Nguyên tắc tập trung dân chủ trong xây dựng Đảng
Tập trung dân chủ là nguyên tắc cơ bản của việc xây dựng Lịch sử Đảng đảng cộng sản. Vấn đề này được V.I. Lênin xác định trong học thuyết về xây dựng đảng kiểu mới của giai cấp vô sản, sau đó được các đảng cộng sản củaQuốc tế Cộng sản (Quốc tế III) cũng như nhiều đảng cộng sản của phong trào cộng sản quốc tế vận dụng vào trong các hoạt động của đảng mình. Hồ Chí Minh – lãnh tụ của Đảng Cộng sản Việt Nam – coi nguyên tắc tập trung dân chủ (có lúc Hồ Chí Minh gọi là chế độ dân chủ tập trung) là nguyên tắc rất quan trọng trong xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam. Hồ Chí Minh coi tập trung và dân chủ phải luôn luôn đi đôi với nhau; dân chủ phải đi đến tập trung và tập trung trên cơ sở dân chủ. Gần đây nhất, trong Điều lệ Đảng Cộng sản Việt Nam được thông qua tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X năm 2006, nêu rõ: “Đảng Cộng sản Việt Nam tổ chức theo nguyên tắc tập trung dân chủ”, đồng thời xác định 6 nội dung cụ thể không những về “tổ chức” mà chủ yếu là về “hoạt động” hoặc “sinh hoạt” của Đảng. Đối với nguyên tắc tập trung dân chủ, chúng tôi thấy một số điểm sau đây: - C. Mác và Ph. Ăngghen chưa đề cập thật rõ vấn đề tập trung dân chủ trong xây dựng đảng của giai cấp công nhân. C. Mác và Ph. Ăngghen là những người đầu tiên xác định tính chất hoạt động của tổ chức cộng sản. Thật ra, thời của hai ông, chưa có một đảng cộng sản cụ thể nào, chỉ có Liên đoàn những người cộng sản, không rõ tính chất đảng cộng sản trong một nước cụ thể. Quốc tế I là tổ chức quốc tế của giai cấp công nhân, không phải là một tổ chức cộng sản. Trong Điều lệ của Đồng minh những người cộng sản, nội dung của vấn đề chế độ hay nguyên tắc tập trung dân chủ chưa rõ nét lắm; ở đó chỉ đề cập vấn đề tổ chức rồi có thể bãi miễn các thành viên, v.v. - V.I. Lênin là người đầu tiên xác định một cách rõ ràng nhất nguyên tắc tập trung dân chủ trong xây dựng đảng kiểu mới của giai cấp vô sản (đảng cộng sản), nhưng trong điều kiện cụ thể của nước Nga và sau này là Liên Xô, việc thực hiện nó có lúc còn nặng về tập trung. Gọi là đảng kiểu mới của giai cấp vô sản là để phân biệt với đảng kiểu cũ của Quốc tế II, một Quốc tế mà sau khi Ph. Ăngghen qua đời đã sa vào cải lương. Thời kỳ của V.I. Lênin, Đảng Cộng sản (b) Nga tiến hành đại hội mỗi một năm một lần; trong Đảng có sự thảo luận dân chủ, đấu tranh về tư tưởng, lý luận mạnh mẽ. Song, nhìn chung, mặt dân chủ trong xây dựng Đảng còn chưa thật đậm.
