Tài liệu Cấu tạo của bộ nhị của hoa

Cấu tạo của bộ nhị của hoa Tất cả các nhị trong hoa hình thành nên bộ nhị, bộ nhị của hoa thực vật hạt kín có cấu tạo rất phức tạp, người ta phân biệt các kiểu bộ nhị chính sau đây: - Bộ nhị tự do: các nhị nằm hoàn toàn rời nhau và chỉ dính với nhau ở đế hoa (hoa hồng, hoa sen...) - Bộ nhị đơn thể: các chỉ nhị dính với nhau thành 1 bó hoặc 1 mạng (hoa Dâm bụt). - Bộ nhị đa thể: các chỉ nhị dính với nhau thành nhiều bó (hoa Gạo và hoa Bưởi) - Bộ nhị lưỡng thể: là kiểu bộ nhị có các chỉ nhị dính với nhau thành 2 bó hoặc 1 bó với 1 nhị tự do (hoa các cây họ Đậu). - Bộ nhị liền bao: là kiểu bộ nhị có các chỉ nhị tách rời nhau, nhưng các bao phấn dính lại với nhau (thường gặp ở các cây họ Cúc). Ở một số hoa, trong bộ nhị có những nhị mang bao phấn bị teo đi gọi là nhị lép hay nhị bất thụ. Nhị lép có thể giữ nguyên hình dạng hoặc tiêu giảm bao phấn, còn chỉ nhị thì biến đổi thành tuyến mật; đôi khi nhị lép có thể biến đối thành những bản phiến dạng cánh giống như cánh hoa (thường gặp ở họ Chuối hoa - Cannaceae). 1.2.5. Bộ nhụy (Gynoeceum - G) Bộ nhụy là bộ phận sinh sản cái của hoa, thường nằm ở chính giữa của hoa do các lá noãn (tâm bì) hình thành. Khác với nhóm thực vật hạt trần, các lá noãn ở thực vật hạt kín đã khép kín hai mép lại với nhau, chỗ dính đó làm thành đường giá noãn và đường đối diện gọi là đường lưng. Cấu tạo của một nhụy bao gồm: phần phình to ở phía dưới là bầu nhụy bên trong có chứa noãn, phần hẹp hình ống ở phía trên gọi là vòi nhụy và tận cùng gọi là đầu nhụy hay núm nhụy hơi loe rộng hoặc có dạng hình đĩa. Ở các họ nguyên thủy, bộ nhụy thường gồm nhiều lá noãn rời nhau hoàn toàn, tạo thành bộ nhụy rời và có nhiều nhụy (Hoa hồng, Mãng cầu, Ngọc lan...). Ở các họ tiến hóa hơn, số lượng lá noãn giảm đi và thường dính lại với nhau ở nhiều mức độ, tạo thành bộ nhụy hợp, có một nhụy Bộ nhụy có một nhụy có thể do 1 lá noãn làm thành (các cây họ Đậu), cũng có thể do nhiều lá noãn dính với nhau, tùy theo mức độ dính với nhau có thể có các kiểu bộ nhụy sau đây: - Bộ nhụy dính với nhau ở phần bầu, nhưng vòi và núm nhụy tự do: hoa Cẩm chướng. - Bộ nhụy dính với nhau ở phần đầu và phần vòi nhưng núm nhụy tự do: Dâm bụt. - Bộ nhụy dính với nhau hoàn toàn: cây họ Cà, họ Cam. 96 - Bộ nhụy dính với nhau phần vòi và núm nhưng bầu tự do: cây Dừa cạn. Số lượng lá noãn hình thành nên bộ nhụy thường là 3 ở các cây thực vật 1 lá mầm; 5,4 hoặc là 2 ở các cây thực vật 2 lá mầm hoặc có khi chỉ là một đối với các cây họ Đậu. a. Đầu nhụy: Đầu nhụy là bộ phận chuyên hóa của lá noãn, là nơi tiếp nhận hạt phấn, bề mặt của đầu nhụy thường được phủ bởi một mô dẫn dắt, '74iếp liền vào trong rãnh của vòi nhụy. Mô dẫn dắt do tế bào biểu bì và lớp dưới của các tế bào biểu bì lớn lên tạo thành, tế bào của chúng tương đối to, có màng mỏng và có nhiều chất tế bào. Chúng thực hiện vai trò tiết và có nhiệm vụ tạo môi trường thuận lợi cho sự nảy mầm của hạt phấn và sự phát triển của ống phấn ở đầu nhụy. b. Vòi nhụy: Vòi nhụy là một ống rỗng hoặc đặc, có thể dài hoặc ngắn khác nhau, làm cho đường đi của hạt phấn có thể khác nhau. Phía trong vòi có thể rỗng, tạo thành một rãnh, thành của rãnh thường do một lớp tế bào biểu bì hay do một lớp tế bào mô dẫn dắt chuyên hóa, mà một phần là do mô dẫn dắt của đầu nhụy tiếp tục đi vào. Nếu phía trong vòi đặc không tạo thành rãnh, thì trong đó chứa đầy mô dẫn dắt. Khi nhụy chín, đầu nhụy mở ra tiếp nhận hạt phấn, mô dẫn dắt ở đầu và vòi nhụy sẽ dung giải thành chất nước nhầy, tạo môi trường thuận lợi đưa hạt phấn từ đầu qua vòi và vào tới bầu nhụy. c. Bầu nhụy: Bầu nhụy được xem là phần chính của nhụy bên trong có chứa noãn. Bầu nhụy thường có nhiều hình dạng khác nhau: hình cầu, hình trái xoan, hình trụ dài, thuôn thẳng hoặc cong... bên ngoài của bầu thường nhẵn hoặc có khía, có gai mềm hoặc có lông. Khi cắt ngang bầu, ta thấy phía ngoài là vách bầu và phía trong là khoang bầu. Vách bầu được bao bọc ở cả mặt trong và mặt ngoài bởi 2 lớp biểu bì, lỗ khí có thể có cả biểu bì trong và biểu bì ngoài, ở mặt ngoài bầu có thể có tầng cutin. Giữa 2 lớp biểu bì của vách bầu là lớp mô mềm xốp, gồm các tế bào tương đối nhỏ, màng mỏng và nhân to. Các tế bào biểu bì và thịt của vách bầu đều có chứa lạp lục, ở vách bầu cũng có một số bó dẫn. Khoang bầu là nơi chứa noãn, khoang bầu có thể là một ô hoặc có thể có nhiều ô, nếu vách bầu có những phần đi sâu vào trong khoang thì sẽ chia khoang bầu thành ra một số ô, những phần vách đó chính là những phần vách ngăn giữa các lá noãn (tức là mỗi lá noãn khi dính nhau tạo thành một ô kín riêng biệt) và như vậy số ô của bầu tương ứng với số lá noãn. Nếu vách bầu không có phần ăn sâu vào khoang bầu, nghĩa là các lá noãn chỉ dính với nhau ở mép và tạo ra một khoang chung của bầu thì bầu chỉ có một ô. Còn nếu vách ngăn giữa các lá noãn tiêu biến đi, nhưng ở giữa bầu vẫn còn một trụ do các mép lá noãn 97 Vị trí của bầu ở trong hoa: căn cứ vào vị trí tương đối của bầu so với đế hoa và các mảnh bao hoa người ta có thể chia thành các vị trí tương đối sau đây: - Bầu trên (Bầu thượng): bầu nằm trên đế hoa, không dính với các mảnh bao hoa, kiểu này kém tiến hóa nhất ( hoa Đậu, Cam, Cà...). - Bầu dưới (Bầu hạ): bầu nằm chìm trong đế hoa, dính liền với đế hoa, các bộ phận khác nhau của hoa nằm trên đế hoa, do đó ở mức cao hơn so với bầu. Kiểu này tiến hóa hơn vì noãn ở bên trong được bảo vệ tốt hơn (Ổi, Sim, Bầu bí...). - Bầu giữa (bầu trung): bầu chỉ dính với đế hoa ở phần dưới, còn phần trên vẫn tự do (Hoa Mua , Bạch đàn...). + Cấu tạo của Noãn: noãn là một khối đa bào, có hình trứng đôi khi có dạng hình cầu hoặc hình thận. Mỗi noãn thường gồm có 2 phần: phần cuống noãn là nơi