Pháp luật về khiếu nại và khiếu kiện hành chính

1. PHẠM VI VÀ ðỐI TƯỢNG SỬ DỤNG Giáo trình có thể dùng tham khảo cho ngành: Luật Có thể dùng cho các trường: ñại học Các từ khóa: hành chính, tố tụng, xét xử, vụ án, án hành chính, tiền tố tụng, TRƯỜNG ðẠI HỌC CẦN THƠ KHOA LUẬT ________________________________________________ TÀI LIỆU HƯỚNG DẪN HỌC TẬP PHÁP LUẬT VỀ KHIẾU NẠI VÀ KHIẾU KIỆN HÀNH CHÍNH
  Biên soạn: Ths. Diệp Thành Nguyên Cần Thơ, tháng 5 năm 2012 2 PHẦN MỞ ðẦU 1. Giới thiệu khái quát môn học Khiếu nại là việc công dân, cơ quan, tổ chức hoặc cán bộ, công chức theo thủ tục do pháp luật quy ñịnh, ñề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xem xét lại quyết ñịnh hành chính, hành vi hành chính của cơ quan hành chính nhà nước, của người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước hoặc quyết ñịnh kỷ luật cán bộ, công chức khi có căn cứ cho rằng quyết ñịnh hoặc hành vi ñó là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình. Còn khiếu kiện hành chính: Theo nghĩa hẹp khiếu kiện hành chính ñược hiểu là việc cá nhân, cơ quan, tổ chức khởi kiện yêu cầu tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình khi bị quyết ñịnh hành chính, hành vi hành chính xâm phạm. Với nghĩa này thì khái niệm khiếu kiện hành chính ñồng nhất với khái niệm khởi kiện hành chính. Theo nghĩa rộng khiếu kiện hành chính là việc cá nhân, cơ quan, tổ chức khiếu nại ñến cơ quan hành chính nhà nước có thẩm quyền hoặc khởi kiện tại Tòa án yêu cầu bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình khi bị quyết ñịnh hành chính, hành vi hành chính xâm phạm. Trong quyển sách này, chúng ta sẽ tìm hiểu những quy ñịnh của pháp luật hiện hành về khiếu nại, khiếu hiện hành chính. 2. Mục tiêu môn học Môn học hướng tới mục tiêu trang bị cho sinh viên những kiến thức cơ bản nhất và thiết thực nhất về pháp luật khiếu nại, pháp luật khiếu hiện hành chính hiện hành. Qua nghiên cứu môn học này, sinh viên sẽ nắm vững trình tự thủ tục khiếu nại, trình tự thủ tục giải quyết khiếu nại, thẩm quyền giải quyết khiếu nại. Bên cạnh ñó, sinh viên cũng nắm vững quy ñịnh pháp luật hiện hành về ñối tượng thuộc thẩm quyền xét xử của Tòa hành chính, thẩm quyền của Tòa hành chính trong giải quyết các vụ án hành chính, các nguyên tắc của Luật tố tụng hành chính v.v. . . 3. Yêu cầu môn học ðây là môn học chuyên ngành, do ñó yêu cầu sinh viên trước khi học môn này phải học xong và nắm vững kiến thức của các học phần về Lý luận chung về nhà nước và pháp luật, Luật Hiến pháp. 4. Cấu trúc môn học Môn học có 2 phần gồm 15 chương, cụ thể: Phần I: Pháp luật về khiếu nại • Chương 1: Một số khái niệm và các nguyên tắc khiếu nại, giải quyết khiếu nại • Chương 2: Khiếu nại • Chương 3: Giải quyết khiếu nại Phần II: Pháp luật về khiếu kiện hành chính • Chương 4: Một số khái niệm và các nguyên tắc của Luật tố tụng hành chính Việt Nam • Chương 5: Thẩm quyền của Tòa án trong giải quyết án hành chính 3 • Chương 6: Người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng, các biện pháp khẩn cấp tạm thời • Chương 7: Chứng cứ, cấp- tống ñạt- thông báo văn bản tố tụng, án phí và lệ phí tòa án • Chương 8: Khởi kiện, thụ lý vụ án hành chính • Chương 9: Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hành chính • Chương 10: Phiên tòa sơ thẩm vụ án hành chính • Chương 11: Thủ tục giải quyết khiếu kiện về danh sách cử tri bầu cử ñại biểu Quốc hội, danh sách cử tri bầu cử ñại biểu hội ñồng nhân dân • Chương 12: Thủ tục phúc thẩm vụ án hành chính • Chương 13: Thủ tục xét lại các bản án và quyết ñịnh hành chính ñã có hiệu lực pháp luật • Chương 14: Thủ tục ñặc biệt xem xét lại quyết ñịnh của Hội ñồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao • Chương 15: Thủ tục thi hành bản án, quyết ñịnh của Toà án về vụ án hành chính. 4 PHẦN I: PHÁP LUẬT VỀ KHIẾU NẠI -------------- CHƯƠNG 1: MỘT SỐ KHÁI NIỆM VÀ CÁC NGUYÊN TẮC KHIẾU NẠI, GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI I- MỘT SỐ KHÁI NIỆM Khiếu nại là việc công dân, cơ quan, tổ chức hoặc cán bộ, công chức theo thủ tục do pháp luật quy ñịnh, ñề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xem xét lại quyết ñịnh hành chính, hành vi hành chính của cơ quan hành chính nhà nước, của người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước hoặc quyết ñịnh kỷ luật cán bộ, công chức khi có căn cứ cho rằng quyết ñịnh hoặc hành vi ñó là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình. Người khiếu nại là công dân, cơ quan, tổ chức hoặc cán bộ, công chức thực hiện quyền khiếu nại. Rút khiếu nại là việc người khiếu nại ñề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền chấm dứt khiếu nại của mình. Cơ quan, tổ chức có quyền khiếu nại là cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp, tổ chức kinh tế, ñơn vị vũ trang nhân dân. Người bị khiếu nại là cơ quan hành chính nhà nước hoặc người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước có quyết ñịnh hành chính, hành vi hành chính bị khiếu nại; cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền có quyết ñịnh kỷ luật cán bộ, công chức bị khiếu nại. Người giải quyết khiếu nại là cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền giải quyết khiếu nại. Người có quyền, nghĩa vụ liên quan là cá nhân, cơ quan, tổ chức mà không phải là người khiếu nại, người bị khiếu nại nhưng việc giải quyết khiếu nại có liên quan ñến quyền, nghĩa vụ của họ. Quyết ñịnh hành chính là văn bản do cơ quan hành chính nhà nước hoặc người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước ban hành ñể quyết ñịnh về một vấn ñề cụ thể trong hoạt ñộng quản lý hành chính nhà nước ñược áp dụng một lần ñối với một hoặc một số ñối tượng cụ thể. Hành vi hành chính là hành vi của cơ quan hành chính nhà nước, của người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước thực hiện hoặc không thực hiện nhiệm vụ, công vụ theo quy ñịnh của pháp luật. Quyết ñịnh kỷ luật là quyết ñịnh bằng văn bản của người ñứng ñầu cơ quan, tổ chức ñể áp dụng một trong các hình thức kỷ luật ñối với cán bộ, công chức thuộc quyền quản lý của mình theo quy ñịnh của pháp luật về cán bộ, công chức. Giải quyết khiếu nại là việc thụ lý, xác minh, kết luận và ra quyết ñịnh giải quyết khiếu nại. II- NGUYÊN TẮC KHIẾU NẠI VÀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI Việc khiếu nại và giải quyết khiếu nại phải ñược thực hiện theo quy ñịnh của pháp luật; bảo ñảm khách quan, công khai, dân chủ và kịp thời. III- CÁC HÀNH VI BỊ NGHIÊM CẤM 5 1. Cản trở, gây phiền hà cho người thực hiện quyền khiếu nại; ñe doạ, trả thù, trù dập người khiếu nại. 2. Thiếu trách nhiệm trong việc giải quyết khiếu nại; không giải quyết khiếu nại; làm sai lệch các thông tin, tài liệu, hồ sơ vụ việc khiếu nại; cố ý giải quyết khiếu nại trái pháp luật. 3. Ra quyết ñịnh giải quyết khiếu nại không bằng hình thức quyết ñịnh. 4. Bao che cho người bị khiếu nại; can thiệp trái pháp luật vào việc giải quyết khiếu nại. 5. Cố tình khiếu nại sai sự thật; 6. Kích ñộng, xúi giục, cưỡng ép, dụ dỗ, mua chuộc, lôi kéo người khác tập trung ñông người khiếu nại, gây rối an ninh trật tự công cộng. 7. Lợi dụng việc khiếu nại ñể tuyên truyền chống Nhà nước, xâm phạm lợi ích của Nhà nước; xuyên tạc, vu khống, ñe dọa, xúc phạm uy tín, danh dự của cơ quan, tổ chức, người có trách nhiệm giải quyết khiếu nại, người thi hành nhiệm vụ, công vụ khác. 8. Vi phạm quy chế tiếp công dân; 9. Vi phạm các quy ñịnh khác của pháp luật về khiếu nại và giải quyết khiếu nại. IV- QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN PHÁP LUẬT VỀ KHIẾU NẠI Ở NƯỚC TA Mặc dù Nhà nước sơ khai mới ra ñời còn trăm công nghìn việc và phải lo chống thù trong giặc ngoài, nhưng do thấm nhuần quan ñiểm về quyền con người, quyền dân chủ, quyền hạnh phúc của người dân, Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hoà ñã quan tâm sâu sắc ñến vấn ñề xem xét và giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân. Ngày 23 tháng 11 năm 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh ñã ký Sắc lệnh số 64/SL thành lập Ban Thanh tra ñặc biệt. Sắc lệnh số 138b-SL ngày 18/12/1949 cũng vậy, cùng với nhiệm vụ: “Xem xét thi hành chủ trương của Chính phủ” là nhiệm vụ: “thanh tra sự khiếu nại của nhân dân”. Những qui ñịnh nói trên nói lên sự quan tâm của Hồ Chủ tịch và Chính phủ ñối với việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân. Ngoài ra, Nhà nước ta còn ban hành nhiều văn bản nhằm tạo ra cơ chế ñảm bảo quyền khiếu nại, tố cáo của công dân và tạo ñiều kiện thuận lợi ñể giải quyết tốt các khiếu nại, tố cáo của công dân. Trong Thông tư số 203 NV/VP ngày 25/5/1946 của Bộ trưởng Bộ Nội vụ về khiếu tố nói rõ: “Chính phủ và các cơ quan của Chính phủ thiết lập trên nền tảng dân chủ, có bổn phận ñảm bảo công lý và vì thế rất ñể ý ñến nguyện vọng của dân chúng và sẵn lòng xem xét những nỗi oan khuất trong dân gian”. Thông tư này hướng dẫn cho công dân thủ tục gửi ñơn, giới thiệu thẩm quyền của các cơ quan, thời hạn ñể giải quyết khiếu tố. Thông tư số 436/TTg ngày 13/9/1958 của Thủ tướng Chính phủ qui ñịnh trách nhiệm, quyền hạn và tổ chức của cơ quan chính quyền trong việc giải quyết các loại ñơn thư khiếu nại, tố cáo (gọi tắt là khiếu tố) của nhân dân. Thông tư xác ñịnh: “Nghiên cứu và giải quyết các việc khiếu nại và tố giác của nhân dân là một trách nhiệm quan trọng của tất cả các cơ quan nhà nước trước nhân dân.” Ngày 1/1/1960, Chủ tịch Hồ Chí Minh ñã ký Sắc lệnh công bố Hiến pháp mới của Việt Nam dân chủ cộng hoà. Hiến pháp ñã dành riêng một ñiều qui ñịnh về quyền khiếu nại, tố cáo của công dân và trách nhiệm của cơ quan nhà nước phải xem xét giải quyết kịp thời, nhanh chóng các khiếu nại, tố cáo, bảo vệ quyền lợi cho người dân. ðiều 29 Hiến pháp năm 1959 qui ñịnh: “Công dân nước Việt Nam dân chủ cộng hoà có quyền khiếu nại, tố cáo bất 6 cứ cơ quan nhà nước nào về những hành vi phạm pháp của nhân viên cơ quan nhà nước. Những khiếu nại và tố cáo phải ñược xem xét và giải quyết nhanh chóng. Người bị thiệt hại vì hành vi phạm pháp của nhân viên cơ quan nhà nước có quyền ñược bồi thường.” Tiếp ñó, Chính phủ ñã có nhiều văn bản nhằm cụ thể hoá Hiến pháp, bảo ñảm cho công dân thực hiện ñược quyền khiếu nại, tố cáo mà Hiến pháp ñã ghi nhận, ñồng thời qui ñịnh trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong việc tiếp nhận và giải quyết các khiếu nại, tố cáo của công dân. Nghị quyết số 164/CP ngày 31/8/1970 của Hội ñồng Chính phủ về việc tăng cường công tác thanh tra và chấn chỉnh hệ thống cơ quan Thanh tra của Nhà nước. Nghị ñịnh số 165/CP ngày 31/8/1970 của Hội ñồng Chính phủ qui ñịnh nhiệm vụ, quyền hạn của Uỷ ban Thanh tra của Chính phủ. Thông tư số 60/UBTT ngày 22/5/1971 của Uỷ ban Thanh tra của Chính phủ hướng dẫn trách nhiệm của các ngành, các cấp về giải quyết ñơn thư khiếu nại, tố cáo của nhân dân. Sau khi nước nhà ñược thống nhất, Quốc hội ñã ban hành Hiến pháp mới, Hiến pháp năm 1980. Một lần nữa, quyền khiếu nại, tố cáo của công dân ñược ghi nhận trong Hiến pháp 1980 và so với ðiều 29 của Hiến pháp năm 1959 thì qui ñịnh về quyền khiếu nại, tố cáo của công dân tại ðiều 73 Hiến pháp năm 1980 cụ thể hơn, chi tiết hơn. Sau khi Hiến pháp năm 1980 ñược ban hành, ngày 27/11/1981, Hội ñồng Nhà nước ñã ban hành Pháp lệnh qui ñịnh việc xét, giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân. Có thể nói, ñây là văn bản pháp lý ñầu tiên qui ñịnh một cách tập trung, ñầy ñủ và chi tiết về việc tiếp nhận và giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân. Pháp lệnh năm 1981 gồm những qui ñịnh chung về quyền khiếu nại, tố cáo và thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo (Chương I); việc tiếp nhận các khiếu nại, tố cáo (Chương II); thẩm quyền và thời hạn xét, giải quyết khiếu nại, tố cáo (Chương III); việc quản lý kiểm tra công tác xét, giải quyết khiếu nại, tố cáo (Chương IV); việc xử lý vi phạm (Chương V) và ðiều khoản cuối cùng (Chương VI). Nghị ñịnh số 58/HðBT ngày 29/3/1982 của Hội ñồng Bộ trưởng về việc thi hành Pháp lệnh ñã qui ñịnh cụ thể về thẩm quyền và trách nhiệm của công dân trong việc khiếu nại, tố cáo Qua thực tiễn hơn 10 năm thi hành Pháp lệnh qui ñịnh về việc xét, giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân, Nhà nước ta quyết ñịnh ban hành Pháp lệnh khiếu nại, tố cáo của công dân năm 1991 thay thế cho Pháp lệnh năm 1981. Ngày 28/10/1995, Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt nam khoá IX, kỳ họp thứ X ñã thông qua Luật sửa ñổi, bổ sung một số ñiều của Luật tổ chức Toà án nhân dân trong ñó qui ñịnh về sự hình thành tổ chức và về hoạt ñộng xét xử hành chính. Ngày 21/5/1996, Uỷ ban thường vụ Quốc hội thông qua Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính. ðây là những văn bản pháp lý ñầu tiên rất quan trọng ñánh dấu sự ra ñời của cơ chế tài phán hành chính ở Việt Nam. ðây thực sự là một bước tiến ñáng kể trong quá trình xây dựng và hoàn thiện bộ máy nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, một biểu hiện rõ ràng, cụ thể của sự ñổi mới trong nhận thức về quá trình dân chủ hoá xã hội và bảo vệ các quyền dân sự của công dân. Tháng 12 năm 1998, Quốc hội ñã thông qua Luật khiếu nại, tố cáo thay thế cho Pháp lệnh khiếu nại tố cáo của công dân năm 1991. và như vậy cơ chế giải quyết khiếu kiện hành 7 chính ñược thực hiện theo qui ñịnh của các văn bản này ñã có những kết quả nhất ñịnh, ñồng thời cũng bộc lộ những vấn ñề khó khăn bất cập. Luật khiếu nại, tố cáo năm 1998 ñã qua hai lần sửa ñổi, bổ sung vào các năm 2004 và 2005. Ngày 11/11/2011 Quốc hội ñã thông qua Luật khiếu nại. Luật này có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01 tháng 7 năm 2012. Trước ñó ngày 24/11/2010 Quốc hội ñã thông qua Luật tố tụng hành chính. Luật này có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01 tháng 7 năm 2011. Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính ngày 21 tháng 5 năm 1996, Pháp lệnh sửa ñổi, bổ sung một số ñiều của Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính số 10/1998/PL-UBTVQH10 và số 29/2006/PL- UBTVQH11 hết hiệu lực kể từ ngày Luật này có hiệu lực. Câu hỏi 1) Trình bày các khái niệm: Khiếu nại, Quyết ñịnh hành chính, Hành vi hành chính? 2) Trình bày nguyên tắc khiếu nại và giải quyết khiếu nại? Hướng dẫn trả lời câu hỏi câu hỏi 1) Xem mục I chương này. 2) Xem mục II chương này. Tài liệu tham khảo 1) Luật khiếu nại ngày 11/11/2011; 2) Quá trình hình thành và phát triển pháp luật về khiếu nại, tố cáo ở Việt Nam - ðinh Văn Minh (Phó Viện trưởng Viện Khoa học Thanh tra) – bài viết ñăng tại trang ñiện tử của Viện Khoa học Thanh tra (truy cập: ngày 08 tháng 12 năm 2011). 8 CHƯƠNG 2: KHIẾU NẠI I- KHIẾU NẠI 1. Trình tự khiếu nại a) Khi có căn cứ cho rằng quyết ñịnh hành chính, hành vi hành chính là trái pháp luật, xâm phạm trực tiếp ñến quyền, lợi ích hợp pháp của mình thì người khiếu nại khiếu nại lần ñầu ñến người ñã ra quyết ñịnh hành chính hoặc cơ quan có người có hành vi hành chính hoặc khởi kiện vụ án hành chính tại Tòa án theo quy ñịnh của Luật tố tụng hành chính. Trường hợp người khiếu nại không ñồng ý với quyết ñịnh giải quyết lần ñầu hoặc quá thời hạn quy ñịnh mà khiếu nại không ñược giải quyết thì có quyền khiếu nại lần hai ñến Thủ trưởng cấp trên trực tiếp của người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại lần ñầu hoặc khởi kiện vụ án hành chính tại Tòa án theo quy ñịnh của Luật tố tụng hành chính. Trường hợp người khiếu nại không ñồng ý với quyết ñịnh giải quyết khiếu nại lần hai hoặc hết thời hạn quy ñịnh mà khiếu nại không ñược giải quyết thì có quyền khởi kiện vụ án hành chính tại Tòa án theo quy ñịnh của Luật tố tụng hành chính. b) ðối với quyết ñịnh hành chính, hành vi hành chính của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ, Thủ trưởng cơ quan thuộc Chính phủ (sau ñây gọi chung là Bộ trưởng) thì người khiếu nại khiếu nại ñến Bộ trưởng hoặc khởi kiện vụ án hành chính tại Tòa án theo quy ñịnh của Luật tố tụng hành chính. Trường hợp người khiếu nại không ñồng ý với quyết ñịnh giải quyết khiếu nại của Bộ trưởng hoặc quá thời hạn quy ñịnh mà khiếu nại không ñược giải quyết thì có quyền khởi kiện vụ án hành chính tại Toà án theo quy ñịnh của Luật tố tụng hành chính. c) ðối với quyết ñịnh hành chính, hành vi hành chính của Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (sau ñây gọi chung là cấp tỉnh) thì người khiếu nại khiếu nại lần ñầu ñến Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh hoặc khởi kiện vụ án hành chính tại Tòa án theo quy ñịnh của Luật tố tụng hành chính. Trường hợp người khiếu nại không ñồng ý với quyết ñịnh giải quyết khiếu nại lần ñầu của Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh hoặc hết thời hạn quy ñịnh mà khiếu nại không ñược giải quyết thì có quyền khiếu nại lần hai ñến Bộ trưởng quản lý ngành, lĩnh vực hoặc khởi kiện vụ án hành chính tại Tòa án theo quy ñịnh của Luật tố tụng hành chính. Trường hợp người khiếu nại không ñồng ý với quyết ñịnh giải quyết lần hai của Bộ trưởng hoặc hết thời hạn quy ñịnh mà khiếu nại không ñược giải quyết thì có quyền khởi kiện vụ án hành chính tại Tòa án theo quy ñịnh của Luật tố tụng hành chính. 2. Hình thức khiếu nại Việc khiếu nại ñược thực hiện bằng ñơn khiếu nại hoặc khiếu nại trực tiếp. Trường hợp khiếu nại ñược thực hiện bằng ñơn thì trong ñơn khiếu nại phải ghi rõ ngày, tháng, năm khiếu nại; tên, ñịa chỉ của người khiếu nại; tên, ñịa chỉ của cơ quan, tổ chức, cá nhân bị khiếu nại; nội dung, lý do khiếu nại, tài liệu liên quan ñến nội dung khiếu nại và yêu cầu giải quyết của người khiếu nại. ðơn khiếu nại phải do người khiếu nại ký tên hoặc ñiểm chỉ. Trường hợp người khiếu nại ñến khiếu nại trực tiếp thì người tiếp nhận khiếu nại hướng dẫn người khiếu nại viết ñơn khiếu nại hoặc người tiếp nhận ghi lại việc khiếu nại bằng văn bản và yêu cầu người khiếu nại ký hoặc ñiểm chỉ xác nhận vào văn bản, trong ñó ghi rõ nội dung như nêu ở ñoạn trên. 9 Trường hợp nhiều người cùng khiếu nại về một nội dung thì thực hiện như sau: a) Trường hợp nhiều người ñến khiếu nại trực tiếp thì cơ quan có thẩm quyền tổ chức tiếp và hướng dẫn người khiếu nại cử ñại diện ñể trình bày nội dung khiếu nại; người tiếp nhận khiếu nại ghi lại việc khiếu nại bằng văn bản, trong ñó ghi rõ nội dung như nêu ở ñoạn trên. b) Trường hợp nhiều người khiếu nại bằng ñơn thì trong ñơn phải ghi rõ nội dung như nêu ở ñoạn trên, có chữ ký của những người khiếu nại và phải cử người ñại diện ñể trình bày khi có yêu cầu của người giải quyết khiếu nại; Trường hợp khiếu nại ñược thực hiện thông qua người ñại diện thì người ñại diện phải là một trong những người khiếu nại, có giấy tờ chứng minh tính hợp pháp của việc ñại diện và thực hiện khiếu nại theo quy ñịnh của Luật khiếu nại. 3. Thời hiệu khiếu nại Thời hiệu khiếu nại là 90 ngày, kể từ ngày nhận ñược quyết ñịnh hành chính hoặc biết ñược quyết ñịnh hành chính, hành vi hành chính. Trường hợp người khiếu nại không thực hiện ñược quyền khiếu nại theo ñúng thời hiệu vì ốm ñau, thiên tai, ñịch họa, ñi công tác, học tập ở nơi xa hoặc vì những trở ngại khách quan khác thì thời gian có trở ngại ñó không tính vào thời hiệu khiếu nại. 4. Rút khiếu nại Người khiếu nại có thể rút khiếu nại tại bất cứ thời ñiểm nào trong quá trình khiếu nại và giải quyết khiếu nại; việc rút khiếu nại phải ñược thực hiện bằng ñơn có chữ ký hoặc ñiểm chỉ của người khiếu nại; ñơn xin rút khiếu nại phải gửi ñến người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại. Người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại khi nhận ñược ñơn xin rút khiếu nại thì ñình chỉ việc giải quyết và thông báo bằng văn bản cho người khiếu nại về việc ñình chỉ giải quyết khiếu nại. 5. Các khiếu nại không ñược thụ lý giải quyết1 Khiếu nại thuộc một trong các trường hợp sau ñây không ñược thụ lý giải quyết: 1. Quyết ñịnh hành chính, hành vi hành chính trong nội bộ cơ quan nhà nước ñể chỉ ñạo, tổ chức thực hiện nhiệm vụ, công vụ; quyết ñịnh hành chính, hành vi hành chính trong chỉ ñạo ñiều hành của cơ quan hành chính cấp trên với cơ quan hành chính cấp dưới; quyết ñịnh hành chính có chứa ñựng các quy phạm pháp luật do cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền ban hành theo trình tự, thủ tục của pháp luật về b