Nâng cao chất lượng giảng dạy chủ nghĩa xã hội khoa học trong các trường đại học ở Việt Nam hiện nay

NGHIÊN CỨU KHOA HỌC 116 Tạp chí Nghiên cứu khoa học, Trường Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190, Số 1 (68) 2020 Nâng cao chất lượng giảng dạy chủ nghĩa xã hội khoa học trong các trường đại học ở Việt Nam hiện nay Improving the quality of teaching socialism science in universities in Vietnam today Nguyễn Thị Nhan Email: nguyenthinhan010187@gmail.com Trường Đại học Sao Đỏ Ngày nhận bài: 02/12/2019 Ngày nhận bài sửa sau phản biện: 26/3/2020 Ngày chấp nhận đĕng: 30/3/2020 Tóm tắt Chủ nghĩa xã hội khoa học (CNXHKH) là một bộ phận của chủ nghĩa Mác - Lênin, là hệ tư tưởng chính trị của giai cấp công nhân, một trong những cơ sở lý luận cho việc hoạch định đường lối phát triển của cách mạng Việt Nam, cũng như trong sự nghiệp đổi mới đất nước hiện nay. Vì vậy, nghiên cứu và giảng dạy CNXHKH cho sinh viên trong các trường đại học luôn được Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm. Bài viết là làm sáng tỏ vai trò của việc giảng dạy CNXHKH trong các trường đại học, chỉ ra những kết quả đạt được, hạn chế trong giảng dạy CNXHKH cho sinh viên, từ đó đề xuất ba giải pháp nhằm nâng cao chất lương giảng dạy CNXHKH trong các trường đại học hiện nay. Từ khóa: Chủ nghĩa xã hội khoa học; sinh viên; trường đại học. Abstract: Cientific socialism is a part of Marxism-Leninism, a political ideology of the working class, a theoretical basis for planning the development path of the Vietnamese revolution, as well as in current national renewal career. Therefore, the research and teaching of scientific socialism to students in universities are always of special interest to our Party and State. The paper is about clarifying the role of teaching scientific socialism in universities, pointing out achievements and limitations in teaching current scientific socialism, thereby proposing three solutions to improve the quality of teaching Socialism science in universities today. Kyewoks: Sciencetific socialism; student; university. 1. GIỚI THIỆU CHUNG Chủ nghĩa xã hội khoa học là hệ thống tri thức lý luận có sự thống nhất giữa thế giới quan và phương pháp luận biện chứng, luận giải một cách khoa học về quá trình nảy sinh cách mạng XHCN, hình thành và phát triển hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa, gắn liền với sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân nhằm giải phóng con người, giải phóng xã hội. Việc giảng dạy CNXHKH trong các trường đại học mang đến cho sinh viên những giá trị tích cực như: (1) Góp phần xây dựng nhân sinh quan cộng sản chủ nghĩa; (2) Giúp sinh viên có lập trường tư tưởng kiên định, bản lĩnh chính trị vững vàng, góp phần tích cực vào cuộc đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu, thủ đoạn chống phá của các thế lực thù địch. Từ nĕm 2008 - 2019, việc giảng dạy các môn học Mác - Lênin trong các trường đại học, cao đẳng có sự thay đổi về phương thức theo chiều hướng giảm về thời lượng bằng cách cắt bỏ các nội dung một cách cơ học. CNXHKH từ chỗ là môn học độc lập có vị trí, đối tượng, phạm trù riêng, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tích hợp với Triết học Mác - Lênin, Kinh tế chính trị Mác - Lênin thành môn Những nguyên lý cơ bản của Chủ nghĩa Mác - Lênin. Nội dung và thời lượng học được rút ngắn, trong đó chỉ tập trung vào một số nguyên lý, quan điểm cơ bản của Người phản biện: 1. PGS.TS. Nguyễn Ngọc Hà 2. TS. Phạm Vĕn Dự LIÊN NGÀNH TRIẾT HỌC - XÃ HỘI HỌC - CHÍNH TRỊ HỌC 117Tạp chí Nghiên cứu khoa học, Trường Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190, Số 1 (68) 2020 chủ nghĩa Mác - Lênin, không có phần liên hệ thực tiễn như khi là môn học độc lập. Để việc dạy - học được hiệu quả, giảng viên đứng lớp phải có chuyên môn sâu về môn học. Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin là môn học tích hợp, do đó, quá trình tổ chức dạy - học cần phân công giảng viên đứng lớp có chuyên môn phù hợp với từng phần nội dung, ví dụ như: nội dung Triết học Mác - Lênin phải do giảng viên thuộc chuyên ngành Triết học đảm nhiệm; nội dung Chủ nghĩa xã hội khoa học phải do giảng viên thuộc chuyên ngành Chủ nghĩa xã hội đảm nhiệm. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan, phần lớn các trường đại học đã phân công một giảng viên đảm nhiệm giảng dạy cả ba phần nội dung trong môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin [4]. Điều này tác động rất lớn tới tư tưởng, bản lĩnh chính trị, niềm tin của một bộ phận không nhỏ giảng viên chuyên ngành CNXHKH trong các trường đại học ở nước ta vào giá trị của chủ nghĩa Mác - Lênin nói chung và xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội mà Đảng, nhân dân ta lựa chọn. Đặc biệt việc yêu cầu một giảng viên giảng dạy cả môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin không tính đến tính chuyên sâu trong đào tạo đã gây ra áp lực, tâm lý chán nản cho người dạy, ảnh hưởng rất lớn tới chất lượng môn học. Đây cũng là một trong những nguyên nhân cơ bản góp phần gia tĕng tâm lý “chán học”, “ghét học” các môn lý luận Mác - Lênin, trong đó có CNXHKH đối với không ít sinh viên trong các trường đại học thời gian qua Nĕm 2019, các môn khoa học Mác - Lênin đã được “trả lại tên”, CNXHKH được tách ra thành môn học độc lập. Tuy nhiên, sau một thời gian dài thực hiện việc giảng dạy theo hình thức “ghép, gộp”, nay các môn học được tách ra lại làm phát sinh những khó khĕn mới về biên soạn chương trình, giáo trình, bồi dưỡng và bố trí công việc cho giảng viên Có thể nói 10 nĕm gần đây, việc tổ chức dạy - học nội dung CNXHKH ở các trường đại học nước ta có những hạn chế nhất định. Đội ngũ giảng viên gặp nhiều thách thức trong quá trình chuyển tải, trang bị cho sinh viên những giá trị cơ bản về CNXHKH. Do vậy, việc bảo vệ và giữ vững nền tảng tư tưởng của Đảng, xây dựng niềm tin vào chủ nghĩa xã hội, con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam cho sinh viên cũng có nhiều khó khĕn, hạn chế, đòi hỏi phải có sự quan tâm cả về nhận thức và hành động của Đảng, Nhà nước và các chủ thể tham gia giáo dục đại học hiện nay. 2. THỰC TRẠNG GIẢNG DẠY CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC CHO SINH VIÊN TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY CNXHKH là nội dung học bắt buộc trong chương trình đào tạo chính khóa, luôn được các trường đại học quan tâm. Việc dạy - học nội dung CNXHKH trong những nĕm qua đã đạt được một số kết quả đáng ghi nhận như: - Chương trình giảng dạy CNXHKH được xây dựng bài bản, phù hợp quy định đào tạo theo tín chỉ. Từ hướng dẫn xây dựng chương trình môn học của Bộ giáo dục và đào tạo, 100% các trường đại học đã xây dựng chương trình môn CNXHKH đúng theo quy định về học chế tín chỉ, đầy đủ nội dung cơ bản theo yêu cầu môn học [3]. Một số trường đại học như: Trường Đại học Hồng Đức, Trường Đại học Cần Thơ có định hướng tiếp tục hoàn thiện chương trình, giáo trình môn CNXHKH theo từng chuyên ngành đào tạo trong nĕm học 2020 - 2021 [3]. - Giảng viên đứng lớp có chuyên môn, áp dụng phương pháp dạy học tích cực và phương tiện hiện đại vào giảng dạy. Hiện nay, công tác chuẩn hóa đội ngũ giảng viên nhằm nâng cao chất lượng đào tạo được các trường đại học đặc biệt chú trọng. Do đó, 80% giảng viên giảng dạy môn CNXHKH là đúng chuyên ngành, 20% còn lại có chuyên ngành gần. Số giảng viên có trình độ thạc sĩ chiếm 87%, tiến sĩ 5% [2]. Hàng nĕm, 100% trường đại học đều cử giảng viên tham gia chương trình tập huấn, bồi dưỡng về công tác giảng dạy các môn Lý luận chính trị do Hội đồng Lý luận Trung ương, Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức [4]. Đây chính là cơ sở quan trọng, đảm bảo truyền đạt kiến thức chuẩn xác trong công tác giảng dạy. Trong quá trình giảng dạy, phần lớn các giảng viên đã sử dụng linh hoạt, phối hợp hài hòa giữa phương pháp dạy học truyền thống với các phương pháp dạy học mới như tổ chức seminar, thảo luận nhóm, 100% giảng viên giảng dạy các môn khoa học Mác - Lênin, trong đó có CNXHKH đã sử dụng phương tiện dạy học hiện đại như máy tính, máy chiếu đa nĕng vào dạy học, từ đó, tĕng tính sinh động, hấp dẫn, đồng thời thu hút sự chú ý của sinh viên vào bào học [3]. NGHIÊN CỨU KHOA HỌC 118 Tạp chí Nghiên cứu khoa học, Trường Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190, Số 1 (68) 2020 - Hoạt động dạy - học được tổ chức nghiêm túc theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo về giảng dạy các môn lý luận chính trị Theo báo cáo tại Hội thảo khoa học quốc gia Nghiên cứu và giảng dạy các môn lý luận chính trị trong bối cảnh hiện nay, 100% các trường đại học, cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp đã thực hiện nghiêm túc chỉ đạo của Ban Tuyên giáo Trung ương, Bộ Giáo dục và Đào tạo về việc tổ chức dạy - học các môn Lý luận chính trị, trong đó có môn CNXHKH [2]. Các trường đại học tổ chức giảng dạy môn CNXHKH với 2 tín chỉ, 30 tiết học, có tổ chức thi đánh giá giữa và cuối học phần. Bên cạnh những kết quả đạt được, vấn đề nghiên cứu và giảng dạy CNXHKH trong các trường đại học những nĕm gần đây vẫn còn một số hạn chế, cụ thể: + Chương trình, giáo trình phục vụ cho việc dạy - học nội dung CNXHKH chưa được biên soạn phù hợp với các chuyên ngành đào tạo cụ thể, còn chung chung. Phần lớn các trường chỉ xây dựng một chương trình giảng dạy CNXHKH, một sách giáo trình dùng chung cho các chuyên ngành đào tạo. Chương trình CNXHKH ngoài những nội dung cốt lõi bắt buộc, nó cần có những nội dung mới, được mở rộng từ kiến thức nền tảng phù hợp với từng chuyên ngành đào tạo. Cùng là giảng dạy nội dung CNXHKH nhưng đối với mỗi đối tượng người học thuộc ngành đào tạo khác nhau phải có giáo trình viết riêng cho phù hợp, như vậy mới gắn được lý luận với thực tiễn, nội dung giảng dạy mới gần gũi và dễ hiểu đối với sinh viên. Do thời lượng hạn chế, sự khô cứng và thiếu phần vận dụng đối với từng ngành đào tạo của chương trình và giáo trình cho nên khi giảng dạy về những quan điểm cơ bản của CNXHKH, giảng viên thường gặp rất nhiều khó khĕn. Một bộ phận không nhỏ giảng viên không mở rộng kiến thức, vận dụng kiến thức thực tiễn làm ví dụ minh họa mà chỉ giảng đúng những gì đã được viết ra trong giáo trình chung cho mọi đối tượng, khiến người học cảm thấy nhàm chán và khó hiểu. + Một bộ phận nhỏ giảng viên giảng dạy môn CNXHKH chưa đúng chuyên môn, còn hạn chế trong học tập nâng cao trình độ. Hiện có khoảng 20% giảng viên đang tham gia giảng dạy môn CNXHKH nhưng không được đào tạo chuyên sâu mà ở các chuyên ngành gần như Triết học, Kinh tế chính trị[4]. Giảng viên không có chuyên môn sâu, dễ có hiện tượng hời hợt trong truyền đạt kiến thức, làm mất đi cái hay, cái đẹp cũng như giá trị của môn học đối với người học. Đối với giảng viên, việc học tập nâng cao trình độ chuyên môn còn nhiều hạn chế do nguyên nhân khách quan và chủ quan. Đồng thời, do các trường đại học thực hiện tự chủ, có khó khĕn về tài chính, các trường đại học chỉ cử đại diện giảng viên đi dự tập huấn hàng nĕm do Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức, chiếm khoảng 15% [4]. + Một số trường hợp áp dụng phương pháp dạy - học và đánh giá kết quả môn học chưa phù hợp. Việc áp dụng các phương tiện dạy học hiện đại là hoàn toàn phù hợp với thời kỳ hội nhập và Cách mạng Công nghiệp 4.0. Tuy nhiên, có vô vàn các luận điểm, các tư tưởng CNXHKH sâu sắc, hàm chứa những ẩn ý, đòi hỏi phải giải thích kỹ lưỡng. Một số giảng viên lạm dụng công nghệ, chủ yếu dùng sơ đồ hóa, trình chiếu nội dung, ít giảng giải sẽ làm bài giảng trở lên sơ sài, mang tính hình thức [1]. Bên cạnh đó, một số trường đại học tổ chức thi kết thúc môn CNXHKH bằng hình thức trắc nghiệm, khiến người học chỉ cần học thuộc một cách máy móc chứ không cần suy nghĩ, tìm tòi, khám phá. Một bộ phận nhỏ giảng viên chỉ tập trung giảng dạy nội dung thi, ít đào sâu, mở rộng kiến thức. Do vậy, sự trì trệ và nông cạn trong giảng dạy CNXHKH là khó tránh khỏi. Tất cả vấn đề trên khiến người học cảm thấy nhàm chán, khô cứng, không hứng thú học CNXHKH và hạn chế khả nĕng gắn CNXHKH với các lĩnh vực chuyên ngành. 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG GIẢNG DẠY CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Một là, chú trọng và tiếp tục hoàn thiện chương trình, giáo trình môn học theo hướng phù hợp với từng chuyên ngành đào tạo. CNXHKH là môn học trừu tượng, có tính lý luận cao, việc xây dựng chương trình, giáo trình môn học phải đảm bảo kiến thức cơ bản theo quy định và phù hợp với đặc thù của từng chuyên ngành học. Chương trình, giáo trình phù hợp là cơ sở để giảng viên mang đến cho người học những kiến LIÊN NGÀNH TRIẾT HỌC - XÃ HỘI HỌC - CHÍNH TRỊ HỌC 119Tạp chí Nghiên cứu khoa học, Trường Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190, Số 1 (68) 2020 thức chuyên sâu, vừa sức, gắn lý luận với thực tiến, tạo bầu không khí học tập nhẹ nhàng, hứng khởi. Để xây dựng được chương trình, giáo trình phù hợp, trên cơ sở những hướng dẫn, quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo, các trường đại học thành lập tổ biên soạn gồm những giảng viên có chuyên môn để biên soạn. Trong quá trình tổ chức biên soạn cần tổ chức các buổi hội thảo, lấy ý kiến của giảng viên chuyên ngành, các khoa đào tạo, người học và chuyên gia. Trước khi đưa vào giảng dạy, chương trình, giáo trình cần được phản biện lại ít nhất một lần bởi các chuyên gia đầu ngành. Hàng nĕm, các trường đại học cần rà soát lại chương trình, giáo trình, tham khảo ý kiến của người học để có những điều chỉnh, bổ sung cho phù hợp với thực tiễn. Hai là, chú trọng bồi dưỡng và nâng cao chất lượng giảng viên. Chất lượng giáo dục phần lớn phụ thuộc vào trình độ, trách nhiệm và nghiệp vụ sư phạm của người thầy. Chủ nghĩa xã hội khoa học là một môn học vừa có tính khoa học, vừa có tính lý luận cao, do vậy nghiên cứu và giảng dạy CNXHKH là công việc không hề đơn giản, đòi hỏi giảng viên phải có chuyên môn sâu, trách nhiệm với môn học. Do đó, các trường đại học phải khắc phục tình trạng “đào tạo một đằng, đi giảng một nẻo”, giảng viên giảng dạy môn học này phải là người có trình độ từ Thạc sỹ chuyên ngành CNXHKH trở lên. Đồng thời, tạo điều kiện cho giảng viên được đi tập huấn hằng nĕm theo các chương trình của Hội đồng Lý luận Trung ương và Bộ Giáo dục và Đào tạo. Giảng viên phải tích cực tham gia các khóa đào tạo nhằm nâng cao chuyên môn, nhất là các khóa đào tạo sau đại học, khắc phục tình trạng “cơm chấm cơm”; thường xuyên cập nhật kiến thức thông qua các phương tiện thông tin đại chúng, thông qua các hội nghị, hội thảo, các kết quả nghiên cứu của các công trình khoa học[4], bởi lý luận Mác - Lênin muốn trở thành khoa học phải đặt nó vào “mảnh đất hiện thực” của mỗi quốc gia. Trong khi đó, thực tiễn của thế giới và thực tiễn của đất nước đang thay đổi mạnh mẽ từng ngày. Ba là, tích cực đổi mới phương pháp dạy - học và đánh giá kết quả môn học Thường xuyên đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng giảng dạy tích cực, hai chiều, khắc phục cơ bản tình trạng độc thoại, đọc - chép; đồng thời phải sử dụng các trang thiết bị - điện tử vào giảng dạy nhằm nâng cao tính thuyết phục, tính hấp dẫn, tính hiệu quả trong các bài giảng. Để sinh viên chủ động trong tiếp thu kiến thức, dễ dàng hiểu được những giá trị thực tiễn mà CNXHKH mang lại, các trường đại học nên tổ chức cho sinh viên học tập một số nội dung môn học thông qua phương pháp trải nghiệm. Chẳng hạn, khi sinh viên học nội dung “đấu tranh giai cấp và cách mạng xã hội chủ nghĩa”, có thể tổ chức cho sinh viên tới thĕm các di tích lịch sử kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ. Việc kiểm tra, đánh giá giữa học phần có thể áp dụng bằng nhiều hình thức: giao nhiệm vụ cá nhân hoặc làm theo nhóm hoặc những công trình nghiên cứu, những dự án nhỏ Đánh giá sinh viên khi kết thúc học phần có thể thực hiện qua các hình thức như tự luận, vấn đápcĕn cứ vào điều kiện cụ thể từng trường nhưng phải đảm bảo để sinh viên được bày tỏ quan điểm, bộc lộ nhận định và hiểu biết của bản thân. Tuy nhiên, các biện pháp nêu trên đòi hỏi phải có sự quan tâm, tạo điều kiện của Đảng, Nhà nước, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Ban Giám hiệu của các trường đại học cả về chủ trương đổi mới chương trình đào tạo, đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng đội ngũ giáo viên, nguồn lực thực hiện, giám sát, kiểm tra việc thực hiện TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Tạ Thị Ngọc Lan (2019), Vận dụng phương pháp lý luận Mác - Lênin vào giảng dạy các môn lý luận chính trị, Tạp chí Lý luận chính trị Công an nhân dân, số 61, tr.34. [2] Bùi Vĕn Linh (2019), Nâng cao hiệu quả giảng dạy các môn lý luận chính trị trong các nhà trường, Hội thảo khoa học quốc gia Nghiên cứu và giảng dạy các môn lý luận chính trị trong bối cảnh hiện nay, Hà Nội, ngày 7/11/2019, tr.97-100. [3] Vương Thị Bích Thủy (2019), Nâng cao chất lượng giảng dạy CNXHKH theo học chế tín chỉ, Tạp chí Khoa học Trường Đại học Đà Nẵng, số 45, tr.18. NGHIÊN CỨU KHOA HỌC 120 Tạp chí Nghiên cứu khoa học, Trường Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190, Số 1 (68) 2020 THÔNG TIN VỀ TÁC GIẢ Nguyễn Thị Nhan - Tóm tắt quá trình đào tạo, nghiên cứu (thời điểm tốt nghiệp và chương trình đào tạo, nghiên cứu): + Nĕm 2009: Tốt nghiệp Trường Đại học Sư phạm Hà Nội + Nĕm 2014: Tốt nghiệp Thạc sỹ Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân vĕn, Đại học Quốc gia Hà Nội + Nĕm 2019: Tốt nghiệp Tiến sĩ tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh - Công việc hiện tại: Phó Trưởng phòng Công tác Sinh Viên, Trường Đại học Sao Đỏ - Lĩnh vực quan tâm: Giáo dục trẻ em của gia đình công nhân trong các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài vùng Đồng bằng sông Hồng - Email: nguyenthinhan010187@gmail.com - Điện thoại:0984 647 781 [4] Đỗ Thị Thạch (2019), Những thách thức tác động và giải pháp góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy lý luận Mác - Lênin trong các trường đại học ở Việt Nam hiện nay, Hội thảo khoa học quốc gia Đổi mới chương trình giảng dạy các môn khoa học Mác - Lênin, Hà Nội, tháng 2/2019, tr.43-45.