Tác động của kinh tế thị trường đến công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên hiện nay

Thông báo Khoa học và Công nghệ * Số 2-2015 52 TÁC ĐỘNG CỦA KINH TẾ THỊ TRƢỜNG ĐẾN CÔNG TÁC GIÁO DỤC LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ CHO SINH VIÊN HIỆN NAY ThS. Nguyễn Thị Tiến Khoa Lý luận Chính trị, Trường Đại học Xây dựng Miền Trung Tóm tắt: Giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên góp phần phát triển con người toàn diện, đồng thời góp phần tích cực vào cuộc đấu tranh trên lĩnh vực tư tưởng – văn hóa. Công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên ở nước ta trong những năm qua chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố, trong đó có một sự tác động rất lớn của kinh tế thị trường. Kinh tế thị trường vừa tác động một cách tích cực lại vừa tác động một cách tiêu cực đến công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên ở các trường đại học. Điều này đặt ra cho công tác này bên cạnh việc phòng ngừa, khắc phục những yếu tố tiêu cực thì cần tận dụng và phát huy tối đa các yếu tố tích cực thuận lợi để từ đó có thể phát huy hơn nữa vai trò của công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên trong các giai đoạn sau. Từ khóa: Công tác giáo dục lý luận chính trị, kinh tế thị trường, sinh viên. 1. Những tác động tích cực Công tác giáo dục lý luận chính trị là một bộ phận của công tác tư tưởng, có vai trò quan trọng trong việc hình thành, phát triển và hoàn thiện đường lối chính trị, đảm bảo cho sự lãnh đạo của Đảng đối với toàn xă hội; đồng thời, thông qua công tác này mà chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước thấm sâu vào quần chúng, góp phần nâng cao nhận thức chính trị cho nhân dân. Giáo dục lý luận chính trị là một hoạt động nâng cao giác ngộ lý luận cộng sản, củng cố niềm tin vào tiền đồ cách mạng bằng các cơ sở khoa học, xác lập các công cụ nhận thức, nhằm giải quyết các công việc do thực tiễn cuộc sống thường xuyên biến đổi đặt ra. Công tác giáo dục lý luận chính trị với mục tiêu giáo dục là hình thành thế giới quan khoa học, nhân sinh quan cách mạng, phương pháp tư duy biện chứng và phương pháp hành động khoa học, góp phần phát huy tính tích cực của sinh viên trong việc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên góp phần phát triển con người toàn diện, góp phần đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng quá trình công nghiệp hóa, hiện đai hóa, phát triển kinh tế tri thức và đẩy mạnh hội nhập quốc tế. Bên cạnh đó, giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên góp phần tích cực vào cuộc đấu tranh trên lĩnh vực tư tưởng – văn hóa, góp phần đào tạo thế hệ trể kế tục sự nghiệp cách mạng. Nói về vai trò của công tác giáo dục lý luận chính trị, chủ tịch Hồ Chí Minh nêu rõ: ―Không có lý luận chính trị thì chí khí kém cương quyết, không trông xa thấy rộng, trong lúc đấu tranh dễ lạc phương hướng, kết quả là “mù chính trị”, thậm chí hủ hóa, xa rời cách mạng‖ [4, tr. 234] Năm 1986, tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VI, Đảng ta đã tiến Thông báo Khoa học và Công nghệ * Số 2-2015 53 hành đổi mới toàn diện đất nước trên tất cả các lĩnh vực, trong đó đổi mới kinh tế là trung tâm. Thực chất của đổi mới kinh tế là chuyển từ mô hình kinh tế tập trung quan liêu, bao cấp sang phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN. Nghị quyết Đại hội IX của Đảng nêu rõ: ―Đảng và Nhà nước ta chủ trương thực hiện nhất quán và lâu dài chính sách phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vận động theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN; đó chính là nền kinh tế thị trường định hướng XHCN‖[2, tr.86] Kinh tế thị trường định hướng XHCN mà Đảng ta chủ trương xây dựng là một kiểu tổ chức nền kinh tế trong thời kỳ quá độ lên CNXH vận hành theo các quy luật kinh tế khách quan của nền kinh tế thị trường, các quy luật của thời kỳ quá độ; đồng thời có sự quản lý, điều tiết của Nhà nước dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, cơ chế thị trường phải được vận dụng đầy đủ, linh hoạt để phát huy mạnh mẽ và có hiệu quả mọi nguồn lực, bảo đảm sự phát triển nhanh và bền vững, nâng cao đời sống nhân dân để thực hiện mục tiêu ―dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh‖. Sau hơn 20 năm đổi mới, nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa trở thành nền tảng kinh tế - xã hội của đất nước. Những thành tựu đạt được trong nền kinh tế đã thổi luồng sinh khí mới vào lĩnh vực chính trị tư tưởng. Sự năng động trên lĩnh vực kinh tế vừa là nguyên nhân vừa là kết quả của sự năng động, sáng tạo của tư duy. Hiện nay, đất nước đang bước vào thời kỳ phát triển mạnh với vị thế và diện mạo mới. Kinh tế tiếp tục phát triển, an ninh – quốc phòng được giữ vững, môi trường chính trị xã hội khá ổn định. Mặc dù vậy, nền kinh tế nước ta so với khu vực và thế giới vẫn đang còn rất thấp. Chỉ số phát triển con người đứng ở mức thấp, phân hóa giàu nghèo trong xã hội còn gay gắt, làm gia tăng sự bất bình đẳng trong việc tiếp cận và thụ hưởng nền giáo dục. Thực tế đó là thách thức cho công tác giảng dạy lý luận chính trị, cần phải có sự chuyển đổi cho sự vận động của cuộc sống. Hiện nay, ưu thế của cơ chế thị trường là giải phóng sức sản xuất, tăng trưởng kinh tế, tiến bộ khoa học – công nghệ, khả năng tác động nhiều mặt lên sự phát triển xã hội. Nhưng cũng chính cơ chế đó đã đẩy nhanh sự phân cực giàu nghèo, làm sâu sắc hơn những bất bình đẳng xã hội, phá vỡ sự cân bằng giữa xã hội và tự nhiên, tăng trưởng kinh tế với tiến bộ xã hội. Trong những điều kiện như vậy, sự phát triển của giáo dục lý luận chính trị không tránh khỏi những tác động tích cực và tiêu cực. Cơ chế thị trường tạo nên sự năng động trong toàn xã hội và nâng lên đáng kể đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân. Từ đó, niềm tin của toàn dân đối với sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước ngày càng được củng cố vững chắc. Đây chính là điều kiện khách quan thuận lợi đối với công tác giáo dục lý tưởng, đạo đức cho sinh viên. Nhiều sinh viên vượt khó vươn lên trong học tập, sẵn sàng tham gia phong trào thanh niên tình nguyện, mùa hè xanh, tuổi trẻ lập nghiệp Thông báo Khoa học và Công nghệ * Số 2-2015 54 chính là nhờ họ đã có một lý tưởng sống đúng đắn, cao đẹp. Họ đã nhìn thấy hạnh phúc cá nhân của mình trong hạnh phúc của biết bao con người mà họ đem đến. Lý tưởng sống đó không phải tự nhiên mà hình thành, nó được rèn luyện, tu dưỡng, giáo dục mà nên. Trong cơ chế thị trường, lợi ích cá nhân được khuyến khích và bảo đảm bằng pháp luật. Đồng thời, cơ chế thị trường còn tạo ra các điều kiện thuận lợi để con người tham gia vào các quan hệ, các hoạt động kinh tế - xã hội đa dạng. Việc mở rộng phạm vi hoạt động, mối quan hệ đến lợi ích khiến cho con người trở nên năng động hơn, tích cực hơn. Hơn thế, cạnh tranh với tính cách một thuộc tính tất yếu của cơ chế thị trường luôn đặt con người vào tình thế phải quyết chọn, phải nỗ lực vượt bậc. Do vậy, trong kinh tế thị trường việc học tập lý luận chính trị của sinh viên cũng linh hoạt và thực tế hơn. Dưới áp lực của cạnh tranh, con người trong cơ chế thị trường luôn phải thể hiện, tự khẳng định. Theo đó, cơ chế thị trường tạo lập môi trường cạnh tranh ngay trong đội ngũ những người làm công tác giảng dạy lý luận chính trị. Quy luật thị trường tạo ra sự sàng lọc khắt khe, sự đào thải nghiêm khắc, đòi hỏi mỗi nhà giáo không ngừng vươn lên về trình độ, kỹ năng, nghề nghiệp, trau dồi đạo đức Cơ chế thị trường, theo nghĩa đó, là cơ chế tốt để phát triển đội ngũ giảng viên lý luận chính trị bớt tính kinh viện, giáo điều, tăng tính thực tiễn, sáng tạo, linh hoạt. Ngoài ra, kinh tế thị trường làm nảy sinh những quan niệm mới về giáo dục lý luận chính trị. Những quan niệm có tính bảo thủ, xơ cứng về giáo dục lý luận chính trị thời kỳ kinh tế tập trung bao cấp không còn cơ sở để tồn tại, mà thay vào đó là tư duy năng động, cởi mở và có xu hướng thực tế, hiệu quả hơn. Sự tác động của kinh tế thị trường và cũng từ chính yêu cầu khách quan của cơ chế thị trường đặt ra, đòi hỏi công tác giáo dục lý luận chính trị ở các trường đại học của Việt Nam phải không ngừng đổi mới cả về nội dung, chương trình, phương pháp giảng dạy, phương pháp quản lý và chính bản thân đội ngũ giáo viên cũng phải đổi mới. 2. Những tác động tiêu cực: Bên cạnh những ảnh hưởng tích cực, thì về khách quan mà nói kinh tế thị trường có sức mạnh tự phát ghê gớm của nó đã khuyến khích chủ nghĩa cá nhân, lối sống thực dụng, làm cho người ta chỉ chú ý tới lợi ích cá nhân mà coi nhẹ lợi ích cộng đồng, chỉ chú ý tới lợi ích trước mắt mà quên đi lợi ích lâu dài, cơ bản; lối sống ngoại lai, sống lạnh lùng ngày càng tăng. Đây là những biểu hiện của sự xa hoa lãng phí, quan hệ giữa người với người kiểu tiền trao cháo múc, xem rẻ nhân phẩm con người. Hiện nay, có một bộ phận sinh viên do nhiều nguyên nhân mà chưa có lý tưởng sống đúng đắn nên họ học hành mang tính đối phó, chỉ lo cho mình có kiến thức, khả năng để có thể kiếm thêm nhiều tiền mà không quan tâm rèn luyện nhân cách của mình. Một số sinh viên chỉ quan tâm đến hưởng thụ, chạy theo ―mốt‖ đôi khi bất chấp cả đến danh dự bản thân, gia đình và tập thể. Một bộ phận khác lại lao mình vào cuộc sống vật chất và lo cho khả năng nghề nghiệp để đạt tới lợi ích trước mắt, tiền tài, danh vọng coi đó là Thông báo Khoa học và Công nghệ * Số 2-2015 55 cái đích của cuộc sống hạnh phúc, do vậy trong học tập ở đại học, cao đẳng họ chỉ chú trọng các môn chuyên ngành, xem nhẹ các môn lý luận chính trị. Trong cơ chế thị trường, những biểu hiện của tính cách mạnh ở một số sinh viên, tự nó, chưa đảm bảo cho sự phát triển hài hòa của nhân cách, chưa thật sự khẳng định tính tích cực của nhân cách. Khi những lợi ích cá nhân che lấp lương tâm và trách nhiệm đạo đức, thì sự khôn ngoan, tính năng động và những nỗ lực ý chí không còn là biểu hiện cho sức mạnh bản chất của con người. Trái lại, chúng dễ biến thành phương tiện và kích thích cho những thói hư tật xấu. Sự khôn ngoan và tính cách mạnh ở một số người kết hợp với lối sống vị kỷ sẽ dẫn đến sự méo mó nhân cách, làm nảy sinh sự đối lập giữa con người với con người, giữa cá nhân với xã hội. Điều này dẫn đến đối tượng học tập và chủ thể giảng dạy lý luận chính trị. Đã có những sinh viên trượt vào vòng xoáy tha hóa của kinh tế thị trường, xem thường việc giảng dạy và học tập lý luận chính trị. Sinh viên là lứa tuổi mà mỗi cá nhân đang đạt đến sự hoàn chỉnh về thể chất và tinh thần với đời sống tâm lý phát triển và rất phong phú, nhu cầu rất lớn và rất đa dạng. Song, do đang trong độ tuổi mới bắt đầu phát triển, mới bước đầu định hình về nhân cách, tri thức và kinh nghiệm cuộc sống còn ít ỏi... nên lứa tuổi này thường có những nhược điểm: chủ quan, chuộng hình thức, rất dễ bị lôi cuốn bởi mặt trái của cơ chế thị trường. Sinh viên hiện nay có lối sống rất thức tế (tích cực) và ranh giới với thực dụng (tiêu cực) rất mong manh. Họ thích xem các bộ phim hành động và đặc biệt là những trò chơi điện tử, bạo lực; nhiều bài hát với lời lẽ ngô nghê, cổ vũ cho lối sống tiêu cực lại được họ hào hứng đón nhận. Từ những sở thích không lành mạnh đó đã dẫn đến biệc tạo ra những con người sùng bái kỹ thuật, không coi trọng đời sống tình cảm và tính nhân đạo trong quan hệ con người. Một bộ phận không nhỏ sinh viên dễ rơi vào guồng quay tiêu cực của xã hội, suy thoái về đạo đức, nhân cách, thiếu sự trung thực, lòng tự trọng trong quan hệ xã hội... Có không ít sinh viên đang học hoặc khi ra trường ham muốn có được đời sống vật chất sung túc, xa hoa nên sẵn sàng từ bỏ ước mơ để nhận những việc hoàn toàn trái chuyên môn được đào tạo và nguyện vọng của mình thậm chí trái với đạo đức xã hội. Với những đối tượng sinh viên như vậy, giáo dục lý luận chính trị cho họ trong cơ chế thị trường quả là một việc hết sức khó khăn. Cơ thế thị trường cũng tạo nên những thách thức lớn đối với công tác giáo dục lý luận chính trị. Trong thời kỳ phát triển kinh tế thị trường, mở rộng quan hệ quốc tế, niềm tin, lý tưởng cộng sản, đạo đức cách mạng, lập trường giai cấp công nhân phải đấu tranh quyết liệt với chủ nghĩa cá nhân, chủ nghĩa thực dụng. Nó phản ánh sự đối lập giữa cái tích cực và tiêu cực, giữa tối và sáng trong nhận thức của mỗi người. Hiện tượng thương mại hóa ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển lành mạnh của giáo dục lý luận chính trị, sự lệch pha giữa lý luận và thực tiễn, những nghịch lý, những mâu thuẫn của cuộc sống dội vài các giảng đường đại học làm cho giáo Thông báo Khoa học và Công nghệ * Số 2-2015 56 dục lý luận chính trị đứng trước những thách thức mới. Nhiều vấn đề nảy sinh từ thực tiễn chúng ta chưa kịp tổng kết, khái quát về mặt lý luận để định hướng cho công tác chính trị - tư tưởng, đã xuất hiện sự mơ hồ, dao động, mất phương hướng trong một bộ phận thế hệ trẻ, trong đó có sinh viên. Trong điều kiện như vậy, giáo dục lý luận chính trị có trách nhiệm phải hình thành và củng cố trong sinh viên một niềm tin sâu sắc vào những giá trị đích thực và lâu bền của con người: tình thương, trách nhiệm, lương tâm, sự trung thực và khiêm tốn, lòng yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội, có niềm tin vào lý tưởng cộng sản. Mặt khác, mỗi thầy cô giáo là tấm gương tự học, sáng tạo và mẫu mực. Không thể kỳ vọng vào kết quả giáo dục lý luận chính trị đối với sinh viên nếu như đội ngũ những người làm công tác giảng dạy lý luận chính trị lại không trung thành, mơ hồ, suy thoái về phẩm chất chính trị và đạo đức nhà giáo. Từ sự phân tích trên cho thấy, kinh tế thị trường tác động lên nhận thức, tư tưởng con người theo hai xu hướng tích cực và tiêu cực; thành quả công cuộc đổi mới mang lại nhiều thuận lợi cơ bản cho sự phát triển và đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục lý luận chính trị nhưng những mâu thuẫn nảy sinh từ đời sống kinh tế, xã hội cung trở thành những thách thức không nhỏ đối với giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên. Trong giai đoạn phát triển bước ngoặt hiện nay, khi thời cơ và vận hội lớn đan xen cùng thử thách, nguy cơ không kém phần nghiệt ngã, nhất là khi đất nước hội nhập ngày càng sâu vào đời sống quốc tế, giáo dục lý luận chính trị đã góp phần quan trọng vào việc củng cố nền tảng tư tưởng của đảng, nâng cao nhận thức, tình cảm và niềm tin của sinh viên đối với chủ nghĩa xã hội, đối với sự nghiệp đổi mới do đảng khởi xướng và lãnh đạo. Một điều quan trọng khác chính là sinh viên phải hiểu được vai trò cũng như hiệu quả của các môn học này. Sự thay đổi lối suy nghĩ sẽ mang tính quyết định đến tình cảm, tâm hồn, sự đầu tư thời gian, trí tuệ đối với môn học. Thay vì sự đối phó và nhàm chán, các em có thể biến các môn lý luận chính trị trở thành vũ khí tinh thần có sức mạnh to lớn chống lại sự suy thoái đạo đức của một bộ phận giới trẻ hiện nay. 3. Kết luận Sinh viên là một bộ phận sinh viên đầy tiềm năng, đại diện cho trí tuệ và lương tâm của dân tộc trong tương lai. Dân tộc ta có trở nên vẻ vang hay không phụ thuộc rất nhiều vào nỗ lực học tập, phấn đấu của họ, trong đó có học tập lý luận chính trị. Giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên là dạy họ cách ứng xử hài hòa với tự nhiên và xã hội, có phương pháp tư duy và hoạt động thực tiễn khoa học; giúp cho họ hoàn thiện nhân cách và nâng cao lý tưởng cách mạng. Chính vì vậy, giáo dục lý luận chính trị trở thành nhiệm vụ quan trọng không thể thiếu được trong các trường đại học ở nước ta hiện nay. Ngày nay, trong nền kinh tế thị trường, công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên bên cạnh những thuận lợi cơ bản thì cũng gặp những khó khăn nhất định. Phát huy những tác động tính tích cực và hạn chế những tác động tiêu Thông báo Khoa học và Công nghệ * Số 2-2015 57 cực của kinh tế thị trường đối với công tác giáo dục lý luận chính trị là một việc làm cần thiết. Muốn vậy, cần phải có sự thống nhất, sự quyết tâm của Trung ương, các bộ, ban, ngành, những người làm công tác giảng dạy và quan trọng vẫn là sự cố gắng của mỗi sinh viên. Trước những tác động của kinh tế thị trường đối với công tác giáo dục lý luận, yêu cầu mỗi sinh viên cần nhận thức rằng không ai khác, chính họ là những chủ nhân tương lai của đất nước, đất nước trông chờ rất nhiều vào việc học tập và rèn luyện của họ. Việc học tập tốt các môn chuyên ngành là điều cần thiết, song nếu chỉ có kiến thức chuyên ngành sinh viên sẽ bị lạc hậu về mặt lý luận, việc học tập các môn khoa học Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh giúp họ nắm bắt được những kiến thức cơ bản nhất, kết hợp với liên hệ thực tiễn, từ đó có tư duy độc lập, đúng đắn, hành động phù hợp trong cuộc sống, qua đó sinh viên có được phương pháp tiếp cận, nắm bắt thông tin, kiến thức một cách có hiệu quả nhất. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] TS. Nguyễn Duy Bắc (chủ biên). 2004. Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về dạy và học môn Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh trong trường đại học, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội. [2] Đảng Cộng sản Việt Nam. 2001. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội. [3] GS. TS. Phạm Minh Hạc (chủ biên). 2007. Phát triển văn hóa con người và nguồn nhân lực cho thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội. [4] Hồ Chí Minh:Toàn tập. 2011. tập 7, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.