Quan niệm nghệ thuật về con người trong tác phẩm Tạ Duy Anh

TAÏP CHÍ ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 6 - Thaùng 6/2011 71 QUAN NIỆM NGHỆ THUẬT VỀ CON NGƯỜI TRONG TÁC PHẨM TẠ DUY ANH HOÀNG THỊ LỘNG NGỌC (*) TÓM TẮT Tạ Duy Anh là một trong số những nhà văn sáng tác ở nhiều thể loại văn xuôi, thu hút bạn đọc và tạo ra sự quan tâm của giới phê bình trẻ. Những tranh luận về tác phẩm của Tạ Duy Anh sẽ chưa dừng lại, không chỉ vì sự khác biệt trong quan niệm nghệ thuật, mà còn vì tác giả cho thấy năng lực sáng tác rất dồi dào với hàng loạt tiểu thuyết đã ra đời cũng như nhiều tác phẩm đang chờ công bố. Với khối lượng tác phẩm phong phú, những sáng tác của Tạ Duy Anh rất đáng được nghiên cứu, khám phá. Bài nghiên cứu này đi sâu tìm hiểu, phân tích quan niệm nghệ thuật về con người trong các tác phẩm, nhằm góp phần làm rõ phong cách nghệ thuật của nhà văn. ABSTRACT Ta Duy Anh is one of the writers who wrote many kinds of prose which attracted readers and young critics’ attention. The controversy about his works has not been at an end because of not only the differences of opinions of art but also his creative power with a series of published and unannounced novels. As a result, Ta Duy Anh’s creation deserves to be researched. This paper analyses the writer’s opinions about Man in order to make clear his style of art. 1. TẠ DUY ANH - VIẾT ĐỂ HIỂU VÀ YÊU THƯƠNG CON NGƯỜI(*) Tạ Duy Anh khẳng định: “Tôi là người thích đi mấp mé ở bên bờ vực của cái ác và cái thiện với hi vọng có thể soi rọi vào đó những phần khuất lấp ít người chạm tới và sau đó, nếu có thể là chiếm lĩnh bờ bên kia của cái thiện và cái ác như tưởng tượng của Nietzsche. Những gì tôi mô tả có thể xem như kết quả của quá trình khám phá đó” [5, tr.180]. Như vậy, xu hướng đi sâu khám phá những góc khuất tối, tìm hiểu sâu những dục vọng thấp kém của con người trong ngòi bút Tạ Duy Anh có ảnh hưởng từ tư tưởng hiện sinh của Nietzsche. Cái ác trong quan niệm của Tạ Duy Anh bao gồm (*) ThS, Trường Trung học Thực hành Sài Gòn, thuộc Đại học Sài Gòn. cả sự tối tăm, thù hận, ngu dốt, thú tính Vì vậy, đặt vấn đề nhận thức lại quá khứ, nhà văn không có ý định dựng lại bức tranh quá khứ đau khổ, đầy lầm lẫn; cái mà ông hướng tới chính là những số phận khốn khổ, tăm tối và nguồn cội của nó. Các nhân vật trong sáng tác về nông thôn của ông đều là những con người mang nhiều thù hận. Họ sống trong vòng vây luẩn quẩn của thù hận, tự đày đọa mình và người khác bằng khát vọng trả thù. Nếu Nguyễn Khắc Trường, Dương Hướng, Đoàn Lê thường nhìn nguyên nhân dẫn đến thù hận là lập trường giai cấp xơ cứng, giáo điều, thì trong những tác phẩm của mình, Tạ Duy Anh chỉ ra rằng phía sau cái bất ổn của một thiết chế quyền lực, của những tàn dư văn hoá xã hội, phía sau những khái niệm bị đánh tráo, những điều giả danh là ác tính 72 của con người. Triết lí mà ông đưa ra là con người bị động trước khúc biến tính tuỳ thời của lịch sử, con Tạo. Xa lạ với cảm hứng ngợi ca, vuốt ve, chiều nịnh, mỗi trang viết của Tạ Duy Anh là một sự khiêu khích, một lời chất vấn tư cách làm người. Có một nỗi buồn, một lời trách cứ sâu sắc phía sau những chi tiết tàn nhẫn, khinh bạc. Nỗi buồn trước sự tha hoá của con người, nỗi lo về thân phận con người, về sự biến mất của cá nhân là một chủ đề ám ảnh trong tác phẩm của Tạ Duy Anh. Ông băn khoăn đi tìm nguồn gốc những nỗi khổ ải của con người. Trong hành trình đó, ông nghiệm ra rằng từ ánh sáng, con người bước vào bóng tối với khát vọng quằn quại đi tìm ánh sáng. Khởi thuỷ của bi kịch, tình yêu, niềm đam mê tự do, của nỗi khổ bắt đầu từ đấy. Cách nhìn này hoá thân vào những nhân vật luôn sống trong trạng thái tinh thần căng thẳng, bị dằn vặt và muốn chuộc lỗi, những kiếp người đầy đau khổ và niềm trắc ẩn. Dường như có một không khí của Kafka bao trùm trong không gian làng Đồng, ở phố G. Ở đó, con người cô đơn và đau khổ. 2. QUAN NIỆM NGHỆ THUẬT VỀ CON NGƯỜI 2.1. Con người độc ác, phi nhân tính Một trong những lí do mà sáng tác của Tạ Duy Anh gây phản ứng đa chiều ở người đọc và giới phê bình, đó là vì trong tác phẩm của ông, sự thật nghiệt ngã về con người độc ác, phi nhân tính được lạnh lùng phơi bày. Trong các truyện ngắn và tiểu thuyết của ông, người ta bắt gặp đầy rẫy những cái ác, cái xấu. Dường như viết về cái ác, cái xấu đã trở thành sở trường của nhà văn, nó xuất hiện nhiều đến mức trở nên phổ biến. Từ cái ác của cả một tập thể khi nhân vật “tôi” chứng kiến sự hiếu sát của đám đông chôn sống một em bé gái chỉ vì cha mẹ của em mắc bệnh hủi (Ánh sáng nàng), đến cái ác ở từng cá nhân, một người cha đánh con đến mức bị thần kinh (Gã thọt), một khách làng chơi quăng cái ghế đôn để giết người nhân viên chỉ vì đã làm cho anh ta xấu hổ và tức giận (Rỗng). Trong tác phẩm Tạ Duy Anh, người ta nhiều khi vô tình gây nên tội ác mà không ý thức hết việc mình đã làm. Người trong gia đình hãm hại lẫn nhau: bà ngoại nhân vật “tôi” trong Vô ngôn ngoại tình, lập mưu hãm hại người chồng để đưa chồng vào tù còn mình tự do đi theo cuộc tình mới. Ba anh em thông đồng giết người bố đã ốm yếu vì tội lỗi của người bố này trong quá khứ là đã giết mẹ của họ để tìm đến với người đàn bà khác, hay người chồng trong Dưới đáy vực đang đêm từng bóp cổ vợ vì trong mơ người vợ nhắc đến một cái tên lạ nào đó. Anh ta nhủ thầm: “Phải rạch lên khuôn mặt kia một nhát mới được và trong đầu nghĩ ngay đến con dao cạo”. Nếu thống kê trong truyện của Tạ Duy Anh thì mật độ những kẻ ác và làm chuyện ác quá nhiều. Không giết người thì cũng mưu toan chuyện giết người hoặc suy nghĩ về cái chết của người khác. Trong Thiên thần sám hối, những mảnh đời thoáng qua không gương mặt, không cá tính cụ thể, nét nổi bật và đọng lại chính là những hành động phi nhân tính của họ.Thử làm một phép liệt kê về các nhân vật xuất hiện trong Thiên thần sám hối mà bào thai nghe ngóng được: - Một cô gái “bị thằng chó họ Sở nó lừa em. Nó có vợ ở quê rồi mà em thì cả tin. Khi bụng em ễnh ra nó khuyên đi nạo. Nó ra ngày nào em hết nợ ngày ấy”. - Một cô gái có chồng “đang ngõm cái chân thủ trưởng. Có lần anh ta bảo em: “Cái lão sếp của anh cứ ốm quặt ốm quẹo 73 mà chả chết cho. Hắn không chết thì anh còn phải chờ (). Nay em mang con anh ta trong bụng chẳng khác nào mang cục đá, mang cái nghiệp chướng. Em chẳng có tình cảm gì với nó sất. Giá như nó chết ngạt đi thì càng mừng (). Giá em là yêu tinh thì tốt biết mấy. Em sẽ cấu cổ hút máu từng thằng đàn ông. Làm người hoá ra lại khốn nạn nhất chị ạ”. - Một bà chửa hoang, sau khi đẻ xong “hằn học nhìn chiếc bọc lùng nhùng, nói rin rít: - Thằng chó, con mày đấy, cái ách của mày đấy, đến mà nhận về. Bà hết việc với mày rồi. Bà xoá nợ cho mày bởi món nợ này mày trả cả đời cũng không hết”. - Một thanh niên bị đâm nhưng “có trời mà biết vì lão bố vung vãi con khắp nơi. Hình như đám con chính thức của lão nghiện hút cả, thằng nào mặt cũng hầm hố, giọng rặt mùi máu. Trước sau bọn chúng giết bố”. - Một phụ nữ tin rằng “con của anh ta đều bị bóp cổ trước khi ra đời” bởi hồn ma của một ả cave bị chồng cô giết trước: “Rồi ả thò tay móc đứa con trong bụng em ra, ném xuống đất. Em còn một vật nhão nhoét máu oằn oại trong tiếng cười mãn nguyện của ả”. - Cuộc đối thoại của cặp tình nhân được nghe kể lại: “Cô lo lắng hỏi lại: “Thế nếu sau này con bị dị dạng thì làm thế nào?” Anh đáp bằng giọng của người lọc lõi: “Nếu có cái chuyện kinh khủng ấy thì tống cổ nó ra rồi làm đứa khác. Chuyện ấy quá đơn giản”, “Nó có khác gì trứng vịt lộn đâu. Nếu cần anh sẽ chén luôn, thế là chẳng bỏ đi đâu tí nào. Của Sê – da trả cho Sê – da”. - Một cô gái “kiếm một liều thuốc tẩy gia truyền của một người dân tộc Mường trên Hoà Bình. Cái thai sảo ra đã rõ hình một đứa con trai. Nó không chờ được lâu bèn dùng tay kéo. Chả biết thế nào mà vái thai đứt đôimột nửa chiếc tay rơi tõm xuống hố phân và bị một con chó trực sẵn tha đi”. - Một “thằng bố cho con uống thuốc trừ sâu”. - Một “thằng tiến sĩ học ở Đức về mà ngu không kể đâu cho hết. Mà quái đản lắm nhé. Đi ỉa cũng bắt lái xe đưa đi. Một mình lão đặt tới bốn mươi ba tờ báo, tất nhiên tiền cơ quan, toàn loại báo có hình đàn bà. Lão không đọc mà sờbáo rồi cười hi hí. Dâm dê số một nhưng chỉ thích sờ thôi”. - “Ba bố con cùng bồ với một con bé mà suốt năm năm không ai biết”. - Giám đốc cô Giang “phải lấy một người từng là tình nhân của cha nuôi mình”. - Cô Giang, phóng viên “phát hiện ra mình có thai. Tôi dằn vặt ghê gớm bởi không biết nó của chồng tôi hay của papa () Nếu tôi đẻ ra mà nó là con ông, tôi sẽ bóp chết. Con tôi đang mang trong bụng đã được định đoạt là nó phải chết khi chưa thành người. Đúng hơn là nó không được phép thành người. Nó đã ngấm thuốc độc, có để đẻ cũng thành dị dạng. Việc nó bám dai dẳng vào da thịt tôi trở nên không thể chịu đựng nổi. Tôi nguyền rủa nó, cầu mong nó sớm kết thúc số kiếp”. - Người ta cô-vắc chiếc thai bảy tháng tuổi của một cô gái vừa đủ tuổi thành niên mà bố nó là cậu ruột cô gái. Trong tiểu thuyết Lão Khổ, làng quê Việt Nam không còn cảnh thanh bình, êm ả thuở nào mà ngột ngạt bởi những sự thanh trừng đẫm máu. “Lão bắt đầu lục lọi kí ức, lôi ra cả dây những thằng ăn cháo đá bát, những thằng phản thầy, những thằng ngậm máu phun người, những thằng tàn hại cuộc sinh nhai của lão, những thằng khẩu phật 74 tâm xà. Sao cái giống hại nhân nó nhiều đến thế”.[7, tr.12] Trong tiểu thuyết Giã biệt bóng tối, tác giả đã đưa ra rất nhiều cái chết và cách chết khác nhau của những kẻ ác. Bọn chúng chết vì tội ác và sự tàn nhẫn của mình: - Lão Tung: giết vợ, ngủ với con dâu, hung hãn với thằng Thượng - thằng bé mồ côi, nghèo khổ, không nơi nương tựa - Thằng San: chôm chỉa, mang vợ ra làm mồi nhử để kiếm tiền, đày đoạ thằng Thượng - Ông Thìn: thích chim chuột gái có chồng, đặt điều nói xấu người khác, cướp mất chỗ ngủ của thằng Thượng để chọc ghẹo tình nhân. - Mụ Hường: thích nhìn thấy sự bất hạnh của người khác, ăn chặn tiền lao động khổ cực của thằng Thượng - Lão Phụng: bất nhân, bất nghĩa, loạn luân, châm chọc, giày vò thằng Thượng - Lão Định: lấy trộm toàn bộ số tiền mà thằng Thượng đã cực khổ dành dụm từ rất lâu. Các tác phẩm của Tạ Duy Anh, từ Lão Khổ đến Giã biệt bóng tối đều đào sâu vực thẳm của tội lỗi, tìm hiểu những biến thể của tội ác, thăm dò từng nguồn phát sinh tội ác và lí giải tội ác của con người. Điều đáng chú ý ở các sáng tác của ông chính là cách giải thích nguyên nhân tội ác. Đôi khi tội ác do những nguyên nhân khách quan ngẫu nhiên bên ngoài, nhưng cũng lắm khi con người phạm tội một cách có ý đồ và hoàn toàn chủ động. Đó là những tâm hồn “vĩnh viễn bị dìm trong bóng tối” hay những tâm hồn “thích bóng tối”. Nhiều người tỏ ra nghi ngờ giá trị nhân văn trong văn chương Tạ Duy Anh, bởi lẽ nhiệm vụ của nhà văn chân chính là phải “đi tìm cái hạt ngọc ẩn giấu sau tâm hồn con người”. Sứ mệnh cao cả của văn chương là hướng con người đến Chân- Thiện-Mỹ. Thực ra, sự tồn tại của cái ác là một phần sự thật mà nhà văn có lương tâm không nên che đậy người khác và huyễn hoặc bản thân mình. Nói như chính Tạ Duy Anh: “Chúng ta không thể chạy trốn cuộc đời và ngay chính cái chết cũng không giúp người ta trốn được nó một cách tuyệt đối. Vì vậy, cần phải đối mặt và giãi phẩu nó”. Vì thế, viết về cái ác trong bản thân con người chính là cách nhà văn chiếm lĩnh ở bề rộng và bề sâu của hiện thực đời sống. Cũng cần phân biệt đối tượng nhà văn phản ánh và tư tưởng của nhà văn. Sự hiện diện của cái xấu, cái ác trong tác phẩm vừa là phản ánh của hiện thực vừa là phản ánh đối với hiện thực. Thực ra, tái hiện cái ác cũng là một hình thức chống lại cái ác. Văn chương Tạ Duy Anh nói nhiều đến cái ác nhưng nhà văn lại là người tích cực chống lại cái ác dưới mọi hình thức. Chỉ có thể làm được điều đó khi tìm ra chân tướng của cái ác và “cái cách tôi tâm đắc nhất là mô tả kĩ lưỡng, sống động về nó để mọi người dễ bề nhận ra. Cái đẹp chỉ biểu lộ rực rỡ nhất khi nó đối lập với cái xấu”. Tạ Duy Anh nói về cái ác một cách riết róng, triệt để, dấn sâu vào lí giải cái ác để người ta ghê sợ, để lay thức cái thiện. Ông đã từng nói bản thân con người không thể loại bỏ được cái ác ra khỏi đời sống nhưng cần phải nhận thức được bản chất của nó. Tạ Duy Anh tự đặt cho mình sứ mệnh phải viết “để cho cái ác nếu không biến mất thì cũng vì những trang viết của tôi mà mỗi ngày ít đi một chút, một chút như những hạt bụi”. 2.2. Con người sợ hãi, hoài nghi Trong các tác phẩm văn học đương đại thường hiện lên hình ảnh con người sợ hãi 75 và hoài nghi. Không còn gì là niềm tin tuyệt đối vào chân lí độc tôn để bám víu, con người trở thành những mẩu, mảnh, lẻ loi cô độc, đáng thương. Đi sâu vào tiểu thuyết Tạ Duy Anh, ta thấy ấn tượng về con người sợ hãi, hoài nghi thật đậm nét. Ở Thiên thần sám hối là nỗi lo sợ của những người mẹ trót bỏ con mình một cách tàn nhẫn, sợ bị báo ứng, nỗi lo sợ của chính nhân vật bào thai khi sắp sửa phải đối mặt với cõi đời “như một lò sát sinh”. Trong Lão Khổ, những con người trong cái làng Đồng ma ám ấy phải sống chui nhủi vì sợ hãi bị báo thù bởi những thế lực đối lập. Đôi khi nỗi sợ chính là sợ những bóng ma, những lũ âm binh đòi mạng trong giấc mơNhưng đến Đi tìm nhân vật thì nỗi sợ thật đậm đặc. Cuốn sách được bắt đầu từ một câu nói của Thánh Pôn: “Nỗi sợ giống như cái gai đâm sâu vào da thịt ta”. Tạ Duy Anh đã nói về quá trình thai nghén cuốn sách như sau: “Cuốn sách viết về nỗi sợ. Thực ra, nỗi sợ ập đến ngay từ khi con người chui ra khỏi bụng mẹ, đối mặt với cái thế giới tươi đẹp nhưng cũng đầy tai họa. Rồi có vô số điều không lường trước. Rồi chiến tranh, sự phô diễn man rợ của các loại quyền lực, đủ thứ biến cố khủng khiếp, những bóng ma tinh thầncứ ngày một đè nặng lên đời sống con người khiến nó bị đè bẹp, dị dạng, tha hoá về nhân cách và phẩm giá. Điều đầu tiên tôi cảm nhận về hậu quả ghê gớm của nỗi sợ là không còn ai dám sống với chính mình và thay vì kiến tạo, họ tìm cách tàn phá. Tôi nghĩ liên miên về điều này suốt nhiều năm cho đến khi tìm được sự đồng cảm trong cuốn sách có tên là Siêu cá nhân của một tác giả người Ý thì phải? Trong cuốn sách đó có một chương nói những nhận xét của Thánh Pôn về nỗi sợ. Đó là những nhận xét làm sáng lên trong tôi những gì còn mù mờ, nhất là cảm giác về sự chạy trốn của con người trước những thứ cứ luôn treo lơ lửng trên đầu mình. Khi đó, con người hoảng loạn và khôn kiểm soát được hành động của nó. Nó sẵn sàng tham gia vào bất cứ việc gì mang tính huỷ diệt để tạo ra ảo tưởng thoát được nỗi sợ. Kết quả là nó tạo ra những nỗi sợ khủng khiếp hơn. Cứ thế con người bị cuốn vào vòng xoáy của cái ác. Trong cuốn sách của mình, tôi đã cố gắng để thể hiện điều đó. Xã hội được miêu tả trong Đi tìm nhân vật chỉ tiếp tục đẻ ra tai họa khi tinh thần của nó bị suy nhược, cạn kiệt trong nỗi sợ triền miên”. Như vậy, sợ hãi vừa chính là nguyên nhân, vừa chính là hậu quả của sự phi nhân tính trong con người. Chúng tác động, chuyển hoá lẫn nhau, đó là một vòng tròn luẩn quẩn mà con người bị bao vây, khó có thể thoát ra được. Trong các tác phẩm của Tạ Duy Anh, sợ hãi như là một thuộc tính của con người. Đây là đoạn đối đáp giữa hai anh em song sinh khi người anh sợ người em tìm gặp sẽ khiến bại lộ việc phủ lấp lí lịch của mình: - Phải biết sợ mới thành người được chú ạ. Có cả ngàn thứ đáng sợ: Tai mắt ở đời, toàn loại tai mắt rắn độc cả đấy. Kinh khủng lắm chú ơi! Rồi còn mật vụ, cảnh sát, guồng máy quyền lực luôn luôn đói khát. Nó có thể nghiền nát tôi thành một thứ bùn rồi nếu cần nặn lại thành chó, thành chuột, thành bọ chét, thành giun dếChú có ở cạnh con quái vật ấy đâu mà biết nó đáng sợ như thế nào. Chúng ta chỉ là bánh xe, là đinh ốc thôi, bất cứ lúc nào cũng có thể ra sọt rác hoặc vào lò nung để đúc lưỡi cày, đúc nòng súng. Nhưng đấy là chân lí đang ngự trị, liệu tôi và chú có thay đồi được gì? Chú có hiểu điều tôi nói không?[4, tr.137] Con người bị ám ảnh bởi một quyền uy nào đó. Nhân vật “tôi” luôn luôn sợ “một 76 cái gì đó sẽ hút mình vào”, cảm giác bị rình rập, bị theo dõi bủa vây thường trực bởi “nỗi sợ con thú nào đó nhảy xổ ra”. Tác giả không chỉ khẳng định nhân vật sợ hãi như một hiện tượng có tính chất phổ quát, mà còn truy tìm căn nguyên của nó. Nỗi sợ ấy chỉ có thể có khi con người luôn thấy mình nhỏ bé, bất lực thậm chí cả sự tàn phế. Con người phế nhân trong Đi tìm nhân vật có những khuyết tật, què quặt về thể xác lẫn tâm hồn. “Tôi” trong quá khứ thiếu tự tin vì “niềm kiêu hãnh đàn ông bị đánh cắp”, cảm giác tàn phế khiến anh ta xấu hổ và căm giận trước hành động bất ngờ của cô gái câm. Hành động giết con chim và cưỡng bức cô gái một cách đầy bản năng và thú tính chứng tỏ những dị tật và tàn phế về tâm hồn. Những ám ảnh về tội ác ấy đã giữ anh ta không lún sâu thêm vào sự tha hoá. Tiến sĩ N cũng là một người tàn phế. Chiến tranh không làm ông ta thương tật mà chính cuộc sống thuận lợi, xuôi chiều khiến ông phải hi sinh con người bản thể. Và như thế, trong cái cuộc sống hiện đại vẫn không ngừng chảy trôi này, có biết bao sự tàn phế về mặt tâm hồn, đó mới là điều đáng sợ nhất. Đây chính là một điểm riêng của nhà văn có tác dụng cảnh tỉnh con người. Mặt khác, nỗi sợ luôn bủa vây con người vì chung quanh ta lúc nào kẻ địch cũng đông đúc và sãn sàng tiêu diệt ta không thương tiếc. Trong Giã biệt bóng tối, Tạ Duy Anh đã viết rất kĩ về “kẻ địch”. Hàng loạt cái chết không rõ nguyên nhân xảy ra ở làng Thổ Ô một cách kì lạ, đáng sợ. Vì sao vậy? Chẳng biết thực sự nguyên nhân của những cái chết ấy là vì đâu, nhưng hễ cái gì đáng sợ nhất thì chắc chắn đó chính là kẻ địch. Trở lại với nhân vật “tôi” trong Đi tìm nhân vật, hắn luôn phải chạy trốn vì sợ sự trả thù đã được tiền định trước. Điều này đồng nghĩa với việc trốn chạy cái chết và cuộc đời mình trong quá khứ. Nhưng nhân vật tự biết, sâu xa hơn, trong lời ông Bân, là sợ lịch sử phán lại chính mình. Từ sợ hãi, con người hoài nghi với cuộc sống xung quanh và dần dần đi đến hoài nghi chính bản thân mình. Con người luôn ẩn nấp trong những chiếc mặt nạ như lời lão Khổ, kẻ vừa là thủ phạm vừa là nạn nhân của nỗi hận thù và nghi ngờ mình: “Cuộc sống này phải chăng tồn tại bằng sự vờ vĩnh. Chao ôi, bao giờ con người mới gỡ được chiếc mặt nạ phải đeo vào kể cả khi ngủ với tình nhân?”[7, tr.52] Sự hoài nghi được đẩy lên cao nhất chính là hoài nghi sự tồn tại của bản thân. Trong tác phẩm, giữa vòng xoay chóng mặt của các sự việc, giữa mối đan kết chằng chịt của các nhân vật, luôn chỉ nổi bật một nghi vấn của những ai còn một chút tỉnh táo: Tôi có còn là tôi không và thực sự thì tôi là ai? Nếu như trong Giã biệt bóng tối, những cái chết khủng khiếp đưa đến những hoài nghi và nỗi sợ hãi cho con người, thì trong Đi tìm nhân vật, mỗi hình ảnh, mỗi chi tiết đều đưa đến những nghi vấn: Kí ức ư? Có phải thế không? Hay chỉ là “lầm lẫn”, hay chỉ là tin tức một chiều? Kí ức có trung thành không? Tại sao tôi nhớ cái này mà không nhớ cái kia? Kí ức có thể phản bội vì sự lựa lọc rất đáng ngờ trong “bộ nhớ” của nó. Bất cứ một sự kiện nào dù đã xảy ra một cách nhãn tiền, chỉ mấy phút sau nó sẽ bị trùm lên một đống hoả mù của dư luận. Dư luận cộng đồng là thứ ám khí lợi hại nhất để xoá bỏ vết tích sự thật, nó là mẹ đẻ của thất thiệt, là máy chế tạo huyền thoại. Một vụ án mạng ư? Có một kẻ đi điều tra ư? Chỉ một vài khắc sau trên miệng dư luận hàng phố: kẻ điều tra có thể 77 biến thành kẻ gây án mạn