Một vài giải pháp góp phần nâng cao chất lượng đào tạo theo phương thức E-Learning hiện nay

105 MỘT VÀI GIẢI PHÁP GÓP PHẦN NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO THEO PHƯƠNG THỨC E-LEARNING HIỆN NAY ThS. Lê Thị Mỹ An Trường Đại học An Giang Tóm tắt: Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế số trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, ngành giáo dục đại học đòi hỏi phải có những thay đổi căn bản về tư duy đào tạo, cách thức trao đổi và truyền thụ kiến thức. Để đáp ứng những nhu cầu về giáo dục đào tạo ngày càng phát triển đa dạng và phong phú thì cùng với sự phát triển của hệ thống giáo dục - đào tạo truyền thống, rất cần áp dụng và phát triển đào tạo từ xa - một phương thức đào tạo đang được các nước trên thế giới và trong khu vực áp dụng rất phổ biến và có hiệu quả, đó là E-Learning. Hiện nay với tốc độ thay đổi chóng mặt dưới tác động của nền kinh tế số thì E-Learning sẽ là một phương thức dạy và học rất phù hợp trong việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu xã hội. Với thực tế đó bài viết sẽ đi phân tích ưu, nhược điểm của E-Learning, thực trạng E-Learning tại Việt Nam và đề xuất giải pháp phát triển toàn diện E-Learning. Từ khóa: cách mạng 4.0, đào tạo trực tuyến, E-learning, nền kinh tế số, số hóa 1. Đặt vấn đề Nền kinh tế thế giới đang thay đổi sâu rộng trước tác động của cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0. Nền kinh tế Việt Nam cũng không ngoại lệ trước nhiều cơ hội và thách thức mới của xu hướng số hóa. Trước sự bùng nổ của cách mạng 4.0 sẽ kéo theo những yêu cầu mới về năng lực nhân sự, không chỉ với các công nhân ở trình độ thấp mà còn với cả những người có bằng cấp. Từ đó, đòi hỏi các trường đại học phải thay đổi chương trình đào tạo đem lại cho người học những kỹ năng, kiến thức cơ bản lẫn tư duy sáng tạo. Học tập để cạnh tranh chứ không phải để lấy bằng. Mục tiêu của giáo dục đại học phải là tạo ra lực lượng lao động có kiến thức, có kĩ năng thích ứng cao với sự biến đổi nhanh của nền kinh tế tri thức thế kỉ 21. E-Learning là một phương thức dạy học mới dựa trên công nghệ thông tin và truyền thông. Với E-Learning, việc học là linh hoạt mở. Người học có thể học bất cứ lúc nào, bất cứ ở đâu, với bất cứ ai, học những vấn đề bản thân quan tâm, phù hợp với năng lực và sở thích, phù hợp với yêu cầu công việc mà chỉ cần có phương tiện là máy tính và mạng Internet. 2. Nội dung 2.1. E-learning E-learning là chữ viết tắt của Electronic Learning, dịch ra tiếng Việt có nghĩa là học trực tuyến hay giáo dục trực tuyến. E-learning là phương thức học tập thông qua một thiết bị có kế nối mạng với một máy chủ ở nơi khác có lưu trữ sẵn các nội dung học tập dạng số và phần mềm cần thiết để có thể tương tác (hỏi/ yêu cầu/ ra đề) với học viên học trực tuyến từ xa. Giáo viên có thể truyền tải hình ảnh, âm thanh hoặc tài liệu tương tác qua đường truyền băng thông rộng hoặc kết nối không dây (WiFi, WiM ), mạng nội bộ (L N). (Đào Quốc Thiện, 2017) 106 Có thể hiểu đơn giản rằng, E-Learning là phương thức học tập ảo thông qua các thiết bị có kết nối Internet đối với một máy chủ ở nơi khác có lưu giữ sẵn bài giảng điện tử và phần mềm cần thiết để có thể hỏi đáp hay yêu cầu cho học viên học trực tuyến từ xa (UNESCO, 2009) Ở một khía cạnh rộng hơn, E-learning được hiểu như là một môi trường học tập tổ hợp các công nghệ lưu trữ, mã hóa và truyền tải dữ liệu. Ở môi trường này, ngoài việc người học và giảng viên có thể tương tác với nhau, hoặc tương tác với hệ thống học trực tuyến. Người học còn có thể tự lựa chọn cho mình những phương thức học tập cũng như lựa chọn các công cụ hỗ trợ tiến trình học tập sao cho đạt hiệu quả cao nhất. Trong môi trường E-learning, đòi hỏi một tinh thần tự học, tự nghiên cứu rất cao của người học. Tuy nhiên, với các công cụ ngày càng nhiều được trang bị, tích hợp vào hệ thống E-learning, học viên có thể dễ dàng hơn trong việc tự học của mình như hệ thống lịch nhắc nhở học tập, làm bài kiểm tra, hệ thống đánh giá năng lực, hay hệ thống tự động thiết kế tiến trình học tập theo mục tiêu. Theo Scott Winstead, từ khi ra đời cho đến nay cùng với những phát triển công nghệ thì E-Learning cũng đã trải qua nhiều giai đoạn: - E-Learning 1.0 (1993 - 2000): Giai đoạn này hệ thống E-Learning chủ yếu cung cấp cho người học tài nguyên học tập dưới dạng các trang web tĩnh, và không có nhiều công cụ để hỗ trợ người học trong quá trình học tập. - E-Learning 2.0 (2000 - 2010): Đây là giai đoạn mà các hệ thống E-Learning chỉ đơn thuần cung cấp cho người học một hệ thống nội dung học liệu dưới các hình thức text, video, và một kênh thảo luận nhóm dưới dạng text. - E-Learning 3.0 - 4.0 (2010 - nay): Cùng với sự phát triển của các mạng ngữ nghĩa, phân tích hành vi, hệ thống E-Learning bắt đầu cung cấp cho người học các nội dung học tập một cách mềm dẻo, linh hoạt tùy theo hành vi tương tác của người học trên hệ thống, và hệ thống E-Learning cũng cung cấp cho người học nhiều công cụ hỗ trợ như chat, video conference, online-S, thực tại ảo (Scott Winstead, 2016) 2.2. Ưu, nhược điểm của phương thức đào tạo E-learning Theo đánh giá phân tích của tổ chức VV B (Tổ chức Hợp tác Phát triển và Hỗ trợ kỹ thuật vùng Fla-măng, vương quốc Bỉ, tập trung vào lĩnh vực giáo dục) trên cơ sở so sánh giữa lớp học truyền thống thì E-Learning có những ưu điểm và hạn chế (VV B, 2011): a. Ưu điểm - hông bị giới hạn bởi không gian và thời gian bởi sự phổ cập rộng rãi của internet đã dần xóa đi khoảng cách về thời gian và không gian cho E-Learning. Người học có thể chủ động học tập, thảo luận bất cứ lúc nào và bất cứ nơi đâu. Giới hạn địa lý không còn là vấn đề, và qua đó, người học có thể tiếp cận nhiều hơn với vô số các khóa học trên thế giới. - Tính hấp dẫn trong quá trình học với sự hỗ trợ của công nghệ multimedia, những bài giảng tích hợp text, hình ảnh minh họa, âm thanh làm tăng thêm tính hấp dẫn của bài học. Thông qua đó sinh viên, người học được sự hỗ trợ nhanh chóng và đầy đủ từ đa dạng kênh, hệ thống tài liệu được lưu trữ trên hệ thống giúp học viên có thể truy xuất các thông tin hỗ trợ quá trình học một cách nhanh chóng và đầy đủ. Các chức năng trò 107 chuyện, tương tác với học viên, giảng viên và quản trị viên hệ thống giúp người học giải quyết các thắc mắc một cách nhanh chóng. - Tính linh hoạt trong quá trình học, người học có thể tự điều chỉnh quá trình học, lựa chọn cách học phù hợp nhất với hoàn cảnh của mình. Lịch học với các chương trình đào tạo trực tuyến được thiết kế dựa vào tinh thần chủ động của sinh viên, họ chủ động sắp xếp thời gian học linh hoạt theo thời gian biểu cá nhân. Chủ động lựa chọn các chương trình đào tạo với các khóa học trực tuyến từ căn bản đến nâng cao, với đa dạng phân khúc kiến thức phục vụ người học, từ các chương trình trung học phổ thông đến cao đẳng, đại học; từ chuyên ngành kiến trúc đồ họa đến chuyên ngành công nghệ thông tin,... Với sự đa dạng đó người học có thể dễ dàng hơn trong việc lựa chọn các khóa học nâng cao kỹ năng, kiến thức còn thiếu hoặc muốn làm phong phú hơn cho cá nhân. - Sự thoải mái, với E-Learning, người học có thể tự do học ở bất nơi nào vào bất kỳ thời điểm nào. hác với môi trường học tập truyền thống, thay vì người học phải tham gia học tập tại các lớp học của trường hay trung tâm đào tạo, học viên học trực tuyến luôn linh hoạt học tập mọi lúc mọi nơi. Tất cả đều không bị gián đoạn bởi thời gian và không gian. Sự tự do, thoải mái trong cách ăn mặc, cùng với các hoạt động hàng ngày tại nhà luôn tạo cảm giác dễ dàng hơn cho việc tiếp cận việc học. Thay vì đó, để đến trường học, bạn phải ăn mặc đồng phục hoặc ít nhất có một sự lịch sự nhất định trong kiểu tóc, quần áo, Đây là điểm thú vị không thể bỏ qua trong các lợi ích mà một chương trình học tập trực tuyến mang lại cho người học. - Giảm chi phí học tập, tiết kiệm thời gian, chi phí đi lại thông qua E-Learning, người học hoàn toàn chủ động không phải mất các khoản chi phí phát sinh không cần thiết, vừa bảo vệ môi trường vừa nâng cao hiệu quả học tập. - Các kĩ năng làm việc hợp tác, tự điều chỉnh để thích ứng của người học sẽ được hoàn thiện không ngừng. Do đó, khi đến với E-Learning, mọi thành phần, không phân biệt trình độ, giới tính tuổi tác đều có thể tìm cho mình một hướng tiếp cận khác nhau với vấn đề mà không bị ràng buộc trong một khuôn khổ cụ thể nào (cá nhân hoặc người học). b. Nhược điểm Tuy nhiên bên cạnh những ưu điểm, phương pháp E-Learning vẫn còn những điểm hạn chế: - Sự tương tác giữa giảng viên và sinh viên vẫn bị hạn chế, đặc biệt đối với các môn học có nhiều khái niệm mới, đòi hỏi phải có sự giải thích từ phía giảng viên, cũng như tư duy logic từ phía sinh viên; - Phương pháp học E-Learning cũng như phương pháp học truyền thống hiện nay ở Việt Nam đều thiếu học cụ giúp cho sinh viên có thể hình dung cụ thể thực tế vận hành như thế nào; - E-Learning cho phép sinh viên hoàn toàn làm chủ quá trình học của bản thân, do vậy nếu nội dung bài học và các học cụ hỗ trợ (bài tập tình huống, bài kiểm tra, diễn đàn) mà nội dung không hấp dẫn và phục vụ cho bản thân người học thì phương pháp học này sẽ không phát huy được hiệu quả. 108 2.3. Thực trạng phát triển đào tạo theo phương thức E-Learning ở Việt Nam Trên thực tế, việc học trực tuyến đã không còn mới mẻ ở các nước trên thế giới. Song ở Việt Nam, nó mới chỉ bắt đầu phát triển một số năm gần đây, đồng thời với việc kết nối Internet băng thông rộng được triển khai mạnh mẽ tới tất cả các trường học. Nghi quyết chỉ thị 58-CT/TW “Về đẩy manh ứng dung và phát triển công nghệ thông tin phục vụ sự nghiêp CNH-HĐH” đã xác đinh: “về giáo dục – đào tạo, ứng dụng công nghệ thông tin để đổi mới phương thức giáo dục từ truyền thụ kiến thức sang phát triển năng lực cá nhân; nâng cao sự bình đẳng về cơ hội trong giáo dục– đào tạo, ” (BCHTW, 2000). Một vấn đề rất đáng khích lệ và có thể nghiên cứu áp dụng tại Việt Nam chính là việc triển khai thành công mô hình E-Learning, phổ cập về các vùng quê, vùng xa nhằm nâng cao chất lượng sống của người dân. E-Learning trở thành một phương thức đóng vai trò giải quyết vấn đề thiếu hụt giảng viên cho các vùng sâu, vùng xa cho hầu hết các quốc gia đang phát triển. Nhiều cơ sở đào tạo ở Viêt Nam đã quyết định kết hợp công nghệ thông tin vào tất cả mọi cấp độ giáo dục nhằm đổi mới chất lượng hoc tập trong tất cả các môn hoc và trang bi cho lớp trẻ đầy đủ công cu và kỹ năng cho kỷ nguyên công nghệ thông tin. Ngoài viêc xây dựng thêm trường lớp phục vụ cho việc học tập theo phương thức truyền thống, nhiều cơ sở đào tạo đang tìm cách kết hợp hình thức đào tạo trực tuyến để cung cấp dịch vụ giáo dục đến với người dân. Đăc biệt, nhiều trường đại học trong cả nước đã mạnh dạn đưa phương thức đào tạo từ xa, phương thức E-Learning vào giảng dạy trong trường mình như: Đại học inh tế Quốc dân, Đại học Mở Hà Nội và Đại học Mở TPHCM, Đại học Thái Nguyên, Đại học Trà Vinh, Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn Thông, Đại học Ngoại thương, nhiều trường đã kết hơp với doanh nghiêp chuyên cung cấp công nghê đào tạo trực tuyến hàng đầu Đông Nam Á để giảng dạy. Hiện nay, Việt Nam có thể coi là một quốc gia khá phát triển ở trong khu vực Châu Á về E-Learning, Việt Nam cũng đã đạt được một số kết quả nhất định. Theo University World News, Việt Nam đứng trong top 10 thị trường phát triển nhanh giáo dục trực tuyến, đứng thứ tư về tốc độ tăng trưởng E-Learning trong giai đoạn 2013-2018 với tốc độ tăng trưởng 40%/năm (Dũng Trí, 2018). Tuy nhiên, trước những sự thay đổi nhanh chóng của nền kinh tế số, Việt Nam cũng cần xem xét các xu hướng chung trên thế giới để có thể có những cải tiến nhằm duy trì các hoạt động này. Chủ trương của Bộ GD&ĐT trong giai đoạn tới là tích cực triển khai các hoạt động xây dựng một xã hội học tập, mà ở đây mọi công dân (từ học sinh phổ thông, sinh viên, các tầng lớp người lao động,...) đều có cơ hội được học tập, hướng tới việc: học bất kỳ thứ gì (any things), bất kỳ lúc nào (any time), bất kỳ nơi đâu (any where) và học tập suốt đời (life long learning). Để thực hiện được các mục tiêu nêu trên, E-Learning nên có một vai trò chủ đạo trong việc tạo ra một môi trường học tập ảo. Vài năm trở lại đây, mô hình giáo dục này đang được các doanh nghiệp và cả các trường đại học đầu tư phát triển mạnh mẽ, dần thu hút sự quan tâm của nhiều đối tượng học. Các đơn vị cung cấp E-Learning được nhiều người ở Việt Nam biết đến hiện nay: Tổ hợp Công nghê giáo dục T PIC , nEdu của Công ty cổ phần phát triển dịch vụ học tập và giải trí trực tuyến (Net2E), Cleverlearn,... hông chỉ có các công ty tư nhân, nhiều trường đại học tại Việt Nam như Đại học Bách hoa TPHCM, Đại học Ngoại Ngữ (ĐHQG Hà Nội), Viện đại học Mở,... cũng đã triển khai 109 khá thành công mô hình đào tạo E-Learning mà ở đó khung chương trình sẽ có các giờ học trực tuyến, người học dù bất kỳ đâu cũng có thể theo dõi bài giảng của giảng viên và trực tiếp thảo luận với tất cả thành viên trong hệ thống giống như họ có mặt trong một phòng học tập trung. Trước đây, đào tạo trực tuyến thường chỉ được biết đến theo hình thức học thêm qua các file âm thanh, hình ảnh từ chiếc máy tính. Như vậy có nghĩa là người học sẽ được học theo cảm tính, thích thì học, không thích thì có thể bỏ. Điều này ảnh hưởng khá nhiều tới chất lượng học tập. Để khắc phục, hiện nay nhiều trường đã áp dụng công nghệ trực tuyến 3D để tăng cảm hứng cho người học bằng cách tạo ra một giảng đường ảo giống như ngoài đời thật để sinh viên có thể gặp nhau trao đổi và thảo luận mọi thứ về môn học. Với phương pháp này, các sinh viên có điều kiện vận dụng gần như ngay lập tức những kiến thức của mình và có thể thấy được kết quả rất nhanh sau đó. Ngoài ra, để tăng tính tương tác giữa người dạy và học, nhiều trường đã kết hợp với các công ty cung cấp giải pháp về công nghệ đào tạo trực tuyến. Đơn cử như chương trình tiếng nh trực tuyến Language School của Đại học Ngoại Ngữ kết hợp với Công ty cổ phần phát triển dịch vụ học tập và giải trí trực tuyến (Net2E). Tham gia chương trình này, học viên sẽ nhận được sự trợ giúp tối ưu của bộ phận chăm sóc khách khách hàng và các trợ giảng như khuyến khích và nhắc nhở tiến độ học tập, đánh giá năng lực học tập và giải đáp những thắc mắc trong suốt quá trình học tập. Hàng loạt e-learning web ra đời, với hàng loạt dịch vụ mới mẻ , với giá cả phải chăng, hình thức truyền tải mới mẻ, dễ cập nhật, học viên có thể download tài liệu tự học, tham gia học trực tuyến với các giảng viên từ nh, Mỹ, Úc và Canada và được cấp chứng chỉ có giá trị được xã hội chấp nhận. Tuy nhiên với tốc độ phát triển của xã hội dưới tác động của cách mạng công nghiệp 4.0 thực trạng đào tạo E-Learning ở Việt Nam cũng còn nhiều hạn chế: Trước hết là về khoa học công nghệ, bởi công nghệ lạc hậu và thay đổi rất nhanh, thường chỉ sau vài ba năm là phải tìm cách đầu tư tiếp. Đây chỉ hạn chế mà còn thách thức rất lớn đối với các cơ sở giáo dục bởi sự phát triển của khoa học công nghệ là nền tảng, là tiền đề để giáo dục phát triển dẫn đến sự xuất hiện của phương thức E-Learning. Chúng ta muốn có môi trường đào tạo E-Learning tốt, hiện đại thì phải đầu tư cho khoa học công nghệ, nhất là trong cách mạng công nghiệp 4.0 khi mà trí tuệ nhân tạo, kỹ thuật số phát triển như vũ bão dẫn đến hạ tầng, cơ sở vật chất cho việc đào tạo E-Learning nhanh chóng trở lên lạc hậu hoặc không tương thích. Với quy mô đào tạo nhỏ, lẻ, E-Learning ở Việt Nam chưa tạo được hệ thống phát triển đồng bộ và rộng rãi trong hệ thống giáo dục. Mô hình giáo dục chưa phong phú đa dạng chủ yếu vẫn tập trung vào đào tạo một số ngành cơ bản, các chứng chỉ ngoại ngữ, tin học, kỹ năng chứ chưa có đào tạo các ngành chuyên sâu. Đội ngũ giảng viên tham gia giảng dạy E-Learning vẫn còn rất hạn chế về cả số lượng lẫn chất lượng. Bên cạnh đó vì E-Learning yêu cầu việc học tập độc lập, chủ động và đòi hỏi phải hoàn thành rất nhiều các bài tập, nhiệm vụ và hoạt động tương tác khác nên người học với một động lực thấp sẽ phải đối mặt với cảm giác áp lực và khó có thể hoàn thành khóa học một cách hiệu quả. Thêm vào đó, nhiều người chưa có nhận thức phù hợp về tính hiệu quả của E-Learning và vẫn học tập chủ yếu theo các phương pháp truyền thống, từ đó làm gia tăng sự thiếu hứng thú và nhàm chán với các nội dung khóa học. Nhiều cơ sở giáo dục công lập trong nước vẫn chưa định hướng cho sự phát triển của E-Learning với sự thay đổi nhanh chóng của khoa học công nghệ dẫn đến hệ quả là ban hành các quy định liên quan đến phương thức đào tạo E-Learning chưa đúng, đầy đủ và kịp thời 110 đặc biệt là những ảnh hưởng của cách mạng công nghiệp 4.0 đến giáo dục nói chung và phương thức E-Learning nói riêng. Ngoài ra, với xu hướng phát triển của cách mạng công nghiệp 4.0, đào tạo trực tuyến E-Learning vẫn còn phải đối mặt với những thay đổi mạnh mẽ cả về tư duy, cơ cấu kiến thức, kỹ năng, phương pháp giảng dạy và tiếp thu kiến thức. Thế nên đòi hỏi E-Leaning phải đem lại cho người học cả phương pháp tư duy lẫn những kiến thức, kỹ năng mới, khả năng sáng tạo, thích ứng với thách thức và những yêu cầu mới. 2.4. Một số số giải pháp để nâng cao chất lượng đào tạo theo phương thức E-learning Cách mạng công nghiệp 4.0 trong thời gian tới đây có thể thay đổi cục diện kinh tế - xã hội của tất cả các quốc gia trên thế giới. Việt Nam, đương nhiên, không phải là ngoại lệ. Với cuộc cách mạng này, sự thay thế về nhân lực bằng robot có thể phá vỡ những quy luật vốn có trên thị trường. Chính vì thế, mặc dù, cuộc cách mạng này có thể mang lại nhiều thuận lợi, nhưng thách thức mà các quốc gia phải đối mặt cũng không hề nhỏ. Trong bối cảnh đó, vai trò của giáo dục càng được đề cao hơn bao giờ hết, bởi việc giáo dục đào tạo ra những cán bộ, nhân công lành nghề có kĩ thuật và tay nghề cao chính là điểm mấu chốt sống còn trong thời kì kỉ nguyên số hóa. Mô hình đào tạo trực tuyến, vì vậy, cần có sự chuyển biến tích cực để tránh được những cú sốc do không kịp thích ứng với sự thay đổi quốc tế, đồng thời cung cấp cho xã hội đội ngũ nhân công với trình độ cao. Trước hết giảng viên giảng dạy E-Learning cần phải có những phẩm chất và năng lực nhất định. Các phẩm chất và năng lực của giảng viên giảng dạy theo phương thức này cần đạt đến các yêu cầu sau đây: - m hiểu định dạng và đào tạo trực tuyến, hiểu rõ và xác định được thời gian và nỗ lực cần thiết cho một khóa học trực tuyến. Nắm được các nhiệm vụ căn bản của giảng viên trong lớp học trực tuyến để thúc đẩy quá trình học tập. Giảng viên trực tuyến cần có năng lực kết nối và tương tác với sinh viên. Đây là vấn đề rất căn bản để thực hiện giảng dạy E-Learning. - Lượng kiến thức và kinh nghiệm thực tiễn phong phú, dồi dào để trả lời cho những câu hỏi (kể cả những câu hỏi ngoài nội dung chương trình học) đòi hỏi giảng viên bên cạnh kiến thức chuyên môn học phần phụ trách phải có vốn kiến thức rộng, uyên bác. Có như vậy mới có thể điều hướng, chỉ dẫn và khai phóng được tư tưởng, lối tư duy của sinh viên. Bởi khác với lớp học E-learning người học tương tác với giáo viên để giải đáp những vấn đề chưa sáng tỏ,còn khúc mắc. - hả năng chia sẻ và thấu cảm vì tương tác giao tiếp ở đây là gián tiếp, chủ yếu thông qua “bàn phím” nên sinh viên rất khó hiểu được ý tưởng cũng như cảm xúc của giảng viên khi trao đổi cùng họ. Tính kiên trì và khả năng đọc suy nghĩ, cảm xúc người khác được đánh giá cao ở những giảng viên giảng dạy trực tuyến. Do đó giảng viên không ngừng sáng tạo và linh hoạt trong cách diễn đạt ngôn từ, hướng tới sự truyền đạt hiệu quả ý tưởng, khơi dậy cảm xúc cho người học. - Thiết kế chương trình, tài liệu khóa học, xây dựng kịch bản khung khóa học, trong đó phải nêu được mục đích, mục tiêu của khóa học, các hoạt động trong khóa học, lịch trình cũng như nguyên tắc và phương pháp đánh giá kết quả học tập. ây dựng kịch bản chi tiết cần đưa ra chỉ dẫn, hướng dẫn