Pansori và quan họ đỉnh cao của âm nhạc Hàn Quốc và Việt Nam

HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 78 PANSORI VÀ QUAN HỌ ĐỈNH CAO CỦA ÂM NHẠC HÀN QUỐC VÀ VIỆT NAM SVTH:- Bùi Thị Nhàn, Hoàng Thùy Linh (2H-08) GVHD: Ths. Bùi Thị Bạch Dương I. PHẦN MỞ ĐẦU Khi nhắc tới âm nhạc truyền thống của Hàn Quốc ta không thể nào không nhắc tới Pansori. Có thể nói Pansori chính là đỉnh cao của nền âm nhạc truyền thống của Hàn Quốc. Khác với Hàn Quốc lãnh thổ Việt Nam có hình chữ S trải dài từ Bắc đến Nam với hơn 54 dân tộc sinh sống, mỗi dân tộc lại mang trong mình những nét văn hóa truyền thống và một nền âm nhạc dân ca đặc sắc riêng. Vì thế khi nói đến âm nhạc truyền thống của Việt Nam ta có thể kể đến rất nhiều loại hình âm nhạc như: chèo, tuồng, hát chầu văn, ca trù, quan họ.Tuy nhiên trong bao nhiêu loại hình âm nhạc truyền thống đó thì chỉ có ca trù và quan họ là được UNESCO công nhận là di sản văn hoá phi vật thể. Ngày 30/9/2009, Quan họ đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại và tới ngày 1/10/2009 ca trù cũng được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp. Tuy nhiên trong bài báo cáo này chúng tôi đã chọn Quan họ làm đề tài nghiên cứu chứ không phải là ca trù hay bất cứ loại hình âm nhạc truyền thống nào khác của Việt Nam mặc dù nhiều người cho rằng tuồng gần giống với Pansori của Hàn Quốc hơn. So với ca trù mang tính chất bác học và không phải ai cũng có thể hiểu được thì quan họ lại là âm nhạc của tầng lớp bình dân với những nội dung dễ hiểu, lời ca đằm thắm dễ đi vào lòng người. Hơn nữa so với ca trù, quan họ có quy mô duy trì và bảo tồn cao hơn rất nhiều. Hiện nay ở Bắc Ninh(trước kia gọi là Kinh Bắc) - cái nôi của quan họ, cả tỉnh còn hơn 49 làng quan họ đông tới hàng trăm người. Việc truyền dạy hát quan họ được quan tâm ngay trong chính các gia đình chứ không phụ thuộc hay chờ đợi vào việc tổ chức lớp học hát của địa phương và tỉnh. Ở Kinh Bắc không phân biệt già trẻ gái trai, ai ai cũng có thể hát được một vài làn điệu quan họ. So với những loại hình âm nhạc, dân ca khác, quan họ không phải là cái gì hoàn toàn tách biệt mà là sự huy động, vận dụng nhiều thủ pháp nghệ thuật có sức biểu hiện cao, có sức hấp dẫn mạnh thường được vận dụng lẻ tẻ trong một vài làn điệu dân ca trước đây như tuồng, chèo, chầu văn...Có lẽ bởi vậy mà có người đã cho rằng “Quan họ là đỉnh cao của nền dân ca Việt Nam”(htttp.www.bacninh.gov.vn) Trong bài báo cáo này, với việc so sánh những điểm tương đồng, khác biệt của hai loại hình âm nhạc truyền thống của Hàn Quốc và Việt Nam là Pansori và Quan họ các bạn sẽ thấy rằng Pansori và Quan họ thực sự xứng đáng là đỉnh cao của nền âm nhạc truyền thống hai nước. Ngoài ra thông qua việc tìm hiểu sự khác biệt giữa hai loại hình nghệ thuật này ta có thể thấy rõ hơn những nét đặc trưng văn hóa cũng như tâm tư tình cảm của người dân hai nước Hàn - Việt. HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 79 II. NỘI DUNG 1. Khái niệm Pansori và Quan họ 1.1 Pansori Trong cái tên Pansori ta có thể tách thành hai phần là “pan”và “sori”. Trước hết xét về nghĩa của từ “pan”. Từ “pan”co rất nhiều lớp nghĩa khác nhau. Từ “pan”xuất hiện trong các danh từ như No reum pan (노름 반), Ssi reum pan (씨름 반”), Gut pan (굿반) với ý nghĩa là nơi tổ chức trò chơi,nơi đấu vật và nơi tổ chức lễ pháp thuật. Trong trường hợp này thì từ “pan”dùng để chỉ nơi có đông người tụ tập và là nơi tổ chức các sự kiện đặc biệt. Tuy nhiên từ “pan”cũng mang một ý nghĩa khác trong một số từ như Noreum hanpan (노름 한반-một cuộc chơi) Ssi reum pan Ssi reum pan (씨름함반- một ván đấu vật). Lúc này từ “pan”lại chỉ quá trình diễn ra từ đầu đến cuối của một sự kiện. Nếu không có mở đầu không có kết thúc và đôi khi có thêm cả sự phân biệt thắng bại thì không thể gọi là “pan”. Thứ hai ta xét về ý nghĩa của từ “sori”. Khi nói đến thanh nhạc trong âm nhạc truyền thống của Hàn Quốc ta có thể chia làm Nore (노래)và Sori(소리). Hầu hết các loại âm nhạc như kyonggi japga (경기 잡가 - dân ca tỉnh 경기), Sodo japga(서도 잡가- dân ca tỉnh sodo) bắt nguồn từ các ca khúc, lời ca đều được gọi là Nore 노래 và chỉ có Pansori 반소리 là được gọi là Namdo sori (남도 소리). Chúng ta có thể hiểu “sori”là một loại của âm nhạc biểu hiện tình cảm con người bằng giọng nói. Tuy nhiên, so với nore(노래) thì sori(소리) mang khái niệm rộng lớn hơn và cách thể hiện của nó cũng phức tạp hơn. “Sori”được phát ra từ trong tâm khảm con người, thể hiện đầy đủ mọi cung bậc tình cảm của con người. Không chỉ giới hạn ở âm thanh của con người là tiếng của nụ cười và tiếng của giọt nước mà nó còn là âm thanh của vạn vật tự nhiên như: Tiếng chim, tiếng gió, tiếng nước. Như vậy “sori”không chỉ âm thanh được cảm nhận bằng thính giác mà còn là âm thanh của tinh thần. Trong âm nhac, người ta rất coi trọng giọng của con người không phải bởi giọng của con người đẹp và chính xác hơn so với các loại âm thanh phát ra từ nhạc khí mà chính bởi nó thể hiện rõ nhất tính con người. Qua sự phân tích về hai từ “pan”và “sori”chúng ta có thể hiểu Pansori là hoạt động nghệ thuật kể những câu chuyện hay côt truyện hoàn chỉnh và được biểu diễn ở nơi đông người tụ tập. 1.2 Quan họ Quan họ hay còn gọi là quan họ Bắc Ninh hay Quan họ Kinh Bắc là những làn điệu dân ca của vùng đồng bằng Bắc Bộ,Việt Nam tập trung chủ yếu ở vùng Kinh Bắc xưa tức Bắc Ninh và Bắc Giang ngày nay. Có rất nhiều ý kiến khác nhau giải thích về từ Quan họ. Khi cắt nghĩa "Quan họ", nhiều người dùng lối phân tích ngữ nghĩa từ đơn, tách thành hai từ rồi lý giải nghĩa đen HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 80 về mặt từ nguyên của "quan”và của "họ". Điều này dẫn đến những kiến giải về Quan họ xuất phát từ "âm nhạc cung đình”(nhạc của tầng lớp quan lại), hay gắn với sự tích một ông quan khi đi qua vùng Kinh Bắc đã ngây ngất bởi tiếng hát của liền anh liền chị ở đó và đã dừng bước để thưởng thức "họ"). Tuy nhiên cách lý giải này đã bỏ qua những thành tố của không gian sinh hoạt văn hóa quan họ như hình thức sinh hoạt (nghi thức các phường kết họ khiến anh hai, chị hai suốt đời chỉ là bạn, không thể kết thành duyên vợ chồng), diễn xướng, cách thức tổ chức và giao lưu, lối sử dụng từ ngữ đối nhau về nghĩa và thanh điệu trong sinh hoạt văn hóa đối đáp dân gian. Một số quan điểm lại cho rằng Quan họ bắt nguồn từ những nghi lễ tôn giáo dân mang yếu tố phồn thực chứ không phải Quan họ có nguồn gốc từ âm nhạc cung đình, hoặc có quan điểm nhận định diễn tiến của hình thức sinh hoạt văn hóa "chơi Quan họ”bắt nguồn từ nghi lễ tôn giáo dân gian qua cung đình rồi trở lại với dân gian. Nhận định khác dựa trên phân tích ngữ nghĩa từ ngữ trong các làn điệu và không gian diễn xướng lại cho rằng Quan họ là "quan hệ”của một nhóm những người yêu quan họ ở vùng Kinh Bắc. Tuy vậy vẫn chưa có quan điểm nào được đa số các học giả chấp nhận. Nhưng có thể nói rằng Quan họ là thể loại dân ca phong phú nhất về mặt giai điệu trong kho tàng dân ca Việt Nam. 2. Điểm tương đồng Văn hóa truyền thống của Việt Nam và Hàn Quốc có rất nhiều điểm tương đồng và có lẽ cũng chính vì thế mà hai nước có thể tạo dựng được mối quan hệ thân thiết và ngày càng trở nên gần gũi. Trong văn hoá của Hàn Quốc ta có thể thấy phảng phất những nét văn hóa của Việt Nam và ngược lại trong văn hóa Việt Nam ta cũng có thể bắt gặp những nét văn hóa của Hàn Quốc. Pansori và Quan họ của Việt Nam cũng vậy.Khi nghiên cứu về hai loại hình âm nhạc truyền thống này của Hàn Quốc và Việt Nam chúng tôi cũng thấy những nét văn hóa tương đồng giữa hai loại hình này. Những nét giống nhau này cũng chính là một minh chứng sâu sắc giúp ta nhận ra rằng Pansori và Quan họ chính là loại hình tiêu biểu cho âm nhạc truyền thống của hai nuớc. 2.1 Pansori và quan họ đều là âm nhạc của dân gian, âm nhạc của dân tộc, do nhân dân sáng tác và được truyền miệng từ đời này qua đời khác. Trải qua bao thăng trầm biến cố của lịch sử nhưng Pansori và Quan họ vẫn giữ lại được những kỹ thuật hát đặc sắc cùng những giá tri truyền thống được lưu lại từ nhiều đời nay. Dù thời gian vô cùng khắc nghiệt đã bào mòn và phai tàn bao nhiêu thứ nhưng Pansori và Quan họ vẫn trường tồn cùng thời gian và nhận được tình yêu mến của nhiều người. Điều đó giúp ta khẳng định thêm giá trị văn hóa đặc sắc của Pansori và Quan họ. Pansori và Quan họ không phải là âm nhạc của một tầng lớp mà là âm nhạc của tất cả mọi tầng lớp trong xã hội. Bởi vậy mà có thể nói rằng Pansori và Quan họ có tính đại chúng cao. Tâm tư tình cảm trong Pansori và Quan họ không phải là tâm tư của một cá nhân riêng lẻ mà là của cả một nhóm người,một cộng đồng, một dân tộc tạo ra nó. Vì vậy tính cá nhân đã mờ nhạt đi, đôi khi biến đi hoàn toàn thay vào đó là tính cộng đồng. Dường như Pansori và Quan họ đã phá bỏ rào cản khắc nghiệt giữa các giai cấp, HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 81 tầng lớp trong xã hội cũ và trở thành âm nhạc của tất cả mọi người, ai ai cũng yêu thích cũng lắng nghe. Phải chăng là bởi họ đã bắt gặp thấy nối lòng, những suy nghĩ trăn trở băn khoăn của chính mình trong đó. Trong Pansori ta thấy được ý thức về xã hội đương thời của người dân lúc bấy giờ. Pansori là tiếng lòng của người dân kêu gọi sự đoàn kết và sự hòa hợp giữa các tâng lớp trong xã hội. Pansori vỡ ra từ những con đường tấp nập kẻ mua người bán ai ai cũng thích thú lắng nghe, từ tầng lớp thứ dân nông thôn - tầng lớp thấp nhất trong xã hội lúc đó sau đó lan rộng ra cả tầng lớp quý tộc cho tới tận vua chúa. Đây là hiện tượng hiếm gặp trên thế giới và khiến Pansori trở thành đỉnh cao của âm nhạc Hàn Quốc. Pansori ra đời vào khoảng cuối thế kỷ 17 đầu thế kỷ 18 thời kỳ Jeoson (저선). Có lẽ đây là thời kỳ đen tối và rối ren nhất của xã hội Hàn Quốc. Mâu thuẫn trong xã hội đã lên tối cung cực, bọn tham quan ô lại chỉ lo vun vén cho mình mà bóc lột dân chúng tới tận xương tận tủy, vua đã hoàn toàn bất lực để mặc cho các thế lực nắm quyền ra sức thao túng nền chính trị. Người dân Jeoson không còn được bảo vệ bởi những người được coi là vua là quan thế nhưng vua và quan lại vẫn giữ nguyên vị trí là chủ nhân của xã hội jeoson và người dân vô cùng bất mãn vì điều này. Họ muốn thay đổi xã hội và làm chủ xã hội. Pansori chính là âm nhạc nảy sinh trong bối cảnh mâu thuẫn đó và chứa đựng nhận thức đầy sắc sảo về tình hình xã hộ lúc bấy giờ của người dân. Vậy còn quan họ thì sao? Từ xa xưa dân ca quan họ đã là món ăn tinh thần, một nét sinh hoạt văn hóa đẹp của người dân Kinh Bắc. Đây là những làn điệu dân ca đặc sắc của vùng đồng bằng Bắc Bộ. Quan họ là thể loại dân ca phong phú nhất về mặt giai điệu trong kho tàng dân ca Việt Nam, quan họ là bức tranh phản ánh cuộc sống muôn mặt và là nét văn hóa tiêu biểu của vùng Bắc Bộ. Sau mỗi vụ mùa bận rộ hay khi những hội xuân về những chàng trai đầu đội khăn xếp mặc áo the dài, quần trắng ống rộng và những cô gái mặc áo tứ thân đầu đội nón quai thao đó là các liền anh liền chị hẹn gặp nhau trong những câu hát đối đáp giao duyên, những câu hát về quê hương đất nước. Cứ như vậy những câu hát được truyền qua bao thế hệ. Quan họ ra đời với mục đich giải trí, trong những nông nhàn các liền anh liền chị đã cất lên những câu hát đối đáp giao duyên. 2.2 Pansori và Quan họ là tổng thể hợp thành từ nhiều yếu tố văn hóa - nghệ thuật dân gian, là âm nhạc chứa đựng tính cảm thụ về mặt ngôn ngữ vừa phong phú vừa tinh túy của tiếng Hàn và tiếng Việt. Pansori bắt nguồn từ những câu chuyện dài. Phần lớn các câu chuyện trong Pansori không phải là truyền thuyết được chuyển thể thành bài hát mà là sự kết hợp nội dung của nhiều truyện kể thành một câu chuyện có kết cấu hợp lý và chặt chẽ. Nhiều câu chuyên kết hợp với nhau khiến câu chuyện trong Pansori thêm phần dài và phức tạp hơn. Pansori gần như giống hoàn toàn với văn hầu Đồng (Vuca), độ dài ngắn và cách phát âm của người Hàn Quốc. Các vở Pansori đều lấy nền tảng từ truyền thuyết và các câu chuyện kể dân gian. Nhưng chúng cũng không đơn giản như truyền thuyết hay HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 82 chuyện kể. Mặc dù cốt chuyện khá đơn giản nhưng trong đó có thêm cả những nội dung phức tạp, câu chuyện dài thêm và mang không khí buồn thảm. Trong nội dung khá phức tạp đó chứa đựng hình ảnh sống động đời sống của người dân thường. Pansori có 5 tác phẩm tiêu biểu là ChunHyang ga(춘향가), SimCheong ga(심정가), Heungbo ga(홍부 가), Sugung ga(수궁가), jeokbyok ga(적북가).Trong đó ChunHyang Ga, SimCheong Ga, HungBo Ga là 3 tác phẩm tiêu biêu nhất và nhận được nhiều sự ưa chuộng và yêu mến của người Hàn Quốc.(có clip một số tác phẩm tiêu biểu) Vở ChunHyang Ga: Đây là vở dài nhất trong 5 vở Pansori. Câu chuyện kể về mối tình tuyệt đẹp nhưng cũng đầy chông gai giữa nàng ChunHyang (con gái của kỹ nữ) và chàng Lee Mong Ryong (con trai của một vị quan huyện). ChunHyang và LeeMongRyong đem lòng yêu nhau họ đã hẹn ước với nhau nhưng cái xã hội phân biệt đẳng cấp ấy đã không chấp nhận tình yêu giữa hai người và ngăn cản tình yêu giữa họ. LeeMongRyong phải theo cha lên Seoul. ChunHyang ở quê nhà vẫn đợi chờ chàng. Nhưng rồi quan trên phái tên họ Byon xuống làm quan huyện tinh NamWon hắn nghe danh tiếng của nàng ChunHyang và đã dùng vũ lực ép buộc nàng rồi giam nàng vao tù. Nhưng nàng ChunHyang đã đã không chấp nhận và đã phản kháng lại. LeeMongRyong thi đỗ trạng nguyên quay về NamWon và đã cứu nàng ra khỏi tù. Cuối cùng qua bao nhiêu sóng gió hai người đã được đoàn tụ. Vở SimCheong Ga: Đây là vở xứng đáng được gọi là vở bi tráng nhất trong 5 vở Pansori. Cha của SimCheong là Simbongsa không chỉ nghèo mà còn mù lòa, mẹ cô hiền lành dịu dàng nhưng vì cảnh nghèo đói mà sau khi đẻ SimCheong đã chết vì hậu sinh. SimCheong lớn lên bằng sữa mà ông bố mù lòa của mình đi xin được. Vừa lớn SimCheong đã phải gánh trách nhiệm phụng dưỡng cha mình. Để cha mình sáng mắt SimCheong đã phải bán mình làm cống vật cho biển. Sau khi rơi xuống biển SimCheong đã không chết mà lạc vào long cung rồi trở thành hoàng hậu nhưng lòng vẫn thương nhớ về cha già. Truyện kết thúc bằng chi tiết SimCheong gặp lại cha mình và người cha mắt sáng trở lại. Vở Hungbu Ga: Đây là một trong những câu chuyện mang đậm tính chất bản địa và cũng phong phú chất liệu đời sống người dân thường nhất. Chuyện kể về 2 anh em Nolbu và Hungbu. Nolbu xấu xa làm đủ mọi trò xấu nhưng lại giàu có sau khi cha mất đã lấy hết gia sản và hắt hủi người em.Hungbu hiền lành tuy nghèo nhưng hay giúp đỡ người khác. Thấy con chim én bị thương Hungbu đã cẩn thận bó vết thương cho chim và chăm sóc cho nó đến khi nó khỏi. Chim đã cho Hungbu hạt bí thần và sau khi trong lên ra quả thì trong quả bí thần kỳ đó có tiền vàng khiến Hungbu trở nên giàu có và sống hạnh phúc. Người anh thấy vậy đã làm chim bi thương rồi chăm sóc cho nó. Chim cũng cho người anh hạt bí thần kỳ nhưng khi bổ quả ra lại toàn là rắn rết và ma quỷ. Pansori và Quan họ đều mang đậm tính chất dân gian. Nếu Pansori bắt nguồn từ những câu chuyện dài thì Quan họ lại chủ yếu là nghệ thuật phổ lời ca dao và thơ. Có lẽ vì thế mà những câu ca trong Quan họ dễ đi vào lòng người. Người nghe bị mê hoặc bởi HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 83 những giọng hát ngọt ngào,tình tứ của những con người sinh ra và lớn lên cùng những câu ca dao dân ca quan họ nơi Kinh Bắc. Ta say sưa trong lời ca quan họ để rồi nghe một lần lại muốn nghe nữa, nghe nữa lai muốn ở lại nghe mãi không thôi. Khi hát các liền anh liền chị sử dụng những thể thơ và ca dao nhất định của người Việt phần lớn là thể lục bát, lục bát biến thể, bốn từ hoặc 4 từ hỗn hợp. Điều thú vị là ở chỗ ca từ trong câu hát Quan họ tuy là lời lẽ của ca dao nhưng phần nhiều những câu thơ thể lục bát trong điệu hát lại do chính các ca sĩ dân gian sáng tác và người nghe tham gia vào quá trình chỉnh sửa để rồi chính những lời ca đẹp được vang lên từ vùng dân gian này lại hòa vào thành ca dao của cả nước. Chắc hẳn trong mỗi chúng ta ai cũng quen thuộc với bài ca dao Mình về mình nhớ ta chăng Ta về ta nhớ hàm răng mình cười Năm quan mua lấy miệng cười Mười quan chẳng tiếc tiếc người răng đen Răng đen ai nhuộm cho mình Cho răng mình đẹp cho tình anh say Và rồi bài ca dao quen thuộc này đã được các liền anh liền chị biến thể đi đôi chút và đưa vào bài quan họ “Cò Lả”rất đỗi ngọt ngào và đằm thắm (clip bài quan họ Cò lả). Pansori và Quan họ còn mang tính ngôn ngữ-lời nói của 2 nước Hàn Quốc-Việt Nam. Bán đảo Triều Tiên mặc dù có diện tích khá rộng nhưng núi sông xen kẽ với nhau khiến mỗi khu vực đều mang những đặc trưng văn hóa và ngôn ngữ lời nói riêng. Gốc của lời hát là lời nói. Tiếng nói khác nhau sẽ tạo ra âm nhạc khác nhau. Pansori chính là hình thức thanh nhạc tận dụng và khai thác tối đa những điểm khác nhau đó. Trong Pansori có sự góp mặt của tiếng địa phương từng vùng, có cả từ tượng thanh tượng hình đầy sống động và đa dạng. Bên cạnh đó các tình huống truyện cũng được mô tả rất chân thực như đang diễn ra trước mắt khán giả. Pansori là nghệ thuật thể hiện đặc sắc và mang nhiều đặc tính của lời nói - ngôn ngữ người Hàn (clip về Pansori). Cũng giống như Pansori, ngôn ngữ thi ca trong lời ca quan họ đã đạt tới những thành tựu nghệ thuật đặc sắc, độc đáo và có thể nói rằng kho tàng văn học dân gian Việt Nam (ca dao, tục ngữ) - những nhân tố hình thành nên phần lời của Quan họ đã thể hiện rất rõ nét ngôn ngữ Việt cũng như các nét bản sắc văn hóa dân tộc, vẻ đẹp tình người đất Việt. Ngôn ngữ trong quan họ khi thì mộc mạc đồng quê, khi thì trau chuốt tài hoa nhưng bao giờ cũng giàu tính hình tượng,sâu đậm nghĩa tình. Ngôn ngữ ấy đã thu hút nhiều tinh hoa của nghệ thuật ngôn ngữ thơ ca dân gian, ngôn ngữ bác họcđể rồi tạo nên sắc thái riêng với những giá trị nổi bật, góp phần tạo nên những giá trị riêng của bài quan họ. Đây cũng là một yếu tố để có thể nói Quan họ là đỉnh cao của âm nhạc dân ca Việt Nam. Bài “Em là con gái Bắc Ninh”sau đây là một ví dụ tiêu biểu cho điều đó. HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 84 Mở đầu bài quan họ là câu hát: Ðôi tay nâng lấy cơi giầu Trước mời quý khách, sau mời đôi bên Em là con gái Bắc Ninh... Trong lời ca mở đầu trên không thấy vần của thơ, từ ngữ mộc mạc như lời nói. Những từ ngữ mộc mạc kia đã gắn quyện với dáng dấp xinh đẹp và nền nã của "Em là con gái Bắc Ninh", với miếng trầu mặn nồng tình nghĩa của làng quê quan họ... khiến ngay từ giây phút ban đầu, lời ca đã cuốn hút lòng người bằng từng tiếng một. Bài ca tiếp tục cho đến lúc kết bài ca: ơ này anh Hai ơi ơ này anh Ba ơi! Trăm em xin đợi Nghìn em xin chờ Chờ từ đây Cách diễn đạt của bài quan họ này thật mộc mạc thật gần gũi nhưng chính cái mộc mạc ấy lại làm ta xao xuyến mãi không thôi,dư âm của bài ca ngân mãi trong lòng người,trong cả đời người. Tiếng hát ấy chính là tiếng hát đích thực của trái tim. Ở bài bài "Ngồi tựa mạn thuyền" thì lại chiếm lĩnh tâm hồn người nghe không phải bằng một ngôn từ mộc mạc như lời nói mà lại chiếm lĩnh người nghe bằng một lời ca có ngôn từ rất trau chuốt, một nghệ thuật vần, điệu công phu, những hình ảnh nên thơ, nên nhạc: Ngồi tựa mạn thuyền Giăng (trăng) in mặt nước, càng nhìn non nước càng xinh Sơn thuỷ hữu tình Thơ ngâm ngoài lái, rượu bình giải trí trong khoang Tay dạo cung đàn Tiếng tơ, tiếng trúc, bổng trầm, non nỉ, thiết tha Một ngôn từ đầy hình tượng,âm thanh có cảnh có tình cảnh và tình hòa quyện lấy nhau nổi bật lên con người “trai tài”và “thục nữ”. Người quan họ đã biết lựa chọn và sàng lọc ngôn từ ở trình độ cao,có một trình độ tích lũy,am hiểu sâu rông hơn về thơ ca dân gian và cao hơn là sự rung cảm nghệ thuật tinh tế.chân thành. 2.3 Trong không gian biểu diễn và thời gian biểu diễn của Pansori và Quan họ cũng có nhiều điểm tương