Nhân vật nữ trong tác phẩm của Ernest Hemingway

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE Social Sci., 2012, Vol. 57, No. 2, pp. 37-42 NHÂN VẬT NỮ TRONG TÁC PHẨM CỦA ERNEST HEMINGWAY Lê Lâm Trường Dự bị Đại học Dân tộc Sầm Sơn E-mail: laml.dbdhss@moet.edu.vn Tóm tắt. Nhân vật nữ trong tác phẩm của Hemingway tập trung vào một số dạng cơ bản như sau: Người đàn bà với những "vết thương" và khoảng trống cô đơn, những người đàn bà lăng loàn (bitch women), những người đàn bà suy thoái thiên chức, những người đàn bà là "nguồn sáng của thế giới" (the light of the world)... Nhân vật nữ đã góp phần hoàn thiện bức tranh cuộc sống mà tác giả muốn thể hiện. Từ khóa: Hemingway, nhân vật nữ, cô đơn, thiên chức... 1. Mở đầu “Mọi con đường, lối nẻo đi về tác phẩm của Hemingway dường như đã được khai phá” [1]. Khối lượng đồ sộ công trình nghiên cứu về nhà văn này cũng như tác phẩm của ông đã khẳng định với chúng ta điều đó. Tuy nhiên việc tiếp cận, nghiên cứu tác phẩm của Hemingway khó có thể trở thành lối mòn bởi sáng tác của ông dẫu trở nên quen thuộc với nhiều thế hệ độc giả vẫn còn tồn tại nhiều điểm chưa được khám phá và nghiên cứu một cách thoả đáng. Ở ông luôn có sự giao thoa giữa mới và cũ, giữa cổ điển và hiện đại, giữa dễ hiểu và khó hiểu, luôn gây nên sự tranh cãi giữa các trường nghiên cứu, tựa những dòng hải lưu mà ngay cả những người đi biển kì cựu cũng không bao giờ khẳng định là đã hiểu hết về chúng. 2. Nội dung nghiên cứu Tuy xuất hiện không nhiều nhưng trong thế giới mà Hemingway xây dựng nên, phụ nữ vẫn chiếm vị trí quan trọng như một phần tất yếu của cuộc sống. Có cảm nhận chung rằng khi đề cập đến vấn đề nhân vật nữ trong sáng tác của ông, nhiều nhà nghiên cứu thiên về cách lí giải, nhìn nhận nó như là một mảng từ cuộc đời thực của tác giả chứ chưa chú ý những nét đặc sắc trong phương thức thể hiện cũng như vai trò của nhân vật nữ trong việc chuyển tải ý đồ nghệ thuật của nhà văn. 2.1. Nhân vật nữ nhìn từ số lượng Đàn ông không đàn bà (Men without women) là tiêu đề tập truyện ngắn của Hem- ingway xuất bản năm 1927. Quả thực thế giới đàn ông - nhân vật nam trong các tác phẩm của Hemingway xuất hiện ở thế áp đảo về số lượng. Ở công trình nghiên cứu về kiểu nhân 37 Lê Lâm vật trung tâm trong tác phẩm Hemingway của tác giả Lê Huy Bắc, qua bảng thống kê các nhân vật, ta thấy số lượng nam nhân vật trung tâm gấp gần 10 lần nữ nhân vật trung tâm (79 nam, 8 nữ) [2]. Bên cạnh đó các nữ nhân vật chính, nữ nhân vật phụ xuất hiện cũng có sự chênh lệch nam nữ gần như vậy. Rất nhiều tác phẩm của Hemingway không có hình bóng đàn bà. Thật thú vị nếu thấy rằng số lượng những nữ nhân vật trung tâm trong các tác phẩm của Hemingway thậm chí không nhiều bằng số lượng những người đàn bà đã đi qua cuộc đời hào hoa và lãng tử của ông. Lí giải điều này, đã có ý kiến cho rằng sở dĩ có sự khập khiễng “âm thịnh dương suy” trong tác phẩm của Hemingway là do ông có một mối ác cảm với phụ nữ. Những người phụ nữ trong tác phẩm của Hemingway không những xuất hiện ít mà còn đầy đa đoan, trắc trở, có khi là mối di hoạ cho những người đàn ông. Nếu chỉ nhìn nhận như vậy quả thật rất khiên cưỡng. Thực tế sáng tác văn chương cho thấy không phải lúc nào không thích một ai đó nhà văn sẽ không cho họ xuất hiện trên trang viết của mình. Tuy ít xuất hiện hơn so với nam giới nhưng qua những nữ nhân vật ta vẫn nhận thấy thấm đượm một tấm lòng nhân hậu của nhà văn. Nhìn vào các mảng đề tài lớn mà Hemingway thể hiện: Đấm bốc, săn bắn, chiến tranh, đấu bò... ta thấy có rất ít sinh cảnh cho các nhân vật nữ. Hemingway, như nhiều nhà nghiên cứu khẳng định, trước sau trong sáng tác vẫn kể về cuộc đời mình. Yếu tố tự truyện in đậm trong hầu hết những tác phẩm của Hemingway. “Ông dùng trải nghiệm bản thân như những chất liệu để kiến tạo tác phẩm. Nhân vật trung tâm của ông hầu hết là những mảnh hoá thân từ tác giả khi đối sánh với tiểu sử. Do đó thế giới của Hemingway luôn là thế giới của đàn ông” [2]. Đây là điểm căn bản để lí giải hiện tượng này. 2.2. Phương thức thể hiện Phần lớn những hình tượng nhân vật trong các sáng tác của Ernest Hemingway được xây dựng theo một mô hình đồng dạng. Có khi đó là nhân vật lặp lại (như kiểu nhân vật Nick Adams), có khi là những nhân vật xây dựng dựa trên những môtíp đã có, được sáng tạo lại và mở rộng phạm vi ý nghĩa. Hầu hết các nhân vật đồng dạng này đều cô độc, mang trong mình nỗi đau mất mát, luôn phải đối đầu với những hiểm nguy, thậm chí đối diện với cái chết. . . Hemingway không xây dựng kiểu nữ nhân vật trở đi trở lại tuy nhiên vẫn dễ dàng bắt gặp những nét đồng dạng giữa các nhân vật nữ trong tác phẩm của ông. Chính vì vậy có ý kiến nhận định rằng các nhân vật nữ của Hemingway từ cô y tá Catherine, Maria đến nữ bá tước trẻ tuổi người Italia, Renata... tất cả đều thoát thai từ một thiếu nữ: Trudy, cô bạn thuở thiếu thời ở miệt rừng Michigan của Nick Adams. Có thể khái quát một số đặc điểm chung khi xây dựng hình tượng nhân vật nữ ở các tác phẩm của Hemingway như sau: 2.2.1. Người đàn bà với những “vết thương” và khoảng trống cô đơn Chân dung đàn bà với những “vết thương” và khoảng trống cô đơn xuất hiện ngay từ những tác phẩm đầu tiên của Hemingway và theo suốt chặng đường sáng tác của ông. 38 Nhân vật nữ trong tác phẩm của Ernest Hemingway Đối với truyện ngắn, bắt đầu bằng Trên miệt Michigan (Up in Michigan). Truyện kể về Liz, cô hầu gái của gia đình Smith. Cô đem lòng yêu Jim Gilmore, anh chàng thợ rèn. Đấy là một tình yêu đẹp (ít ra là đối với Liz) nhưng lại kết thúc buồn và hụt hẫng. Liz đã dâng hiến cho Jim Gilmore như một cách chứng tỏ tình yêu. Tuy nhiên cái điều cô tưởng như thiêng liêng ấy lại diễn ra một cách quá ư trần tục. Jim dường như không đoái hoài một chút nào đến cảm giác của Liz, chỉ biết tìm khoái cảm cho riêng mình. Đây gần giống một vụ cưỡng dâm hơn là cuộc làm tình vì tình. Cuối cùng, một mình Liz trở về trong đêm lạnh lùng cùng đám sương mù lan toả trên bờ vịnh thị trấn Hortons. Alice Hall Petry nhận xét: “Có sự đối lập trong ngôi đền nghệ thuật của Hemingway. Bên cạnh kiểu đàn bà mạnh mẽ, sống bạt mạng, làm tổn thương hoặc huỷ hoại cuộc sống của những người chung quanh họ lại có những người phụ nữ mềm yếu, mỏng manh như Catherine trong Giã từ vũ khí, Maria trong Chuông nguyện hồn ai, hoặc nhẫn nại như Helen trong Tuyết trên đỉnh Kilimanjaro nhưng có lẽ trong số những người phụ nữ đó đáng thương nhất là nữ nhân vật Liz Coates trong Trên miệt Michigan” [4]. Lê Huy Bắc cũng đã nhận định: “Dẫu Liz có cảm tình thực sự với Jim nhưng qua hành vi thô bạo ấy, cô con gái đầu lòng của Hemingway hẳn đã bị sốc” [2]. Kết quả của mối tình đầu là sự trống rỗng, cô đơn có lẽ còn ám ảnh cả cuộc đời Liz. Điểm qua một số truyện ngắn có nhân vật trung tâm là nữ khác như Con mèo trong mưa (Cat in the rain), Rặng đồi tựa đàn voi trắng (Hills like white elephants), Ánh sáng của thế giới (The light of the world), Biển đổi thay (The sea change)... Hầu hết những nhân vật nữ đều mang những khoảng trống cô đơn. Họ đã cố thoát khỏi nó bằng nhiều cách, thậm chí kể cả ngoại tình nhưng đa phần đều thất bại. Cô đơn và mất mát như một lời nguyền định mệnh khó hoá giải. Ở thể loại tiểu thuyết xem ra tình hình cũng không khả quan hơn. Brett, nữ nhân vật trung tâm trong Mặt trời vẫn mọc (The sun also rises), tiểu thuyết đầu tiên của Hem- ingway, xuất hiện rất ấn tượng. Cô được đánh giá là “một người phụ nữ rất đặc biệt ở thời kì đó”, thậm chí còn “thú vị hơn những người đàn ông” [5]. Cuộc sống đầy lang chạ của Breet đáng thương nhiều hơn đáng trách. Nó như một sự vẫy vùng để thoát khỏi sự cô đơn, trống vắng trong tâm hồn. Bên cạnh một Brett ồn ào với rượu và những cuộc vui, ta bắt gặp một Brett cô đơn, trống rỗng lúc tàn canh. Lên giường với nhiều gã đàn ông nhưng người đàn ông mà cô yêu - Jake lại không thể thực hiện được cái thiên chức trời ban với cô bởi chứng bất lực do chiến tranh mang lại. Tình yêu giữa Brett và Jake được gọi là tình yêu thuần khiết (platonic) một cách mai mỉa và chua chát. Jame Nagel nhận xét về tình cảnh của Brett: “Trớ trêu thay với một người đàn bà thích chuyện gối chăn, Brett lại xuất hiện cùng với nhóm đồng tính nam...” [5]. Những người đàn bà khác trong Mặt trời vẫn mọc đều có số phận không sáng sủa hơn Brett. Đến độ cô điếm Georgette phải thốt lên rằng “mọi người đều ốm”, cái ốm về tinh thần nhiều hơn là thể xác. Nhân vật Catherine (Giã từ vũ khí - A Farewell to Arms), Maria (Chuông nguyện hồn ai - For whom the bell tolls) có những cuộc tình đẹp nhưng hạnh phúc của họ không trọn vẹn. Với Catherine, lần lấy chồng thứ nhất, chồng chết. Lần lấy chồng thứ hai là cái chết của chính bản thân và đứa con chưa kịp nhìn đời. Maria bị cưỡng hiếp, phải chứng kiến người mà mình yêu bị thương, nằm chờ chết. Những kết cục không thể bi thảm hơn dành cho người phụ nữ. Ngay cả những người đàn bà táo tợn kiểu như Pilar (Chuông 39 Lê Lâm nguyện hồn ai), Mary (Từ ánh sáng đầu tiên - True at first light)... cũng đều mang trong mình những khoảng trống cô đơn và những vết thương lòng khó có thể hàn gắn. Họ lạc loài trong tình yêu, trong tình cảm vợ chồng và cuộc sống hiện tại. 2.2.2. Những người đàn bà lăng loàn Cụm từ “bitch women” hoặc “bitch goddesses” - tạm hiểu là những người đàn bà lăng loàn, đã được một số nhà nghiên cứu dùng khi bàn luận về những nhân vật nữ trong tác phẩm của Hemingway. Nina Baym nhận định: “Margot và Brett là hai ví dụ nổi bật về kiểu đàn bà lăng loàn trong tác phẩm của Hemingway” [4]. Điều này có nghĩa là còn có những nhân vật lăng loàn khác nữa. Tuy nhiên rất khó định hình cụ thể như hai nhân vật này. Một vụ ngoại tình rõ ràng nhất là trong truyện ngắn Cuộc đời hạnh phúc ngắn ngủi của Francis Macomber (The short happy life of Francis Macomber) của nữ nhân vật Margot. Brett có cuộc đời “đắm chìm trong hoan lạc” nhưng khó thể cho đó là ngoại tình. Có những cuộc tình tay ba do nhân vật nữ chủ động. Ngoài ra còn có những cuộc tình mang hơi hướng của Lesbian (đồng tính nữ) như ở truyện ngắn Biển đổi thay, Vườn địa đàng (The garden of Eden)... Tuy nhiên, cái gọi là “lăng loàn” không hẳn xấu xa. Buông thả, ngoại tình, phá phách dường như cũng là cách để các nhân vật nữ của Hemingway chạy trốn thực tại mà họ không muốn chấp nhận. Có lẽ đối với người đàn bà, việc chứng kiến sự hèn nhát của đàn ông còn khó chịu hơn chứng kiến họ lăng nhăng, đa tình và bội bạc. Tất cả nhân vật nữ trong tác phẩm của Hemingway đều không chịu đựng được kiểu đàn ông hèn nhát, kể cả khi những người đàn ông đó mang đến cho họ tiền tài và cuộc sống vương giả. Maria (Chẳng có ai chết - Nobody ever dies) đã có ý trách móc Enrique vì anh còn sống trong khi những người chiến đấu cùng anh đều đã chết. Chỉ khi nhìn thấy vết thương mà “viên bác sỹ phẫu thuật phải đút cả nắm tay đeo găng cao su của mình vào để làm vệ sinh” [3] trên người anh cô mới loại bỏ được tạp niệm về sự hèn nhát của người yêu. Ngay sau sự kiện Macomber (Cuộc đời hạnh phúc ngắn ngủi của Francis Macomber) bỏ chạy trối chết trước con sư tử bị thương, vợ của ông ta - Margot đã lên giường với tay thợ săn Wilson. Trong mắt Margot, Macomber đã mất điểm thảm hại. May thay, hay bất hạnh thay, không có đất sống cho những kẻ hèn nhát trong sáng tác của Hemingway. Người ta đã nói nhiều về cái gọi là “chủ nghĩa khắc kỉ” trong tác phẩm của ông. Các nhân vật của Hemingway, kể cả nam và nữ đều không chấp nhận kiểu sống hèn nhát, bẩn thỉu, hư vô. Họ luôn hướng tới “một nơi sạch sẽ và sáng sủa”, luôn vượt lên mọi hoàn cảnh và quan trọng là vượt qua bản thân mình dẫu trong hành trình đó không phải lúc nào họ cũng chiến thắng. 2.2.3. Sự suy thoái thiên chức Có thể nói sự suy thoái thiên chức cũng là một dạng của những “vết thương” ở các nhân vật nữ của Hemingway. Những bản chất thiên phú cho phụ nữ trong tác phẩm của Hemingway dần mai một. Nhiều người phụ nữ trở nên phi giới tính đến độ nếu không thêm vào các đại từ chỉ giới tính, cách đặt tên, chỉ nhìn nhận họ qua hành động, cách sống rất dễ nhầm lẫn với những người đàn ông. Pilar, Brett, Mary... là những kiểu nhân vật như vậy. Thậm chí ở Mặt trời vẫn mọc, Hemingway còn để cho Jake gọi Brett là man (đàn 40 Nhân vật nữ trong tác phẩm của Ernest Hemingway ông). Ở một số tác phẩm của Hemingway nhiều khi người đọc cảm giác như có một sự hoán đổi nào đó về giới tính. Đàn bà thì bị đàn ông hoá, đàn ông lại có những nét tính cách như đàn bà. Ở đây hoàn toàn không có chuyện để tạo nên sự bình đẳng nam nữ. Cái nổi bật là sự bất thường về tâm lí của các nhân vật, một kiểu “vết thương” như đã nêu. Các nhân vật nữ mà Hemingway miêu tả đều không có con hoặc không có cơ hội làm mẹ. “Đâu chỉ riêng đứa con trong bụng Catherine chết, Maria không có thai sau lần bị làm nhục, Pila không con, Catherine (Vườn địa đàng) với những biểu hiện của đồng tính luyến ái; mà Brett sau bao cuộc chung đụng xác thịt vẫn không có thai. Nhân vật nữ của Hemingway hầu như mất khả năng làm mẹ ngay từ Brett” [2]. Nhiều cuộc sinh nở của phụ nữ được Hemingway miêu tả cùng với cái chết. Catherine chết cùng đứa con, chồng của người đàn bà da đỏ tự tử chết khi chứng kiến những hình ảnh vượt cạn khủng khiếp của vợ... Sự khắc nghiệt của chiến tranh, của cuộc sống đã trút gánh nặng lên những người phụ nữ khiến họ suy thoái dần cả về hình hài lẫn thiên chức. 2.2.4. Nguồn sáng của thế giới Nguồn sáng của thế giới (The light of the world) cũng là tiêu đề một truyện ngắn của E. Hemingway. Tác phẩm này có điểm đặc biệt, nhân vật nữ - Alice, một cô gái làm tiền được miêu tả bằng mối thiện cảm không che giấu. Cô là được coi như nguồn sáng của thế giới bởi bản tính luôn chân thành, có thể là xa xỉ với cái nghề của cô và trong thời đại của cô, nhưng đó là điều đáng quý và trân trọng. Có ý kiến nhận định: “Chính vì mang thanh gươm phụng sự điều chân thực nên tôi (một nhân vật trong truyện) đã không ngần ngại phong một cô điếm lên làm nguồn sáng của thế giới” [2]. Điều này có thể coi là minh chứng để thấy rằng Hemingway luôn tôn trọng phụ nữ. Dẫu có những người đàn bà hành hạ đàn ông, ngoại tình, thậm chí giết chồng nhưng về cơ bản nhân vật nữ (cũng như nhân vật nam) ở các tác phẩm của Hemingway đều mang những phẩm chất tốt đẹp. Họ dám sống thực với những cảm xúc của mình, đi đến tận cùng những điều mà họ cho là đúng. Không bao giờ chấp nhận với sự hèn nhát, bỉ ổi. Thậm chí ở nhiều tác phẩm, người phụ nữ là chỗ dựa tinh thần cho những người đàn ông. Những phẩm chất của họ tỏa sáng hơn bao giờ hết trong chiến tranh, trong những hoàn cảnh bi đát và khắc nghiệt của cuộc sống. Có những người đàn ông hèn nhát (chính xác là có lúc hèn nhát) nhưng với phụ nữ rất hiếm gặp. Tất nhiên không loại trừ lí do khách quan là phụ nữ ít gặp hoàn cảnh để bộc lộ sự hèn nhát và nếu có ở họ, người đọc cũng dễ cảm thông hơn. Sự suy thoái thiên chức như đã nêu đều do hoàn cảnh khắc nghiệt của cuộc sống mang lại nhưng “thiên tính nữ” ở những người đàn bà mà Hemingway xây dựng nên không hề mất đi. Đó là lòng nhân hậu, sự bao dung, tình thương yêu con người. Pilar một nữ nhân vật có vẻ xù xì thô nhám trong Chuông nguyện hồn ai nhưng lại là hiện thân của “cái đẹp, cái cao cả, của đức tin, hi sinh và khát vọng vương đến một cuộc sống tốt đẹp hơn” [2]. Catherine, Maria, Alice thậm chí cả Brett... như những mạch nguồn tươi mát làm dịu lại những tâm hồn đàn ông tưởng đã chai sạn bởi chiến tranh và những hoàn cảnh trớ trêu của cuộc sống. 41 Lê Lâm 3. Kết luận Có thể thấy sự không bình thường ở các nhân vật nữ qua cách miêu tả của Hem- ingway: Những số phận đa đoan, những mảnh đời bất hạnh, những tính cách không phải của đàn bà... Tuy nhiên khi xây dựng những nhân vật này, Hemingway hoàn toàn không có định kiến. Nếu đặt đàn bà trong thế giới đàn ông, giữa họ mang những nét tương đồng. Điểm nổi bật, họ đều là những nạn nhân của thời cuộc. Bị huỷ hoại bằng những tác động của chiến tranh, thực tế khắc nghiệt của cuộc sống. Nói chung, cả nhân vật nam và nhân vật nữ của Hemingway đều có một cuộc sống không bình thường. Sự không “ưu ái” cho các nhân vật nữ ở những tác phẩm của Hemingway cho thấy cái nhìn nghiêm túc và thẳng thắn của nhà văn về hiện thực đồng thời cũng cho thấy sự đồng cảm với thân phận con người nói chung và người phụ nữ nói riêng. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Lê Huy Bắc (biên soạn), 2001. Hemingway những phương trời nghệ thuật. Nxb Giáo dục. [2] Lê Huy Bắc, 1999. Ernest Hemingway, núi băng và hiệp sĩ. Nxb Giáo dục. [3] Lê Huy Bắc, Đào Thu Hằng (tuyển dịch), 2001. Truyện ngắn Hemingway. Nxb Văn hoá Thông tin. [4] Jackson J. Benson (ed), 1990. New Critical Approaches to the Short Stories of Ernest Hemingway. Duke University press. [5] Scott Donaldson (ed), 1996. The Cambridge companion to Hemingway. Cambridge Universiry press. [6] Robert O. Stephens (ed), 1977. Ernest Hemingway, The Critical Reception. Burt Franklin & Co. Inc. ABSTRACT The female characters in Hemingway’s work Some of the heroines in Hemingway’s works are: A lonely woman with scars, a woman who is deeply disturbed (a ‘bitch’), a woman who is like a servant and a woman who is ‘the light of the world’. The female characters in Hemingway’s work contribute a great deal to the picture of life that the writer wants to express. 42