Mức sống dân cư có thu nhập thấp ở Quận 6 - Thành phố Hồ Chí Minh

Năm học 2008 – 2009 197 MỨC SỐNG DÂN CƯ CÓ THU NHẬP THẤP Ở QUẬN 6 - TP HỒ CHÍ MINH Trần Văn Minh Nguyễn Thị Loan Bùi Huyền Trang Trần Thị Hoàng Yến Phùng Thị Thương Huyền Sinh viên năm 2, Khoa Địa lý GVHD: Thầy Nguyễn Thiện Hiền 1. Đặt vấn đề Người nghèo là một bộ phận dân cư trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam. Đảng và Nhà nước ta đã và đang tiến hành nhiều giải pháp nhằm xóa đói giảm nghèo, từng bước nâng cao mức sống trong cộng đồng dân cư. Thành phố Hồ Chí Minh là thành phố năng động, hiện đại nhất cả nước hiện nay có sự tăng trưởng mạnh về kinh tế, đa dạng về văn hóa. Song bên cạnh đó còn có một bộ phận người dân phải sống trong điều kiện khó khăn thậm chí là dưới mức chuẩn nghèo. Quận 6 là quận điển hình của thành phố Hồ Chí Minh tập trung nhiều người lao động có mức sống thấp, tình hình xã hội được xếp vào loại phức tạp nhất ở thành phố Hồ Chí Minh. Là những sinh viên khoa Địa Lý trường đại học Sư Phạm Thành phố Hồ Chí Minh, trực tiếp tìm hiểu về mức sống của dân cư có thu nhập thấp, hy vọng sẽ giúp cho mọi người hiểu rõ hơn, toàn diện hơn về mức sống của dân cư có thu nhập thấp ở Quận 6 - Thành phố Hồ Chí Minh. Từ đó, góp thêm những biện pháp nâng cao mức sống của họ để nhằm phát triển kinh tế - xã hội của Quận và cả Thành phố ngày một tốt đẹp hơn. 2. Giới thiệu khu vực nghiên cứu Quận 6 là quận ven nội thành, nằm ở phía Tây Nam thành phố Hồ Chí Minh, gồm 14 phường (74 khu phố, 1293 tổ dân phố) với tổng diện tích tự nhiên là 714 km2, chiếm 0,34% tổng diện tích tự nhiên của toàn thành phố [5]. Với vị trí là cửa ngõ phía Tây của thành phố Hồ Chí Minh, có chợ đầu mối Bình Tây - trung tâm buôn bán lớn của cả nước, do đó thế mạnh của quận là thương mại - dịch vụ. Trong đó chủ yếu là buôn bán thực hiện trao đổi sản phẩm với các tỉnh miền Tây Nam Bộ, bên cạnh đó với phần đông là dân lao động, có Kỷ yếu Hội nghị sinh viên NCKH 198 đông người Hoa nhiều người kinh nghiệm, nhạy bén trong sản xuất, kinh doanh, phát triển mạnh về sản xuất nhỏ và tiểu thủ công nghiệp. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng "Thương mại - dịch vụ - công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp", triển khai nhiều biện pháp nhằm khai thác tiềm năng kinh tế. Số người trong độ tuổi lao động năm 2007 toàn Quận 6 là 165.722 người. Trong đó, nữ là 87.267 người [1] (Chiếm 52,65%). Quận xây dựng nhiều bệnh viện, trường học, thư viện, công viên, trung tâm y tế, trung tâm văn hóa, trung tâm dạy nghề, chợ - siêu thị, trung tâm sinh hoạt thiếu nhi 3. Các nhân tố ảnh hưởng và mức sống dân cư có thu nhập thấp 3.1. Các nhân tố ảnh hưởng tới mức sống của dân cư Đời sống dân cư bao gồm tất cả các mặt cả vật chất lẫn tinh thần, môi trường sống. Cụ thể là nhà ở, việc làm - trình độ văn hóa - mức thu nhập, điều kiện sinh hoạt, tình hình phát triển kinh tế của địa phương, tình hình xã hội ở địa phương (đời sống văn hóa, phúc lợi cộng đồng, tệ nạn xã hội, môi trường sống), các chính sách của chính quyền, Bảng chi tiêu đời sống bình quân khu vực thành thị (Một người một tháng năm 2006) [1] Đơn vị tính: (VNĐ) Cơ cấu: (%) Khu vực thành thị: 1.102.830 100 - Chi ăn, uống, hút 500.510 45,4 - Chi may mặc 43.910 4,0 - Chi nhà ở, điện nước, vệ sinh 74.330 6,7 - Chi thiết bị, đồ dùng 101.500 9,2 - Chi y tế, chăm sóc sức khỏe 60.570 5,5 - Chi đi lại và bưu điện 157.560 14,3 - Chi giáo dục 68.870 6,2 - Văn hóa thể thao, giải trí 40.540 3,7 - Chi khác 55.040 5,0 Năm học 2008 – 2009 199 Chuẩn nghèo ở Thành phố Hồ Chí Minh theo tiêu chí (2009-2015) có thu nhập bình quân dưới 12 triệu đồng/người/năm ở các quận nội thành, quận mới[7]. 3.2. Hiện trạng mức sống dân cư có thu nhập thấp ở Quận 6 Mặc dù những năm gần đây đời sống cả về vật chất lẫn tinh thần của công nhân, lao động trong quận đã được nâng cao một bước theo quá trình đổi mới và phát triển của Đất nước. Tuy nhiên, cũng còn một bộ phận không nhỏ dân cư mà đời sống và việc làm của họ còn nhiều khó khăn, thiếu thốn. 3.2.1. Nhà ở Đa số dân cư có thu nhập thấp ở quận 6 đều trong tình trạng rất chật vật về nhà ở, thậm chí không có nhà để ở. Theo số liệu chúng tôi khảo sát được thì có tới 697/1000 người dân có thu nhập thấp ở Quận 6 (có hộ khẩu thường trú và tạm trú dài hạn) phải thuê nhà trọ để sống. Để giảm bớt chi phí sinh hoạt, họ thường tập trung ở những nơi tồi tàn, ẩm thấp còn gọi là "khu ổ chuột". Đa số dân ngụ trong những ngôi nhà này đều là dân nhập cư, thiếu thốn đủ thứ, kể cả những vật dụng bình thường cho sinh hoạt hàng ngày... 3.2.2. Việc làm - trình độ văn hóa - mức thu nhập Hiện nay dân cư có thu nhập thấp làm việc từ khoảng 60 giờ/tuần, với mức thu nhập trung bình 800.000 đồng/tháng [8]. Thập chí có tới 651/1000 người dân nghèo được chúng tôi khảo sát thì phải làm việc từ 70 giờ/tuần trở lên với mức thu nhập chưa tới 900.000 đồng/tháng. Trình độ văn hóa họ hầu hết là dưới 9/12. Trong số 1000 người dân có thu nhập thấp ở Quận 6 được chúng tôi khảo sát thì 613 người cho là thu nhập của họ thiếu "trầm trọng" vì còn phải nuôi con, 387 người cho là vừa đủ vì chỉ phải nuôi sống bản thân mà thôi "người nào làm thì người đó ăn". Có những công việc nào mà người khác cho là thấp kém, không muốn làm thì họ phải làm. Đó là những công việc lao động chân tay thuần túy, thậm chí có cả việc độc hại, mất an toàn Nhiều người lao động đi làm để giải quyết cái ăn từng bữa. 3.2.3.Điều kiện sinh hoạt Kỷ yếu Hội nghị sinh viên NCKH 200 Do có thu nhập thấp nên điều kiện sinh hoạt (phương tiện đi lại, vật dụng sinh hoạt, nguồn nước sinh hoạt) của dân cư còn gặp nhiều khó khăn. Nguồn nước sinh hoạt không đảm bảo, thiếu nước sạch thì phải đi mua, ai không có tiền thì phải sử dụng nước các sông, nước mưa mà hầu hết các con sông trong quận đều bị ô nhiễm. Môi trường không khí quanh nơi sống, nơi làm việc hầu hết đều bị ô nhiễm. Những người sống ở đây rất dễ bị mắc vào các chứng bệnh: viêm họng, viêm phổi, ung thư 3.2.4. Tình hình phát triển kinh tế ở Quận 6 Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng "Thương mại - dịch vụ - công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp", triển khai nhiều biện pháp nhằm khai thác tiềm năng kinh tế. Thương mại - dịch vụ phát triển mạnh, trên địa bàn Quận có 1606 công ty, doanh nghiệp với tổng số vốn đăng kí kinh doanh là 4.446.249 tỷ đồng, 26 hợp tác xã với tổng số vống điều lệ 34.170 tỷ đồng, 14212 hộ sản xuất kinh doanh với vốn đăng kí kinh doanh là 314.622 tỷ đồng. Quận 6 còn chợ (Bình Tây, Phú Lâm, Minh Phụng, Bình Phú, 2 Coopmart, 1 siêu thị)[5]. Sản xuất công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp ngày càng tăng, riêng trong năm 2006 tăng 10,9% so với năm 2005[5]. Điều này có tác động tích cực tới nâng cao mức thu nhập của dân cư nghèo tham gia vào lĩnh vực kinh tế này. 3.2.5. Tình hình xã hội ở Quận 6  Phúc lợi cộng đồng + Y tế: Y tế là lĩnh vực được ưu tiên hàng đầu vì không có gì quý hơn sức khỏe, thế nhưng đối với những người có kinh tế khá giả chi phí cho vĩnh vực này có thể là bình thường, còn đối với những người có mức thu nhập thấp thì đây là cả một khó khăn không nhỏ. Vấn đề ở đây chính là giá thuốc chữa trị, tiền viện phí với giá thành ngày một tăng cao. Sống trong hoàn cảnh nghèo khó, điều mà người dân nghèo lo lắng đó chính là bệnh tật. Bệnh nhẹ thì có thể tới phòng khám từ thiện xin thuốc, còn những bệnh nặng trầm trọng họ phải nhập viện điều trị thì khó khăn lại càng chồng chất đè nặng lên đời sống của gia đình họ đôi khi đến cả cộng đồng xung quanh. + Giáo dục: Đa số con em trong gia đình có thu nhập thấp không có điều kiện đến trường hoặc phải bỏ học sớm do kiếm sống hoặc đến những lớp học tình Năm học 2008 – 2009 201 thương mong học được chữ nào hay chữ nấy. Một số em khi được hỏi thì các em nói đều rất thích đi học nhưng hoàn cảnh gia đình không cho phép hơn nữa đi học mà thiếu thốn đủ thứ thì cũng thấy chán. Vì vậy các em chỉ học giữa chừng rồi bỏ học đi bán vé số, bán báo, bốc vác hay lơ xe + An ninh - chính trị: An ninh chính trị nhìn chung được giữ vững. Nhiều người dân có ý thức tự giác thực hiện theo đúng quyền hạn và nghĩa vụ của mình. Tuy nhiên bên cạnh đó vẫn tồn tại nhiều vấn đề như: chấp hành chưa nghiêm luật giao thông, hiện tượng trộm cắp, cướp giật vẫn thường xãy ra, lòng đường, vỉa hè bị lấn chiếm làm nơi tụ tập buôn bán gây mất trật tự và ô nhiễm môi trường cản trở giao thông Ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống của nhân dân nói chung, và những người có thu nhập thấp nói riêng.  Đời sống văn hóa Công tác chăm lo cho nhân dân rất được Đảng và Nhà nước ta luôn luôn quan tâm. Thành phố Hồ Chí Minh rất coi trọng lĩnh vực này. Theo một khảo sát mới đây của Uỷ ban nhân dân thành phố, vì người dân có thu nhập thấp nên những khoản chi cho sinh hoạt văn hóa hầu như rất ít: trên 85% công nhân không dám đi xem phim, trên 90% công nhân không vào các khu vui chơi giải trí. Chỉ có khoảng 40 - 46% xem truyền hình hay đọc báo, 90% người có thu nhập thấp không dám nghĩ đến ước mơ dài hạn trong tương lai. Đối với những người dân nghèo ở quận 6 thì vấn đề vui chơi giải trí dường như không mấy quan tâm.[7]  Tệ nạn xã hội Quận 6 là một trong những điểm nóng của thành phố Hồ Chí Minh về mại dâm, tiêm chích ma túy. Toàn quận có 41 điểm tiêm chích, hoạt động một cách một cách công khai[7]. Ngoài ma túy, trên địa bàn cũng thường xuyên xãy ra trộm cắp, cướp giật, tổ chức đánh bài, cá độ gây mất trật tự an ninh trên địa bàn. Do vậy, hầu hết những người thu nhập thấp ở quận 6 đều bị đe dọa, rình rập các tệ nạn xã hội, đặc biệt là ma túy và mại dâm. Nhiều người việc hiểu và tuân thủ pháp luật còn rất hạn chế, dễ sa vào con đường làm ăn bất chính. Vì vậy, mọi sự quan tâm của chính quyền và xã hội đều là cần thiết đối với họ như: tạo công ăn việc làm ổn định, xóa bỏ các trọng điểm ma túy, mại dâm, tạo điều kiện về nhà ở, chữa trị bệnh tật khi cần  Môi trường sống Kỷ yếu Hội nghị sinh viên NCKH 202 Ở quận 6 nhìn chung môi trường còn tồn tại rất nhiều điều bất cập: Với hệ thống cống rãnh yếu kém, tình trạng ngập lụt đường phố thường xuyên xảy ra sau những trận mưa to hoặc lúc triều lên, "mưa cũng ngập, triều cường cũng ngập. Không mưa, không triều cường cũng ngập. Nước sạch thiếu, chất lượng nước còn kém (có lúc đen, hôi), vẫn còn hiện tượng thất thoát nước sạch quá lớn"[5]. Trong quận 6, đặc biệt là ở phường 14, có hàng ngàn hộ dân phải sống chung với nước ô nhiễm[5]. Những người dân thu nhập thấp thường sống trong các "khu ổ chuột", nơi điều kiện sinh hoạt thiếu thốn, chật chội nên ô nhiễm không khí, tiếng ồn là điều không tránh khỏi. 3.2.6. Chính sách pháp luật của chính quyền Những người có thu nhập thấp trong quận hầu hết phải sống trong các khu trọ phức tạp, thường xuyên bị trộm cắp và đối mặt với các tệ nạn xã hội Các dịch vụ dành cho họ cũng dưới chuẩn, do đó càng tạo thuận mở rộng và phát triển làm ảnh hưởng đến bộ mặt của đô thị. Điều này càng gây nên các sức ép cho các nhà quản lý. Mặc dù còn nhiều khó khăn nhưng đảng bộ và chính quyền quận 6 đã có nhiều dự án nhằm từng bước cải thiện ở địa bàn khu dân cư, nhất là đối với những hộ có thu nhập thấp như: Các dự án xây dựng nhà ở, tái định cư cho người dân trong khu Bình Phú, trên địa bàn Quận 6, Nghiên cứu về vấn đề nước sạch của người dân Quận 6. Các nhà quản lý còn đầu tư hệ thống thoát nước đấu nối từ nhà dân ra hệ thống thoát nước chung[6] Tuy vậy, những dự án trên chỉ giải quyết được một phần nhỏ trong các nhu cầu lớn, đa dạng của người dân. Do đó cần đi đôi với việc cải tạo cơ sở hạ tầng trong địa bàn, tạo việc làm, nâng cao nhận thức cho người dânphải được tiến hành thường xuyên, đồng bộ. 3.3. Sự chênh lệch giàu nghèo trong Quận 6 Về mức sống của người dân có thu nhập cao so với mức sống của người dân có thu nhập thấp trong quận luôn có một khoảng cách và khoảng cách này Năm học 2008 – 2009 203 ngày một lớn hơn trong bối cảnh phát triển kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế hiện nay. Sự gia tăng khoảng cách giàu nghèo sẽ làm cho tình trạng nghèo đói trở nên gay gắt hơn, việc thực hiện các giải pháp để giảm nghèo sẽ ngày càng khó khăn. 3.4. Những tác động đến phát triển kinh tế xã hội của Quận 6 3.4.1. Tích cực Những người có thu nhập thấp tự giải quyết việc làm cho chính họ, hạn chế được lao động thất nghiệp, tự điều chỉnh và thích ứng nhanh với thị trường lao động. Cư dân tạm trú cũng góp phần phát triển và đa dạng các loại hình văn hóa thành phố (lối sống, phong tục tập quán quê hương, kinh nghiệp sản xuất). Họ nhận làm những công việc tuy có thu nhập thấp nhưng cũng đóng góp một phần vật chất đáng kể cho quận, cho thành phố. 3.4.2. Tiêu cực Trình độ thấp nhưng họ luôn khao khát mau chóng có một cuộc sống tốt đẹp hơn, hạnh phúc nên khó tránh khỏi trường hợp sa ngã rơi vào cạm bẫy xã hội, làm ăn bất chính. Do có nhiều lối sống, phong tục, công việc quá đa dạng nên cũng gay ra những khó khăn cho chính quyền trong công tác quản lý. Vấn đề ô nhiễm môi trường và các tệ nạn xã hội nảy sinh và đang trở thành vấn nạn cho Quận 6. 4. Định hướng - Giải pháp 4.1. Cơ sở xây dựng định hướng 4.1.1. Chính sách nâng cao đời sống dân cư Quận 6 Các đoàn thể đã đề xuất nhiều giải pháp để nâng cao đời sống dân cư: - Tiêu biểu là hoạt động của Hội Liên hiệp phụ nữ, Hội đã chủ động phối hợp với các đoàn thể giải quyết việc làm cho người dân trong quận, tặng quà cho các gia đình có hoàn cảnh khó khăn trong các dịp lễ tết, phối hợp với các trạm y tế phường khám phụ khoa cho phụ nữ. - Phát vay quỹ nâng cấp đô thị cho người dân cho các gia đình có hoàn cảnh khó khăn, hỗ trợ vốn không lấy lãi. Kỷ yếu Hội nghị sinh viên NCKH 204 - Tặng thẻ bảo hiểm y tế cho các gia đình nghèo, những người đơn thân; tổ chức khám bệnh và phát thuốc miễn phí cho người dân có hoàn cảnh khó khăn. - Tổ chức các buổi truyền thống về Dân số - Kế hoạch hóa gia đình. - Hội người cao tuổi phối hợp với phường duy trì chăm lo bữa ăn dinh dưỡng cho các cụ già neo đơn. - Ban vận động vì người nghèo Quận 6 phối hợp với ủy ban Mặt trận tổ quốc cùng các đoàn thể tặng nhà tình thương cho gia đình nghèo. - Các hoạt động của hội cựu thanh niên xung phong là chăm lo đời sống cho gia đình hội viên nghèo. - Trung tâm dạy nghề được mở rộng hơn, nhằm đào tạo nghề, giải quyết việc làm cho người dân trong quận cũng như ở một số quận xung quanh. Trung tâm cũng đã miễn giảm học phí cho người học thuộc diện chính sách, bộ đội xuất ngũ, gia đình diện xóa đói giảm nghèo. Có chỗ ở nội trú và giới thiệu việc làm cho học viên. Một số nghành đào tạo như: cơ khí chế tạo, sửa chữa ô tô, điện lạnh gia dụng, tin học. . . - Vấn đề giáo dục được quan tâm nhiều, nâng cao chất lượng của thầy và trò. Ngoài ra còn có các dự án tiêu biểu cho người có thu nhập thấp: - Nhóm dự án được thực hiện từ ngân sách thành phố và quỹ nhà ở của liên minh hợp tác xã thành phố. - Dự án 415, dự án thí điểm cho các hộ bị giải tỏa trong chương trình đa mục tiêu của chính phủ. - Dự án chương trình nâng cấp đô thị của thành phố. - Nhóm nghiên cứu của viện nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt của kĩ sư Nguyễn Hữu Quang nghiên cứu tình trạng nước đục, mất vệ sinh. 4.1.2. Phân tích khả năng thực thi - Các hoạt động văn hóa - xã hội và công tác chăm lo đời sống cho nhân dân, đã có những kết quả đáng kể. Đời sống nhân dân từng bước được cải thiện và nâng cao. - Trong công tác xóa đói giảm nghèo, đã hoàn thành chỉ tiêu nghị quyết đại hội VIII của Quận 6. Năm học 2008 – 2009 205 - Công tác chăm sóc sức khỏe cho người dân đã và đang đem lại cho người dân cuộc sống tốt hơn. - Vấn đề nhà ở đã cung cấp được một phần cho nhu cầu người dân trong quận phải giải tỏa nhà. 4.2. Hướng khắc phục - giải pháp - Giải pháp về chính sách và tổ chức quản lý, xây dựng và mở rộng các dịch vụ chăm sóc sức khỏe gia đình và nâng cao phúc lợi xã hội, đảm bảo các dịch vụ cho người nghèo. - Đẩy mạnh hoạt động truyền thông giáo dục, hỗ trợ nâng cao sức khỏe, thể chất, trí tuệ, tinh thần. Tăng cường các dịch vụ xã hội chủ yếu có ảnh hưởng tới chất lượng dân số, đẩy mạnh công tác nghiên cứu khoa học ứng dụng phục vụ nâng cao chất lượng dân số. - Đề xuất các giải pháp mang tính khả thi trước mắt và lâu dài để nâng cao mức sống dân cư, giảm hộ đói nghèo. - Mở rộng hơn nữa các trung tâm đào tạo nghề, tạo nguồn nhân lực có qua đào tạo nhằm đáp ứng các nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội. 4.3. Kết luận - kiến nghị 4.3.1.Kết luận Nâng cao mức sống của người dân có thu nhập thấp ở Quận 6 - Tp Hồ Chí Minh vẫn còn là một bài toán khó với chính quyền địa phương. 4.3.2. Kiến nghị Trên cơ sở kết quả nghiên cứu chúng tôi thấy rằng: - Cần chú ý hơn tới mức sống của dân cư, đặc biệt là dân có thu nhập thấp ở Quận 6. - Công tác quản lý dân cư trên địa bàn cần được tổ chức chặt chẽ hơn. - Các chương trình kinh tế - xã hội cần lưu ý hơn như: + Dân số: thực hiện tốt chương trình kế hoạch hóa gia đình, thực hiện có hiệu quả chủ trương xóa đói giảm nghèo của nhà nước. + Kinh tế: Mở rộng hơn nữa các trung tâm đào tạo nghề, giải quyết vấn đề việc làm, đẩy mạnh các ngành sản xuất và dịch vụ + Văn hóa: tổ chức thường xuyên các lớp học tình thương, xóa mù chữ. Kỷ yếu Hội nghị sinh viên NCKH 206 + Môi trường: tuyên truyền nâng cao ý thức người dân, có các biện pháp cải thiện và bảo vệ môi trường sống. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1]. Niêm giám Tổng cục thống kê thành phố Hồ Chí Minh. [2]. www.baodatviet.vn. [3]. www.dothi.vnexpress.net. [4]. www.pso.hochiminhcity.gov.vn. [5]. www.quan6.hochiminhcity.gov.vn. [6]. www.sggp.org.vn. [7]. www.vietbao.vn. [8]. www.vietnamnet.