắc hơn khi chất lượng cuộc sống của người bị di dời không bằng nơi ở cũ. Tái định cư đẩy các
hộ gia đình đến một không gian mới, song những yếu tố liên kết, sự giao lưu văn hóa vẫn còn hết sức
mỏng manh.
Từ khóa: Tái định cư, tổn thương văn hóa, liên kết xã hội, tự quản cộng đồng
Abstract
The relocation of people to new places of residence in land acquisition projects in Hanoi poses a
problem of the reorganization of cultural and social life for this group of people in the new residential
place. In fact, the social linkage in resettlement apartments is quite weak, which reduces the overall
activities of the community. Cultural fragmentation, caused by relocation and low living standards in
resettled areas makes it even more difficult for new linkages. Resettlement leaves a cultural trauma in
people’s lives. The vulnerability becomes more acute when the file quality of the resettled people is not
same as their former residence. Resettlement pushes households to a new space, but the linkages and
cultural exchanges are still very fragile.
Keywords: Resettlement, cultural vulnerability, social integration, community self-governance
Đặt vấn đề
Trong tuyên bố toàn cầu về đa dạng văn hoá của UNESCO, văn hoá được coi là hệ thống các đặc trưng, diện
mạo về tinh thần, vật chất, trí tuệ và cảm xúc
khắc họa nên bản sắc của một cộng đồng. Văn
hóa không chỉ bao gồm nghệ thuật, văn học,
mà còn cả lối sống, những quyền cơ bản của
con người, hệ thống giá trị, truyền thống và tín
ngưỡng. Ở một đô thị lớn như Hà Nội, quá trình
tái định cư đang đặt ra nhiều vấn đề liên quan
đến chiều cạnh văn hóa - xã hội của nhóm bị
di dời. Việc tổ chức đời sống, sinh hoạt của các
gia đình tái định cư ở khu vực cư trú mới có
thể đang tạo nên những nét văn hóa riêng của
nhóm này.
Trong 20 năm qua, Hà Nội đã diễn ra những
thay đổi lớn trong công tác quy hoạch, sắp
xếp, tổ chức lại thành phố. Nhiều quận mới
được thành lập và các địa bàn chuyển đổi từ xã
thành phường như địa bàn quận Hoàng Mai,
quận Nam Từ Liêm, quận Bắc Từ Liêm. Từ năm
2000 đến năm 2004, Hà Nội thu hồi 5.596 ha
đất để phục vụ cho 957 dự án phát triển. Trong
năm 2008, khoảng 1.500 ha đất bị thu hồi,
trong đó có hơn 900 ha đất nông nghiệp trồng
VĂN HÓA TRUNG - CẬN - ĐƯƠNG ĐẠI
* TS., Viện Văn hóa, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội
Số 32 (Tháng 6 - 2020)52
NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA
hai vụ lúa. Sau năm 2008 (thời điểm bắt đầu
mở rộng thành phố), bình quân mỗi năm Hà
Nội triển khai hơn 1.000 dự án, thu hồi khoảng
13.000 ha từ hơn 200.000 tổ chức, hộ gia đình,
và các cá nhân [7]. Việc thu hồi đất đai để nâng
cấp, mở rộng đường xá, xây dựng các trung
tâm thương mại, trung tâm hành chính đã tạo
nên sự di dời dân cư từ quận này sang quận
khác và đặt ra vấn đề mới về ổn định cuộc
sống sau tái định cư của người dân. Quá trình
tái định cư, bên cạnh ý nghĩa phục vụ cho các
chiến lược phát triển, các thiết kế quy hoạch hạ
tầng, đang để lại nhiều vấn đề nảy sinh. Chẳng
hạn, các khiếu nại về giá đất bồi thường, hỗ trợ
tái định cư chiếm tới 90% tổng số lượng các
cuộc khiếu nại [4]; di dân tái định cư có nguy
cơ phá vỡ cấu trúc văn hóa tại cộng đồng tại
chỗ [8]; sự di dời không tự nguyện có thể làm
biến đổi thói quen văn hóa thành một loại văn
hóa trái ngược [9]. Đời sống xã hội của nhóm
bị di dời gợi ra nhiều điều về những thay đổi
trong đời sống của con người khi buộc phải di
dời khỏi nơi ở vốn quen thuộc của họ.
Một câu hỏi đặt ra: Liệu việc di dời dân cư
tới điểm cư trú mới có đảm bảo sự hình thành
cộng đồng cố kết mới ở khu vực cư trú mới hay
không? Để trả lời câu hỏi này cần nhìn theo
quan điểm tiếp cận văn hóa - xã hội để nhận
diện các mối quan hệ, sự tương tác xã hội của
nhóm tái định cư tại khu vực cư trú mới. Đời
sống văn hóa - xã hội bộc lộ qua cung cách ứng
xử của các thành viên trước tình cảnh bị di dời,
quá trình vật lộn để tái thiết cuộc sống mới và
hình thành các chuẩn mực ứng xử mới. Phân
tích các phản ứng của họ, chúng ta sẽ phần
nào nhận ra được các phương diện khác nhau
của đời sống xã hội sau tái định cư. Chúng tôi
cũng xem xét các giá trị mới của đời sống mưu
sinh, vượt lên khó khăn của nhóm tái định
cư. Bài viết đề cập đến sự tổn thương về mặt
văn hóa, sự lỏng lẻo trong việc kiến tạo liên
kết xã hội tại nơi ở mới và sự khó khăn trong
việc thiết lập năng lực tự quản cộng đồng của
các hộ tái định cư tại phường Thịnh Liệt, quận
Hoàng Mai, thành phố Hà Nội.
Phường Thịnh Liệt có khoảng 9.000 hộ,
trong đó, số hộ tái định cư vào khoảng 1.000
hộ. Những hộ này đến từ nhiều quận trong
thành phố như Hai Bà Trưng, Đống Đa, Cầu
Giấy, Thanh Xuân và Hoàng Mai. Trong mỗi tòa
chung cư tái định cư có 9 tầng, mỗi tầng có 9
căn hộ. Tầng 1 được thiết kế để phương tiện xe
máy của cư dân và một phòng sinh hoạt cộng
đồng. Mỗi tổ dân cư gồm từ 4 - 5 tòa nhà. Sau
10 năm tái định cư, chỉ còn khoảng chừng hơn
1/3 số hộ di dời tiếp tục ở lại sinh sống trong
các tòa nhà tái định cư.
Các hộ dân tái định cư chuyển đến phường
Thịnh Liệt từ nhiều nơi trên địa bàn thành phố
Hà Nội, như nhóm dân sống ở khu vực Giáp
Bát (thuộc quận Hoàng Mai), nhóm dân sống
dọc theo sông Tô Lịch (thuộc hai quận Cầu
Giấy, Đống Đa), hoặc nhóm dân cư trú dọc
theo các kênh mương ở quận Hai Bà Trưng.
Ban đầu, dự án tái định cư ở phường Thịnh Liệt
chủ yếu đón nhận các hộ di dời thuộc dự án
thoát nước dọc hai bờ sông Tô Lịch. Sau này,
phường Thịnh Liệt tiếp tục đón nhận các hộ di
dời thuộc các dự án thu hồi đất đai khác của
thành phố Hà Nội.
1. Chính sách tái định cư
Theo Luật Đất đai của Việt Nam, thu hồi
đất là việc Nhà nước ra quyết định hành chính
để thu lại quyền sử dụng đất. Khi thu hồi đất
của nhân dân, Nhà nước trả lại giá trị quyền
sử dụng đất đối với phần diện tích thu hồi
cho người bị thu hồi. Bên cạnh đó, Nhà nước
hỗ trợ các hộ gia đình mất đất thông qua các
chương trình đào tạo nghề mới, tạo việc làm
mới và cấp kinh phí để họ di dời đến địa điểm
mới nhằm ổn định đời sống, sản xuất [6, Điều
26, mục 3,4]. Luật Đất đai ban hành năm 2003,
2009 (sửa đổi) và 2013 nêu: Nhà nước có quyền
thu hồi đất đai của các hộ dân trong trường
hợp cần sử dụng mảnh đất đó vì các mục đích
quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, hoặc vì
mục đích phát triển kinh tế xã hội. Luật Đất đai
cho phép Nhà nước có quyền cưỡng chế thu
hồi đất khi đã ra quyết định thu hồi đất mà các
hộ dân không chấp hành quyết định này. Việc
53Số 32 (Tháng 6 - 2020)
VĂN HÓA ĐƯƠNG ĐẠI
NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA
cưỡng chế diễn ra sau 30 ngày kể từ thời điểm
các hộ dân phải bàn giao đất. Khi hộ dân không
bàn giao đất, Nhà nước ra văn bản quyết định
cưỡng chế thu hồi đất. Trong trường hợp này,
người dân buộc phải bàn giao đất và có quyền
được khiếu nại sau. Việc bồi thường đối với
những mảnh đất bị thu hồi chỉ thực hiện khi
hộ dân có đủ giấy tờ hợp pháp để chứng minh
quyền sử dụng đất hợp pháp của mình. Tuy
nhiên, trên thực tế, các giấy tờ chứng nhận và
xác nhận đất đai thường rất phức tạp do lịch sử
để lại. Vì vậy, để chứng minh nguồn gốc đất đai
và thực hiện đền bù thỏa đáng cho các hộ dân
không mấy dễ dàng.
Theo quy định của thành phố Hà Nội, các
hộ bị thu hồi nhà ở, đất đai được bố trí tái
định cư bằng suất mua nhà chung cư cao tầng
tại khu vực tái định cư. Các dự án thu hồi đất
thường chọn một vài khu vực nhà chung cư tái
định cư trong thành phố để các hộ chuyển đến.
Trong trường hợp địa phương có đủ đất để bố
trí tái định cư, các dự án có thể đền bù bằng lô
đất nền cho các hộ bị thu hồi. Thông thường,
những địa bàn ven đô có đủ đất bố trí tái định
cư tại chỗ hơn là những phường nội đô.
Thành phố xây dựng quỹ nhà ở tái định cư
phục vụ cho các hộ dân bị di dời do các dự án
thu hồi, giải phóng mặt bằng. Theo quy định,
các dự án phát triển phải đảm bảo đủ quỹ nhà,
đất tái định cư trước khi tiến hành giải phóng
mặt bằng. Trong trường hợp dự án không bố trí
được nhà ở tái định cư cho các hộ bị thu hồi, các
chủ đầu tư mua nhà ở tái định cư từ quỹ nhà ở
tái định cư của thành phố. Quỹ nhà ở và đất tái
định cư do Sở Tài nguyên, Môi trường và Nhà
đất quản lý. Đồng thời, cơ quan này tổ chức bồi
thường, hỗ trợ tái định cư cho người dân.
Trong giai đoạn 2005 - 2010, các khu chung
cư tái định cư đã được xây dựng khắp nơi nhằm
đảm bảo cho quá trình giải phóng mặt bằng
diễn ra mạnh mẽ hơn trên toàn thành phố. Các
cụm dân cư tái định cư sống trong các tòa chung
cư cao tầng ngày càng phổ biến. Nhiều hộ gia
đình rời xa nơi ở cũ và phải thích nghi với một
loại hình nhà ở mới, với phương thức cư trú mới.
2. Sự tổn thương văn hóa
Sự di dời của cư dân tái định cư không chỉ
đơn giản là sự di chuyển về không gian địa lý
trong thành phố, đó còn là một quá trình diễn
tiến bởi những xúc cảm phức tạp như: lo âu,
căng thẳng, sợ hãi, hay buồn chán. Khoảng
thời gian chờ đợi cho đến lúc bàn giao đất
thường kéo dài khoảng 1 năm rưỡi, đôi khi
lâu hơn. Thêm vào đó, khoảng thời gian từ lúc
chuyển ra khỏi nhà ở cũ cho đến lúc nhận nhà
mới cũng khá lâu. Trong khi một số ít gia đình
nhận nhà ở mới ngay sau di dời nên sớm ổn
định, còn lại nhiều gia đình phải thuê nhà trọ
vài tháng, thậm chí lên tới 2, hoặc 3 năm mới
được nhận nhà ở mới.
Trước khi chuyển đến nơi ở mới, một số gia
đình đã tìm đến tận nơi để xem xét khu tái định
cư và căn hộ mới mà họ được mua theo suất
tái định cư. Một cái gì đó hoài niệm, buồn bã
vẫn hiện trên nét mặt của những người trả lời
phỏng vấn. Không ít người đã khóc khi kể lại
ký ức về những ngày di chuyển khỏi nơi ở gắn
bó nhiều năm. Một người phụ nữ kể lại rằng bà
ta đã chứng kiến bà hàng xóm già không chịu
chuyển đi, không chịu nhận tiền đền bù và
cuối cùng bị cưỡng chế di dời: “Cái máy xúc đã
xúc tất cả. Bà ấy gào khóc. Họ giữ bà ấy lại, còn
cái máy xúc múc toàn bộ đồ đạc hất ra ngoài.
Đồ đạc của gia đình bà ấy hỏng hết, đất cát lẫn
đầy. Rốt cuộc, vẫn phải chuyển đi và không được
nhận khoản tiền thưởng nếu như chịu chuyển đi
sớm” (PVS, nữ, 60 tuổi). Một số khác đã chọn
cách chấp nhận và phó mặc.
Chúng tôi tập trung vào khai thác thái độ
của người trả lời liên quan đến những chiều
cạnh tài sản, tiết kiệm, đầu tư giáo dục, y tế,
sinh kế, quan hệ gia đình sau khi bị thu hồi.
Hầu hết những người được hỏi bày tỏ rằng, thu
hồi đất đai không giúp họ có thêm tài sản sinh
hoạt, không thể tiết kiệm, không đầu tư được
giáo dục cho con, không có thêm tiền để chăm
sóc sức khỏe và cũng không thể mở ra mô hình
sinh kế mới. Họ dùng toàn bộ số tiền để mua
nhà/xây nhà ở. Tái định cư đẩy phần lớn những
Số 32 (Tháng 6 - 2020)54
NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA
phụ nữ trung niên về vai trò truyền thống hơn
là gia nhập xã hội. Không có việc làm, hoặc việc
làm không đủ, những phụ nữ này buộc phải ở
nhà, đảm nhiệm phần lớn công việc chăm sóc
trẻ em, người già và làm công việc gia đình -
những công việc không đem lại thu nhập. Một
cuộc thảo luận của nhóm phụ nữ độ tuổi 50
- 60 cho thấy, phụ nữ trung niên mong muốn
có việc làm cho dù công việc chỉ đem lại một
khoản thu nhập nhỏ. Họ không muốn sống
phụ thuộc vào những người khác trong gia
đình. Nhiều phụ nữ trung niên đã sống trong
suốt 10 năm qua với tình cảnh thất nghiệp. Nói
chung, sự tổn thương văn hóa hiện hữu không
chỉ ở phương diện cá nhân mà còn ở phương
diện nhóm xã hội. Trong cùng khu vực nhà ở
chung cư tái định cư, mặc dù sự pha trộn các
hộ gia đình từ nhiều nơi chuyển đến là rõ ràng,
nhưng đặc điểm chung ở họ là sự buồn bã và
kém hài lòng.
3. Tạo dựng liên kết xã hội mới
Gắn kết cộng đồng phản ánh qua các liên
kết xã hội, các tương tác trong đời sống hàng
ngày giữa các thành viên. Điều ấy làm nên
diện mạo văn hóa của một cộng đồng. Khác
với những cộng đồng vốn được củng cố bởi
những liên kết lâu bền, bởi nền tảng văn hóa
truyền thống qua nhiều thế hệ, cộng đồng
tái định cư là một sự thiết lập mới từ một tập
hợp rải rác dân cư trong thành phố “gom lại”.
Họ vốn đã bị tổn thương trước khi tới đây. Bởi
vậy, các liên kết xã hội mới là một cuộc tạo
dựng hoàn toàn mới. Nhận diện các liên kết
mới giúp chúng ta nhận ra một vài nét văn hóa
riêng của họ.
Các quan hệ xóm giềng giữa những gia
đình tái định cư tồn tại, nhưng giữ ở mức xã
giao, không quá thân thiết, song cũng không
quá lạnh nhạt. Trong quan hệ hàng xóm, việc
thăm hỏi khi ốm đau, hỗ trợ nhau lúc gia đình
có việc hiếu hỷ được duy trì. Một số thành viên
giữ quan hệ giao tiếp, trò chuyện khi gặp mặt.
Còn lại, những hoạt động khác ít có sự tương
tác hơn. Thường thì việc thăm hỏi nhau lúc
ốm đau chỉ diễn ra ở những người già hơn là
ở những người trẻ tuổi. Việc sang nhà nhau
chơi cũng xảy ra nhiều hơn ở nhóm người già
và ít xảy ra ở người trẻ tuổi. Những người trẻ
tuổi có xu hướng riêng tư hơn, khép kín hơn
trong quan hệ xóm giềng. Người già tỏ ra tin
tưởng hàng xóm hơn. Nhóm người già không
thay đổi nhiều lắm trong những hoạt động trợ
giúp giữa những người hàng xóm, chẳng hạn
như gửi nhà hoặc trông nhà giúp nhau, nhờ vả
nhau đón đưa trẻ đi học, nhưng những người
trẻ tuổi lại ít làm như vậy. Trước tái định cư,
những người hàng xóm thường trợ giúp nhau
nhiều hơn, nhưng sau tái định cư, mối quan hệ
này không còn trong khi những mối quan hệ
mới khó đạt được một sự gắn kết như trước di
dời. Bên cạnh đó, người già thường hoài niệm
về nơi ở cũ - nơi có mối quan hệ gắn bó, gần
gũi hơn giữa những người hàng xóm.
Các gia đình tái định cư cho rằng mối quan
hệ hàng xóm tại nơi ở mới không thân thiết
bằng quan hệ hàng xóm của họ tại nơi ở cũ.
Tại nơi ở cũ, các hoạt động hàng xóm thăm hỏi
nhau lúc ốm đau, trò chuyện, sang nhà chơi,
giúp đỡ nhau khi gia đình có việc hiếu hỷ đều
được chia sẻ nhiều hơn so với hiện nay. Tại nơi
ở cũ, các gia đình sống san sát, liền ngõ xóm
nên quen biết nhau nhiều hơn. Chuyển đến
nơi mới, các hộ từ nhiều nơi trong thành phố
bị “trộn lại”, phần đông các hộ chỉ quen biết
nhau trong phạm vi tầng ở của mình, “tầng
nào biết tầng đó”. Mặc dù vậy, chung cư tái
định cư cũng có lợi thế nhất định so với chung
cư thương mại: “Nhà tái định cư thiết kế đơn giản
hơn các khu thương mại. Các nhà ở thương mại
luôn khép kín. Nhà nọ không biết tên nhà kia nếu
không có sự giao tiếp. Nhà ở tái định cư thường
có một cửa sổ trông ra hành lang, kể cả đóng cửa
vào anh vẫn có thể giao tiếp. Kiểu bố trí nhà ở như
vậy làm cho các quan hệ trong cùng tầng có tính
chất cộng đồng hơn. Vẫn mang tính chất kiểu nơi
cũ, tình làng xóm. Nơi đây vẫn có quan hệ làng
xóm hơn là những nhà thương mại. Vẫn thăm hỏi
nhau hoặc là những giao tiếp hàng ngày cởi mở
hơn” (PVS, tổ trưởng tổ dân phố, 60 tuổi).
55Số 32 (Tháng 6 - 2020)
VĂN HÓA ĐƯƠNG ĐẠI
NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA
Các nhóm sở thích mới trong khu dân cư đã
bắt đầu hình thành với mức độ tương tác đơn
giản, mang tính giao lưu là chính. Phạm vi của
các nhóm sở thích thu hẹp trong chính mỗi tòa
nhà chung cư tái định cư. Thông thường, các
hoạt động liên hoan nhỏ gồm từ 5 đến 10 đại
diện hộ gia đình. Cung cách tổ chức liên hoan
như vậy có ở cả nhóm thanh niên, nhóm trung
niên và nhóm người già, qua đó, tạo ra sự gắn
kết và hiểu thêm về các gia đình trong cùng
tòa nhà. Nhóm phụ nữ già tỏ ra tích cực hơn
cả. Nhóm phụ nữ này có chừng 20 người, đông
hơn so với nhóm nam giới. Những phụ nữ này
xây dựng quỹ của nhóm bằng cách đóng góp
một khoản thỏa thuận chung là 240.000 đồng/
người/năm để có kinh phí duy trì các hoạt
động của nhóm. Phụ nữ duy trì khá tốt hoạt
động thăm hỏi ốm đau hoặc liên hoan hội
nhóm nhân các dịp lễ tết. Một phụ nữ tái định
cư phàn nàn rằng, mọi hoạt động của nhóm
họ đều do tự nguyện, tự giác mà không nhận
được hỗ trợ từ phía chính quyền địa phương
và điều này khác xa với nơi ở cũ: “Ở đây không
có gì để hoạt động. Hội phụ nữ chả có hoạt động
gì. Tự mình thăm hỏi lẫn nhau thôi. Trong khi, hội
nông dân của phường được phường ưu ái hơn”
(PVS, nữ, 62 tuổi). Không dễ dàng để tạo ra
một quy mô rộng hơn giữa hai hay ba tòa nhà
cùng tổ chức các hoạt động giao lưu trong khu
tái định cư. Một số gia đình bắt đầu chuyển đi
dần sau một thời gian sinh sống ở đây; một số
đã không chuyển đến ngay từ đầu, căn hộ bị
bán hoặc cho thuê; chỉ một số những hộ bị di
dời hiện còn ở lại, số khác là những người mua
lại nhà hoặc thuê nhà. Do vậy, khó có thể nói
đến việc tạo dựng một mối liên kết cộng đồng
bền vững ở cụm dân cư này.
Ít người nhắc đến vai trò của các tổ chức
chính trị - xã hội trong việc tổ chức đời sống xã
hội mới tại các tòa nhà tái định cư, mặc dù các
tổ chức này có thành lập. Cách tạo nên sự gắn
kết xã hội giữa các thành viên thường diễn ra
khi các tổ chức chính trị - xã hội triển khai tổ
chức các hoạt động chung như hội nghị, tham
quan, liên hoan... Những người tái định cư cho
biết, tại nơi ở cũ, các tổ hội thường hoạt động
tích cực hơn, thường xuyên tổ chức các hoạt
động thăm quan, liên hoan cho các hội viên,
nhưng tại nơi ở mới, các hộ tái định cư ít được
thu hút vào các hoạt động tương tự. Không có
nhiều hoạt động giao lưu giữa tổ phụ nữ ở khu
chung cư tái định cư với hội phụ nữ phường.
Có một lý do là đa số các hộ tái định cư còn
nghèo nên không tham gia các hoạt động
mà phường tổ chức. Một người dân cho biết:
“Ở đây hội phụ nữ của phường có tổ chức các
chuyến đi nhưng tòa của cô không đi vì không
ai có tiền. Chỉ cá nhân nào có tiền mới đi. Nếu đi
xa đóng 200.000 đồng thì đi, chứ 800.000 đồng
đến 1 triệu họ sẽ không đi. Như cô chả dám đi”
(PVS, nữ, 62 tuổi tòa N10). Có thể nói rằng, các
liên kết xã hội yếu trong cộng đồng sẽ dẫn đến
giảm sút các hoạt động chung giữa các hộ tái
định cư, và ngược lại, việc ít thường xuyên tổ
chức thành công các hoạt động chung lại tiếp
tục làm yếu đi các liên kết xã hội.
4. Vấn đề tự quản cộng đồng
Năng lực tự quản là một điểm quan trọng
trong kết cấu văn hóa, xã hội của một cộng
đồng. Ở đó, cộng đồng tự tổ chức, tự vận hành
và giải quyết các nhu cầu của chính nó. Tổ dân
phố là một hình thái tổ chức đời sống xã hội
đô thị trong các ngõ, xóm. Chuyển sang hình
thức cư trú nhà chung cư cao tầng, người ta
cần đến một hình thái tổ chức khác cho kết
cấu đời sống của dạng nhà ở chung cư cao
tầng. Ban quản trị tòa nhà là tổ chức vận hành
các hoạt động chung của tòa nhà và do người
dân bầu. Ban quản trị ra đời để thực hiện các
yêu cầu riêng biệt của tòa nhà chung cư cao
tầng. Phân tích sự hiện hữu của ban quản trị
tòa nhà chung cư tái định cư trong đời sống
cộng đồng sẽ giúp chúng ta nhận diện rõ hơn
về khả năng tự tổ chức, tái thiết đời sống công
cộng. Nó cũng ẩn chứa chiều cạnh văn hóa khi
xét định năng lực của ban quản trị phản ánh
trình độ tổ chức xã hội của những người di dời
đến từ mọi nơi trong thành phố.
Số 32 (Tháng 6 - 2020)56
NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA
Một số người mong muốn bầu ra ban quản
trị để người dân tự vận hành tòa nhà. “Trước
hết, ban quản trị phải có con dấu, hoạt động
giống như một hợp tác xã và có lương” (PVS,
nam giới, 61 tuổi). Các cuộc họp ở một số tòa
nhà đã được tổ chức. Ở đó, người dân được
thông bá