Những đặc điểm tâm lý tác động đến tiếp nhận văn học của trẻ

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE Educational Sci., 2007,V.52, No 6, pp.3-8 NHÚNG C IšM T…M LÞ TC ËNG ˜N TI˜P NHŠN V‹N HÅC CÕA TR” H  Nguy¹n Kim Giang Tr÷íng HSP H  Nëi 1. Mð ¦u Trong qu¡ tr¼nh cho tr´ m¨u gi¡o ti¸p xóc vîi t¡c ph©m v«n håc qua ngh» thuªt åc v  kº chuy»n cõa cæ gi¡o, ng÷íi ta nhªn th§y r¬ng ð tr´ ¢ xu§t hi»n nhúng h¼nh thùc ho¤t ëng t¥m lþ th¥m nhªp v o th¸ giîi t¡c ph©m v«n håc câ r§t nhi·u nhúng °c iºm t¥m lþ, ð ¥y chóng tæi ch¿ l÷u þ mët sè °c iºm câ t½nh °c thò t¡c ëng ¸n sü ti¸p nhªn v«n håc cõa tr´. 2. Nëi dung nghi¶n cùu 1. B£n ch§t gi u xóc c£m v  t¼nh c£m, còng vîi c¡i nh¼n hçn nhi¶n ng¥y thì â l  n²t t¥m lþ nêi bªt cõa tr´ thì khi¸n tr´ nhanh châng biºu lë xóc c£m, t¼nh c£m trüc ti¸p khi nghe, åc, kº t¡c ph©m v  nhªn th§y sü thº hi»n di¹n c£m ¦y xóc ëng cõa cæ gi¡o. Kh£ n«ng tü v», l m chõ m¼nh ð tr´ r§t mong manh cho n¶n nhúng h¼nh t÷ñng ngh» thuªt t¡c ëng ¸n tr´ l  væ còng m¤nh m³. T½nh d¹ xóc c£m l m cho tr´ câ thº khâc, câ thº k¶u l¶n tr÷îc mët c£nh th÷ìng t¥m n o â; hay måi h nh ëng cõa nh¥n vªt, h¼nh £nh, ti¸ng nâi câ t½nh h i ·u g¥y ÷ñc sü hùng khði v  ¡p l¤i kàp thíi cõa c¡c em l  nhúng ti¸ng reo, líi thèt l¶n ¦y h o hùng. C¡c ph£n ùng cõa tr´ nh÷ ¢ n¶u tr¶n, â l  ph£n ùng tü nhi¶n cõa c¡c em, nâ biºu thà tr¤ng th¡i ch÷a ên ành, d¹ ëng dao tr÷îc t¡c ëng b¶n ngo i. Nhúng c£m xóc cõa c¡c em khi nghe t¡c ph©m v«n håc ÷ñc biºu hi»n trüc ti¸p v  cæng khai nh÷ ti¸ng khâc, nö c÷íi, ti¸ng reo, ti¸ng thèt l¶n ph§n khði ho°c c¡c i»u bë kh¡c trong qu¡ tr¼nh nghe åc v  kº t¡c ph©m ð tr÷íng m¦m non câ thay êi, còng vîi sü thay êi ngú i»u biºu thà trong khi åc kº t¡c ph©m cõa cæ gi¡o. Ph£n x¤ cõa tr´ t÷ìng çng vîi nëi dung t¡c ph©m v«n håc ÷ñc biºu thà d÷îi nhúng h¼nh thùc ngh» thuªt, çng thíi vîi m u s­c ngú i»u, ¥m i»u cõa t¡c ph©m ÷ñc åc v  kº. Sü biºu c£m cõa ngæn ngú ngh» thuªt, còng vîi sü xu§t hi»n ngay tø ë tuêi nhä kh£ n«ng c£m thö thì ca, l  cì sð n·n t£ng b·n vúng, º ph¡t triºn kh£ n«ng c£m nhªn th©m mÿ t¡c ph©m v«n håc ngh» thuªt ð nhúng n«m sau n y. C¡c v«n b£n ngh» thuªt ¢ trð th nh nguçn c£m hùng cõa tr´ em, c ng trð n¶n m¤nh m³, n¸u çng thíi câ sü biºu hi»n th¡i ë çng c£m cõa ng÷íi lîn. Nhúng i·u truy·n thö cho tr´ ÷ñc cõng cè b¬ng c£m xóc, c£m xóc tr÷îc nhúng h¼nh t÷ñng th©m mÿ s³ t¤o n¶n th¡i ë t¼nh c£m v  cao hìn l  t¼nh c£m th©m mÿ. Tø nhúng xóc c£m v  t¼nh c£m th©m mÿ s³ d¦n d¦n h¼nh th nh ð tr´ phong c¡ch sèng. Gi¡o döc v«n håc ngh» thuªt cho tr´, ngo i n¥ng cao ki¸n thùc v  n«ng lüc cán l  t¤o cho tr´ phong c¡ch sèng. 3 H  Nguy¹n Kim Giang Ng÷íi ta ¢ nhªn th§y r¬ng do r§t nh¤y c£m, d¹ xóc c£m, ch¿ mët c¡nh hoa rìi, mët ti¸ng chim k¶u công l m c¡c em xao xuy¸n, k½ch th½ch ham muèn chó þ cõa c¡c em, khi¸n c¡c em câ thº giao c£m r§t s¥u vîi th¸ giîi xung quanh, nh§t l  th¸ giîi thi¶n nhi¶n g¦n gôi ÷ñc ph£n ¡nh trong t¡c ph©m. Tr´ háa m¼nh bi¸n m¼nh ð trong â, th¥m nhªp v o th¸ giîi mi¶u t£ ¸n mùc h¦u nh÷ công sèng, công c£m thæng vîi måi sü vªt hi»n t÷ñng, bi¸t thêi sü sèng v o måi sü vªt væ tri væ gi¡c, khi¸n chóng trð th nh con ng÷íi ngë ngh¾nh câ hçn. â ch½nh l  kh£ n«ng çng hâa cõa c¡ nh¥n tr´ vîi h¼nh t÷ñng ngh» thuªt. Tuêi thì, xóc c£m khæng bà mán nh®n m  t÷ìi mîi trong tr´o, n¶n tø nhúng c£m xóc, ng¤c nhi¶n, c¡c em ph¡t hi»n v  mð ra nhúng mèi li¶n h» b§t ngí, tü nhi¶n s¥u s­c giúa con ng÷íi vîi th¸ giîi bao la. Trong c¥u h¡t çng dao Dung d«ng dung d´ D­t tr´ i chìi ¸n ngã nh  tríi... ng÷íi ta th§y  n tr´ thªt ngë ngh¾nh ¸n tªn cûa nh  tríi º chìi. i·u n y ch¿ câ tr´ em mîi câ thº giao c£m tü nhi¶n, b§t ch§p c£ khæng gian xa ng¡i nh÷ th¸. B i thì Æng M°t Tríi cõa Ngæ Thà B½ch Hi·n khi em s¡u tuêi công l  mët v½ dö. H¼nh £nh æng M°t Tríi tinh nghàch, vîi em thªt ¥m ¡p t¼nh ng÷íi, Hi·n nh¼n æng M°t Tríi l¤i th§y nh÷ æng ang c÷íi vîi m¼nh, vîi mµ. Hai æng ch¡u còng c÷íi Mµ c÷íi i b¶n c¤nh. Tríi c÷íi, c£m xóc mîi m´ ÷a tîi c¡ch nh¼n mîi m´ trong quan h» hai mµ con vîi M°t Tríi - nguçn n«ng l÷ñng væ tªn tü nhi¶n, nguçn sèng cõa con ng÷íi. Nh  v«n Nga Pautèpxki ¢ tøng vi¸t: Trong thíi thì §u t§t c£ ·u kh¡c. Chóng ta nh¼n th¸ giîi b¬ng æi m­t trong s¡ng v  t§t c£ èi vîi chóng ta d÷íng nh÷ ·u rüc rï hìn. C£ láng ng÷íi công mð rëng hìn, néi au th÷ìng công s¥u s­c hìn v  m£nh §t qu¶ h÷ìng công chùa nhi·u b½ ©n hìn g§p h ng ngh¼n l¦n. Câ l³ v¼ th¸ m  tr´ em ng¤c nhi¶n tr÷îc cuëc sèng, d¹ xóc c£m v  thªt dçi d o c£m xóc khi nghe t¡c ph©m v«n håc. Nhúng h¼nh t÷ñng ngh» thuªt g¥y xóc ëng ång l¤i th nh nhúng §n t÷ñng s¥u s­c v  h¼nh th nh ð tr´ t¼nh c£m. T¼nh c£m, sü lo l­ng hçi hëp m  tr´ m¨u gi¡o tr£i qua khi nghe t¡c ph©m ¢ t÷ìng èi s¥u s­c v  b·n vúng, nh§t l  lùa tuêi m¨u gi¡o lîn v  c¡ch thº hi»n t¼nh c£m cõa tr´ công r§t a d¤ng phong phó. Lóc th¼ chóng c÷íi, c÷íi to, lóc th¼ quay l¤i nh¼n nhau, lóc y¶n l°ng ch«m chó, chau m y suy ngh¾ khi nghe ng÷íi lîn åc v  kº t¡c ph©m. Sü chuyºn tø tr¤ng th¡i n y tîi tr¤ng th¡i kh¡c x£y ra nhanh châng v  phò hñp theo di¹n bi¸n cõa truy»n kº. Tr´ em vèn r¤ch rái trong t¼nh c£m n¶n chóng bëc lë y¶u gh²t r§t rã r ng b¬ng c£ h nh ëng cö thº. N¸u nh¥n vªt m  chóng th½ch th¼ khi xem tranh ho°c v³ chóng tæ m u thªt µp, ¡o v¡y thªt lëng l¨y, cán n¸u gh²t th¼ chóng bæi m u en l¶n m°t. Sè phªn c¡c nh¥n vªt trong c¡c mèi quan h» ÷ñc tr´ em quan t¥m theo dãi. Nhúng h¼nh t÷ñng nh¥n vªt t¡c ëng m¤nh ¸n t¼nh c£m ùa tr´ khi¸n chóng thº hi»n th¡i ë t¼nh c£m cõa m¼nh b¬ng c£ c¡ch ÷a ra þ ki¸n ¡nh gi¡. Sü hiºu bi¸t s¥u s­c ð tr´ m¨u gi¡o lîn v· nëi dung t¡c ph©m v«n håc, t½nh nh¤y c£m xu§t hi»n ð chóng trong qu¡ tr¼nh nghe ¢ cho bi¸t vi»c h¼nh th nh ð tr´ sü mð ¦u c£m nhªn th©m mÿ. T«ng c÷íng sü hiºu bi¸t, l m s¥u s­c sü c£m nhªn, t¼nh c£m cõa tr´ v· t¡c ph©m l  cì sð º x¥y düng v  ph¡t triºn to n di»n nh¥n c¡ch tr´ b¬ng ph÷ìng ti»n v«n håc ngh» thuªt. 4 Nhúng °c iºm t¥m lþ t¡c ëng ¸n ti¸p nhªn v«n håc cõa tr´ 2. Nhúng xóc c£m v  t¼nh c£m gi u câ ð tr´ còng vîi c¡i nh¼n hçn nhi¶n ng¥y thì tr÷îc cuëc sèng khi¸n tr´ háa çng, tin v  sèng vîi c¡c h¼nh t÷ñng ngh» thuªt trong t¡c ph©m. C¡i m  ng÷íi ta th÷íng gåi l  chõ ngh¾a hi»n thüc ng¥y thì khi¸n tr´ khao kh¡t hiºu bi¸t t§t c£ nh÷ng ch§p nhªn sü gi£i th½ch khæng ¦y õ khoa håc. i·u â thº hi»n mët quan ni»m ìn sì, ng¥y thì cõa tr´ trong vi»c l¾nh hëi th¸ giîi v  v«n håc. Trong ti¸p nhªn v«n håc, tr´ th÷íng vªn döng kinh nghi»m trüc ti¸p v  nguy¶n hñp, khæng ph¥n bi»t sü kh¡c nhau giúa chóng. C¡c em ch÷a ái häi lþ l³ m  ái häi sü hñp lþ t¼nh c£m trong khuæn khê h¤n hµp cõa m¼nh. Khi gi£i th½ch vîi tr´ c¦n nh§t qu¡n, c¡i g¼ ¢ trð th nh kinh nghi»m ri¶ng cõa tr´ th¼ câ sùc sèng l¥u b·n, l m m§t ni·m tin cõa tr´ th¼ khâ câ thº gióp c¡c em ti¸p nhªn v«n håc. Nh§t qu¡n v  t¤o düng ni·m tin l  mët c¡ch thäa m¢n kh¡t vång cõa tr´ t¼m ra ch¥n lþ. Câ thº nâi r¬ng, tr´ em câ tæn gi¡o cõa m¼nh, chóng luæn ùng v· ph½a thi»n, chia s´, b¶nh vüc nhúng nh¥n vªt tèt, dông c£m v  cao c£, nhúng nh¥n vªt câ ho n c£nh ²o le, nhúng nh¥n vªt nhä b², y¸u ît c¦n ÷ñc b£o v». i·u n y ÷ñc bëc lë rã trong khi tr´ ÷a ra nhúng nhªn x²t ¡nh gi¡, khi °t m¼nh v o và tr½ c¡c nh¥n vªt â. V  nh§t l  khi nhªp vai chìi trong trá chìi âng kàch, tr´ th÷íng khæng nhªn nhúng vai ph£n di»n. 3. C£m nhªn th©m mÿ cõa tr´ lùa tuêi m¨u gi¡o luæn luæn quan h» ch°t ch³ vîi ho¤t ëng t÷ðng t÷ñng. T÷ðng t÷ñng ch½nh l  th¶m v o c¡i câ thªt ph¦n n¶n câ v  s³ câ, l  sü chu©n bà t½ch cüc cho ho¤t ëng s¡ng t¤o, l  ph©m ch§t quþ gi¡ cõa tr½ tu» con ng÷íi. T÷ðng t÷ñng l  mët ph©m ch§t r§t cì b£n trong t¥m hçn tr´ em. T÷ðng t÷ñng l m trán tr°n suy ngh¾, µp th¶m t÷ t÷ðng cõa lùa tuêi m  sü ph¡t triºn cõa t÷ duy ang ð ë ban ¦u. Khæng ph£i væ cî m  C¡c M¡c trong nhúng l¦n d¤o chìi vîi con g¡i ¢ tøng kº h¸t cho con nghe nhúng truy»n cê t½ch hoang ÷íng k²o d i m¢i khæng h¸t. T÷ðng t÷ñng hoang ÷íng l  giai o¤n ¦u ti¶n v  th§p nh§t cõa t÷ðng t÷ñng. °c iºm cõa nâ l  thi¶n v· nhúng i·u ký di»u kh¡c th÷íng. B£n ch§t cõa t¥m hçn tr´ em l  ÷a c¡i lëng l¨y phi th÷íng (M. Gorki. B n v· v«n håc  tªp 1. Nxb V«n håc, 1995). V¼ vªy S¡ng t¡c hoang ÷íng th½ch hñp vîi t÷ duy tr´ em  nhúng ng÷íi ch÷a quen vîi nhúng chuy»n t¦m ph o cõa cuëc sèng, ch÷a ÷ñc nhúng kinh nghi»m cay ­ng l m cho khæn ngoan v  r§t d¹ tin v o õ chuy»n câ thªt. èi vîi tr´ em nhúng g¼ l m xóc ëng m¤nh m³ l  ph÷ìng ti»n duy nh§t º l m cho tr½ t÷ðng t÷ñng v  t½nh nh¤y c£m ho¤t ëng. (M.Arnauèp. T¥m lþ håc s¡ng t¤o v«n håc Nxb V«n håc, 1978). Ð tr´ em t÷ðng t÷ñng hoang ÷íng chi¸m ÷u th¸, tuy nhi¶n nâ háa quy»n vîi t÷ðng t÷ñng v· c¡i câ thªt. Th¸ giîi huy·n tho¤i v  th¸ giîi hi»n thüc th÷íng an lçng háa trong t÷ duy cõa tr´ v  t÷ðng t÷ñng cõa tr´ s³ l  c¦u nèi hai th¸ giîi â. Tr´ thì, c¡c em th¥m nhªp ÷ñc v o th¸ giîi huy·n tho¤i hoang ÷íng v  th¸ giîi hi»n thüc. V¼ vªy c¡c em bà cuèn hót bði h¼nh t÷ñng ký v¾ lëng l¨y trong nhúng truy»n th¦n tho¤i, cê t½ch v  công h¼nh dung hi»n thüc cuëc sèng ÷ñc ph£n ¡nh trong nhúng t¡c ph©m b¬ng h¼nh t÷ñng ngæn tø. Khi ti¸p xóc vîi t¡c ph©m v«n håc tr´ m¨u gi¡o th÷íng dòng tr½ t÷ðng t÷ñng phèi hñp h¼nh dung b¶n ngo i, vîi c£m ngh¾, xóc ëng b¶n trong. C¡c em th÷íng g­n t¼nh c£m v  xóc ëng cõa con ng÷íi cho sü ki»n, hi»n t÷ñng khi¸n tr´ khæng ch¿ hiºu bi¸t, h¼nh dung sü ki»n, hi»n t÷ñng m  cán sèng vîi nâ. H§p thö nhúng §n t÷ñng tø thüc t¤i tr´ c£i bi¸n chóng v  t¤o ra mët c¡ch hiºu, c¡ch c£m thö thüc t¤i ¦y õ, s¥u s­c hìn. Nhí tr½ t÷ðng t÷ñng trong c£m thö v«n håc, tr´ ¢ i s¥u mð rëng c£m xóc cõa m¼nh v  nhªn ra c¡i mîi trong c¡c quan h» t÷ðng nh÷ khâ g­n chóng l¤i vîi nhau. Tø â l m n£y sinh kh¡t vång, kÿ n«ng s¡ng t¤o, bëc lë t÷ t÷ðng, t¼nh c£m v  th¸ giîi b¶n trong cõa tr´ khi ti¸p xóc vîi t¡c ph©m v«n håc 5 H  Nguy¹n Kim Giang - mët s£n ph©m tinh th¦n, ngæn ngú tinh t¸. Nhúng h¼nh t÷ñng ngh» thuªt ÷ñc nh  v«n t¤o ra b¬ng sü t÷ðng t÷ñng s¡ng t¤o cõa ng÷íi ngh» s¾ th÷íng düa tr¶n nhúng y¸u tè hi»n thüc, nâ ÷ñc l÷u giú trong tr½ nhî, trong kþ ùc cõa tr´ v  ÷ñc c£i bi¸n mët c¡ch s¡ng t¤o. Kinh nghi»m cuëc sèng, tri thùc v  c£m hùng vîi th¸ giîi xung quanh c ng phong phó th¼ con ng÷íi c ng nh¼n th§y, nghe th§y nhi·u hìn. Do vªy qu¡ tr¼nh t÷ðng t÷ñng, sü phong phó, sùc m¤nh cõa nâ, t½nh h§p d¨n cõa nâ ÷ñc t¤o n¶n nhí kinh nghi»m ¢ tr£i qua cõa con ng÷íi. I.P.P¡p lèp ¢ nâi Khæng câ g¼ nghi ngí khi nâi v· sü c£m nhªn m  trong â con ng÷íi khæng thº t¡ch khäi b£n th¥n m¼nh v  qu¡ khù cõa m¼nh. Xu§t ph¡t tø nhúng nghi¶n cùu, luªn iºm lþ thuy¸t, câ thº kh¯ng ành r¬ng sü t÷ðng t÷ñng cõa tr´ tr÷îc tuêi håc ÷íng khæng thº n o l  nh÷ nhau ð c¡c lùa tuêi kh¡c nhau. Tr¼nh ë ph¡t triºn cõa tr´ t«ng theo sü t½ch luÿ tri thùc v  kinh nghi»m sèng. Khi cho c¡c em ¡nh gi¡ v· nh¥n vªt tèt, dông c£m, h±n nh¡t, l¡u c¡...trong truy»n, tr´ düa tr¶n nhúng §n t÷ñng ¢ h¼nh th nh ð chóng trong khi nghe. V  nh÷ vªy c¡c h¼nh t÷ñng nh¥n vªt, c¥u chuy»n ÷ñc h¼nh th nh ð tr´ do k¸t qu£ cõa ho¤t ëng t÷ðng t÷ñng t¡i t¤o. Câ ngh¾a l  tr¶n cì sð c¡c §n t÷ñng thu nhªn ÷ñc khi nghe t¡c ph©m v«n håc tr´ em ¢ düa v o kinh nghi»m sèng ¢ câ. i·u â t¤o cho tr´ kh£ n«ng h nh ëng câ suy ngh¾ còng vîi c¡c nh¥n vªt cõa c¥u chuy»n, tham dü v o c¡c cuëc phi¶u l÷u, n¸m tr£i c£ nhúng lo ¥u, thû th¡ch cõa hå. Vªy tr´ em ð lùa tuêi m¨u gi¡o lîn câ kh£ n«ng v÷ñt ra ÷ñc giîi h¤n kinh nghi»m sèng thüc t¸ cõa m¼nh khæng? Qua thüc t¸ ph¥n t½ch c¡c c¥u chuy»n kº cõa tr´, chóng ta i ¸n k¸t luªn r¬ng ð lùa tuêi m¨u gi¡o lîn tr¼nh ë t÷ðng t÷ñng cõa chóng cao hìn so vîi lùa tuêi tr÷îc â. Ð tr´ ¢ ph¡t hi»n ÷ñc v  câ h÷îng xû lþ mët c¡ch s¡ng t¤o c¡c y¸u tè hi»n thüc m  chóng c£m nhªn ÷ñc qua c¡c h¼nh t÷ñng ngh» thuªt. Trong qu¡ tr¼nh cæng t¡c ta câ thº quan s¡t th§y mùc ë ph¡t triºn v  thi¶n h÷îng t÷ðng t÷ñng ð tr´ m¨u gi¡o lîn r§t kh¡c nhau v  ÷ñc x¡c ành b¬ng c¡c °c iºm ri¶ng cõa c¡c em. Tr´ ð mët nhâm ¢ mæ t£ kh¡c nhau nh¥n vªt ch½nh cõa c¥u chuy»n kº. Mët sè th¼ chó þ v´ µp b¶n ngo i cõa nh¥n vªt, sè kh¡c c÷íng i»u t½nh dông c£m cõa nâ. Cán sè thù ba th¼ khæng mi¶u t£ th¶m i·u g¼ m  ch¿ tu¥n theo nëi dung cõa truy»n kº. Tr½ t÷ðng t÷ñng ð tr´ m¨u gi¡o ÷ñc ph¡t triºn d¦n tø c¡c h¼nh t÷ñng mang t½nh ìn gi£n v  ngh±o v· nëi dung ð lùa tuêi m¨u gi¡o b², ¸n sü khði ¦u t÷ðng t÷ñng s¡ng t¤o ð m¨u gi¡o lîn. Sü c£m nhªn, c£m hùng v  t÷ðng t÷ñng ð tr´ m¨u gi¡o lîn ti¸p töc ph¡t triºn trong mèi li¶n h» g­n bâ húu cì vîi vi»c mð rëng v  phùc t¤p ho¡ ph¤m vi åc cho tr´. Ng÷íi ta khæng ch¿ b­t ¦u cho tr´ l m quen vîi c¡c t¡c ph©m g­n vîi hi»n thüc cuëc sèng m  c£ nhúng t¡c ph©m vi¹n t÷ðng, vîi c¡c b£n anh hòng ca, chuy»n bi¸m, h i... èi vîi tr´ m¨u gi¡o lîn c¦n thi¸t ph£i t¤o th nh th¡i ë chån låc tîi t¡c ph©m ngh» thuªt. C¡c em c¦n bi¸t gåi t¶n nhúng t¡c ph©m y¶u th½ch v  c£ nhúng t¡c ph©m quen bi¸t m  chóng r§t th½ch ÷ñc nghe l¤i. Th¡i ë chån låc vîi t¡c ph©m v«n håc ngh» thuªt ð tr´ m¨u gi¡o câ þ ngh¾a lîn èi vîi vi»c h¼nh th nh sð th½ch ngh» thuªt. Sð th½ch tèt s³ gióp tr´ trong t÷ìng lai bi¸t ¡nh gi¡ óng v  chån s¡ch º åc. Gît gåi tr½ t÷ðng t÷ñng l  ng÷íi mð ÷íng cho lþ tr½. Tuy nhi¶n c¦n hiºu tr½ t÷ðng t÷ñng cõa tr´ khæng ph£i l  væ h¤n bði v¼ ch§t li»u º tr½ t÷ðng t÷ñng ho¤t ëng l  nhí tri thùc v  kinh nghi»m, nhu c¦u v  hùng thó cõa tr´. Cì ch¸ t÷ðng t÷ñng s¡ng t¤o l  sü phèi hñp giúa h¼nh dung v  thüc t¤i. Ni·m tin v o tr½ t÷ðng t÷ñng cõa tr´ cán r§t ng¥y thì, ½t ÷ñc kiºm chùng. Do vªy khæng n¶n · cao qu¡ °c iºm t÷ðng t÷ñng phong phó cõa tr´ trong ti¸p nhªn v«n håc, c¦n x¥y düng cì sð c£m nhªn thüc sü v  linh c£m v· sü thªt º tr´ ti¸p nhªn v«n håc óng h÷îng. Nh÷ vªy, tr½ t÷ðng t÷ñng ph¡t triºn sîm ð tr´ m¨u gi¡o l  mët thù cõa tríi cho, câ 6 Nhúng °c iºm t¥m lþ t¡c ëng ¸n ti¸p nhªn v«n håc cõa tr´ t½nh ch§t ti¶n thi¶n, l  ti·n · º cæ gi¡o thüc hi»n tèt vi»c åc v  kº t¡c ph©m. Tø §y tr´ công vªn döng tr½ t÷ðng t÷ñng cõa m¼nh º b÷îc v o ho¤t ëng v«n håc ngh» thuªt mët c¡ch s¡ng t¤o. Tr½ t÷ðng t÷ñng l  nhi¶n li»u thay êi, nhi¶n li»u s¡ng t¤o. Câ thº nâi tr½ t÷ðng t÷ñng cõa tr´ m¨u gi¡o ¢ ph¡t triºn m¤nh m³, g°p sü t÷ðng t÷ñng trong c¡c lo¤i h¼nh v«n håc ngh» thuªt l m bøng s¡ng l¶n nhúng tia lûa i»n hç quang, l m d¹ d ng cho sü ti¸p nhªn v«n håc ngh» thuªt ð tr´. 4. T÷ duy l  mët trong nhúng °c iºm t¥m lþ câ li¶n quan mªt thi¸t ¸n sü ti¸p nhªn v«n håc cõa tr´. Nhúng nh  t¥m lþ håc cho th§y tr´ mët tuêi ¢ b­t ¦u câ ho¤t ëng tr½ tu», ¸n mët tuêi r÷ïi tr´ ¢ b­t ¦u t÷ duy, tr´ hai tuêi ¢ câ nhúng biºu t÷ñng, câ kh£ n«ng ph¥n bi»t nhúng sü vªt hi»n t÷ñng câ h¼nh d¡ng kh¡c nhau, tr´ câ thº thu nhªn v  hiºu ÷ñc mët sè i·u ng÷íi lîn ch¿ d¨n trong khi chìi vîi chóng. Ba tuêi vîi lèi t÷ duy trüc quan - h nh ëng khi¸n tr´ câ thº b­t ch÷îc ng÷íi lîn. Bèn n«m tuêi, t÷ duy trüc quan h¼nh t÷ñng chi¸m ÷u th¸ khi¸n tr´ d¹ d ng ti¸p nhªn nhúng h¼nh t÷ñng ngh» thuªt trong t¡c ph©m ngh» thuªt. N«m s¡u tuêi, tr¶n cì sð bi¸t so s¡nh ð giai o¤n tr÷îc, tr´ b­t ¦u câ n«ng lüc ph¥n t½ch, n«ng lüc têng hñp, kh¡i qu¡t hâa, bi¸t ph¥n bi»t ÷ñc kh¡ nhi·u m u s­c, h¼nh khèi. Tr´ b­t ¦u bi¸t suy di¹n trøu t÷ñng, th½ch b­t ch÷îc, mæ phäng h nh vi, líi nâi c¡c nh¥n vªt m  tr´ ÷ñc xem tr¶n væ tuy¸n truy·n h¼nh ho°c do ng÷íi kh¡c åc v  kº cho nghe. Nh÷ vªy ð giai o¤n lùa tuêi m¨u gi¡o lîn, c¡c em ¢ ¤t tîi tr¼nh ë ph¥n t½ch, têng hñp, suy luªn nh§t ành, n¶n th÷íng hay l°ng l³ suy ngh¾, câ khi l©m b©m nâi mët m¼nh. â l  biºu hi»n cõa sü phèi hñp ho¤t ëng giúa c£m gi¡c, tri gi¡c, xóc c£m v  ngæn ngú º t¤o ra mët th¸ giîi cho m¼nh  mët th¸ giîi cán kh²p k½n, l» thuëc chõ y¸u v o nhu c¦u v  sü thäa m¢n biºu hi»n trong y¶u th½ch hay khæng y¶u th½ch, muèn hay khæng muèn. Do °c iºm t÷ duy cõa tr´ mang t½nh trüc quan h nh ëng, khuynh h÷îng b­t ch÷îc l  mët °c tr÷ng ð lùa tuêi m¨u gi¡o b², b­t ch÷îc l  mët ph÷ìng ph¡p º hiºu kÿ, l  mët c¡ch håc cõa tr´, v¼ vªy tr´ câ thº nghe mët c¡ch hùng thó nhi·u l¦n còng mët c¥u chuy»n, còng mët b i thì m  ¢ bi¸t ¸n thuëc láng. Chóng v¨n th÷íng y¶u c¦u nh­c l¤i, nh­c l¤i m¢i b i thì, c¥u chuy»n â, hay l  nhúng o¤n ÷ñc l°p i l°p l¤i trong t¡c ph©m. Ho¤t ëng b­t ch÷îc theo m¨u gióp c¡c em giú l¤i trong t÷ duy cõa m¼nh nhúng h¼nh £nh, nhúng h¼nh t÷ñng v  ngæn ngú ngh» thuªt cõa t¡c ph©m, t¤o cho c¡c em kh£ n«ng t¼m ra nhúng con ÷íng gi£i quy¸t ëc lªp cæng vi»c ÷ñc giao, nh÷ trong vi»c tr´ kº chuy»n s¡ng t¤o. K.D Usinxki ¢ kh¯ng ành Tr´ em t÷ duy b¬ng h¼nh t÷ñng, ¥m thanh, m u s­c [5], v¼ vªy t½nh cö thº cõa ngæn ngú câ þ ngh¾a r§t quan trång trong vi»c d¤y tr´. Kinh nghi»m ch¿ ra r¬ng líi nâi thi¸u nhúng h¼nh £nh cö thº s³ l m cho c¡c em khâ hiºu, æi khi khæng hiºu ÷ñc. Do vªy, líi nâi cõa cæ gi¡o c¦n gi u câ nhúng h¼nh £nh, ¥m thanh, m u s­c, biºu c£m, cæ gi¡o c¦n cö thº hâa ngæn ngú kº. Ngæn ngú cõa cæ gi¡o câ vai trá r§t lîn trong vi»c gi¡o döc t÷ duy s¡ng t¤o cho tr´. Sü truy·n thö b¬ng ngæn ngú gi u h¼nh £nh cö thº, di¹n c£m, k¸t hñp sü gi£i th½ch cõa cæ gi¡o vîi sû döng h¼nh t÷ñng trüc quan trong vi»c tr¼nh b y t¡c ph©m v«n håc cho ph²p mð ra nhúng vi¹n c£nh to lîn trong sü ph¡t triºn cõa tr´. Nh§n m¤nh v§n · n y c ng th§y vai trá quan trång cõa cæ gi¡o, vai trá cõa ngæn ngú íi sèng v  ngæn ngú v«n håc ngh» thuªt trong vi»c gi¡o döc tr´. Tr´ m¨u gi¡o t÷ duy mët c¡ch cö thº, suy ngh¾ b¬ng nhúng h¼nh £nh sinh ëng, m u s­c cho n¶n nhúng s­c m u sinh ëng cö thº ÷ñc v³ l¶n b¬ng ngæn ngú °c bi»t ÷ñc coi trång. T½nh ch§t væ còng cö thº n y khi¸n cho tr´ æi khi khæng cho ph²p thay êi mët chú khi nh­c l¤i c¥u chuy»n v  l m cho tr´ r§t khâ hiºu ngh¾a bâng cõa tø ngú. Công v¼ vªy c¦n ph£i nh­c l¤i r¬ng sü ti¸p nhªn v«n håc cõa tr´ l  khæng t¡ch bi»t giúa nëi dung v  h¼nh thùc t¡c ph©m. Khi kº T§m C¡m, tø trong nhúng c¡i lå chæn ð bèn ch¥n gi÷íng, T§m l§y ra kh«n nhi¹u tam giang, y¸m th­m 7 H  Nguy¹n Kim Giang hoa  o, chi¸c kh«n m u xanh thi¶n lþ... v³ l¶n nhúng s­c m u r§t rüc rï, cæ gi¡o gñi t÷ðng t÷ñng l m cho tr´ nh÷ nh¼n th§y, chóng s³ l÷u giú trong tr½ nhî v  câ §n t÷ñng m¤nh v· t¡c ph©m. Qu¡ tr¼nh nghe t¡c ph©m tr½ t÷ðng t÷ñng, t¼nh c£m cõa tr´ ÷ñc ph¡t triºn phong phó, ho¤t ëng t÷ duy cõa chóng công ho n thi»n th¶m. Ð chóng ¢ b­t ¦u xu§t hi»n nhúng c¥u häi Do ¥u?, V¼ ¥u?, T¤i sao?, º l m g¼?... Nh÷ vªy sü câ m°t cõa ho¤t ëng t÷ duy x¡c ành t½nh ¦y õ v  chi·u s¥u cõa qu¡ tr¼nh c£m nhªn t¡c ph©m vîi t§t th£y nhúng °c iºm phong phó cõa chóng mët c¡ch ch¥n thªt. Tr´ 5-6 tuêi b¶n c¤nh tr½ nhî h¼nh t÷ñng b­t ¦u h¼nh th nh tr½ nhî ngæn ngú logic, b¶n c¤nh tr½ nhî khæng chõ ành l  tr½ nhî câ chõ ành. Nh÷ vªy ¸n tuêi m¨u gi¡o lîn b­t ¦u xu§t hi»n y¸u tè t÷ duy logic. Nâ l  biºu hi»n cõa mët b÷îc ph¡t triºn ¡ng kº trong t÷ duy cõa tr´ m¨u gi¡o. Nâ gióp tr´ l¾nh hëi nhúng tri thùc ð tr¼nh ë kh¡i qu¡t cao, tø â tr´ hiºu ÷ñc b£n ch§t sü vªt. N¶n tr´ em câ thº l¾nh hëi t¡c ph©m mët c¡ch s¥u s­c hìn. Chóng bi¸t so s¡nh c¡c h nh ëng cõa c¡c nh¥n vªt, bi¸t nhªn x²t óng sai, bi¸t tr£ líi nhúng c¥u häi V¼ sao?, bi¸t chån trong mët o¤n thì, mët b i thì nhúng c¥u thì hay m  chóng th½ch. Chóng câ kh£ n«ng kh¡i qu¡t sè l÷ñng c¡c nh¥n vªt, bi¸t kº t¶n c¡c nh¥n vªt trong t¡c ph©m. Tr´ câ thº so s¡nh, ph¥n t½ch, nhªn x²t, ¡nh gi¡ v· mët sè h nh vi cõa nh¥n vªt v  gi£i th½ch chóng. Ti¸ng c÷íi rë cõa c¡c em khi g°p nhúng chuy»n khæng b¼nh th÷íng, tr¡i vîi hi»n thüc trong khi nghe kº chuy»n cho th§y trong ¦u âc non tr´ cõa c¡c em ¢ di¹n ra mët sü ¡nh gi¡. i·u â n¥ng cao tr¼nh ë tü ¡nh gi¡ m¼nh cõa c¡c em. i·u n y phò hñp vîi quy luªt ti¸p nhªn ho°c çng t¼nh ho°c chèi bä khi ti¸p xóc vîi t¡c ph©m v«n håc. Còng vîi c¡c kÿ n«ng t÷ duy, nh÷ so s¡nh, ph¥n t½ch, têng hñp, kh¡i qu¡t, °c bi»t l  kh£ n«ng suy luªn khi¸n tr´ câ thº ph¡t biºu ÷ñc þ ngh¾ cõa m¼nh trong qu¡ tr¼nh trá chuy»n trao êi vîi cæ gi¡o v· t¡c ph©m. 3. K¸t luªn Ng÷íi ta nhªn th§y r¬ng, sü ti¸p nhªn ngh» thuªt nâi chung v  ti¸p nhªn v«n håc nâi ri